Научная статья на тему 'ЎСИБ КЕЛАЁТГАН ЁШ АВЛОДГА ЎСИМЛИКЛАР УРУҒЛАРИ ТЎҒРИСИДА МАЪЛУМОТ БЕРИШ ВА УЛАРНИ ЭКИН ЭКИШГА ЎРГАТИШ'

ЎСИБ КЕЛАЁТГАН ЁШ АВЛОДГА ЎСИМЛИКЛАР УРУҒЛАРИ ТЎҒРИСИДА МАЪЛУМОТ БЕРИШ ВА УЛАРНИ ЭКИН ЭКИШГА ЎРГАТИШ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

358
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Уруғ / озиқ-овқат хавфсизлиги / уруғшунослик фани / донли ўсимликлар / хўжалик ва нав хусусиятлари / ўсиш кучи / уруғнинг тозалиги. / семена / безопасность пищевых продуктов / семеноведение / зерновые / хозяйственно-сортовые характеристики / сила роста / чистота семян.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Шавкат Шодиевич Қурбонов, Бахтиѐр Рамазонович Рамазонов

Мақолада мамлакатимизда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш мақсадида ҳар бир қарич жойда экин экиш, қишлоқ ҳўжалиги йуналишини ривожлантириш, уруғшунослик фани, уруғ қанчалик сифатли бўлса ундан олинадиган маҳсулот ҳам шунчалик сифатли ва яхши бўлиши, ўсимликшунослик фанининг асосий мақсади уруғ экиб ҳосил олган ҳолда уни кўп марта кўпайтириб олиш эканлиги, ўсимликларнинг турига қараб намга талабчанлиги, уруғ тирик организм, унинг асосий ҳаѐтий омиллари нафас олиш, кимѐвий таркибинииг ўзгариши ва ҳоказолар тўғрисида маълумот берилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНФОРМИРОВАНИЕ И ОБУЧЕНИЕ ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ О СЕМЕНАХ РАСТЕНИЙ И ИХ ПОСАДКЕ

В статье рассматриваються вопросы обеспечения продовольственной безопасности в нашей стране, главная цель предметов сельского хозяйство высаживать зерастение на каждом сантиметре земли, развивать сельское хозяйство, изучать науку о семенах, чтобы продукт из семян был как можно лучше и больше. Требования к влажности зависят от вида растения, семена являются живыми организмами, его основные жизненно важные факторы – это дыхание, изменение химического состава, синтез органических веществ и т.д.

Текст научной работы на тему «ЎСИБ КЕЛАЁТГАН ЁШ АВЛОДГА ЎСИМЛИКЛАР УРУҒЛАРИ ТЎҒРИСИДА МАЪЛУМОТ БЕРИШ ВА УЛАРНИ ЭКИН ЭКИШГА ЎРГАТИШ»

УСИБ КЕЛАЁТГАН ЁШ АВЛОДГА УСИМЛИКЛАР УРУГЛАРИ

ТУГРИСИДА МАЪЛУМОТ БЕРИШ ВА УЛАРНИ ЭКИН ЭКИШГА

УРГАТИШ

Шавкат Шодиевич бурбонов Бахтиёр Рамазонович Рамазонов

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институт

Аннотация: Мацолада мамлакатимизда озиц-овцат хавфсизлигини таъминлаш мацсадида хар бир царич жойда экин экиш, цишлоц хужалиги йуналишини ривожлантириш, уругшунослик фани, уруг цанчалик сифатли булса ундан олинадиган махсулот хам шунчалик сифатли ва яхши булиши, усимликшунослик фанининг асосий мацсади - уруг экиб хосил олган холда уни куп марта купайтириб олиш эканлиги, усимликларнинг турига цараб намга талабчанлиги, уруг тирик организм, унинг асосий хаётий омиллари - нафас олиш, кимёвий таркибинииг узгариши ва хоказолар тугрисида маълумот берилади.

Калит сузлар: Уруг, озиц-овцат хавфсизлиги, уругшунослик фани, донли усимликлар, хужалик ва нав хусусиятлари, усиш кучи, уругнинг тозалиги.

