Научная статья на тему 'ШАХС ХАРАКТЕРИ АКЦЕНТУАЦИЯСИ ВА ДЕСТРУКТИВ ХУЛҚ-АТВОР'

ШАХС ХАРАКТЕРИ АКЦЕНТУАЦИЯСИ ВА ДЕСТРУКТИВ ХУЛҚ-АТВОР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

700
62
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахс / акцентуация / деструция / характер / оила / ижтимоий муносабатлар. / family / family relationships / destruction / destructive behavior / destruction of family relationships / cognitive psychotherapy.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — М. Б. Иманова

Мақолада шахс характери акцентуацияси ва деструктив хулқ-атворнинг намоѐн бўлиши, характер акцентуацияси типлари ва уларнинг шаклланиш омиллари баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article describes the manifestations of destructive personality behavior, types of character accentuation and factors of their formation.

Текст научной работы на тему «ШАХС ХАРАКТЕРИ АКЦЕНТУАЦИЯСИ ВА ДЕСТРУКТИВ ХУЛҚ-АТВОР»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1399-1403

ШАХС ХАРАКТЕРИ АКЦЕНТУАЦИЯСИ ВА ДЕСТРУКТИВ

ХУЛК-АТВОР

М. Б. Иманова

Термиз давлат университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада шахс характери акцентуацияси ва деструктив хулк-атворнинг намоён булиши, характер акцентуацияси типлари ва уларнинг шаклланиш омиллари баён этилган.

Калит сузлар: шахс, акцентуация, деструция, характер, оила, ижтимоий муносабатлар.

ABSTRACT

This article describes the manifestations of destructive personality behavior, types of character accentuation and factors of their formation.

Keywords: family, family relationships, destruction, destructive behavior, destruction of family relationships, cognitive psychotherapy.

КИРИШ

Характерни тарбиялаш баркамол авлодни тарбиялашнинг марказий ва мухим вазифаларидандир. Мутахассислар хулк-атворнинг биринчи куринишини болаликдан, мактабдан олдин куриш мумкинлигини тасдиклайдилар. Усиш жараёнида янги фазилатлар ва хусусиятлар пайдо булади, шахс шаклланади. Кучли ва жасур одамни тарбиялаш учун уни аник коидалар ва сюжетлар билан жамоавий уйинларга ургатиш, масъулиятни шакллантириш учун болаликдан биринчи навбатда оддий вазифаларни хал килиш, кейин эса мураккаброкларга утиш, интизом ва хотиржамликка риоя килиш, натижани бахолаш ва шархлар бериб бориш лозим.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Характернинг гамхурлик, мехрибонлик, хушмуомалалик ёки аксинча, газаб, худбинлик, бефарклик каби хислатлари айнан болаликдан пайдо булади. Усмирлик даврида иродавий фазилатлар, хулк-атвор ва дунёкараш шаклланади. Катъиятлилик танкидий караш, фахм-фаросат, кузгатувчанлик, хушфеъллик,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1399-1403

кувноклик, мехрибонлик каби характернинг интеллектуал, эмоционал ва иродавий хусусиятларининг шаклланиши хам худди шу тарзда шаклланади. Кейинчалик эса характерли хусусиятлар мавжуд шароитга караб янги шароитда узгаради. Вояга етганида характер узгариши баркарор булиб, маълум шаклга эга булади.

Характернинг жуда куп хислатлари одамнинг иш-харакатларини белгиловчи чукур ва фаол майллар хисобланиб, шу мойилликларда характер хислатларининг ундовчилик кучи намоён булади ва куч туфайли купинча объектив шароитга зид харакат килади ва мутлако максадга номувофик харакат усулларини куллайди. Айрим одамлар билиб туриб кийин вазифани танлайдилар, айримлар аксинча. Характер хислатлари маълум тарзда харакат килишга баъзан эса шароитга карама-карши харакат килишга ундар эканлар, улар хаётий кийин дакикаларда яхширок намочим буладилар. Шахс характери каршилик курсатувчи шароитлар билан курашда синалади.

