Научная статья на тему 'ШАХС ИДЕНТИФИКАЦИЯСИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА'

ШАХС ИДЕНТИФИКАЦИЯСИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

527
106
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
идентификация / шахс / психология / ахборот олами / инқироз / онг. / identification / personality / psychology / information world / crisis / consciousness.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Темур Ғайрат Ўғли Маратов

Ушбу мақолада шахсда идентификация ижтимоий феномен сифатида шаклланиши, унинг ижтимоий-психологик хусусиятлари муҳокама қилинган. Шунингдек, идентификация муаммосини фундаментал тадқиқ этиш масалалари ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PERSONAL IDENTITY AS A SOCIAL-PSYCHOLOGICAL PHENOMENON

This article discusses the formation of identity as a social phenomenon, its socio-psychological features. It also covers issues of fundamental research on the problem of identification

Текст научной работы на тему «ШАХС ИДЕНТИФИКАЦИЯСИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ФЕНОМЕН СИФАТИДА»

ШАХС ИДЕНТИФИКАЦИЯСИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК

ФЕНОМЕН СИФАТИДА

Темур Гайрат уFли Маратов

Узбекистан халкаро ислом академияси таянч докторанти maxway0210@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада шахсда идентификация ижтимоий феномен сифатида шаклланиши, унинг ижтимоий-психологик хусусиятлари мухокама килинган. Шунингдек, идентификация муаммосини фундаментал тадкик этиш масалалари ёритилган.

Калит сузлар: идентификация, шахс, психология, ахборот олами, инкироз, онг.

PERSONAL IDENTITY AS A SOCIAL-PSYCHOLOGICAL PHENOMENON

ABSTRACT

This article discusses the formation of identity as a social phenomenon, its socio-psychological features. It also covers issues of fundamental research on the problem of identification.

Keywords: identification, personality, psychology, information world, crisis, consciousness.

КИРИШ

Замонавий инсоният юксак илмий-технологик тараккиёт билан бирга инсон ру^ий борлиги билан боглик масалаларга булган кизикиш, жу жумладан, турли хил омилларнинг жамият хдётидаги урни узига хос тусга эга булиб бораётган даврни бошдан кечирмокда. Айни вактда шахс шаклланишида идентификация жараёнининг тугри ёки нотугри кечиши унинг барча фаолият куринишларида узининг ижобий ёки салбий таъсирларини курсатиши мумкин. Инсон бутун хдёти давомида узликни англаш, инсониятни кийнайдиган азалий масалаларнинг ечимини топишга интилган, аввало, бу жараённинг психологик конуниятлари ва, биринчи навбатда, унга таъсир курсатувчи шахс омилини чукур урганиш бу йуналишдан келиши э^тимол тутиладиган хавф-хатарлар олдини олиш, ижтимоий-сиёсий баркарорликни таъминлаш, маънавий-

маърифий ишларни тугри ташкил этиш нуктаи назаридан долзарб ахамият касб этади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Идентификдия психология фанлари тармогида фундаментал муаммо сифатида каралади. Идентификдия феномени куп киррали категория сифатида, инсонларнинг дунёни англаши, узини-узи таниши, узини шахс сифатида кабул килиши тулик урганилмаган жараён булиб, узок йиллардан буён олимларни тадкикот утказишга ундаб келмокда. Шахс идентификадияси Ф.Е. Василюк, А.А. Галкинанинг, ижтимоий идентификация А.Г. Асмолова, Г.Л. Берднернинг, гендер идентификация Т.С. Баранова, Дж.Г. Беннеттнинг, этник идентификация у Ф.Е. Василюк ва бошкаларнинг асарларида кенгрок ёритилган. Муаммонинг бундай хилма-хиллиги ва ноаниклиги идентификация муаммосини амалий урганишда ва унинг терминологик таърифида кийинчиликлар тугдиради. Бугунги замонавий жамиятдаги узгаришлар, инсониятнинг ижтимоий-маданий яшаш шароитларининг тараккий этиши, мислсиз ахборот оламидаги таъсирлар остида хаёт кечириш шахс узини-узи идентификация килишини мураккаблаштириб юбормокда, шунингдек, бу тушунча феноменга айланиб бормокда

