TARAQQIYOT STRATEGIYASI: AQLLI SHAHAR, RAQAMLI IQTISODIYOT, SUN'IY
INTELLEKT
ШАХДРЛАРНИ РЕЖАЛАШТИРИШНИНГ АСОСИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ
катта укитувчи Х.Б. Атахонов (Наманган мухандислик-курилиш институти)
(тел: 906403440) доцент А.Р.Устабоев (Наманган мухандислик-курилиш институти)
(тел: 935883314) магистр A.Халилжонов (Наманган мухандислик-курилиш институти)
(тел: 93401724l)
Аннотатция. Ушбу маколада шахарда яшовчи одамларнинг ишлаши, хаёти ва дам олиш, хаётий фаолиятининг асосий функционал мазмунини ташкил этиш, функционал асосда турар жойлар, саноат зоналари, дам олиш жойлари ва саноат, илмий, укув, турар-жой, коммунал хизматлар, оммавий дам олиш, шахар ва ташки транспорт, мухандислик ускуналари, ободонлаштириш ва кукаламзорлаштириш технологиялар самарадорлигини замонавий бахолаш усуллари ёритилган.
Аннотация. В данной статье рассмотрены работа, быт и отдых людей, проживающих в городе, организация основного функционального содержания жизнедеятельности, жилых домов, промышленных зон, зон отдыха и производственного, научного, образовательного, жилищного, коммунального хозяйства, общественного отдыха, городского и освещены современные методы оценки эффективности внешнего транспорта, инженерного оборудования, благоустройства и озеленительных технологий.
Abstract. In this article, the work, life and recreation of people living in the city, organization of the main functional content of life activities, residences, industrial zones, recreation areas and industrial, scientific, educational, residential, communal services, public recreation, urban and modern methods of evaluating the efficiency of external transport, engineering equipment, landscaping and landscaping technologies are covered.
Калит сузлар: турар жойлар, саноат зоналари, дам олиш жойлари, саноат, илмий, укув, турар-жой, коммунал хизматлар, оммавий дам олиш, шахдр ичи ва ташки транспорт, мухандислик ускуналари, ободонлаштириш ва кукаламзорлаштириш.
Ключевые слова: жилые помещения, промышленные зоны, зоны отдыха, промышленные, научные, образовательные, жилые, коммунальные, общественные, внутригородские и внешние перевозки, инженерное оборудование, ландшафтный дизайн и ландшафтный дизайн.
Keywords: residential areas, industrial zones, recreation areas, industrial, scientific, educational, residential, utilities, public recreation, intra-urban and external transport, engineering equipment, landscaping and landscaping.
Шахарда яшовчи одамларнинг иши, хаёти ва дам олиши унинг хаётий фаолиятининг асосий функционал мазмунини ташкил этади ва унинг турли кисмларининг максади ва ишлатилишини белгилайди, улар функционал асосда турар жойлар, саноат зоналари, дам олиш жойлари ва бошкалар сифатида фаркланади. Бирок, шахар буйлаб асосий функционал жараёнларнинг фазовий таксимоти анча мураккаб ва ноаник. Шахарнинг айрим кисмларида хар кандай устун функция локализация килинади ва худуд монофункционал хусусиятга эга булади. Бошка кисмларда бир нечта асосий функциялар бирлаштирилади ва худуд куп функцияли булади [1].
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 2-son, 2023
TARAQQIYOT STRATEGIYASI: AQLLI SHAHAR, RAQAMLI IQTISODIYOT, SUN'IY
INTELLEKT
Бу холда хал килувчи далил - бу узи учун хар кандай махсус шартларни талаб киладиган маълум бир функцияни ажратиш зарурати ёки аксинча, бир-бирини тулдирадиган битта худудда турли функцияларни амалга ошириш истаги.
Ривожланиш динамикаси шахарнинг дизайн объекти сифатида мухим хусусиятидир. Турли боскичларда ривожланиш кулами, суръати ва табиати бир хил эмас. Аста-секин, силлик, эволюцион ривожланиш даврлари ва тез, баъзан кескин усиш даврлари мавжуд булиб, шахарда янги йирик корхона курилиши, ривожланишнинг кейинги чегарасини энгиб утиш (катта куприклар ёки сув утказмайдиган тугонлар, янги худудларнинг аллювиумини яратиш) оркали кучли усиш импулслари берилади, тезюрар транспорт линияларини куриш) ва бошкалар [2].
Шахарнинг ривожланиш динамикаси иктисодий ривожланиш кулами ва суръати, илмий-техник тараккиёт, усиш табиати ва ахоли таркибидаги узгаришлар билан белгиланади.
