Научная статья на тему 'КИБЕР ОЛАМИДАГИ МУТААССИБЛИКНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ХУРУЖИ ВА ОҚИБАТЛАРИ'

КИБЕР ОЛАМИДАГИ МУТААССИБЛИКНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ХУРУЖИ ВА ОҚИБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

196
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мутаассиблик / ташкилот / терроризм / экстремизм / фундаментализм / интернет / глобаллашув / bigotry / organization / terrorism / extremism / fundamentalism / internet / globalization

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Сардор Полванов

Ушбу мақолада мутаассиблик тушунчаси, унинг моҳияти, мутаассиблик оркали келиб чиққан ҳаракатлар, уларнинг интернет тармоғи орқали амалга ошираѐтган ҳаракатлари ѐритиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ATTACKS AND CONSEQUENCES OF BIGOTRY ON YOUTH SPIRITUALITY IN A CYBER WORLD

This article describes the concept of bigotry, its essence, the actions that come through bigotry, the actions they take through the Internet

Текст научной работы на тему «КИБЕР ОЛАМИДАГИ МУТААССИБЛИКНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ХУРУЖИ ВА ОҚИБАТЛАРИ»

КИБЕР ОЛАМИДАГИ МУТААССИБЛИКНИНГ ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИГА ХУРУЖИ ВА О^ИБАТЛАРИ

Сардор Полванов

Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошкарув академияси

магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада мутаассиблик тушунчаси, унинг мохдяти, мутаассиблик оркали келиб чиккан хдракатлар, уларнинг интернет тармоги оркали амалга ошираётган хдракатлари ёритиб берилган.

Калит сузлар: Мутаассиблик, ташкилот, терроризм, экстремизм, фундаментализм, интернет, глобаллашув.

ATTACKS AND CONSEQUENCES OF BIGOTRY ON YOUTH SPIRITUALITY IN A CYBER WORLD

Sardor Polvanov

Master Student of the Academy of Public Administration under the President of the Republic of Uzbekistan

ABSTRACT

This article describes the concept of bigotry, its essence, the actions that come through bigotry, the actions they take through the Internet.

Keywords: bigotry, organization, terrorism, extremism, fundamentalism, internet, globalization.

КИРИШ

Глобаллашув шароитида ижтимоий-сиёсий ва иктисодий муносабатларнинг шиддат билан ривожланиши, коммуникация ва ахборот технологияларининг тараккиёти гоявий таъсир утказиш имкониятларининг кенгайиши хамда ушбу сохадаги услуб ва воситаларнинг такомиллашувига сабаб булмокда. Мафкурадан кураш воситаси сифатида фойдаланиш умумбашарий тус олмокда.

Турли геосиёсий куч марказлари узларининг геостратегик максадлари йулида «нишон» сифатида танланган мамлакатни карам килиб олиш учун аввало мазкур халкни кадриятлари, тарихи ва маънавиятидан жудо килишга эътибор

Academic Research, Uzbekistan 327 www.ares.uz

каратмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мутаассиб ташкилотларнинг медиа таргиботи мавзусини тадкик этишга А^Ш ва Европа мамлакатлари, араб давлатларининг нуфузли илмий-тадкикот марказлари, етакчи экспертлар томонидан катта эътибор каратилмокда. Юртимизда Ш.А. Ёвкочев, Б.М. Бобожонов, К.А. Шермухамедов, Ж.А. Каримов, А. Хдсанов, О. Юсупов, Ш. Исламов каби олим ва бир катор тадкикотчилар террорчи ташкилотнинг Интернет оркали юритадиган таргиботи хамда унинг ёшлар онгига салбий таъсирини урганганлар.

МУХОКАМА

Эндиликда геосиёсий назорат урнатиш турли «рангли инкилоблар» шаклида, Интернет тармоги, хорижий теле ва радиоканаллари ва босма нашриётларида йуналтирилган «ахборот уруши» олиб бориш, мамлакат ичида миллий-сепаратистик, диний-экстремистик ёки радикал сиёсий гоялар билан онги захарланган «бешинчи колонна»ларнинг купорувчилик фаолиятини йулга куйиш, «демократия экспорта» ёки «гуманитар интервенция» каби жозибали шиорлар остида, аслида эса суверен мамлакатларнинг ички ишларига очикдан-очик аралашиш каби усулларда олиб борилмокда. Бунинг тасдигини 2000-йилларда Сербия, Грузия, Украина, Киргизистон, Ирок;, Афганистан, Покистонда, 2010-йилларда Тунис, Миср, Ливия, Сурия каби мамлакатларда руй берган ва хозирги кунда кузатилаётган ижтимоий-сиёсий жараёнлар мисолида куриш мумкин.

