Научная статья на тему 'КОГНИТИВ ҚОБИЛИЯТНИНГ ЁШЛАР ТАЪЛИМИДАГИ РОЛИ'

КОГНИТИВ ҚОБИЛИЯТНИНГ ЁШЛАР ТАЪЛИМИДАГИ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

988
91
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Когнитив бошқарув / англаш / неврология / эътибор / онг / ўрганиш / хотира / консепт яратиш / фикрлаш / тасаввур қилиш / эслаш / тил / ҳиссиѐтлар ва ривожланиш жараѐни / ижтимоий билиш. / Cognitive management / cognition / neurology / attention / consciousness / learning / memory / concept creation / thinking / imagination / memory / language / emotions and developmental processes / social cognition.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — С. Н. Жўраева, Shoira Baxromxon Qizi Barakatillaxonova

Бугунги кунда ахборотлар оқими узлуксиз коммуникация тармоқларидан узатилаѐтган бир даврда хавфсизликни таъминлаш, хатарлар, салбий оқибатларнинг олдини олишни масъулиятли вазифамиз. Шу боисдан ѐшларимиз фаол меҳнат қилиши учун аввола руҳий саломатликни сақлаш ва мустаҳкамлаш, яъни нерв – психик касалликларини олдини олишнинг мазмунмоҳиятини тушуниб бормоғимиз даркор.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF COGNITIVE ABILITY IN YOUTH EDUCATION

At a time when the flow of information is transmitted through uninterrupted communication networks, it is our responsibility to ensure security, prevent risks and negative consequences. Therefore, in order for our youth to work actively, we must first understand the essence of maintaining and strengthening mental health, that is, the prevention of neuropsychiatric disorders.

Текст научной работы на тему «КОГНИТИВ ҚОБИЛИЯТНИНГ ЁШЛАР ТАЪЛИМИДАГИ РОЛИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1404-1409

КОГНИТИВ КОБИЛИЯТНИНГ ЁШЛАР ТАЪЛИМИДАГИ РОЛИ

С. Н. Жураева

Низомий номли ТДПУ Психология кафедраси психология фанлари номзоди,

доцент

Shoira Baxromxon qizi Barakatillaxonova

MM 202

АННОТАЦИЯ

Бугунги кунда ахборотлар окими узлуксиз коммуникация тармокларидан узатилаётган бир даврда хавфсизликни таъминлаш, хатарлар, салбий окибатларнинг олдини олишни масъулиятли вазифамиз. Шу боисдан ёшларимиз фаол мехнат килиши учун аввола рухий саломатликни саклаш ва мустахкамлаш, яъни нерв - психик касалликларини олдини олишнинг мазмун-мохиятини тушуниб бормогимиз даркор.

Калит суз: Когнитив бошкарув, англаш, неврология, эътибор, онг, урганиш, хотира, консепт яратиш, фикрлаш, тасаввур килиш, эслаш, тил, хиссиётлар ва ривожланиш жараёни, ижтимоий билиш.

THE ROLE OF COGNITIVE ABILITY IN YOUTH EDUCATION

ABSTRACT

At a time when the flow of information is transmitted through uninterrupted communication networks, it is our responsibility to ensure security, prevent risks and negative consequences. Therefore, in order for our youth to work actively, we must first understand the essence of maintaining and strengthening mental health, that is, the prevention of neuropsychiatry disorders.

Keywords: Cognitive management, cognition, neurology, attention, consciousness, learning, memory, concept creation, thinking, imagination, memory, language, emotions and developmental processes, social cognition.

КИРИШ

Ёшларимиз эркин фикрлайдиган, хар кандай салбий таъсирчан гоялардан, онг, тафаккур карамлигидан озод, оилада, атроф-мухитда булаётган вокеа-

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1404-1409

ходисаларни хакконий бахолайдиган ва уларга эркин муносабатларини билдира оладиган, узининг илгор фикрлари, наъмунаси билан оила аъзолари, синфдошлари, дустларига таъсир кила оладиган, интеллектуал кучга эга, тиришкок, билимли, жасур ва одобли булмоги назарда тутилади.