Шахарнинг функционал ташкилоти
Режалаштириш ташкилотининг объекти шахар худудлари ва тузилмалари тизими: саноат, илмий, укув, турар-жой, коммунал хизматлар, оммавий дам олиш, шахар ва ташки транспорт, мухандислик ускуналари, ободонлаштириш ва кукаламзорлаштириш [3 -4].
Шахарсозликда шахар худуди узининг функционал максади ва фойдаланиш хусусиятига кура куйидаги асосий зоналарга булиниши керак: турар-жой, саноат, коммунал ва омборхона, ташки транспорт, жамоат дам олиш жойлари, санитария мухофазаси, шунингдек-йирик ва йирик шахарларда-шахар буйлаб марказ.
Шахар ташкарисида шахар атрофи ташкил этилган булиб, унда оммавий дам олиш жойлари, яшил майдонларнинг катта массивлари ва турли максадлар учун бошка жойлар мавжуд. Шахар худудига шахар ёрдамчи хужаликлари, питомниклар, кабристонлар ва бошкалар жойлашган бошка ерлар хам киради. жойлашган. Йирик шифохоналар, олий ва урта махсус укув юртлари, илмий марказлар, йирик спорт иншоотлари асосий зоналардан алохида жойлашиши мумкин [5].
Ахолининг ишлаши, хаёти ва дам олиши учун энг яхши шароитларни яратиш зарурлигига асосланиб, шахар худудини функционал ташкил этишнинг асосий вазифалари каторига куйидагилар киради:
1) шахарнинг асосий функционал кисмлари — ишлаб чикариш, уй-жой, жамоат марказлари ва дам олиш жойлари зоналарини мувофиклаштирилган жойлаштириш бир-бирига нисбатан;
2) улар уртасида кулай алокаларни яратиш;
3) хар бир зонанинг таркибий ташкил этилиши, яъни. турар—жой зонасида турар жойлар ва микрораёнлар тизимини ташкил этиш, саноат зоналари, саноат зонасидаги илмий-техник мажмуалар ва корхоналар, дам олиш зонасидаги киска муддатли ва узок муддатли дам олиш масканлари ва мажмуалар ва бошкалар [6].
Шахар худудини функционал ташкил этиш масалаларини умумий, умуман шахар билан боглик ва хар бир зонанинг тузилиши билан боглик махаллий деб ажратиш мумкин [7-8].
Умумий вазифаларга куйидагилар киради:
* ишчиларни окилона жойлаштириш, яъни. ишга бориш учун сарфланган вакт ва харакат хажми барча мумкин булган вариантлардан нисбатан минимал булган саноат ва турар-жой майдонларининг бундай узаро фазовий жойлашуви;
Шахарларнинг шахар типологиясини белгилайдиган энг мухим хусусиятлар:
* шахарнинг миллий иктисодий профили,
* ахоли сони,
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 2-jild, 2-son, 2023
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
TARAQQIYOT STRATEGIYASI: AQLLI SHAHAR, RAQAMLI IQTISODIYOT, SUN'IY
INTELLEKT
* келиб чикиш, мавжудлик ва ривожланиш вакти (эски ёки янги шахар).
Иктисодий профилига кура шахарлар куйидагиларга булинади: саноат, порт, курорт, темир йул туташган шахарлар, илмий марказлар ва бошкалар.
Шахарлар орасида маъмурий, сиёсий ва маданий ахамиятга кура куйидагилар ажратилади: пойтахт шахарлар, вилоят ва туманларнинг маъмурий марказлари, шунингдек, вилоятга буйсунувчи шахарлар [9-10].
Шахарнинг иктисодий профили унинг ишлаб чикариш базасининг таркибини, функционал кисмларни узаро жойлаштириш хусусиятларини, шу жумладан саноат ва турар-жой худудларининг характерли комбинацияларини, улар орасидаги бушликларни ва транспорт алокаларининг табиатини, шунингдек режалаштириш ташкилотининг бошка куплаб хусусиятларини белгилайди. Шахар профили ва уни режалаштириш ташкилоти уртасидаги муносабатлар шахарсозлик дизайнида алохида типологик йуналишни белгилайди.
Шахарсозлик буйича меъёрий ва услубий адабиётларда саноат шахарлари, илмий-ишлаб чикариш марказлари, курорт шахарлари ва бошкаларни лойихалаш буйича бир катор махсус талаблар ва тавсиялар мавжудлигини билиш мухимдир. ва улардан амалий ишларда (шу жумладан укув дизайнида) фойдаланинг [11-13].