Характер хислатлари шахснинг кийин хосил килинадиган ва мустахкамланиб коладиган хусусиятлари булганлари туфайли, характернинг физиологик асоси хам индивидуал хаёт жараёнида асаб тизимининг узгарган хусусиятларидан иборат.

Оила ва ижтимоий мухит, таълим-тарбия таъсирида шаклланган хусусиятларнинг кайта мустахкамланиши натижасида маъкур хислатлар динамик стериотип (одат) сифатида киши характерини ташкил этади. Шахс характерига хос конструктив ва деструктив хусусиятлар онтогенетик тараккиёт жараёнида мустахкамланиб шахснинг типик хусусиятига айланиб боради. Киши узи англамаган холда баъзан характерида салбий характерологик хусусиятларни шакллантириши ва хатто бу хусусиятлар устун булишига шароит яратиб бериши мумкин. Натижада эса шахснинг характерида акцентуация шаклланиши кузатилади.

Шахс характери акцентуацияси ва деструктив хулкнинг шаклланиши бир катор психолог олимлар томонидан урганилган. Жумладан, Э.Кречмер, У.Шелдон, К.Г.Юнг, Ю.М.Лотман, Е.А.Личко, ва бошкалар шахс характери акцентуацияси ва деструкцияси сабабларини ва бартараф этиш йулларини тадкик этганлар. Жумладан, К.Леонгард томонидан характер акцентуациясининг гипертим, дистим, кузгалувчан, номойишкорона, хавотирли, педант ва бошка типлари таснифланган: Психологияда характер

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1399-1403

акцентуацияси ва деструкция уртасида богликлик хакида маълумотлар булсада, аник тадик этилмаган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Характер акцентуацияси бирор хусусиятнинг бошкалари зарари кучли ривожланиши ва атрофдагилар билан муносабатларининг ёмонлашувига олиб келишидир. Характер акцентуацияси турли даражада енгил ва кучли даражасигача булиши мумкин. Психолог К.Леонгард томонидан характер акцентуацияси буйича хар бир тип психологик тавсифига кура фаркланади. Жумладан, гипертим типдаги шахс хаддан ташкари киришимли, махмадона, имо-ишора, мимикага бой, сухбат мавзусини буриб юборишга мойил, купинча хизматга доир ва оммавий мажбуриятларни унутиб куйганлиги сабабли зиддиятлар келиб чикади.

Дистим типдаги шахс аксинча, камгап, мулокотга киришишга кийналади, пессимист, зиддиятлардан узини олиб кочади, уйда ёлгиз колишни ёктиради. Циклоид типидагилар кайфияти тез узгаришга мойил, кайфияти яхши пайтда-гипертим, ёмон пайтда дистим типга айланади. Кузгалувчан тип эса мулокотда пассив, вербал ва новербал реакциялари суст, кайсар, баъзан урушкок, купинча турли можароларнинт ташаббускори. Кучайтирувчи типдагилар камгап, акл ургатишни ёктиради, юкори натижаларга эришишни хохлайди, таъсирчан, касоскор шубхаланувчан. Улар кичик-кичик муаммоларни катталаштиришга, бурттиришга мойил. Педант тип зиддиятларга кам кушилади, купинча пассив холатда булади, атрофдагиларга куплаб расмий талаблар куяди, тартибли, жиддий, ишончли ходим. Хавотирли тип камгап, одамови, узига ишонмайди, зиддиятлардан узини олиб кочади, тинчликсевар, уз-узини танкид килади. Топширикларни вактида бажаради. Эмотив тип тор доирадаги кишилар билан мулокотга киришишни ёктиради, хафа булса ташкаридан сездирмасликка харакат килади, мехрибон, гамхур, масъулиятни хис килади. Бошкаларнинг ютукларидан кувонади.