Жадаллик билан усиб борувчи техника тараккиёти ва тарихий жараёнларга ижтимоий-психологик мослашиш турли хил субьектлар учун хар хил куринишда амалга ошади. Инсоният онги мунтазам оммавий хужумларга учрамокда: янги мобилликларнинг пайдо булиши, кундалик хаётнинг чалкашликлари, глобаллашув, ва хк. Инсоният узини идентифакация килиш учун кайсидир маънода кучини йукотиб бормокда. Натижада шахс идентификацияси инкирози пайдо булмокда. Баъзи тадкикотчилар шахс иденфикациясини аллакачон глобал инкироз деб бахолашган.

Э.Эриксон тадкикотларида "Идентификациями инсоннинг онгли равишда яхлитлигини, бир бутунлигини, доимийлгини вакт ва маконда баркарорлигини ифодаловчи "Мен" тушунчаси атрофида урганилганлигини куришимиз мумкин.

Купгина тадкикотчилар идентификацияни инсоннинг индивидуал потенциали ва жамият билан узаро таъсирлашуви натижасида пайдо булувчи шахснинг таркиб топиш жараёни деб таърифлашади.

И.О. Коннинг таъкидлашича, «инсон учун идентификация шунчаки узини анлаши, таниши эмас балки эътикодлари ва установкалари оркали аник белгиланган узига нисбатан муносабатидир».

НАТИЖАЛАР

Шахс уз идентиклигини англаши учун маълум бир ижтимоий гурухда уз-узини тавсифлай олиши ва кандайдир ролни бажариши талаб этилади. Э.Эриксон Идентификацияни олтита параметрини таклиф этади:

1. Идентификация - бу индивидуаллик асосида хам, ижтимоий-маданий турмуш тарзи асосида хам локализация килинган жараён.

2. Идентификациянинг шаклланиши инсоннинг барча психик фаолиятида доимий онгсиз акс эттириш билан богланган.

3. Идентификациянинг шаклланиши - бу доимий узгаришдаги ва ривожланишдаги жараёндир.

4. Идентификациянинг шаклланиши - бу маълум бир шахснинг айни вактдаги ички инкирозлари тарихий инкирозлар таъсири натижасида келиб чикувчи жараёндир.

5. Идентификациянинг шаклланиши - бу факат ижтимоий ёки индивидуал психология шартларига тугри келмайдиган доимий ривожланаётган инсоннинг жараёни.

6. Идентификациянинг шаклланиши - бу инсоният дунёсининг янги кирраларини очувчи янги методлар зарурати билан богланган янгича фикрлаш ва кузатиш жараёнидир.

Дж. Марсия идентификацияни «узини-узи яратадиган, кобилиятларни, эътикодларни ва инкирозларни енгиб чикадиган индивидуал-тарихий динамикани ташкил этувчи » эго тузилиши деб таърифлайди.

А. Ватерман идентификацияни аксиологик жихатларини таърифлашга харакат килади. «Идентификация инсонда узини-узи англаши ва хаётда кузатадиган эътикод ва кадриятларни танлаш асосида шаклланади». А. Ватерманга кура, «Шахсда идентификацияни шакллантиришнинг энг мухим йуналишлари: ижтимоий ролларни кабул килиш, касб танлаш, сиёсий карашларни ривожлантириш, маънавий, ахлокий ва диний эътикодларни кайта бахолашдир».

Ж.Миднинг таъкидлашича Идентификациянинг бир нечта тамойиллари мавжуд булиб, улар:

1) Англанган идентификация: бунда инсон бутунлай мустакил ва еркин.

Хулк-атворини тахлил этади, аник максадга эга булади;

2) Англанмаган идентификация: инсон ритуалларни, одатлар ва хулк-атвор нормаларини кабул килади лекин уларни узида акс эттирмайди.

Когнитив-йуналтирилган психология йуналиши валиллари Х. Тэджфел, Дж. Тернер, Г. Брейкуэллар идентификацияни хулк-атворни тартибга солиш ролини уйнайдиган когнетив: лингвистика ва ижтимоий тизимдан иборат деб таъкидлашади. Бунда идентификация инсон хаёти давомида мунтазам ривожланиб боради.

