Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА СУВ ТЕЖОВЧИ СУҒОРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ИҚТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА СУВ ТЕЖОВЧИ СУҒОРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ИҚТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
221
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
усул / суғориш / меъёр / сув сарфи / ҳосилдорлик / ғўза навлари / тупроқ намлиги / ҳисобий қатлам / сув тежамкорлиги / самарадорлик. / способ / полив / норма / водопотребление / урожайность / сорта хлопчатника / влажность почвы / расчетный слой / водосбережение / эффективность.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Гаппаров С.М., Махмудов И.Э., Мирзаев А.А., Юсупова Ф.

Мақолада районлаштирилган ғўза навларини эгатлаб ва томчилатиб суғориш бўйича дала тажрибалари натижалари ҳамда иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари келтирилган. 1 центнер пахтага сарфланган суғориш сувидан фойдаланиш кўрсаткичлари таҳлили натижалари, ғўза навларини эгатлаб ва томчилатиб суғориш натижасида суғориш технологиясининг иқтисодий самарадорлиги келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — Гаппаров С.М., Махмудов И.Э., Мирзаев А.А., Юсупова Ф.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье представлены результаты полевых опытов по бороздковому и капельному орошению районированных сортов хлопчатника, а также показатели экономической эффективности. Приведены результаты анализа показателей использования оросительной воды, затраченной на 1 ц хлопка оросительной нормы, экономической эффективности технологии полива в результате бороздкового и капельного орошения сортов хлопчатника.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА СУВ ТЕЖОВЧИ СУҒОРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ ИҚТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ»

QTISODIYOT FANLARI / ECONOMIC SCIENCES

УДК. 626.844:631.4 Гаппаров С.М., Махмудов И.Э., Мирзаев А.А., Юсупова Ф.

;ишло; ХУЖАЛИГИДА СУВ ТЕЖОВЧИ СУГОРИШ

технологияларининг и;тисодий самарадорлик курсаткичлари

Гаппаров С.М. - PhD, мустакил тадкикотчи; Махмудов И.Э. - т.ф.д., профессор (Ирригация ва сув муаммолари илмий- тадкикот институти); Мирзаев А.А. - (Сув хужалиги вазирлиги); Юсупова Ф. - PhD., к.и.х. (Озик-овкат ва кишлок хужалиги со^асида стратегик ривожланиш ва тадкикотлар халкаро маркази)

В статье представлены результаты полевых опытов по бороздковому и капельному орошению районированных сортов хлопчатника, а также показатели экономической эффективности. Приведены результаты анализа показателей использования оросительной воды, затраченной на 1 ц хлопка оросительной нормы, экономической эффективности технологии полива в результате бороздкового и капельного орошения сортов хлопчатника.

Ключевые слова: способ, полив, норма, водопотребление, урожайность, сорта хлопчатника, влажность почвы, расчетный слой, водосбережение, эффективность.

The article presents the results offield experiments on furrow and drip irrigation of zoned cotton varieties, as well as economic efficiency indicators. The results of the analysis of indicators of irrigation water use, the amount of crop grown, the efficiency of the use of irrigation water spent on 1 centner of irrigation cotton, the economic efficiency of irrigation technology as a result of furrow and drip irrigation of cotton varieties are presented.

Key words: method, irrigation, rate, water consumption, yield, cotton varieties, soil moisture, calculated layer, water saving, efficiency.

Бугунги кунда ер юзида "мовий олтин" деб номланган сувдан фойдаланиш сохдсидаги кескин вазиятларнинг юзага келиши сув ресурсларидан окилона фойдаланиш, сугоришда сувдан фойдаланиш самарадорлиги оширишга каратилган замонавий сув тежовчи технологияларни жорий этиш заруриятини келтириб чикармокда. Бозор иктисодиёти шароитида кишлок хужалиги экинларини етиштиришда кулланиладиган агротехнологиялар нафакат х,осилдорликни ошириши, балки техник воситалардан, ёкилги мойлаш материаллари, уруг ва минерал угитлардан тежамли ва самарали фойдаланишни таъминлаб бериши х,ам лозим [4].

