Научная статья на тему 'ШЎРЛАНГАН ТУПРОҚЛАР ШАРОИТИДА ЖЎХОРИНИНГ ЎСИШ ВА РИВОЖЛАНИШИ'

ШЎРЛАНГАН ТУПРОҚЛАР ШАРОИТИДА ЖЎХОРИНИНГ ЎСИШ ВА РИВОЖЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
11
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шўрланган / жўхори / туз / суғориш / тупроқ / ўсимлик / ўсиши / ривожланиши / вариант / назорат / биометрия / намлик / вегитация / тажриба.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Тўхташев Б. Б., Мавлонов .Б.Т., Тошпулатов Ч.В.

Шўрланган тупроқлар шароитида жўхорини нормал ўсиш ва риивожланишида тузнинг зарари жуда кучлидир.Шу сабабли зарарли тузларни ўз вақтида ювиш ва суғориш режимини тўғри белгилаш муҳимдир. Жўхоридан кўк масса олишда суғоришни сув танқислиги шароитида 3-тадан 5-тагача асосиз ошириш ёки 5-тадан 3 тагача тушириб юбориш мақсадга мувофиқ эмас экан. Суғориш сонини асосиз ошириш ҳисобига сизот сувларнинг сатҳини кўтарилишига шароит яратилса,суғориш сонларини камайтириб юбориш тупроқларнинг шўрланиш жадаллигига сезиларли таъсир кўрсатади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Тўхташев Б. Б., Мавлонов .Б.Т., Тошпулатов Ч.В.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ШЎРЛАНГАН ТУПРОҚЛАР ШАРОИТИДА ЖЎХОРИНИНГ ЎСИШ ВА РИВОЖЛАНИШИ»

ШУРЛАНГАН ТУПРОЦЛАР ШАРОИТИДА ЖУХОРИНИНГ УСИШ ВА

РИВОЖЛАНИШИ Тухташев Б. Б1., Мавлонов .Б.Т2., Тошпулатов Ч.В3

1ТДАУ доценти 2СамДВМЧБУ доценти 3ТДАУ мустакил тадкикотчи https://doi.org/10.5281/zenodo. 8372727

Аннотация. Шурланган тупроцлар шароитида жухорини нормал усиш ва риивожланишида тузнинг зарари жуда кучлидир.Шу сабабли зарарли тузларниуз вацтида ювиш ва сугориш режимини тугри белгилаш мущмдир. Жухоридан кук масса олишда сугоришни сув танцислиги шароитида 3-тадан 5-тагача асосиз ошириш ёки 5-тадан 3 тагача тушириб юбориш мацсадга мувофиц эмас экан. Сугориш сонини асосиз ошириш щсобига сизот сувларнинг сатщни кутарилишига шароит яратилса,сугориш сонларини камайтириб юбориш тупроцларнинг шурланиш жадаллигига сезиларли таъсир курсатади.

Калит сузлар: шурланган, жухори, туз,сугориш, тупроц, усимлик, усиши, ривожланиши, вариант, назорат, биометрия, намлик, вегитация, тажриба.

Лннотация. В условиях засолённых почвах при нормальном рост и развития сорго значительно влияет соли.Поэтому огромной значении имеет промывка почвы и во время проведение очередного поливов.

В условыях маловоды с целью для получения зелённой массы сорги повищат число полива от 3-до 5 и необоснованно снижат число поливов от 5 до 3 полива не целесобразно.Если необоснованно повышения число полива приводят к повышения грунтовых вод, а снижение приводят к преждевременной засоления почвы.

Ключевые слова: солевой раствор, кукуруза, соль, орошение, почва, растение, рост, развитие, вариант, контроль, биометрия, влага, растительность, эксперимент.

Abstract. In conditions of saline soils, with normal growth and development of sorghum, salt significantly affects. Therefore, washing the soil during the next irrigation is of great importance.

