Научная статья на тему 'Масофавий банк хизматларининг республикамиз банк амалиётидаги ўрни'

Масофавий банк хизматларининг республикамиз банк амалиётидаги ўрни Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
206
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Элов Д. А., Тангишов М. Р.

Бугунги кунда юқори инновацион теxнологияларни қўллаган ҳолда банкларнинг замонавиймасофавий xизматларини қўллаш банкларнинг рақобатбардошлигини ошириши барчамизга маълум. Ҳозирда Ўзбекистонда фаолият юритаётган қайси бир банкнинг электрон сайтига кирмайлик, Банк-мижоз ёки Интернет-банкинг xизматларини таклиф этаётганликларининг гувоҳи бўлаяпмиз. Банк xизматлари ёки банк теxнологиялари кўргазмаларида ҳам банкларимизнинг шу каби масофавий xизматларини жорий қилганликларини таъкидламоқдалар. Дарҳақиқат, банкларимиз энг кўп таклиф этаётган масофавий xизмат тури бу интернет-банкингдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Масофавий банк хизматларининг республикамиз банк амалиётидаги ўрни»

Элов Д.А.

УзМУ ик,тисодиёт факультети, и.ф.н. Тангишов М.Р.

Тошкент Молия Институти

МАСОФАВИИ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИНГ РЕСПУБЛИКАМИЗ БАНК АМАЛИЁТИДАГИ УРНИ

Бугунги кунда юцори инновацион технологияларни цуллаган цолда банкларнинг замонавий-масофавий хизматларини цуллаш банкларнинг рацобатбардошлигини ошириши барчамизга маъ-лум. %озирда Узбекистонда фаолият юритаётган цайси бир банкнинг электрон сайтига кирмайлик, Банк-мижоз ёки Интернет-банкинг хизматларини таклиф этаётганликларининг гувоци булаяпмиз. Банк хизматлари ёки банк технологиялари кургазмаларида цам банкларимизнинг шу каби ма-софавий хизматларини жорий цилганликларини таъкидламоцдалар. Дарцацицат, банкларимиз энг куп таклиф этаётган масофавий хизмат тури бу -интернет-банкингдир.

Аслида, кенг маънода интернет-банкинг деганда банкнинг одатий веб-сайтидан бошланиб мураккаб виртуал хисоб тулов тизими билан якунланадиган турли за-монавий тизимлар тушунилади. Тор маънода эса, интернет-банкинг - интернет оркали ишлайдиган банк -мижоз тизими-га ухшаш, унинг замонавийлаштирилган шаклидир. Ушбу хизмат турининг оммала-шишига сабаб интернатдан фойдаланувчи-ларнинг сони йиллар сайин купайиб, 2011 йил якунларига кура бутун дунё буйлаб ин-тернетдан фойдаланувчилар сони 2,1 миллиард кишини ташкил этди1. Бутун Европа хамда АК,Шда катта ёшдагиларнинг 50% дан ортиFи , ёшлар орасида 90% ахоли ушбу хизмат турининг фаол фойдаланув-чилари хисобланади. Узбекистонда эса ин-тернетдан фойдаланувчилар сони 8 миллион кишини ташкил этса2, мобил телефон оркали интернетдан фойдаланувчилар 4

1 Интернет сайти: http://www.rosbalt.ru/ тат/2012/01/20/935247.^т1

2 И.Каримов "2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Узбекистоннинг ижтимоий иктисодий

ривожланишининг устувор йуналишлари" Вазир-лар Махкамасидаги маъруза

миллион 300 минг кишигача етгани маъ-лум. Куриниб турибдики банк тизимининг хам асосий мижозлари эндиликда бево-сита интернет фойдаланувчилари булгани холда банк оркали курсатиладиган хизмат-ларнинг интернетдан фойдаланиш имко-нияти кенгайишидан манфаатдор.

Интернет-банкинг хизматлари

куйидагиларни бажаришга имкон беради:

□ Банкка барча турдаги молиявий хужжатларни юбориш;

□ Исталган давр учун банкдаги хисоб ракамлардан кучирмалар ва уларга тегиш-ли бошка хужжатларни олиш.