Сунгги йилларда мамлакатимизда кишлок хужалиги ерларининг самарадорлигини, жумладан сувни тежайдиган технологияларни куллаган х,олда оширишга алох,ида эътибор каратилмокда. Давлат томонидан куллаб-кувватлаш механизмлари замон талабларига мослаб борилаётганлиги сабабли сувни тежайдиган технологиялар 2021 йилнинг узида 433 минг гектар майдонда жорий этилди ва уларнинг умумий курсаткичи сугориладиган майдонларнинг 17 фоизини ташкил килди [1,2].

Шуни алох,ида таъкидлаш керакки, кишлок хужалик экинларини эгатлаб сугоришда экин майдонининг бир текисда талаб даражасида намланмаслиги хдмда сугоришда сув сарфининг бир неча баробаргача ортишига олиб келади. Сугориш сувидан фойдаланиш самарадорлиги пасайиб, сув ва тупрок эрозиясини юзага келтиради, сизот сувлар сатх,ининг кутарилиши натижасида тупрокда иккиламчи шурланишнинг юзага келиши, мелиоратив х,олатнинг ёмонлашишига, кишлок хужалик экинларини етиштиришда сарфланаётган умумий сув истеъмолининг ортишига, сугоришда фойдаланилган сув ресурсларидан мах,сулот етиштириш микдорига бевосита таъсир курсатади [3].

Тадкикот объекти Тошкент вилоятининг Кибрай туманида Пахта селекцияси, уругчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадкикот институтининг Марказий тажриба хужалигида жойлашган булиб, мазкур объект денгиз сатх,идан 574,2 м

баландликда, 41 22' шимолий кенглик 60054' шаркий узунликда жойлашган. Иклим шароити кескин континентал булиб, уртача куп йиллик об-хаво маълумотлари тахлили килинганда атмосфера ёгинлари микдори уртача 360 мм ни ташкил этиб, ёгингарчилик асосан бахор хамда куз фаслларига тугри келади. Олиб борилган дала тадкикотларида тажриба тизимига асосан, дала тажрибаси 3 та вариант 3 такрорликда олиб борилди. Бунда эгат узунлиги 80 м, кенглиги 0,60 м, каторлар сони 8 та, шундан 4 таси хисобий каторлар сифатида кабул килиниб, тадкикотларда барча кузатув улчов ва тахлиллар ИСМИТИ ва ПСУЕАИТИ да кабул килинган услубий кулланмалар асосида олиб борилиб, агротехник тадбирлар хужаликда кабул килинган тартибда амалга оширилди.

Тадкикот объекти тупроклари агрокимёвий таркиби урганилганда вегетация даври бошида хайдов ости (0-30 см) катламида гумус микдори уртача 0,795 фоизни, хайдов ости (30-50 см) катламида 0,618 фоизни, умумий азот ва фосфор микдори катламлар буйича мос равишда 0,086-0,061 ва 0,170-0,141 фоизни ташкил этди. Тупрокда тупланган озука моддаларнинг харакатчан шакллари эса куйидаги курсаткичлар оралигида узгариши аникланди. Жумладан, нитратли азот микдори ушбу катламларида 2,249 мг/кг ва 1,617 мг/кг га тенг булди. Шунга мос холда харакатчан фосфор ва алмашинувчан калий микдорлари катламлар буйича 22,8-12,9 мг/кг ва 291-235 мг/кг ни ташкил килди. Агрокимёвий тахлил натижалари буйича тажриба даласи тупроклари гумус билан кам, хдракатчан фосфор билан жуда кам, калий билан эса уртача даражада таъминланганлиги аникланди [5].