Хдкикатан хам ёшларга педагогика ва психологиянинг замонавий усулларини куллаш асосида мукаммал билимлар бериш хамда уларда эркин фикрлашни шакллантириш, анъана ва урф-одатларимиз асосида Ватанга садокат рухини тарбиялаш замирида соглом турмушга, мустакил хаётга тайёрлаш хар бир укитувчи ва жамоатчиликнинг мухим вазифаси хисобланади. Шундай экан, талаба ёшлар тарбиясида билишга булган эътибор уз даврининг муносиб кишиси булиб етишиш учун тинимсиз билим ва куникмаларни шакллантириш лозим бшлади. Шу уринда биз инсон когнитив психологиясига эътиборимизни каратамиз.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Когнитив психология бутун рухий жараёнларни хиссиётдан тортиб то англаш, неврология, эътибор, онг, урганиш, хотира, консепт яратиш, фикрлаш, тасаввур килиш, эслаш, тил, хиссиётлар ва ривожланиш жараёни хамда харакатларнинг барча мумкин булган сохаларини уз ичига олади. Фикрлаш кобилиятини мохиятини тушунишимиз учун олинган барча тадкикотлар шулар жумласидандур. Ва бу мавзу инсонни узини четдан бир куриб чикишни уз ичига олади, янги вазифалардан келиб чиккан холда, шубхасиз, шахснинг интелектуал мохиятига булган нуктаи назарини аниклашга ёрдам беради.

Инсонлар психикасини янада тулик ва аник билим ва асаб тизимининг тузилиши ва фаолияти куп кашфиётлар учун, биз эришган янги мантикий воситалар, кенг компьютерлар жорий этиш, инсон психологияси ва маданий амалиётларни урганишда услубий курсатмалардан фойдаланиш, ривожлантириш оркали когнитив психология учун дастлаб Платон, Дессартес, Кант ва Дарвин томонидан ишлаб чикилган саволларни чукур тушуниш хакидаги фикрлари асос булган.

Теварак-атроф мухитидаги нарса ва ходисаларнинг куриниши, эшитилиши, хид таркатиши, товланиши, енгил ёки огирлиги, каттик ёки юмшоклиги кабилар хайвонлар учун шартсиз кузгатувчи сигнал кулиб хизмат килади, кейинчалик улар шартли рефлексга айланиши мумкин. Хдйвонлар уз хатти харакатларида И.П.Павлов тартиби билан айтганда, биринчи сигнал

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1404-1409

системасининг сигналлари (биринчи сигналларга) риоя этадилар. Бинобарин, уларнинг психик фаолияти уларнинг психик системаси боскичида амалга ошади ва унга узлуксиз равишда амал килади.

Инсон фаолияти ва хулк атвори учун хам биринчи сигнал системасининг сигналлари (яккол, тасаввурлар, тимсоллар, образлар) уларни бошкариши, йуналтириши, харакатлантириши мухим ахамият касб этади. Масалан: йул коидалари, автомобил, электровоз сигналлари, хавф хатар белгилари шахс учун мухим роль уйнайди. Шуни унутмаслик керакки, инсоннинг хулк-атворини сигнал кутувчилар механик равишда бошкармайди, балки бошка кузгатувчиларнинг мияга урнашиб колган тимсоллари, яъни сигналлари бошкариб туради. Муайян тимсолга эга булган тисоллар нарса ва ходиса тугрисида сигнал жунатади, бунинг натижасида инсоннинг хатти-харакатини бошкариб туради. Когнитив бошкарув назарияси - бу йуналишдаги ишлар ХХ асрнинг урталарида ижтимоий психологияда пайдо булди. Ушбу тадкикотларда асосий эътиборни билиш жараёни деб таъриф бериш мумкин, ижтимой хулк жараёни уртасидаги муносабат умумий йуналиши куйидагича: дунё индивидуал тажрибаси ижтимоий хулк-атворлари турли гоялар, эътикоди, умидлари, муносабат, шаклланиши натижасида, айрим изчил талкин ташкил этилади. Ушбу изохларга асосланиб, киши кейинги хатти харакатлар тугрисида баъзи карорларни кабул килади.

