Научная статья на тему 'ШАФТОЛИ ЕТИШТИРИШ ВА САҚЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ШАФТОЛИ ЕТИШТИРИШ ВА САҚЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
199
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Шафтоли / етиштириш / қадоқлаш / териш / яшиклар / сақлаш / харорат / нисбий намлик / терувчилар / саватлар / транспорт воситалари / нарвон. / Peaches / cultivation / packaging / dialing / boxing / storage / temperature / caps / basics / vehicles / stairs.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Хатамова, Ҳамидахон Комилжоновна, Инобиддинов, Шукрулло Махмуджон Ўғли, Болтабоева, Гулрух Равшанбек Қизи

Ёз ойи келиши билан Ўзбекистонимизда мевалар ғарқ пиша бошлайди. Шафтоли меваси ҳам мевалар ичида ўзининг бетакрорлиги ва таъмининг бошқа меваларга ўхшамаслиги билан ажралиб туради. Шафтоли меваларини ўз вақтида териб, сифатли сақлашни тўғри ташкил этиш, аҳолини йил давомида мевалар билан таъминлашга имкон беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Хатамова, Ҳамидахон Комилжоновна, Инобиддинов, Шукрулло Махмуджон Ўғли, Болтабоева, Гулрух Равшанбек Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEACH GROWING AND STORAGE TECHNOLOGY

With the arrival of summer months, the fruit will drown in the drowning in Uzbekistan. Peach fruits are also distinguished by fruits of its uniqueness and taste not like other fruits among fruits. Proper organization of peach fruits, quality storage allows, allowing the population to provide fruits throughout the year.

Текст научной работы на тему «ШАФТОЛИ ЕТИШТИРИШ ВА САҚЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ШАФТОЛИ ЕТИШТИРИШ ВА САЦЛАШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Хатамова Х,амидахон Комилжоновна

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти "Кишлок хужалиги махсулотларини саклаш ва кайта ишлаш технологияси" катта укитувчиси, Инобиддинов Шукрулло Махмуджон ртли, Болтабоева Гулрух Равшанбек кизи "^ишлок хужалик махсулотларни саклаш ва дастлабки кайта ишлаш" таълим

йуналиши 1-36 грух талабалари

АННОТАЦИЯ

Ёз ойи келиши билан Узбекистонимизда мевалар гарц пиша бошлайди. Шафтоли меваси уам мевалар ичида узининг бетакрорлиги ва таъмининг бошца меваларга ухшамаслиги билан ажралиб туради. Шафтоли меваларини уз вацтида териб, сифатли сацлашни тугри ташкил этиш, ауолини йил давомида мевалар билан таъминлашга имкон беради.

Калит сузлар: Шафтоли, етиштириш, цадоцлаш, териш, яшиклар, сацлаш, харорат, нисбий намлик, терувчилар, саватлар, транспорт воситалари, нарвон.

АННОТАЦИЯ

С прибытием летних месяцев фрукты утонут в утоплении в Узбекистане. Персиковые фрукты также отличаются плодами его уникальности и вкуса, не похожих на других фруктов среди фруктов. Правильная организация персиковых фруктов, качественное хранение позволяет населению предоставлять фрукты в течение года.

Ключевые слова: Персики, выращивание, упаковка, набор, бокс, хранение, температура, крышки, основы, транспортные средства, лестница.

ABSTRACT

With the arrival of summer months, the fruit will drown in the drowning in Uzbekistan. Peach fruits are also distinguished by fruits of its uniqueness and taste not like other fruits among fruits. Proper organization ofpeach fruits, quality storage allows, allowing the population to provide fruits throughout the year.

Keywords: Peaches, cultivation, packaging, dialing, boxing, storage, temperature, caps, basics, vehicles, stairs.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

КИРИШ

Республиканинг шафтоли мевасини етиштириш учун тупрок-иклим шароитларининг кулайлиги, серхосил ва истикболли шафтоли навларининг мавжудлиги, улардан юкори, мул ва сифатли хосил олиш имкониятини беради.

Шафтолининг ватани шимолий Хитой булиб, маълумотларга Караганда, у Европага Италия оркали таркалган.