Шахарнинг асосий типологик хусусияти ахолидир. Шахарларнинг куйидаги гурухларга булиниши (минг киши) одатда кабул килинади: Энг йирик шахарлар: 1000 дан ортик 500 дан 1000 гача Энг катта шахарлар " 250 " 500 Катта шахарлар " 100 дан 250 гача Урта шахарлар " 50 учун 100 Кичик шахарлар: 50 тагача
Шахарсозлик асосий тамойиллари
Янги шахарларни яратиш, мавжуд шахарларни реконструксия килиш ва янгилаш буйича турли хил шахарсозлик фаолиятининг умумий асоси замонавий шахарнинг меъморий-режалаштириш тузилишини шакллантиришнинг ягона гояси хисобланади. Умумий тушунча сифатида шахарнинг меъморий-режалаштириш тузилиши унинг худудида ишлаб чикариш, уй-жой, жамоат марказлари ва дам олиш марказлари учун зоналарни жойлаштириш, улар уртасида алокалар тизимини яратиш ва хар бир зонанинг таркибий ташкил етилишини англатади. Бу шахар режасининг меъморий таркиби билан бир бутунга бирлаштирилган [14].
"Шахарнинг меъморий ва режалаштириш тузилиши" нинг ягона концепцияси уни куриш тамойиллари туплами билан очиб берилган.
Функционаллаштириш
Замонавий шахар - бу саноат корхоналари, турар-жой мажмуалари, жамоат марказлари, очик дам олиш жойлари, транспорт ва мухандислик иншоотлари эгаллаган худудлар ва иншоотларнинг мураккаб мажмуаси [15-16].
Шахарнинг асосий функциялари унинг худудида баркарор равишда амалга оширилмокда ва кейинчалик уларни узгартириш унчалик осон емас. Шунинг учун шахарни режалаштириш ташкилотига тартиб ва тизимни киритадиган биринчи тамойил функционал раёнлаштириш, шахарни етакчи функция (иш, ижтимоий хаёт, кундалик хаёт, дам олиш) асосида турли максадлар учун кисмларга булишдир.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 2-jild, 2-son, 2023
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
TARAQQIYOT STRATEGIYASI: AQLLI SHAHAR, RAQAMLI IQTISODIYOT, SUN'IY
INTELLEKT
Шахарнинг турли максадлар ва функционал зоналар учун кисмларга булиниши, фукароларнинг иши, хаёти ва дам олишини ижтимоий ташкил этишнинг муваффакиятидан далолат беради, шу билан бирга шахарнинг режалаштириш яхлитлиги муаммосини янада кучайтиради. Шахдрнинг алохида олинган функцияларининг хеч бири уз-узидан мавжуд эмас. Иш кундалик хаёт ва дам олишнинг хаётий циклларининг алмашиниши шахар турмуш тарзининг асосидир [17-19].
Шунинг учун шахарнинг режалаштириш тузилишини функционал зоналар ва уларнинг элементларини таркибий ташкил этишга кискартириш мумкин эмас.
Замонавий шахарнинг ижтимоий, функционал меъморий ва композицион интеграциясида энг мухим рол бир-бирига богланган жамоат марказлари тизимига, шу жумладан шахар ва ихтисослаштирилган марказлар, режалаштириш марказлари ва турар жойлар, саноат зоналари ва дам олиш масканлари шунингдек, махаллий ахамиятга эга жамоат марказлари (микрораён ва бошкалар.) [20].
Ша^ар транспорти ва режалаштириш
Куча ва йул тармоги шахарни ажралмас функционал ва режалаштириш мажмуасига бирлаштирадиган тизимларнинг энг мухимидир. У махаллий кучалар ва йуллар тармогидан ва турар-жойларни шахар маркази билан, саноат зоналари, темир йул станциялари, шахар ва туман стадионлари ва боглари, ихтисослаштирилган марказлар билан боглайдиган асосий кучалар ва йуллар тизимидан иборат. Асосий кучалар тизими бошка шахар ва шахар атрофи билан алокада булган шахарнинг бутун транспорт ва режалаштириш ташкилотининг асосидир [21].
Фойдаланилган адабиётлар:
1. С.Темиров, А.Нормирзаев, Х.Атахонов, Замонавий логистик технологиялар: Оъкув коълланма: 2012, 305 б.
2. A.Nazarov, X.Ataxonov, A.Ustaboyev, A.Nazarov, TRANSPORT LOGISTIKASI O'quv qo'llanma. - T.: 2022.-285 bet.
3. Ulug'Bek, M., Hoshimjon, A., & Ma'Rufxon, S. (2023). EVALUATION OF COMMUNICATION SPEED IN THE STREET SEGMENT OF REGULATED ROAD NETWORK. Universum: технические науки, (8-4 (113)), 8-14.