Дала тадкикотларида гузанинг "С-6524", "С-6570", "Л-45/573", Порлок-4, Сурхон-104 навларида сугориш олди тупрок намлиги чекланган дала нам сигими (ЧДНС)га нисбатан 65-70-65 ва 70-75-65 фоизда томчилатиб хамда сугориш олди тупрок

намлиги ЧДНС га нисбатан 70-70-60 фоизда эгатлаб сугориш буйича кузатувлар олиб борилди. Шунингдек тажриба даласи тупрогининг агрофизикавий, сув-физик хоссалари, хажм массаси, говаклиги, сув утказувчанлиги буйича изланишлар олиб борилиб, сугориш усуллари тупрокнинг хажм массаси ва говаклигига турлича таъсир этиб, 0-30, 0-50, 0-70, 0-100 см катламларда вегетация даври бошида умумий фонда 1,27; 1,32; 1,35; 1,31 г/см3 ва 52,9; 51,2; 50,0; 51,4 фоизни, вегетация даври охирида эгатлаб сугорилган назорат вариантларида тупрокнинг хажм массаси 1,35; 1,41; 1,43; 1,40 г/см3ни, сугориш олди тупрок намлиги 65-70-60 фоиз булган томчилатиб сугориш вариантларида тупрокнинг хажм массаси 1,29; 1,33; 1,37; 1,33 г/см3 ни, говаклик эса 52,2; 50,7; 49,2; 50,7 фоизни, сугориш олди тупрок намлиги 70-75-65 фоиз булган томчилатиб сугориш вариантларида тупрокнинг хажм массаси 1,30; 1,34; 1,38; 1,34 г/см3 ни, тупрокнинг говаклиги эса 51,8; 50,3; 48,8; 50,3 фоизни ташкил килди [5,6].

Дала тадкикотларида сугориш меъёрлари тупрокнинг хисобий катламдаги намлик микдори буйича хисобланиб, эгатлаб сугорилган вариантларида шоналаш даврида хисобий катлам 0-70 см, гуллаш даврида 0-100 см ва очилиш даврида эса 0-70 см, томчилатиб сугорилган тажриба вариантларида эса гузани шоналаш, гуллаш ва очилиш даврларида 0-50 см тупрок катламидаги намликка нисбатан хисобланди.

Эгатларда берилган сув сарфи "Томсон 900" сув улчагичи ёрдамида, томчилатиб сугоришда эса тизимга урнатилган сув хисоблагич ёрдамида аникланди. Шунингдек томизгичлардаги сув сарфи хар бир такрорликда эгатнинг бошидан, уртасидан ва охиридан 10 тадан томизгичлар танланиб, мазкур томизгичлардаги сув сарфи статистик тахлил килинди. Кузатув натижалари буйича олинган маълумотларда барча сугоришлар буйича томизгичлардаги уртача сув сарфи 1,44-1,47 л/с ни ташкил килди. Гузани

эгатлаб сугориш вариантларида вегетация даври давомида 6 марта сугориш талаб этилган булса, томчилатиб сугорилган тажриба вариантида эса гуза вегетация даври давомида 1113 марта сугориш тадбирлари амалга оширилди. Эгатлаб сугорилган назорат вариантларида гуза гуллашгача 0-70 см катламда тупрок намлиги 14,3-14,6 фоиз, гуллаш-хосил туплаш даврида 0-100 см катламда 14,4-14,9 фоиз, пишиш даврида 0-70 см катламда уртача 12,2-12,6 фоизни ташкил этди.