ИНФОРМИРОВАНИЕ И ОБУЧЕНИЕ ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ О СЕМЕНАХ РАСТЕНИЙ И ИХ ПОСАДКЕ

Аннотация: В статье рассматриваются вопросы обеспечения продовольственной безопасности в нашей стране, главная цель предметов сельского хозяйство - высаживать зерастение на каждом сантиметре земли, развивать сельское хозяйство, изучать науку о семенах, чтобы продукт из семян был как можно лучше и больше. Требования к влажности зависят от вида растения, семена являются живыми организмами, его основные жизненно важные факторы -это дыхание, изменение химического состава, синтез органических веществ и т.д.

Ключевые слова: семена, безопасность пищевых продуктов, семеноведение, зерновые, хозяйственно-сортовые характеристики, сила роста, чистота семян.

INFORMATION AND TRAINING OF THE GROWING GENERATION ABOUT

PLANT SEEDS AND THEIR LANDING

Abstract: The article discusses the issues of ensuring food security in our country, the main develop of agricultural items is to plant crops on every centimeter of land, develop agriculture, study the science of seeds, so that the product from seeds is as good and large as possible. The moisture requirements depend on the type of plant, the seeds

are living organisms, its main vital factors are respiration, changes in chemical composition, synthesis of organic substances, etc.

Keywords: seeds, food safety, seed science, cereals, economic and varietal characteristics, growth force, seed purity.

Бугунги кунда мамлакатимизда озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш максадида хар бир карич унумдор, хосил берадиган жойда экин экишни, кайси экин кандай усулда, кандай чукурликда, тупрокларни экишга тайёрлаш ва кандай тупрокларда кайси турдаги усимликлар баравж усиб ривожланишини минг афсуски купчилигимиз билмаймиз. Республикамизда олиб борилаётган изчил ислохотлар барча сохаларни шулар каторида кишлок хужалиги йуналишини хам ривожлантиришни, арзон ва сифатли махсулотларни халкимиз дастурхонига етказиб беришни соха мутахассислари олдига вазифа килиб белгилаб берган [1;2].

Бу вазифани бажариш учун эса энг аввало экинларни уругини сифатини яхшилаш мутахассислар олдида турган вазифалардан булса, усимлик уругларини экиш ва кайси усимлик эканлигини уругини курганда таниш мактаб укувчилари хамда олий укув юртлари талабаларига ургатиш биз педагог биологларнинг олдида турган долзарб вазифалардан бири булиб хисобланади. Экиладиган уруг канчалик сифатли булса ундан олинадиган махсулот хам шунчалик сифатли ва яхши булади. Уруг тирик организм хисобланиб, унинг муртагидан келгусида усимлик ривожланади. Шунинг учун уруглик булажак усимликнинг биологияси, хужалик ва нав хусусиятларини узида мужассамлаштирган булади. Дехкончилик тарихида уругликнинг сифат белгиларига катта эътибор бериб келинган [1;2].

Уруглар уч хил сифат белгиларига эга: уругликнинг сифат белгилари, яъни экишга ярокли булиши - униб чикиш даражаси, энергияси, усиш кучи ва тозалиги; нав тозалиги: уругнинг маълум бир нав тозалигига эга булиши, унинг репродукцияси ва уругликнинг хосилдорлик хусусиятлари - уругнинг маълум бир шароитда юкори хосил бериш хусусиятлари. Уруглик ва нав тозалиги сифат белгиларидан ташкари, 1000 дона уругнинг огирлиги, катта -кичиклиги, йириклиги, зичлиги, уругнинг бир хил йирикликда булиши хам катта ахамиятга эга.

Айнан экинлар уругини урганиш учун уругшунослик фани мавжуд. Уругшунослик фани - биологик фан булиб, уругнинг ривожланиши ва хаёти, ташки мухит факторларига талабчанлиги, юкори сифатли уруглик етиштириш технологияси, уругни экишга тайёрлаш - усулларини урганади. Бундан

ташкари уруглик хусусиятларини аникдаш услубини урганади, келажакда биология фанларини мактаблар ва олий укув юртларида укитишда укувчилар ва талабаларга уругшунослик хакидаги билимларни сингдириб боришимиз шарт. Демак уругшунослик фани экиш учун ишлатиладиган уруглик билан шугулланади ва унинг максади уруглик сифатини яхшилашдир. У уз илмий изланиш услубига уруглик сифатини аникдаш услубига эга.