4. Nazarov, A., & Ustaboev, A. (2021). METHOD OF DETERMINATION OF PUBLIC PASSENGER TRANSPORT INTERVAL FOR" CRITICAL SITUATIONS". Harvard Educational And Scientific Review, 1(1).
5. Nazarov, A., & Ustaboev, A. (2022). Selection of rational order of buses in traffic routes. Harvard Educational and Scientific Review, 2(1).
6. Ustaboev, A. N. A. (2020). Tirbandlik sabablari va uni oldini olish. NTJ NamITI, 5(1), 292-296.
7. Назаров, А. А., & Устабоев, А. Р. (2020). Пути оптимизации городского пассажирского транспорта в узбекистане. In АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТЕХНИЧЕСКОЙ ЭКСПЛУАТАЦИИ МОБИЛЬНОЙ ТЕХНИКИ (pp. 231-236).
8. Normirzayev, A., Ustaboyev, A., Ataxonov, X., & Mamadalimov, A. (2021). YO'L GIPNOZIGA OLIB KELADIGAN OMILLAR. МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ.-2021, 4, 42.
9. Устабоев, А., Атаханов, Х., & Нормирзаев, А. (2021). МУЛЬТИМОДАЛ ТАШИШЛАР ^А^ИДА ТУШУНЧА.
TADQIQOT VА TАRAQQIYOTILMIY JURNАLI 2-jild, 2-son, 2023
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
TARAQQIYOT STRATEGIYASI: AQLLI SHAHAR, RAQAMLI IQTISODIYOT, SUN'IY
INTELLEKT
10. Атахонов, Х., Хидиров, У., & Устабоев, А. (2018). РАЗРАБОТКА ПРОГРЕССИВНЫХ СИСТЕМ СТРАТЕГИЧЕСКОГО УПРАВЛЕНИЯ В ДОРОЖНО-ТРАНСПОРТНОМ КОМПЛЕКСЕ ГАО" НАМАНГАНАВТОЙУЛ". Мировая наука, (6), 89-92.
11. Nazarov, А., & Ustaboyev, А. (2021). CRITERIA FOR ASSESSING THE PROVISION OF TRANSPORT SERVICES TO PASSENGERS IN THE URBAN COMMUNITY. The Scientific Journal of Vehicles and Roads, 2021(2), 23-26.
12. Мамаджонов, Х., Устабоев, А., & Атахонов, Х. (2023). ЛОГИСТИК ТИЗИМЛАРДА ТАШИШ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МЕХАНИЗМЛАРИ. Current approaches and new research in modern sciences, 2(1), 137-141.
13. Ataxanov, X. (2022). ЛОГИСТИК КОНЦЕПЦИЯЛАРНИ АХДМИЯТИ. Scienceweb academic papers collection.
14. RAXIMJONOVICH, U. A. (2022). Logistikani tashqi rivojlanishi (paradigmalar). Scienceweb academic papers collection.
15. Мамиров, У. (2023). Namangan shahar atrofi yo 'nalishlarda yo 'lovchilar oqimining tahlili. Механика и технология, (Спецвыпуск 1 (4)), 160-166.
16. Norov, S., Zokirova, D., Muzaffarova, N., Ustaboev, A., & Madraximov, A. (2023). Theoretical preconditions for determining the utilization coefficient of shift time when using planning machines. In E3S Web of Conferences (Vol. 390). EDP Sciences.
17. RAXIMJONOVICH, U. A. (2017). Покрытия повышение долговечно-сти высоконаполненных компози-ционных полимерных материалов для автомабилных дорог. Scienceweb academic papers collection.
18. Ataxanov, X. (2023). Dinamika razvitiya obyoma perevozok i gruzaoborota Uzbekistana za period 2012-2022. АВТОТРАКТОРОСТРОЕНИЕ И АВТОМОБИЛЬНЫЙ ТРАНСПОРТ.
19. RAXIMJONOVICH, U. A. (2023). Shahar jamoat yo'lovchi transporti faoliyatining mavjud holati va rivojlantirish yo'llari. ХАЛЦАРО ИЛМИЙ-ТЕХНИК АНЖУМАНИ "АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИДА ИНСОН ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГИННОВАЦИОН УСУЛЛАРИ".
20. Nazarov A. ЛОГИСТИКА ТИЗИМИ ФАОЛИЯТИНИНГ УСЛУБИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА УНИНГ БУГУНГИ ХОЛАТИ //Scienceweb academic papers collection. - 2022.
21. RAXIMJONOVICH U. A. Ko'cha-yo'l tarmoqlarida avtomobillar va piyodalar harakatini modellashtirish //ЙУЛ ^АРАКАТИ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА БУ СО^АДА ^У^У^БУЗАРЛИКЛАРНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИ. - 2021.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 2-son, 2023