Олиб борилган дала тадкикотларида гузани сугориш муддати ва меъёрлари белгиланган тупрок намлиги буйича олиб борилиб, бунда сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-70-60 % булган эгатлаб сугорилган вариантларида гуза вегетация даври давомида 6 марта сугорилиб, бир марталик сугориш меъёри уртача 810-1100 м3/га, сугоришлар оралиги 11-19 кунни, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-7065 фоиз булган томчилатиб сугориш вариантларда 9-11 марта, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-60 фоиз булган вариантларда эса сугоришлар сони11-13 мартани, сугориш меъёрлари сугориш тартиблари буйича 260-390 м3/га ни, сугоришлар оралиги 5-14 кунни, томчилатиб сугориш давомийлиги сугориш меъёрига боглик

равишда уртача 6,0-7,0 соатни ташкил килди. Сугориш олди тупрок намлиги 70-70-60 % булган эгатлаб сугорилган назорат вариантларида гузани мавсумий сугориш меъёри 56705950 м3/га ни, 1 ц пахта хосили етиштириш учун сарфланган сугориш сувининг микдори гузанинг С-6524 навида 135,6-150,6 м3, С-6570 навида 139,3-152,6 м3,Л-45/573 тизмасида 136,3-146,9 м3, Порлок-4 навида 138,6-155,4 м3,Сурхон-104 навида эса 249,8-280,7 м3 ни, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан70-75-65 фоиз булган томчилатиб сугориш вариантларда гузани мавсумий сугориш меъёри 3210-3840 м3/га ни, 1 ц пахта хосили етиштириш учун сарфланган сугориш сувининг микдори гузанинг С-6524 навида 75,9-86,9 м3, С-6570 навида 73,8-83,3 м3, Л-45/573 тизмасида 74,3-75,9 м3, Порлок-4

33

навида 78,9-79,9 м ,Сурхон-104 навида эса 132,6-157,4 м ни, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 фоиз булган

300,0

1 - 200,0

— С_

с- о

I, 3

= s 150,0

- =

? =

Э 5

£ 5

и £-

I I

5 5.

S I

я

1000 50,0 0,0

OC-G524 ■ С-6570

Огатлаб сугориш, Сугориш олди тупрок; намлиги ЧДНСга HiicGaiaH 70-70-60 % (2020-иил)

135,6 139,3

Томчилатиб сугориш, Сугориш

ОЦДГ1 тупрок ишиии ЧДНС1 д ннсПятпн 65-70-65 % (2020-Гпщ)

75,!) 73,S

Томчилатиб сугориш, Сугориш

одди тупрок намлиги ЧДНСш нисЛятян 70-75-63 % (2020-шш)

Игатлаб сугориш, Сугориш олли тупрок намлиги ЧДНСга ннсСатан

70-70-60 % (2021-Гпш)

R;ipn;i IîTTrjp (FÇ i;i матшари n;i ттшлари) 85,2 150,0

SO,7 152,6

Томчилатиб сугориш, Сугориш

олди тупрок намлши ЧДНСга тгасйятлн 65-70-65 % (2021-нил)

80,У S 3,3

Томчилатиб сугориш, Сугориш

олди тупрок намлиги ЧДНСга НИСЙЯТПН 70-75-65 % (2021-шш)

S3,] 89,3

136,3

713

80,9

M 6,9

75,9

Sl.'l

я Пар гток-4 ■ Сурхон-Ж

2-19,8

132,0

1-12,0

280,7

157,-1

108,7

1-расм. 1 ц пахта х,осили етиштириш учун сарфланган сугориш сувининг микдори, м

томчилатиб сугориш вариантларида гузани мавсумий сугориш меъёри 3365-4117 м3/га ни, 1 ц пахта хосили етиштириш учун сарфланган сугориш сувининг микдори гузанинг С-6524 навида 85,2-93,1 м3, С-6570 навида 80,7-89,3 м3, Л-45/573 тизмасида 80,9-81,4 м3, Порлок-4 навида 82,3-84,5 м3, Сурхон-104 навида эса 142,0-168,7 м3 ни ташкил килди (1-расм).

Гузанинг сугориш усулларининг иктисодий самарадорлиги аниклаш учун тажрибанинг хар бир вариантлари буйича пахта хом ашёсини сотишдан тушган маблаг ва уни етиштириш жараёнидаги харажатлар микдори хисобланди. Бунда харажатларни хисоблашда катор ораларига ишлов бериш, сугориш, берилган минерал угитлар микдори, вегетация даври давомида бажарилган барча агротехник тадбирлар хамда иш хаки харажатлари хисобга олинди [6].