□ Жорий вакт тартибида тулов хужжатлари банк ишловидан утишининг барча боскичларини кузатиш;

□ Хатолар туFрисида хабарларни тез-кор олиш;

□ Кирим ва чиким тулов хужжатларини куриш ва чоп этиш хамда бошкалар3.

Куйида келтирилган 1-жадвалда бан-кларда туловларни амалга оширилиш жа-раёнида вактнинг тежалиши энг мухим устунли сифатида банк операцияларининг

3 Интернет сайти: http://www.asakabank.com

V_/

Жандвал 1

Бир туловни амалга ошириш учун кетадиган вак.т1

Операциянинг номи Оддий банк тулови Интернет-банкинг

Тулов хужжатининг тузилиши Тахминан 4 мин. тахминан 4 мин.

Тулов хужжатининг текширилиши 2 мин. 1 мин.

Тулов хужжатини принтерда чоп этиш 2 мин. -

Банкга бориш 30 мин. -

Банкда амалиётчи томонидан хизмат курсатилиши (навбатсиз пайтдаги холат) 15 мин. -

Банкдан офисга кайтиш 30 мин. -

ЖАМИ: 1 соат 23 мин. 5 мин.

тезкор амалга оширилишининг гувохи булишимиз мумкин:

Бундан ташкари Интернет-банкинг хиз-мат туридан фойдаланиш оркали вакт оми-лидан ташкари мижозлар йулга кетадиган харажатларини хам кискартириш имконига эга буладилар. Мисол учун бир мижознинг уртача бир ой мобайнида банкка бориб ке-лиш харажатлари шахсий автомобили булса уртача 25 бирлик деб олсак, автомобилга эга булмаса 35 бирлик деб кабул килайлик. ЁкилFи хамда йул кира хаки пропорционал равишда ошиб бориши хисобга олинса, ак-синча интернетдан фойдаланганлик учун туловлар кундан кун арзонлашиб кетаёт-ганлиги хамда мижозлик туловларининг баркарорлаштирилаётганлиги инобат-га олиниб солиштирма нархларда тахми-нан 5 бирлик тулов интернет тармоFи учун сарфланса, 15 бирлик мижозлик тулови микдорида бир ойлик харажат шу тизим-дан фойдаланганлик учун сарфланади деб фараз килайлик. Банкларимиз томонидан таклиф этилаётган турли тарифлар буйича баъзи банкларимизда уланиш бепул булса, баъзиларида хаттоки ойлик мижозлик туловни хам бепул килган. Куриниб туриб-дики иктисодий самара куринишида 5 бирлик хамда 15 бирлик тулов микдори хар иккала холатдаги мижозларга солиштирил-ган холатда тежаб колинмокда.

Умуман олганда купчилик кулайликлар яратилиши оркали хам Интернет-банкинг хизмати мижозларга янада кенгрок равишда банк операцияларидан мустакил фойдаланиш имкониятлари эшигини очиб бермокда. Мижозларнинг мустакил равишда харакатланиши уз навбатида банк хо-димларининг хам ишлаш жараёнида бир-мунча енгилликлар яратади. Яъни купчилик

1 Манба: Интернет: www.worldbank.com

мижозларнинг масофадан хисобларини бошкариши бевосита банк офисларида жуда купчилик мижозларнинг тупланиши хамда бир вактнинг узида барчага хиз-мат курсатишнинг заруратини йукотади. Бошкача килиб айтганда банк ходимлари эндиликда факат утказилган туловларнинг устдан назорат килиш хамда туFри хисоб-китоблар амалга оширилаётганлигини таъ-минлашса, шунинг узи кифоя булади.