Диний экстремизм ва терроризм каби ходисаларнинг илдизлари узок тарихга бориб такалса-да, улар хеч качон ижтимоий баркарорлик ва тараккиёт учун бугунгидек тахдид солмаган. Шундай экан, унинг ол- дини олиш ва унга карши курашиш инсониятнинг истикболига дахлдор масалага айланди. Зеро, илмий истилохда кулланаётган «мутаассиблик», «фундаментализм», «экстремизм», «терроризм», «фанатизм» каби атамалар деярли барчага тушунарли булса-да, хар киши уларни узича талкин этиши мумкин. Кенг маънода бу атамалар конуний хокимиятга карши курангувчи ижтимоий-сиёсий гурух ва окимларга тегишлидир. Аммо муайян минтака ёки дин билан боглик булган тадкикотларда юкоридаги атамаларнинг хаммаси хам доимо кул келавермайди.

«Мутаассиблик» (араб. «гулув кетиш», «чукур кетиш») муайян гояларнинг тугри эканига каттик ишониш, уларга муккасидан берилиш, «узгалар» ва «узга- а» караш хамда гояларга муросасиз муносабатда булиш,

бошка фирка ва мазхабларни бутунлай рад этиши, уларни тан олмасликда намоён булади. Мутаассиблик барча даврларда турли дин ва йуналишлар орасида кескин низо ва тукнашувлар келиб чикишига сабаб булган.[1] Онги захарланган ва мутаассибга айланган кишилар узлари килаётган ишларни тугри деб хисоблаб, хар кандай номакбул ишлардан хам бош тортмайдилар. Вахолаики, уларни бу йулга бошлаган «рахнамолар»нинг асл максади мохиятан гайриинсоний характерга эга. Мутаассибликнинг жирканч башараси дунёнинг турли нукталарида содир этилаётган купорувчилик ва хунрезлик вокеаларида яккол намоён булмокда. Айни пайтда, дунёвий ва диний билимларнинг саёзлиги, соф диний тушунчаларнинг асл мазмунини билмаслик хам мутаассиблик гояларнинг таркалишига сабаб булиши мумкин. Бу жараённинг энг хатарли жихати динни сиёсийлаштириш воситасида хокимиятга интилиш, динни нотугри талкин килиш билан одамлар орасига нифок солиш, купорувчилик ишларини амалга ошириш ва гаразли манфаатларни руёбга чикаришга уринишларда намоён булмокда. Демак, диний экстремизм келиб чикишининг биринчи ва асосий сабаби мутаассиб фикр ва карашларнинг пайдо булишидир. Мутаассиблик диний экстремизм ва терроризмга замин тайёрлайди. Шу уринда кайд этиш жоизки, куп манбаларда ишлатилган «акидапарастлик» сузи хозирги вокеликдан келиб чикиб «мутаассиблик» сузи билан алмаштирилган холда истеъфода этилмокда. Мутаассиблик ортидан диний экстремизм, фундаментализм, терроризм каби бир канча тушунчалар пайдо булди. Дунё хамжамиятини бу каби бузгунчи гоя вакиллари бугунги кунга мослашиб кибермаконда олиб бормокдалар. Масалан "Ал-Крида", "Ишид", "Мусулмон биродарлар", "Толибон", "Боко харам" ва шу каби бир канча ташкилотларни мисол килиб келтиришимиз мумкин. Бундай ташкилотлар интернетдан куйидаги йуллар билан фойдаланишади:

- Янги аъзоларни илинтириш - Овоз, тасвир ва матн мутаассиблар учун айни муддао. Улар бундай имкониятдан уз "сузлари"ни кенг жамоатчиликка баралла айтишда фойдаланади. Янги аъзони жалб килишда веб сахифаларга куп кирадиган одамларни кузатиб, урганиб ва охир-окибат улар билан алокага киришадилар.

- ТарFибот максадида маълумот таркатиш - Бунда террорчилар сафларини кенгайтириш учун узларига хайрихохларни танлаб, сафларига кушиш хамда шу оркали жангариларни купайтиришни максад киладилар.

- Ма^оратни ошириш - Террорчилар глобал тармок оркали кулбола бомбани ясаш, узини узи олдириш оркали купчиликка муттасил ургатиб боради.

- МаблаF жамFариш - Бунда веб-сахифалар, чатлар ва форумларга ушбу ташкилотларга алокадор банк хисоб ракамлари жойлаштирилади ва жиходий фаолиятини куллаб-кувватлашга таргиб этади.

- Психологик кураш - Бунда террорчилар интернетдан ахоли орасига куркув-вахима солиш, рухий таъсир утказиш ва тартибсизликка чакириш максадида фойдаланади. Масалан, купорувчи ташкилотлар муайян мамлакат карорларини тухтатишни талаб этади.