1-жадвал

СуFориш усулларининг техник-иктисодий курсаткичлари

№ Курсаткичлар Вариантлар

2020-йил 2021-йил

Эгатлаб суFориш Томчилатиб суFориш Эгатлаб суFориш Томчилатиб суFориш

СуFоришолди тупрок намлиги, ЧДН С га нисбатан, %

70-70-60 65-70-65 70-75-65 70-70-60 65-70-65 70-75-65

1 Технологик операциялар сони 27 15 26 15

2 Шундан тупрокка ишлов бериш сони 20 8 19 8

3 Агротехник тадбирларни бажаришда сарфланган ёнилги микдори, л/га 171 123 165 123

4 Физик ходда кулланилган азотли угитлар микдори, кг/га 706 392 706 392

Сугориш сувини иктисод килиш эгатлаб сугоришга нисбатан томчилатиб сугориш вариантларида 30-43 фоизни, азотли угитлар микдори 44,5 фоизни, агротехник тадбирларни бажаришга сарфланган ёкилги сарфи 42-48 л/га ни ташкил килди. Тажриба вариантларида етиштирилган хосилнинг техник-иктисодий курсаткичларини хисоблашда (ЁММ нархи, уруг нархи, минерал угитлар ва кимёвий воситалар нархи, шудгорлаш, ерни экишга тайёрлаш, сугориш, хосилни йигиб олиш, иш хаки харажатлари) тадкикот олиб борилган 2020-2021 йиллардаги нархлар асосида хисобланди (1-жадвал).

14000000 12000000 10000000 8000000 6000000 4000000 2000000

Эгатлаб сугориш, Сугориш олди

Тупро)^ намлиги ЧДНСга нисбатан 7070-60% (2020-йил)

(□С-6524 ВС-6570 □ Л-45/573 г* Порлок-4 щ Сурхон-104

12506457 12354457 12454457 12384457 10282457

Томчилатиб сугориш. Сугориш

олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 % (2020-йил)

11186431 11356431 11288431 10896431 9102431

Томчилатиб сугориш. Сугориш олди туп рок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % (2020-йил) Вариантлар (Туза на 10868431 11174431 11134431 11064431 9102431

Эгатлаб сугориш. Сугориш олди тупроц НЭМЛИГИ ЧДНСга нисбатан 7070-60 % (2021-йил)

елари ва тизмалари) 15609383 15658216 15798178 15495095 13225676

Томчилатиб сугориш, Сугориш

олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 % (2021-йил)

12941291 13219291 13745291 13519291 10649291

Томчилатиб сугориш, Сугориш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

олди туп р о к, намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % (2021-ЙИЛ)

14133291 14547491 15151091 14885091 11541291

2-расм. Гузани эгатлаб ва томчилатиб сугоришда агротехник тадбирларга сарфланган харажатлар микдори, сум/га.

Олиб борилган дала тадкикотларида эгатлаб сугорилган вариантларда 1 га майдон учун умумий харажатлар микдори танлаб олинган гуза навлари буйича етиштирилган хосил микдоридан келиб чикиб турлича курсаткичга эга булди. Бунда тадкикот йилларида эгатлаб сугорилган вариантларда уртача умумий харажатлар микдори 10 282 457-12 506 457 сумни, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 65-70-65 % булган томчилатиб сугорилган вариантларда 9 102 431-11 356 431 сумни, сугориш олди тупрок

намлиги ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % булган томчилатиб сугориш вариантларида эса бу курсаткич 9 102 431-11 174 431 сумни ташкил к;илди (2-расм).