Шунинг учун уругшунослик мустакил фанларга куйилган талабларга тулик жавоб беради. Уругчилик фанининг вазифаси — янги навларнинг уругини купайтириш тизимини, унинг нав тозалигини саклаб колиш ва хужаликларни шундай уруглар билан таъминлашдан иборатдир. Маданий усимликларнинг хаётий даври уругдан-уруггача хисобланади. Усимликшуносликнинг асосий максади шундан иборатки, битта уруг экиб хосил олган холда уни куп марта купайтириб олишдир. Уругни хар томонлама ва чукур урганишнинг ахамияти хам шундан иборатки, уругнинг тиним даврида хар хил нокулай шароитларга карши туриши, узининг хаётчанлигини йукотмаслиги, узок муддат ярокли холда туриши, бир дона усимликнинг узига ухшаган куп сонда усимлик бериши, уларнинг мустакил равишда купайишидан хамма бу хусусиятларга эга булиши маълум бир вактда усимликни хаётини кайта давом эттиришга имкон беради. Уруг уз ривожланишини тамом килиб, она усимлигидан керакли захира озик моддаларни олгандан сунг ундан ажралади ва узи мустакил уса бошлайди. Она усимлигининг яхши ривожланган булиши, согломлиги, бакувватлиги юкори сифатли уруг пайдо булишига асос булади [1;2].

Экиш учун маданий усимликларнинг уруги ёки меваси ишлатилади. Х,ар кандай усимлик пишиш даврида мева тугади ва етилган мева беради. Дуккаклиларда меваси дуккак, донли усимликларда дон, туза, зигирда кусак ва бошкалардир. Йигиш ва янчиш даврида мева кобиклари ёрилади, улардан уруг ажралади ва улар экиш учун олинада. Баъзи бир меваларда мева уруг кобиклари билан кушилиб кетган булади ёки бир неча мёвалар бир-бири билан кушилиб усади, масалан галласимон усимликларнинг донида ва канд лавлагининг меваси — ёнгокчада куриш мумкин.

Шунинг учун нафакат уруг, балки мевалар хам экиш учун ишлатилади. Уругнинг сифатига экиш муддатининг таъсири каттадир. Усимликнинг экиш муддатини хар бир экиннинг биологик хусусиятига караб белгилаш зарур. Оптимал муддатда экилганда уруглик сифати юкори булади, чунки бу муддатда тупрок харорати ва намлиги етарли даражада булганлиги учун майса тез пайдо булади ва усимлик яхши шаклланади. Бундай усимликлар касаллик

ва хашаротларга чидамли булиб ривожланади [1;2]. Уругнинг униб чикиши учун маълум шароит, яъни нам, харорат, хаво ёруглик етарли булиши керак. Уругнинг униб чикиши мураккаб биологик жараён хисобланиб, уругдаги эриган захира озик-модда муртакка утгандан сунг у пояча хосил килади. Муртак пояча хосил килиш даврида нафакат уругдаги захира моддалардан, балки тупрокдаги озик моддалар ва намликдан фойдаланади. Уругнинг униб чикишида унинг узок муддат унувчанлигини йукотмаслиги катта ахамиятга эга. Уруглар биологик ва хужалик жихатидан яшовчанликка эга.

Биологик яшовчанлиги узок муддат унувчанлигини йукотмаслик хусусиятидир. Хужалик яшовчанлиги эса уни саралаш даврида кондицияли униб чикиш даражасини оптимал шароитда йукотмаслигидир. Уругларнинг хаётчанлиги усимликни ботаник турига, етиштириш ва уругни саклаш шароитига боглик булади.Уругнинг униб чикиши учун маълум микдорда нам талаб килинади. Усимликлар турига караб намга талабчанлиги хар хил булади. Уруг тирик организм, унинг асосий хаётий омиллари — нафас олиш, кимёвий таркибинииг узгариши ва бошкалар. Уругнинг етилиши уни йигиб олиш, саклаш ва тиним даврида хам тухтамайди. Уругни йигиш даврида у морфологик етилади, лекин хали уни униб чикиш кучи ва даражаси паст булади [1;2;3].