- Террорчиларни тайёрлаш ва курсатмалар бериш - Террорчилар уз гумашталарини доимий равишда интернет оркали маълумотлар ва манбалар билан таъминлаб боради. Масофадан туриб, уларга турли хил курсатма ва топшириклар беради. Веб тармок оркали уларнинг малака ва тажрибаларини ошириш учун "махорат дарслари"ни олиб боради.

- ^упорувчиликни режалаштириш ва бошкариш - Бунда террорчилар узларининг жойлардаги хамтовоклари билан интернет оркали террорчи харакатларини режалаштиради ва уларнинг вертуал тудабошиси масофадан туриб ушбу харакатларни бошкаради. Европа олимлари ёшларда диний карашларнинг шаклланиши куп жихатдан глобал тармок оркали булаётганини таъкидлашмокда. Британиялик мусулмонлар маълумот олиш учун Young Muslims UK ("Жамоати исломий" харакати таъсири остида шаклланган веб-сахифа) ёки Фатво ва тадкикот буйича Европа кумитаси ("Мусулмон биродарлар" экстремистик ташкилоти шофелигидаги веб-сахифа)га мурожаат килади.[2]

Бугунги кунда куплаб гурухларнинг ижтимоий тармокда фаоллигини куришимиз мумкин. Масалан "Толибон" харакати уз сафига янги аъзоларни жалб этиш, эришилган "ютукларни"ни овоза килиш ва зарур маълумотларни эълон килиш максадида 2011 йилнинг май ойидан бошлаб дунё буйлаб оммалашган "Twitter" ижтимоий тармогидан фойдалана бошлаган. Вахоланки, Толибон харакати телевизор, радио сингари замонавий технологияларни мутлако инкор этиб, уз аъзоларини булардан эхтиёт булишга каттик буюрар эди. Яна бир гурухлардан бири бу ИШИД террорчилик гурухидир. Уларнинг Интернет фаолияти узигача булган медиа таргибот ютукларини узлаштирган ва ундан унумли фойдаланган булса хам таргиботнинг услуби, воситалари, максади, кулами каби жихатлари билан "жиходий" жамоаларнинг айни шундай фаолиятидан фарк килади.[3] Кристина Скори Лианг (Christina Schori Liang) "Ал-^оида" ва "ИШИД" террорчи ташкилотларининг Интернетдан фойдаланишидаги фарклари хусусида тухталиб, "Ал-Крида", одатда, тармокка маълумот етказиш воситаси сифатида караши ва "улжа" билан мулокот

килувчининг сир сакланишига эътибор килса, "ИТТТИД" жангарилари уз-узини овоза килиши, блоглар, хабарчи дастурлар, видео таркатувчи сайтлар, "Twitter", "Facebook", "Instagram", "WhatsApp", "Tumblr", "Ask FM" каби платформалардан кенг фойдаланишини таъкидлаган. "ИШИД"нинг "Twitter" ва бошка ижтимоий тармок сайтларидан орттирган шухратини "Ал-^оида" террорчилик ташкилоти хатто тасаввур этолмагани тахлилий маълумотлар асосида куришимиз мумкин. [4][5] Террорчи ташкилот медиа майдондаги фаолиятини урушнинг учдан икки кисми деб билади. "ИТТТИД" уз гоялари, амалга ошираётган фаолияти хакидаги маълумотларни оммалаштиришга мулжалланган бир неча манбаларга эга булиб, уларни асосий медиа марказлар ва худудий медиа булинмаларга ажратиш мумкин. Марказий медиа булинмалар каторига "Ал- Фуркон медиа", "Фурсанул Балаг медиа", "Асавирти медиа", "Ал-Гурабо медиа", "Ал-Х,аёт медиа маркази", "Иътисам" ва "Ажнад" муассасалари, "Баён" радиоси, "Аъмак" ахборот агентлиги каби асосий булинмалар киради. Марказий медиа булинмалар террорчи ташкилотга оид мухим маълумотларни тайёрлаш ва таркатишга масъул саналади. "ИШИД"нинг медиа тармоклари марказида "Медиа девони" туради ва у террорчи ташкилот махсулотларининг тайёрланиши хамда таркатилиши устидан назорат олиб боради. "ИТТТИД"нинг ноконуний эгалланган хар бир худудий бирлиги мустакил фаолият юритадиган медиа булинмага эга. 2016 йил март ойи холатига кура, Ирокда "ИТИД"га тааллукли 60 та таргибот шохобчаси фаолият юритган булса, Мувсил шахрининг узида бундай тузилмадан 25 таси аникланган. [6] [7]