МУ^ОКАМА

Идентификация икки жараён ёрдамида амалга оширилади:

- янги таркибий кисмларни узлаштириш ва уларни мослаштириш оркали

- янги ва эски компонентларнинг маъноси ва кийматларини аниклаш оркали.

Идентификация муаммосига оид собик иттифок психологиясининг ёндошувлри хакида гап кетганда, авваламбор, Л.С.Виготскийнинг куйидаги фикрларини келтириб утиш лозим: "инсон психикаси жараёнлари шахслараро муносабатларга асосланади. Шахс узининг ички дунёсини фаолиятининг тарихий шаклланган шакллари ва турларини интериоризатсия килиш оркали шакллантиради. С.Л. Рубинштейннинг фикрича: «Инсон мавжудлигининг узига хослиги инсонни узини-узи ва бошкалар томонидан эътироф этиши билан белгиланади.»

Тадкикот натижаларига асосланган холда шуни айтиш мумкинки, утган асрнинг 90-йилларига кадар собик иттифок давлатларида идентификация муаммоси амалий жихатдан деярли урганилмаган. Собик иттифок психологиясида идентификация муаммосини турли жихатларини тадкик этиш борасида И.С.Коннинг ишларини мисол келтириб утиш мумкин. Унга кура шахсда учта идентификация тури мавжуд:

1. Психофизиологик идентификация - организм тузилишидаги физиологик ва рухий жараёнларнинг бирлиги ва узлуксизлиги;

2. Ижтимоий идентификация - бунинг натижасида шахс жамият ва гурух аъзосига айланади ва шахслар ижтимоий мавкеи ва урнатилган меъёрларга кура ижтимоий синфларга мансублигига караб булинади;

3. Шахсий идентификация - хаётнинг бирлиги ва давомийлиги, максадлари ва мотивлари.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Агар шахс идентификацияси шахс хаётининг мазмунини узга инсонларнинг хаёт мазмуни билан киёслаш механизми булса демак, идентификация - бу айнан уша механизмниг харакатланишидир. Идентификация феноменини урганишнинг мураккаблиги шундаки, ушбу ходиса мураккаб тахлилларни талаб этувчи жуда куплаб психо-ижтимоий ходисалар билан богликлгидир. Шу боисдан ушбу феноменни мавжуд назарий тушунчаларини янада чукуррок тахлил килиш талаб этилади.

REFERENCES

1. G'oziyev, E. (2010). Umumiy psixologiya. Yangi asr avlodi.

2. Davletshin, M. (2002). Umumiy psixologiya. TDPU.

3. Баранова Т.С. (1993)Теоретические модели социальной идентификации личности // Социальная идентификация личности. М.

4. Василюк Ф. (2004)., Исповедь и психотерапия // Московский психотерапевтический журнал, №4.

5. Василюк Ф. (2003)., Молитва и переживание в контексте душепопечения // Московский психотерапевтический журнал, №3.

6. Демченко О.Н., Мытиль А.В. Социальная (1995)., идентификация и адаптация личности, // Социологические исследования. - - №6. - С. 110-119

7. Заковоротная М.В, - Идентичность человека. (1999)., Социальнофилософские аспекты. - Ростов - на - Дону: СКНЦВШ. - - 261 с.

8. Рубинштейн С. Л. (2001)., Основы общей психологии. - СПб.: Питер,. - 866 с

9. Хантингтон С. (2003). Столкновение цивилизаций. - М.: АСТ.

10. Шнейдер Л.Б. (2000)., Профессиональная идентичность. - М.

11. Samarova Shoxista Rabidjanovna, Rakhmonova Muqaddas Qahramanovna, Mirzarahimova Gulnora, Ikromovna, Maratov Temur Gayrat ugli, Kamilov Bobir Sultanovich. (2020). Psychological aspects of developing creative personality and the concept of reduction of creativity to intellect. JCR. 7(17): 498-505. doi: 10.31838/jcr.07.17.6

12. Maratov Temur Gayrat ugli (2019) Scientific theoretical problems of perfect human category in the psychology. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 7(8). 16-22.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.