Умуман маълум бир натижага эришиш учун энг аввало, максадга етишга ишонч булиши керак. Банк тизимида янги хиз-матларни ривожланишига эса мижозлар ишончи ва колаверса банк ходимларини узларининг ишончи энг асосий омиллар-дан биридир. Шуларни хисобга олганда якинда Узбекистон Республикаси банк тизимида тижорат банклари молиявий хиз-матларини такомиллаштириш, янги молиявий хизмат турларини ривожланти-риш муаммоларини аниклаш, ечимини то-пиш ва истикболларини белгилаш хамда банк хизматларидан фойдаланувчилари-га оптимал шароит ва кулайликлар яратиш максадида баъзи йирик тижорат банкла-ри мутахассислари ва мижозлари уртасида интернет-банкинг технологияларининг ри-вожланиш истикболларига баFишланган социологик маркетинг тадкикот дасту-ри тузилиб, шу асосда тадкикот сурови утказилганда, куйидаги натижалар кулга киритилди (1- диаграмма). Суровда беш юз нафар банк мутахассислари ва мижоз-лари катнашди. Социологик тахлил маркетинг тадкикотлари анкета, интервью, сухбатлашиш, хамда фокус-гурух усуллари-да утказилди.

Ушбу маьлумотлардан хам кузатиши-миз мумкин, Узбекистонда СМС-банкинг, Интернет-Банкинг, Мобайл-банкинг каби алока коммуникатсия воситалари оркали

1 - расм1

Интернет - Банкинг технологиясининг истик,болини к,андай бах,олайсиз?

амалга ошириладиган банк хизматлари ва МобиПай тулов тизимининг ривожланиш имкониятлари дунёнинг исталган давлати-дагидан кура кенгроклигини куришимиз мумкин.

Интернет-Банкинг тизимининг афзалли-клари:

• Дунёнинг исталган нуктасидан ту-риб дастурдан фойдаланиш мумкин - ин-тернетга уланган компютер булса етарли;

• Интернет-Банкингдан кечаю кун-дуз - 24 соат, хафтанинг исталган 7 кунида, йилнинг 365 кунида фойдаланиш мумкин;

• Барча операциялар реал вакт режи-мида амалга оширилганлиги туфайли ти-зим юкори тезликда ишлайди;

• Уланиш ва тизимдан фойдаланиш-нинг содда ва оддийлиги;

• Туловларни амалга оширишда ти-зимнинг барча маълумотларни синчковлик билан текшириб куриши хатоларни мини-мал даражага келтиради;

• Банк-Мижоз дастурига нисбатан Интернет-Банкинг тизимларидан фойдала-ниш мижоз учун анча арзон ва тежамли;

• Интернет-Банкингда мижоз уз ком-пютерида хеч кандай электрон база маълу-мотларини саклаши шарт эмас. Факатгина интернетга уланган исталган компютердан банкнинг интернетдаги серверига кириб узига берилган парол ва ПИНини киритган

1 O.A. Аликориев "Интернет-Банкинг - Иннова-цион Банк Хизмати", "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнал, №1, сен-тябр, 2011йил.

холда узининг банкдаги хисоб ракамигаки-риши мумкин.

• Интернет-Банкингда хавфсизлик-ни таъминлаш максадида иктисодий маълумотларни химоя килишнинг турли хил усуллари кулланилади.

Унинг кулайликларини хисобга олган холда давлатимиз томондан хам куллаб-кувватланаётгани курсатилаётган банк хиз-матларининг сифати ва куламини ахборот-алока технологияларини кенг куллаш билан кенгайтириш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш, шу жумладан 2015 йилга-ча республиканинг барча тижорат банкла-ри томонидан юридик ва жисмоний шах-сларга интернет-банкинг буйича хизматлар курсатилишини таъминлаш2 масаласининг алохида устувор вазифалардан бири сифа-тида каралаётгани кувонарли холат.

Бугунги кунга келиб Интернет-банкинг хизматини таклиф этаётган банкларимиз куйидагилар хисобланади: InfinBank, Ми-крокредитбанк, Халк банк, УзКДБ банк, Трастбанк, Ипак Йули банки, Капиталбанк, Хамкорбанк, Universalbank, Samarkandbank, Hi-Tech bank, Asia Alliance bank, Amirbank, Туркистонбанк, Алокабанк, Узбек-Турк банк ва Туронбанк. Ушбу хизмат турини таклиф этаётган банкларнинг сони кундан кун ортиб бораётгани хамда мижозларга янада купрок кулайлик яратилаётгани бир ютук сифатида каралса максадга мувофик булади. Лекин ушбу тижорат банкларининг

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 26 ноябрдаги ПК.-1438- сонли К,арориг 1-илова

V_/

барчасида хам жисмоний шахслар учун хизмат курсатиш йулга куйилмаган, балки факатгина Самаркандбанк ва Алокабанкда жисмоний шахслар учун хам ушбу хизмат тури таклиф этилади1.