НАТИЖАЛАР

Ту уринда интернетнинг бузгунчилар маконига айланишининг асосий сабаблари килиб куйидагиларни курсатишимиз мумкин:

1. Интернетнинг тартибга солинмагани - бу сархадсиз оламда хар хил мазмундаги турфа хил маълумотлар учрайди;

2. Интернетдаги фаолиятнинг махфийлиги - ургимчак турида фаолият олиб бораётган шахслар аноним, яъни яширин холатда фаолият олиб боришлари мумкин;

3. Матн, тасвир ва овоз уйгунлигидаги ахборотни жойлаш каби кулайликлар - ушбу ахборот оламида дастлаб маълумотлар матн куринишида булган булса, хозирга келиб интернетда нафакат матн, балки фотолавха, видеолавха ва овоз уйгунлигидаги маълумотларни жойлаштириш ва уларни электрон манзиллларга жунатиш хам мумкин;

4. Интернетга кириш осонлиги - Хрзирги кунда интернетдан фойдаланиш кулай булиб колди. Бунда нафакат компютер, балки замонавий планшетлар ва уяли алока воситалари, яъни телефонлар оркали хам кириб фойдаланиш имконияти мавжуд;

5. Чексиз аудитория - Глобал тармокларда турли фикр ва карашдаги миллиардлаб одамлар мавжуд;

6. Маълумотларни етказиш тезкорлиги - интернет оркали бир ахборотни яшин тезлигида дунёнинг бир бурчагидан нариги бурчагига етказиш мумкин;

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтадиган булсак террорчи ташкилот ноконуний эгалланган худуднинг кискариши ёки жангарилар сонининг камайиши шароитида катта эътиборни Интернетдаги таргиботга каратади. Чунки йукотишларга карамай, террорчи ташкилот онлайн таргибот сабабли уз таъсирини саклаб колишга интилади. Сунгги йилларда Марказий Осиё давлатлари, хусусан, Узбекистонга карши диний, маънавий ва мафкуравий тахдидларнинг шакллари узгармокда. Шу боис, террорчи гурухлар медиа таргиботини тахлил килиш, радикаллашувни келтириб чикараётган сабабларни илмий асосда чукур тадкик этиш, унинг натижаларини ижтимоий-маънавий мухитни янада согломлаштиришга каратилган чора-тадбирларда акс эттириш долзарб саналади. Бундай вазиятда, умуман, халкаро терроризм муаммосига нисбатан аввалги карашларни кайта куриб чикиш зарурати тугилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 16 апрелдаги "Диний-маърифий соха фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5416-сон Фармони, 2018 йил 23 июндаги "Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузурида Узбекистондаги Ислом цивилизацияси марказини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3080-сон карори хамда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 22 июндаги "Узбекистон халкаро ислом академияси фаолиятини ташкил этиш ва куллаб-кувватлаш тугрисида"ги 466- сон карори, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 11 августдаги "Имом Мотуридий халкаро илмий-тадкикот марказини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4802-сон карори хамда мазкур фаолиятга тегишли бошка норматив-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга хизмат килади.

REFERENCES

1. Диний мутаассиблик: мохият, максадлар ва олдини олиш йуллари / А. Хдсанов, О. Юсупов, К. Шермухамедов. У. Гафуров, Ж. Каримов; Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Дин ишлари буйича кумита, Тошкент ислом университети Исломшунослик илмий- тадкикот маркази. — 'Гошкент, «Мовароуннахр» нашриёти, 2013. - 38 б.

2.Яхё, Мухаммад Амин. Интернетдаги тахдидлардан химоя. Тошкент.:-2016 й. 40 б.

3. Яхё, Мухаммад Амин. Интернетдаги тахдидлардан химоя. Тошкент.:-2016 й. 42 б.

4. Исламов Ш. Интернет тармогида мутаассиб кучлар томонидан олиб борилаётган гоявий таргиботнинг узига хос жихатлари // Имом Бухорий сабоклари. - Самарканд, 2014.

5. Schenk Z. Examining Declassified Historial Media Documents. Communication Breakdown: Unraveling the Islamic State's Media Efforts //Combating Terrorism Center, October 2016. p.5.

6. Исламов Ш. «ИШИД» террорчи ташкилотининг диний мазмундаги таргиботи // Имом Бухорий сабоклари. 2020 й.

7. Исламов Ш. "ИШИД" террорчи ташкилотининг ахборот хуружи ва уни бартараф этиш йуллари// Афтореферат. Тошкент. 2020 й

8. Gambhir H. The Virtual Caliphate: ISIS's Information Warfare //Institute for the Study of War, December 2016. p.14.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.