Уруг тула етилган даврида унинг хаётчанлиги, униб чикиш даражаси нормал холатга келиши учун йигишдан кейин маълум даврни, яъни тиним даврини утиши керак. Тиним даврининг утиш муддати усимлик тури ва уларнинг нав хусусиятларига, уругларнинг оналик усимликда ривожланиш ва пишиш хамда уругнииг йигиб олишгандан сунг саклаш шароитига боглик. Бу даврда уруг физиологик — биокимёвий жараёнларни утади, улар тула етилади ва униб чикиш хусусиятига эга булади. Уругнинг пишиш давридаги шароитга караб хам тиним даври хар хил булади. Бу давр салкин ва серёгин булса, уругларнинг тиним даври узаяди, аксинча, илик ва курук булса тиним даври кискаради.

Донли усимликларни йигиш даврида ёгингарчилик куп булса хосилни офтобда киздириб — шамоллатиш натижасида тиним даврини кискартириш мумкин. Уругликни экиш учун яроклилиги, бир партиядаги асосий экин уругини униб чикиш хусусиятига эга булган тоза уругларга айтилади. Уругнинг уруглик сифатларини махсус лабораторияларда давлат андозаси буйича бир хил услубда аникланади. Уругни уруглик сифатларини аниклаш учун экиш учун ажратилган уруг партиясидан уртача намуна олинади. Бундан мавжуд барча коидаларга риоя килиш керак.

Уртача намланадиган уругнинг микдори экин турига, уругнинг йириклигига караб хар хил булади. Купчилик дон экинлари учун уртача намуна микдорини олинади. Уртача намунасидан учта олинади. Биринчи намунани уругнинг тозалиги униб чикиш даражаси ва кучи, хаётчанлиги ва 1000 та уругнинг вазнини аниклаш учун ишлатилади. Иккинчи уруг намунасидан эса уругнинг намлиги ва омбор зараркунандалари билан зарарланиши аникланади. Учинчи уруг намунаси касалликлар билан зарарланишини аниклаш учун ишлатилади.

Хулоса килиб айтганда, ёшлар орасида сухбатлар, улар билан савол-жавоб утказган пайтда бизга шу маълумотлар ойдинлашдики, куплаб ёшларимиз замонавий компьютерлардан, гаджетлардан жуда зур фойдаланишни билсада, агар биз уларни кулига бир ховуч усимлик уругини бериб, бу ниманинг уруги, буни кандай экиш керак ёки мана бу канака усимлик деб сурасак улар саволларимизга жавоб бера олишмайди. Бизнинг асосий максадимиз мамлакатда усиб келаётган ахолини озик-овкат махсулотларига булган талабини кондириш, озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш максадида хар бир инсон экин экишни, уни парвариш килишни, бу экинлардан юкори хосил олишни билиши керак. Бинобарин экин экишни мактаб укувчиларига ургатишимиз, кейинчалик уларнинг олий укув юртларига тахсил олаётган пайтида айникса, табиий йуналишларда укийдиган талабаларнинг хар хил экинларни экиш, уларнинг морфологияси, биологик курсаткичлари, физиологик хосса-хусусиятлари, усимликларни етиштириш агротехникаси каби илмий-тадкикот ишларини олиб боришларида катта амалий ва илмий ахамиятга эга.

REFERENCES

1. Отабоева X,., Умаров З.. Буриев X. Усимликшунослик дарслиги 2000 й. 255 бет.

2. Мустафаев С.М., Ахмедов У.А. Ботаника 430 бет.

Курмуков А.Г.,Белолипов И.В. Дикорастущие лекарственные растения Узбекистана. С. 287.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.