Шафтоли меваси сафро хайдовчи ва ич сурувчи хусусиятга эга. Унинг таркибидаги органик кислоталар ва эфир мойлари меъда секреция фаолияти ва овкат хазм килишни яхшилайди. У иштахани очади. Шафтолида минерал моддалар куплиги сабаб у камконлик ва гастрит (меъда шиллик кавати яллигланиши)да даво максадида кулланилади. Таркибида калий тузи мавжудлиги боис, у юрак билан боглик касалликларга хам тавсия этилади.

Юрак уриши муаммоларида, камконлик, меъда-ичак хасталикларида, организмда кислота микдори тушиб кетганда, корин дам булганда овкатланишдан 15-20 дакика олдин У стакан микдорида шафтоли шарбати ичиш тавсия этилади. Шунингдек, шафтоли меваси витаминларга бойлиги сабабли грипп ва шамоллаш касалликларини олдини олишда, юкумли касалликларда, авитаминозда хам кулланилади.

Мева ишлаб чикаришни купайтиришда хосилдор ва тез хосилга кирадиган дарахтлар катта ахамиятга эга булиб, улардан бири бу шафтолидир. Шафтоли боги барпо этилгандан сунг 2-3 йилда хосил бера бошлайди.

Шафтоли дарахти 50-150 кг ва ундан хам куп мева беради. Дарахтнинг ихчамлиги туфайли уни парвариш килиш ва хосилни териш енгиллашади. Етилиш буйича навларнинг турли вактида пишиш июнь ойидан октябрь ойи охиригача етилиш, шафтоли мевасидан фойдаланиш имконини беради. Шафтоли мевасининг хуштамлилиги овкатнинг яхши хазм булишига ёрдам беради. У шифобахш хусусиятга эга булиб, организмнинг химоя кучини саклайди ва мустахкамлайди.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шафтоли мевасининг таркибида 7,3-14,0% гача канд, 0,33-0,95% турли кислоталар, 0,002-1,17% пектин, 0,1% га якин ошловчи моддалар, А ва С витаминлар, минерал тузлар бор, гемоглобинни оширади, инсон организми учун жуда фойдали пархезлик хусусиятига эгадир. Шафтоли мевалари жуда чиройлилиги ва таъмининг юкори сифатлари билан фарк килади. Шафтоли янгилигида истеъмол килинади ва ундан консерва саноатида фойдаланилади.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Шафтоли рентабелль махсулот хисобланади. Шунингдек, унинг кишга чидамлилиги хам мухим роль уйнайди. Мослашмаган навларни совук уради ва купинча мева бермайди. Узок муддат кишки уйкуда буладиган навлар хар йили хосил беради. Шафтолининг кишга чидамлилиги, хосилдорлиги ва мева сифатини ошириш максадида унинг сортиментини яхшилаш буйича анча ишлар олиб борилмокда. Сарик этли эртаки, таъми юкори сифатли навларни етиштириш ва яратишга алохида эътибор каратилмокда.

Республиканинг купгина худудларида шафтоли богларидан юкори хосил олинмокда. Шафтолизорлар барпо килиш учун жой танлашда ушбу усимликнинг иссиксеварлигини хисобга олиш керак. Шафтоли асосан, жанубий-гарб ва гарбий томонга караган майдонларга экилгани маъкул. Совук шамоллар эсадиган пасткам майдонларда шафтолизорлар барпо килиш тавсия этилмайди. Чунки, бундай ерларда бахорги совукларда шафтолининг гулкуртаклари купинча нобуд булади, дарахти эса замбуруг касалликлари билан зарарланади.

Шафтоли дарахтлари кисман pH даражаси (тупрокдаги водород ионлари микдори) бироз юкори 6,0 ва 6,5 булган тупрокларда яхши усиб ривожланади. Бу курсаткич бир оз куп еки кам булса хам дарахт усавериши мумкин, аммо бундай шароит унинг усиши ва хосилдорлигига салбий таъсир курсатади. Шафтоли дарахтлари кумок ва сувни яхши утказувчан тупрокларда яхши ривожланади. Агар тупрокнинг сув утказувчанлиги суст булса, унга махаллий угит кушиб чукур чизел килиб аралаштириш тавсия килинади. Юкоридаги тупрок таркибини яхшилашга мулжалланган махсулотларни айнан кучат экилиши режалаштирилаетган чукурчага солиш тавсия килинмайди.