In low water conditions, in order to obtain green mass, sorghum will increase the number of irrigations from 3 to 5 and unreasonably reduce the number of irrigations from 5 to 3 irrigation is not advisable. If an unreasonable increase in the number of irrigations leads to an increase in groundwater, and a decrease leads to premature soil salinization.

Keywords: saline solution, corn, salt, irrigation, soil, plant, growth, development, variant, control, biometrics, moisture, vegetation, experiment.

Кириш. Шурланган тупроклар шароитида жухорини нормал усиш ва риивожланишида тузнинг зарари жуда кучлидир.Шу сабабли зарарли тузларни уз вактида ювиш ва сугориш режимини тугри белгилаш мущмдир. ^ачонки,мавжуд тупрокларда ушбу тадбирлар тугри амалга оширилар экан усимликни усиши ва ривожланиши учун яхши шароит яратилаади. Бу ушбу мавзунинг долзарблигини бедгилайди

Шурланган ерларда етиштирилган жухори (сорго)нинг "^орабош" навининг шур таъсирига чидамлилиги, шур ювиш ва жухорини бир галлик ва мавсумий сугориш меъёрларини урганиш,уларни илмий асослашдан иборатдир.

TagKHKoT o6beKTH xuco6.aHraH Cupgape bh.oath Ok; o.thh TyMaHHgaru nopBanH.HK MyHa.HmHgarH Bo6yp COYch "BeK3a$ap.HK nopBagop.ap" $epMep xy^anuruga o.h6 6opH.gu: Ta^pu6a KyHH.raH xygyg TynpoFH 6y3-yT.oKH.

Ta^puGacu 9 BapuaHT,4 TaKpopga yTKa3H.gu. BapuaHT.ap 6up apyc.H kh.h6 ^®M.namTHpH.nraH3raT y3yH.HrH 50 m. Xap 6up BapuaHT 8 Ta.;aTop, abHH cea.KaHHHr 6up 6opu6 Ke.um xuco6uga (50x5,6-280 m2.hh TamKH. этagн) o.HHagu. Xap 6up ge.aHKaHHHr yMyMHH MaHgoHH 280 m2, xhco6hh MaHgoHH 140m2. fflyHgaH Ke.u6 hhkh6, Ta^pu6aHHHr yMyMHH MangoHH 10080 m2, xhco6hh MaHgoHH эсa 5040 m2.hh TamKH. Ku.gu.

TagKHKOT th3HMH Ba ycy^apu. Ta^pH6a.apHga Kumno; xy^a.HK экнн.apнga

Mya..H^ ^ocnexoB E.A. TOMOHHga umna6 nHKH.raH Ta^pH6a.apH o.h6 6opum

yc.y6HaTH" M.Ko.oc.1979h. Ba HypMaTOB ffl. Ba 6om;a.ap TOMOHHga umna6 nHKH.raH «^a.a Ta^pH6acH yc.y6HATH.» (YKyB Ky..aHMa.T.:2007-145 6.). $oHga.aHH.gH (1,2,3).

Ta^pH6acH KyHugaru BapuaHT.apga o.h6 6opH.gu: 1 - 3 BapuaHT.apga Tynpo; mypu roBH.MagH.^yxopH H^HC ra Huc6aTaH 70-80-75%;70-80-70%;70-70-70% ga cyFopH.gu;

4-6 BapuaHT.apga Tynpo; mypu Hoa6pb oHuga roBH.gu. ^yxopu HAHCra Huc6aTaH 70 -80-75%;70-80-70%;70-70-70% ga cyFopu.gu;

7-9 BapuaHT.apga Tynpo; mypu $eBpa.b oHuga roBH.gu. ^yxopu HAHCra Huc6aTaH 70-80-75%;70-80-70%;70-70-70% ga cyFopH.gu;

^yxopu ;aTop.a6 экн.гaнga-14 Kr/ra.Mebep xuco6.aHgH. ^aTop opacu 60cM.ycuM.HK opacu-15cm. экнm axmu HaTH^a 6epagu.