Когнитив психология инсонларнинг ёзишмалари, билим назариясининг ижтимоий идрок, урганиш, жараёнлари ва шунингдек илмий тадкикотлар: ижтимоий билиш урганишга, ижтимоий психология учта асосий доменларни хам урганишни уз ичига олади. Психологияда когнитив билим ёндашув инсон хатти-харакатлари хакида интеллектуал ёки рухий жараёнларнинг таъсирига богликлигини айтади. Жорж Келли (1905-1966) бу муносабатни асосчидаридан бири, "Мен хар кандай шахс, тушуниш талкин килиш, олдиндан ва дунёни уз шахсий тажрибаларини назорат кила олиш хусусиятига эгалигиа ишонаман"-дейди. ^ар бир тадкикотчи уз фикрини турли хилда билдиради.

Унинг утган тажрибасига ва келажак хакидаги тахминларга асосланиб хулоса чикариш мумкин. Ва у ерда объектив хакикат, лекин хар кандай вокеа дунёда тажрибалар хакидаги фикрларни турли томондан куриш мумкин ва одамлар хис-туйгуларини ёки ташки ички дунёси талкин вариантлари кенг берилган, чунки одамлар уни турлича тушунишада. инсон хаёт ходисаларни олдиндан назорат килишга харакат килади ва булган вокеликнинг гипотезани

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1404-1409

куяди. ^ар бир киши, келажакни ва кутилаётган натижалар асосида режалар килиш имкониятига эга булади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Х,ар биримиз уз моделларимиз оркали хакикатни идрок этамиз ёки дунёнинг изчил шаклини яратиш учун зарурат сезамиз. Агар конструкция ходисалари аник тасаввур килишга ёрдам берса, эхтимол уни саклаш мумкин. Маълумоти тасдикланмаган булса аксинча, предметни кайта куриб чикишга асос булган килинган холат хатто чикарилиши мумкин. Х,ар бир инсон узига хос конструкгив тизимга эга, у хаёт тажрибаларини талкин килиш учун фойдаланади. Одамлар ходисаларни шархлашда бир-биридан фарк килади.

Икки киши, улар бир-бирига ухшаш эгизаклар булишлари, ухшаш ходисага карашларга эга булишлари ва уларни турли усуллар билан шархлашлари мумкин.

Х,ар бир инсон узининг хакикий шахсий тузилишидаги "кунгирок" дан хакикатни тушунади. Одамлар орасидаги фарк улар вокеаларни турли жихатдан шархлайдилар. Жорж Келли "Инсон уз хаётини таъсир ходисаларни олдиндан кура билиш учун хакикатни тушунтиришга харакат килади. Шахсий тузилмалар унинг ноёб тизими ёрдамида келажагини олдиндан билиб беради. Одамларнинг бугунги карашлари шундай изохланади.

Инсонларнинг хулк-атвори келажакдаги вокеаларни кандай башорат килиш билан белгиланади. Бу одам сизнинг шахсий тажрибангизни фахмлайди кандай билиши мумкин деган маънони англатади. Жорж Келли биз одамлар уз конструкцияларни кандай ташкил килса, биз тугри идентификаторини билишимиз керак.