Шафтолининг хамма навлари учун енгил ва унумдор тупроклар кулай хисобланади. Лекин яхши парвариш килинса, бошка тупрокларда хам яхши усиб юкори хосил беради.

Шафтоли дарахти учун кучли шурланган ва боткокланган ерлар мутлоко тугри келмайди, тупрок кучли шурланган булса, унинг захини кочириш, шурсизлантириш ва сифатини ошириш керак. Сизот сувлари якин жойлашган ерларда (1,5-2,0м гача) шафтоли анча юкори хосил беради. Айникса, тупрок структураси яхшилашини, уз вактида юмшатилишини талаб этади.

Соглом, юкори сифатли, стандарт талабларига жавоб берадиган кучатлар дарахтларнинг яхши усишини ва юкори хосилдорлигини таъминлайди.

Шафтоли кучатини етиштиришда дастлаб шафтолининг данаклари йигиб олинади, сунгра сув билан яхшилаб ювилади, ювилган данаклар даре куми

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

билан стратификация килинади. Стратификация килинган данакларни октябрь-ноябрь ойларида олдиндан тайёрланган ер майдондаги эгатларга 6-8 см масофада экилади. Данаклар енгил тупрокларда 3-3,5 см, огир тупрокларда 22,5 см чукурликка экилади. Данак экилгандан сунг ер юзаси каткалок булишини олдини олиш учун дарахт кириндиси (апилка) сепилади ва сугорилади.

Данаклардан униб чиккан нихолларга август ойида истикболли навлардан пайвандлаш ишлари амалга оширилади.

Пайванд килишдан 3-4 кун олдин нихоллар пустлогининг яхши ажралиши, усимлик танасида шира харакатини кучайтириш максадида сугорилади ва пояларининг 15-20 см баландлигигача ён шохлари олиб ташланади.

Пайвандтаг танасида шимолий ёки шимоли-гарбий томонидан илдиз бугзи ёнида пустлоги "Т" харфи шаклида пайвандлаш пичоги билан кесилади, пустлоги очилиб, унга узунлиги 2-2,5 см келадиган куртак, купайтирилаётган навнинг каламчасидан олинган кобик пайвандтагнинг пустлоги ичига жойланади. Пустлок кобикка бармоклар билан ёпиштирилади ва боглагич тасма билан ураб богланади ва сугорилади. Келаси йили эрта бахорда шира харакати бошлангунча пайванд килинган жой очилади, боглагич тасмалари олиб ташланади ва пайванд килинган куртакка кесилади.

Бахорда 120 кг/га азот, 60 кг/га фосфор ва 30 кг/га калий солинади, керак булганда 1-2 марта азот билан 60 кг/га микдорда озиклантирилади. Ёз ойларида сугорилади, катор оралари юмшатилади.

Кучатлар кузда, барглар тукилганидан сунг ковлаб олинади. Стандарт кучатларга штамбининг баландлиги 50-60 см булган, диаметри 2-2,5 см дан ва асосий шохлари узунлиги 50-60 см дан кам булмаган кучатларни киритиш мумкин. Ковлаб олинган кучатлар кумиб куйилиб, тупрок билан зичланади, сугорилади. Шафтоли меваларини териш жараёни меваларни кадоклаш жойига самарали ташишни кузда тутади, мевалар сифатига зарар етказадиган ортикча ишларни камайтиради. Мева канчалик кам ушланиб тез кадокланса унинг сифати шунчалик юкори булади.

Богбонлар терим жараёнида зарур буладиган барча иш анжомларини тайёр холатга келтириши зарур. Бунда терим саватлари ёки халталари, нарвонлар, хосилни ташиш аравачалари, навларга ажратувчи столлар, тарозилар, кадоклаш материаллари ва бошкалар. Ушбу иш анжомларини олдиндан тахт килиб куйиш хосил терими самарадорлигини оширади.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Елкага осиладиган тасмага эга терим саватлари еки халталари терувчилар ишини осонлаштириб, нарвонда ишлаш хавфини камайтира-ди. Хрсилни ташиш аравачалари еки бошка транспорт воситалари узилган меваларни кадоклаш жойига тез етказишда фойдалидир. Навларга ажратувчи столлар меваларни тартибли равишда турли навларга булиш имконини беради.