Ta^pu6a ga.acu TynpoFHHHHr arpoKHMeBHH KypcaTKHnnapuHH aHHKgam ynyH 6a^opga ga.aHHHr 5 HyKTacugaH KoHBepT ycy.uga 0-30 Ba 30-50 cm .hk Tynpo; ;aT.aM.apugaH apa.amraH Tynpo; HaMyHa.apu o.HHgu. By HaMyHa.apga yMyMHH ryMyc, nupuHgu MHKgopu H.M.TropuH; a3oT Ba $oc$op H.M.Ma.b^Ba, n.HXpu^HKo; HHTpaT.u a3oT-uoHoMeTpuK ac6o6ga; ^apaKaTnaH $oc$op B.n.ManHruH Ba anMamuHyBnu Ka.HH n.B.npoTacoB ycy..apuga aHHKgaHagu.

TynpoKHHHr ^aHgoB, ^aHgoB octh ;aT.aM.apu 6yHHna 3Kum o.gugaH 0-30 cm Ba 30-50 cm KaT.aMga NPK, yMyMHH Ba ^apaKaTnaH maK..apu, ryMyc, nupuHgu MHKgopu aHHKgam ynyH HaMyHa.ap o.hhh6 .a6opaTopuara aHa.H3 ynyH TonmupH.gu(2,3,4).

TynpoKHHHr ^a^M oFup.uru 0-50 cm nyKyp.HK.apga ^ap 10 cm ;aT.aMga cyFopum TapTu6.apu 6yHHna aHHKgaHagu. TynpoKHHHr cyB yTKa3yBnaH.HrH KypcaTKHn.apH Maxcyc цн.ннgp.ap epgaMuga 6a^opga Ba ^och.hh HHFHmTHpu6 o.raHgaH cyHr aHHKgaHgu.

TagKHKOT HaTH>Ka^apu: ^yxopu MaHca.apu gacT.a6KH 30-35 KyH unuga ^yga ceKHH ycagu Ba ;aTop opa.apuHH yT 6och6 KeTagu. fflyHHHr ynyH MaHca.ap Ty.a naHgo 6y.raHga Te3 opaga ;aTop opa.apuHH umnam Ba 6eroHa yT.apHH Hy;oTHmra KHpumu.agu. Ycum gaBpuga ^yxopu 2-3 MapTa кy.пbтнвaцнa Ku.HHagu(5,6,7).

2019 hh. 1 uroHga yTKa3H.raH 6uoMeTpuK xuco6.amnapga Tynpo; mypu roBH.MaraH 1 -Ha3opaT BapuaHTuga >KyxopHHUHr 6yHu 9,6 cm. 6apr cohh 2,3 Ta hh TamKH. Ku.gu. fflyHHHrgeK, Tynpo; mypu roBH.MaraH 2,3-BapuaHT.apga ^aM ycuM.HKHH 6yHu Ba 6apr cohh Ha3opaT BapuaHTH 6u.aH 6up xu. 6y.gu. Ta^pu6aga Tynpo; mypu Hoa6pb oHuga roBH.raH 4,5,6 BapuaHT.apga ^yxopuHH 6yHu 13.8 CM.6apr cohh 3.6 TaHH.Ba Tynpo; mypu ^eBpa.b oHuga WBH.raH 7.8,9 BapuaHT.apga ycuM.HKHHHr 6yHu 12,3 CM.Ba 6apr cohh 3.1 TaHH TamKH. Ku.gu.

Hkkhhhh MapTa 1.07.19 ga yTKa3H.raH 6uoMeTpuK xuco6.amnapga Tynpo; mypu WBH.MaraH Ha3opaT BapuaHTuga ^yxopuHHHr 6yHu 69,7 cm. 6apr cohh 10,3 Ta hh TamKH.