Ижтимоий муносабатлар биринчи навбатда бир одамнинг бошка шахснинг хакикатни кандай амалга ошираётганини тушунишга уринишларидан иборат. Самарали таъсир утказиш учун киши бир -бири билан тушуниши, унинг устига-устак кейинги хатти-харакатларини инсон билим тузилиши мувозанатсиз ва гайриоддий булиши мумкин эмас. Бу шаклланган булса, зудлик билан бир кизикиш, бу вазиятни узгартириш учун, билим ва тизими, ички мустахкамлик урнатиш учун керак булади.

Психикани акс эттириш имкониятини тугри, окилона талкин килиш учун, билиш назарияси, билиш манбалари, шакллари, усуллари, хакикатни улчаш мезонлари воситалари йуллари кабиларга илмий ёндашиш лозим. Психикани

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1404-1409

урганишда объект билан субъектнинг хамкорликдаги хатти- харакатини хисобга олиш шахснинг борлик тугрисидаги билимларининг мавжудлиги, инъикоснинг ухшашлиги муаммолар ечимини топишга пухта негиз хозирлайди.

ХУЛОСА

Таълим жараёнида укитувчи укувчи, талабага, тингловчига узининг таъсирини утказиш оркали унда мустакиллик ва онглилик каби шахс сифатларини таркиб топтириши, бунда уз-узини бошкариш "укитувчи-укувчи" модели тарзида намоён булиши, укитувчи бу уринда "ахборотчи", укувчи эса "кабул килувчи" ролида майдонга чикиб, укувчи ташки кабул килишдан уз фаолиятини мустакил уюштиришга усиб утишини курсатиб берган. Укувчида бошкариш укуви маълум тизимдаги усулларни эгаллагандан сунг вужудга келади.

Фарзандларимиз билимли, зукко ва уз сохасининг билимдони булиши учун педагогларимиз тиним билмасдан уз устиларида ишлашлари ва уз сохаси буйича янгиликлар билан куролланиб уз материалларини янгилаб бориши, таълим олувчиларга жонли холда етказиши максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Djuraeva, S. N. (2018). Specifity and Features of Application Modern Innovative Technologies Training to Higher Education. Eastern European Scientific Journal, 4, 136-139.

2. Jorayeva, O. N., & Juraeva, S. N. (2020). Strategies for using alternative assessment methods in language and literature classes. International Journal of Innovations in Engineering,Research and Technology (IJIERT), 141-146.

3. Jo'rayeva, S. N., & Jumayev, S. Q. (2021). Psixologlarning etiket tamoyillari. O'zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi Harbiy-texnik instituti axborotnomasi, 7(13), 95-101.

4. JO'RAYEVA, S., & SHAMSHETOVA, A. (2021). Kursantlarda kasbiy kompetentlik va kreativlikni shaklllantirish mexanizmlari. "XALQ TA LIMI" ilmiy-metodikjurnali, 6, 52-54.

5. JO'RAYEVA, S., TURSUNOV, B., & JUMAYEV, S. (2021). Zamonaviy ta'limni rivojlantirishda pedagog imijini shakllantirishning ahamiyati. "XALQ TA 'LIMI" ilmiy-metodik jurnali, 6, 14-16.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1404-1409

6. JUREVA, S. N., & MAMARADJABOVA, B. A. (2020). The degree to which a person feels happy in the family. JOURNAL OF CRITICAL REVIEWS, 7(5), 18731875.

7. Zhu'raeva, S. N. (2020). Interpretation of image in modern scientific research.

ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ, 8(11), 257-267.

8. Жураева, С. Н., Турсунов, Б. С., & Кдтандарова, г. (2021). Оилада турли манипуляция холатларининг намоён булиши. ПЕДАГОГИКА ВА ПСИХОЛОГИЯДА ИННОВАЦИЯЛАР, 4(4), 62-66.

9. Рашидов, А. А., & Жураева, С. Н. (2021). Чет тилида нуткни тинглаб тушунишдаги кийинчиликлар. HARBIY YETAKCHINING SHAKLLANISHIDA XORIJIY TILLARNI BILISHNING ROLI" mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi, 10-12.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.