ХУЛОСА

^осил териш давомида иш барча боскичларда бир маромда бориши лозим. Шафтоли мевалари сифати тез бузилишини инобатга олиб, уларни теришда устма-уст жойлаштириш тавсия этилмайди. Мевалар бир катор килиб яшикларга терилса,уларнинг сакланувчанлиги ошади. Пишган шафтоли меваси хона хароратида бир неча кун туриши мумкин. Саклаш жойини танлашда коронги ва иложи борича салкин жойларни танлаш керак. Агар шафтоли юмшок булса еки унда чириган дастлабки белгилар пайдо булса, унда бир мунча вакт утгач у чирий бошлайди. Шунга ухшаш холат шикастланган мевалар билан содир булади. Шафтоли саклаш учун оптимал харорат режими 0 ОС даража деб хисобланади. Ушбу режим меваларни музлатгичларда саклаш учун булинмаларда такдим этилади ва хандакларда еки ертулаларда яратилади. ^арорат канча юкори булса, шафтолини саклаш муддати шунчали кискаради. О ОС даражада мевалар пишиб етиш даражасига караб бир неча хафта давомида сакланади.

REFERENCES

1. Р.М Абдуллаев, М.М. Якубов "Шафтоли етиштирш" -57 китоб Агробанк" АТБ - 2021, Нашриет уйи "Тасвир" - 2021, "Colorpack" МЧЖ - 2021

2. Остонакулов Т.Э. Нарзиева С.Х. Мевачилик асослари. Тошкент - 2010

3. Буриев Х.Ч, Байметов К.И., Абдикаюмов З.А. Мева экинлари селекцияси ва навшунослигидан амалий машгулотлар. Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси, 2004. - б. 66-72.

4. Мирзаев М.М., Собиров МД. - Богдорчилик., Т. 1987.

5. Hamidakhon Komiljonovna Khatamova, Kholida Azamovna Kimsanova. (2020).

6. The Peach Propagation Methods. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 2(11), 42- 46.

7. Xatamova X.K., Yunusov O.B., (2021). Useful Properties Of Cherries And Cherry Juice. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 3(06), 6-12.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

8. X.K. Xatamova, Kh.T. Yuldasheva, M.B. Soliyeva, X.A.Kimsanova, Sh.M. Juraboyeva Asian Journal of Multidimensional Research METHODS OF PRESERVING SUBTROPICAL FRUITS (109-115)

9. Soliyeva, M. B., Yuldasheva, K. T., Xatamova, X. K., Kimsanova, X. A., &

10. Isroilova, S. S. (2021). The effect of shelf life of live cocoons on their temperature and quality. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(3), 254-260

11. Yuldasheva, K. T., Soliyeva, M. B., Xatamova, X. K., & Kimsanova, X. A. (2020). Effect of arbuscular mycorrhiza on micro propagated live. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 10(12), 1491-1498.

12. ВАХОБОВ, А., СОЛИЕВА, М., & ХАТАМОВА, Х. СОРТА КРАСНОКОЧАННОЙ КАПУСТЫ ДЛЯ ПОВТОРНОЙ КУЛЬТУРЫ. ИРРИГАЦИЯ-МЕЛИОРАЦИЯ, 57

13. Xatamova, X. K., Soliyeva, M. B., Kimsanova, X. A., Yunusov, O. B., & Yuldashev, R. T. (2021). Methods Of Drying Subtropical Fruits And Their Importance For Human Health. The American Journal of Applied sciences, 3(05),

14. Vaxobov Alisher, , Komiljonovna, K. H., Botirovna, S. M., & Yulbarsovna, D. S. (2020). БАМИЯ-ШИФОБАХШ УСИМЛИК ВА УНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(6), 3479-3482.

15. Yuldasheva, K. T., Soliyeva, M. B., Xatamova, X. K., & Kimsanova, X. A. (2020). Effect of arbuscular mycorrhiza on micro propagated olive. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 10(12), 1491-1498.

16. Xatamova X.K. Useful Properties Of Cherries And Cherry Juice The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering 3 (06), 6-12

17. Э.К. Асронов, М Зайнобиддинов "Размножение тутовника на откыритой местности древесными черенками" БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ, 22-24

18. А.А. Музаффаров, Э.К. Асронов, М.З.Т. Зайнобиддинов "Маккажухори урубининг унувчанлигига хиназалон-4 хосилалари таъсирини щрганиш" Life Sciences and Agriculture, 57-59

148-154.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.