Банк-Мижоз дастури билан

таккослаганда хавфсизлик даражасининг пастлигини эса унинг асосий камчилиги си-фатида куриш мумкин. Чунки Банк-Мижоз дастурида махсус дастурий таъминот ми-жознинг компютерига урнатиб берилади ва бошка компютер билан тизимни ишга тушириб булмайди. Шуни хам таъкидлаб утиш керакки, мамлакатимизда Интернет-Банкинг дастурининг ривожига тускинлик килаётган бир канча омиллар мавжуд. Уларнинг бартараф этилиши хам мижоз учун, хам банк учун куплаб янги имконият-ларни яратиши мумкин. Масалан:

• Маркетинг тадкикотларининг пассив тарзда олиб борилиши;

• Хизматларни реклама килиш сифа-тининг пастлиги;

• Халкимизнинг бу масофавий хиз-матларга (асосан интернетга) булган ишон-чининг пастлиги;

• Интернет технологияларининг хаттоки марказ шахарларда хам тез ва та-лабга жавоб берадиган тарзда ишламасли-ги ва бошкалар.

Мамлакатимизда Интернет-Банкинг хиз-матини ривожлантиришнинг истикболлари хакида шундай фикр билдириш мумкин: банкларимиз томонидан уз имиджлари-

ни жозибали килиб шакллантирилиши, ми-жозларни жалб килишга каратилган реклама, маркетинг тадкикотларини кенгай-тирилиши ва кейинчалик мамлакатимиз ахолисининг барча алока воситаларига (шу жумладан интернет тармоFига) булган ишончининг ортиши натижасида бу каби замонавий инновацион технологиялар ри-вожланиши мумкин.

Бугунги кунда тижорат банкларимиз томонидан таклиф этилаётган Интернет-банкинг хизматида мавжуд камчиликлар-ни бартараф этиш учун таклифлар сифати-да куйидагиларни келтиришимиз мумкин:

• Интернет-банкинг хизмати-га уланиш хамда ойлик мижозлик тулови микдоринининг нисбатан кимматлиги са-бабли уларни арзонлаштириш чора тад-бирларини куриш;

• Интернет-банкинг хизмати зарурий дастурларининг четдан киммат нархлар-да олинганлиги сабабдан, уларнинг мил-лий дастурларини ишлаб чикилиши хамда махаллий дастурларини ишлаш буйича махсус гурухларнинг шакллантирилиши;

• Интернет-банкинг хавфсизлиги ти-зими буйича махсус ишчи гурухни шак-ллантириш хамда кафолатлаш фондини таъсис этиш ва бошкалар.

Албатта, барча янги хизматларнинг кулланилишида камчиликлар вакт утиши билан бартараф этилиши сингари ушбу хизмат турининг такомиллашиши учун бир-мунча вакт талаб этилади.

Адабиётлар руйхати:

1. И.Каримов "2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Узбекистоннинг ижтимоий иктисодий ривожланишининг устувор йуналишлари" Вазирлар Махкамасидаги маъруза

2. О.А. Аликориев "Интернет-Банкинг - Инновацион Банк Хизмати" "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнал, №1, сен-тябр, 2011йил.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 26 ноябрдаги ПК,-1438-сонли Карорига 1-илова

4. www.bank.uz/publish/doc/text60034_internet_-_banking

5. http://www.asakabank.com

6. www.worldbank.com

7. http://www.rosbalt.ru/main/2012/01/20/935247.html

1 Интернет сайти: www.bank.uz/publish/doc/text60034_internet_-_banking

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 7, 2012

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.