Намойишкорона (демонстратив) тип вакиллари мулокотга тез киришади, етакчиликка интилади, хокимият ва мактовни ёктиради, бошкаларни узига жалб кила олади, ноёб тафаккурга, хулк-атворга эга. Экзальтир тип ута мулокотга киришувчан, куп гапиради, кизикувчан, дустлари ва якинларига эътиборли, бошкаларга ёрдам беради, дид фаросатли, самимий. Экстроверт тип мулокотга киришувчан, дустлари куп, зиддиятлардан узини олиб кочади, бошкаларни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1399-1403

диктат билан эшитиши мумкин. Топширикдарни вактида бажаради. Интроверт тип эса мулокотга киришишга кийналади, «ичимдагини топ», фалсафий фикр юритишни ёктиради, катъиятли, эътиккоди мустахкам, кайсар,

тафаккури котиб колган.

ХУЛОСА

Юкорида келтирилган акцентуация буйича шахс типларининг хар бирида деструкцияга хос жихатлар мавжуд. Шу туфайли характер акцентуацияси ва шахс деструкливлиги уртасида богликлик мавжуд булади дейиш мумкин. Машхур психоаналитиклар Зигмунд Фрейд ва Эрих Фромм децруктивликнинг мохиятини турлича талкин килган. Зигмунд Фрейд унинг барча шахсларга сингиб кетганлиги ва йуналтирилганлиги билан ажралиб туришига ишонган. Фромм, бузгунчилик хамма одамларда баъзида пайдо булади, деб хисоблаган. Агар у пайдо булса, унда у шахснинг ички дунёсига ва шундан кейингина ташки томонга (проекция сифатида) йуналтирилади деб таъкидлаган. Албатта тугри ташкил этилган таълим-тарбия жараёнида характер акцентуациясини тарбиялаш ва тузатиш мумкин. Факат бу борада мутахассислар зарур дастурларни ишлаб чикиб амалиётга жорий этишлари лозим.

REFERENCES

1. Djuraeva, S. N. (2018). Specifity and Features of Application Modern Innovative Technologies Training to Higher Education. Eastern European Scientific Journal, 4, 136-139.

2. Jorayeva, O. N., & Juraeva, S. N. (2020). Strategies for using alternative assessment methods in language and literature classes. International Journal of Innovations in Engineering,Research and Technology (IJIERT), 141-146.

3. Jo'rayeva, S. N., & Jumayev, S. Q. (2021). Psixologlarning etiket tamoyillari. O'zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi Harbiy-texnik instituti axborotnomasi, 7(13), 95-101.

4. JO'RAYEVA, S., & SHAMSHETOVA, A. (2021). Kursantlarda kasbiy kompetentlik va kreativlikni shaklllantirish mexanizmlari. "XALQ TA LIMI" ilmiy-metodik jurnali, 6, 52-54.

5. JO'RAYEVA, S., TURSUNOV, B., & JUMAYEV, S. (2021). Zamonaviy ta'limni rivojlantirishda pedagog imijini shakllantirishning ahamiyati. "XALQ TA LIMI" ilmiy-metodik jurnali, 6, 14-16.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1402 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1399-1403

6. JUREVA, S. N., & MAMARADJABOVA, B. A. (2020). The degree to which a person feels happy in the family. JOURNAL OF CRITICAL REVIEWS, 7(5), 18731875.

7. Zhu'raeva, S. N. (2020). Interpretation of image in modern scientific research.

ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ, 8(11), 257-267.

8. Жураева, С. Н., Турсунов, Б. С., & Каландарова, Г. (2021). Оилада турли манипуляция холатларининг намоён булиши. ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР, 4(4), 62-66.

9. Рашидов, А. А., & Жураева, С. Н. (2021). Чет тилида нуткни тинглаб тушунишдаги кийинчиликлар. HARBIY YETAKCHINING SHAKLLANISHIDA XORIJIY TILLARNI BILISHNING ROLI" mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi, 10-12.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.