килди. Тупрок шури ювилмаган ва ЧДНС га нисбатан сугоришдан олдинги тупрок намлиги 70-80-70 % булган, вегетация даврида 4- марта сугорилган вариантда ^ам усимликни буйи ва барг сони назорат вариантига якин булди. Аммо, 3-вариантда тупрок шури ювилмаган ва ЧДНС га нисбатан сугоришдан олдинги тупрок намлиги 70-70-70 % булган, вегетация даврида 3- марта сугорилган тажриба вариантида жухорини буйи 57,6 см,.ва барг сони 8,5 тани ташкил килди. Бунда усимликни буйи назоратдаги усимликдан 12,1 см оркада колди.

Тажрибада тупрок шури ноябрь ойида ювилган ва ЧДНС га нисбатан сугоришдан олдинги тупрок намлиги 70-80-70 % булган, вегетация даврида 5- марта сугорилган 4-вариантда усимликни буйи 78,5 см.ни ва барг сони 14,8 тани ташкил килди.Тупрок намлиги сугоришдан олдин 70-80-70 ва70-70-70% булган 5,6 вариантларда усимликнинг буйи мос равишда 74.6-69,3 см ни ва барг сони 14,5-12.7 тани ташкил килди. Бу ерда ^ам вегетатив сугоришлар сонини 5 тадан 3-тагача камайиб бориши хисобига жухорини буйида фарк кузатилди.

1- жадвал.

Жухорида биометрик хисоблашлар олиб бориш. (жухори 30.04.20 й. да экилган ). 2020 й.

сугоришд ан олдинги намлиги ЧДНС га нисбатан %. 01.06.20 01.07.20 01.08.2 0

№ Вариантлар Усимл ик- Барг Усим ликни Барг Усим ли- Барг

нинг буйи сони нг буйи сони книнг буйи сони

1. Тупрок шур ювилмаган (назорат) 70-80-75 12,8 3,1 75,9 11,8 153,6 13,5

2. Тупрок шур ювилмаган 70-80-70 12,8 3,1 70,6 10,4 147,7 12,6

3. Тупрок шур ювилмаган 70-70-70 12,8 3,1 64,3 9,7 134,4 11,8

4. Тупрок шур ювилган (ноябрь) 70-80-75 14,9 3,8 87,4 13,7 177,3 13,8

5. Тупрок шур ювилган (ноябрь) 70-80-70 14,9 3,8 78,7 13,4 169,9 13,6

6. Тупрок шур ювилган (ноябрь) 70-70-70 14,9 3,8 72,9 12,9 156,4 12,9

7. Тупрок шур ювилган (февраль) 70-80-75 13,4 3,3 81,3 13,7 160,3 13,7

8. Тупрок шур ювилган (февраль) 70-80-70 13,4 3,3 75,4 12,0 154,3 12,9

9. Тупрок шур ювилган (февраль) 70-70-70 13,4 3,3 69,8 12,1 150,9 12,7

Тупрок шури февраль ойида ювилган ва ЧДНС га нисбатан сугоришдан олдинги тупрок намлиги 70-80-70 % булган, вегетация даврида 5- марта сугорилган 7-вариантда усимликни буйи 74,4 см.ни ва барг сони 14,1 тани ташкил килди.Тупрок намлиги сугоришдан олдин 70-80-70 ва70-70-70% булган 8,9 вариантларда усимликнинг буйи мос равишда 72.6-67,2 см ни ва барг сони 13,4-11.8 тани ташкил килди. Ушбу вариантларда ^ам вегетатив сугоришлар сонини 5 тадан 3-тагача камайиб бориши хисобига жухорини буйида фарк кузатилди.

Учинчи марта 1.08.19 да утказилган биометрик хисоблашларда тупрок шури ювилмаган 1-назорат вариантида жухорининг буйи 152,4 см. барг сони 13,1 та ни ташкил килди. Тупрок шури ювилмаган ва ЧДНС га нисбатан сушришдан олдинги тупрок намлиги 70-80-70 % булган, вегетация даврида 4- марта сугорилган 2-вариантда усимликни буйи ва барг сони назорат вариантига якин булди. Аммо 3-вариантда тупрок шури ювилмаган ва ЧДНС га нисбатан сушришдан олдинги тупрок намлиги 70-70-70 % булган, вегетация даврида 3- марта сугорилган тажриба вариантида жухорини буйи 132,5 см,.ва барг сони 19,9 тани ташкил килди.

Тупрок шури ноябрь ойида ювилган ва ЧДНС га нисбатан суFорищцан олдинги тупрок намлиги 70-80-70 % булган, вегетация даврида 5- марта сугорилган 4-вариантда усимликни буйи 169,0 см.ни ва барг сони 15,5 тани ташкил килди.Тупрок намлиги сугоришдан олдин 70-80-70 ва 70-70-70% булган 5,6 вариантларда усимликнинг буйи мос равишда 165.5-150,3 см ни ташкил килди. Бу ерда хам вегетатив суFоришлар сонини 5 тадан 3-тагача камайиб бориши хисобига жухорини буйида фарк кузатилди.

Тупрок шури февраль ойида ювилган ва ЧДНС га нисбатан суFорищцан олдинги тупрок намлиги 70-80-70 % булган, вегетация даврида 5- марта сугорилган 7-вариантда усимликни буйи 165,7 см.ни ва барг сони 14,6 тани ташкил килди.Тупрок намлиги сугоришдан олдин 70-80-70 ва70-70-70% булган 8,9 вариантларда усимликнинг буйи мос равишда 162.4-140,1 см ни ва барг сони 13,8-12.8 тани ташкил килди. Ушбу вариантларда хам вегетатив суFоришлар сонини 5 тадан 3-тагача камайиб бориши хисобига жухорини буйида фарк кузатилди.

Утказилган тажрибанинг 2020-2021 йиллардаги олинган натижаларда хам усимликни буйини хисобга олиш буйича биометрик хисоблашларда кескин фарк кузатилмади. Аммо умумий конуният сакланиб колди.Жумладан,тупрок шури вегетация бошида ювилмаган 1- назорат вариантида, шунингдек 2,3 вариантларда усимликнинг усиш ва ривожланиш жадаллигига тупрокдаги тузнинг салбий таъсири вегетация охиригача сезилиб турди ва тупрок шури ювилган вариантларга караганда усимликнинг усиш ва ривожланишидан оркада колганлиги яккол намаоён булиб турди.

Хулоса. Мазкур тахлилардан келиб чикиб хулоса килинадиган булса ушбу тупроклар шароитида факат кук масса оламан деб жухорини суFоришни айникса хозирги сув танкислиги шароитида 3-тадан 5-тагача асосиз ошириш ёки шунингдек, суFорищни шурланган тупроклар шароитида 5-тадан 3 тагача тушириб юбориш максадга мувофик эмас экан.Бу уринда сугориш сонини асосиз ошириш хисобига сизот сувларнинг сатхини кутарилишига шароит яратилса,суFорищ сонларини камайтириб юбориш тупрокларнинг шурланиш жадаллигига сезиларли таъсир курсатади.

REFERENCES

1. Вавилов П.П.,Растениеводство, Москва "Колос"-1979.стр 514.

2. Доспехов Б.А. "Методика полевого опыта". М. 1985.

3. Дала тажрибаларжи утказиш услублари. Тошкент: УзПИТИ, 2007-146.б

4. Ёрматова Д.Усимликшунослик,Тошкент-2000й,309 бет

5. Норкулов У. Шур ювишда сувдан самарали фойдаланиш (тавсиянома) Тошкент-2018 йил.

6. B. Tuktashev. Ch.Toshpulatov,I.Rakhmonov, B.Mavlonov CULTIVATION OF CORN UNDER SALINE SOIL RECLAMATION. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research ( IJMR) ISSN (Online): 2455-3662 Impact Factor: (SJIF)5.614 (ISI)1.188 13.03.2020.yil.

7. Tuxtashev B.B, Norqulov U, Izbosarov B E. Technology of growing beetroot in saline soils. International Journal of Research Development Solid State Technology (Volume: 63) (Issue: 5) (Publication Year: 2020).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.