50000000 45000000 40000000 35000000 30000000 25000000 20000000 15000000 10000000 5000000

о

□ С-6524 GIC-6570

□ Л-45/573

я Порлок-4

■ Сурхон-104

Эгатлаб сугориш Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-70-60 % (2020-йил)

26730000 26212500 26910000 26280000 13072500

Томчилатиб сугориш, Сугориш

олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 % (2020-йил)

26955000 27472500 27630000 25965000 13747500

Томчилатиб сугориш, Сугориш

олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % (2020-йил)

Эгатлаб сугориш, Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-70-60 % (2021-йил)

Вариантлар (Руза навлари ва тпзмалари)

25650000 26662500 26910000 26280000 13522500

39083056 37846250 39835385 37505680 18878600

Томчилатиб сугориш, Сугориш

олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 Ч (2021-йил)

43977000 45073000 49936500 47950000 22194000

Томчилатиб сугориш, Сугориш

олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % (2021-ЙИЛ)

43977000 45073000 49936500 47950000 22194000

3-расм. Еузани эгатлаб ва томчилатиб сугоришда етиштирилган х,осилни давлатга сотишдан олинган умумий даромад микдори, сум/га.

Етиштирилган пахта хосилини давлатга сотишдан олинган умумий даромад харажатлар билан бирга хисобланганда сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 70-70-60 % булган эгатлаб сугорилган вариантларида 13 072 500-26 910 000 сумни, сугориш олди тупрок намлиги 65-70-65 % булган томчилатиб сугориш вариантларида 13 747 500-27 630 000 сумни, сугориш олди тупрок намлиги 70-75-65 % булган томчилатиб сугориш вариантларида эса бу курсаткич 13 522 500-26 910 000 сумни ташкил к;илди (3-расм).

40000000 35000000 зооооооо

25000000

т)

>§. 20000000 а

ï' 15000000

е

и Эгатлаб сугориш, Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-70-60 % (2020-йил) Томчилатиб сугориш, Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 % (2020-йил) Томчилатиб сугориш, Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % (2020-йил) Вариантлар (Е^за на Эгатлаб сугориш, Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-70-60 % (2021-йил) вларп в а т из мал ар и) Томчилатиб сугориш, Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 % (2021-йил) Томчилатиб сугориш, Сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % (2021-ЙИЛ)

п С-6524 14223543 15768569 14781569 23473673 31035709 29843709

п С-65 70 13858043 16116069 15488069 22188034 31853709 30525509

□ Л-45/573 14455543 16341569 15775569 24037207 36191209 34785409

* Порлок-4 13895543 15068569 15215 569 22010585 34430709 33064909

■ Сурхон-104 2790043 4645069 4420069 5652924 1 1544709 10652709

Эслатма: Еузани эгатлаб ва томчилатиб сугоришда агротехник тадбирларга сарфланган харажатлар микдорини хисоблашда электр энергияси, томчилатиб сугориш тизими ва уни куриш харажатлари хисобга олинмаган.

4-расм. Еузани эгатлаб ва томчилатиб сугоришда етиштирилган хосилни давлатга сотишдан олинган соф фойда микдори, сум/га (2020-2021 йй).

Шунингдек пахта хосилини давлатга сотишдан олинган соф фойда микдори сугориш олди тупрок намлиги ЧДНС га нисбатан 70-70-60 % булган эгатлаб сугорилган вариантларида 2020-йида 2 790 043-14 455 543 сумни, 2021 йилда 5 652 924-24 037 207 сумни, сугориш олди тупрок намлиги 65-70-65 % булган томчилатиб сугориш вариантларида 2020 йилда 4 645 069-16 341 569 сумни, 2021-йилда 11 544 709-36 191 209 сумни, сугориш олди тупрок намлиги 70-75-65 % булган томчилатиб сугориш

вариантларида эса бу курсаткич йиллар буйича 4420069-15775569, 10 652 709-34 785 409 сумни ташкил килди (4-расм).

^ишлок хужалигида сув тежовчи сугориш технологияларининг иктисодий самарадорлик курсаткичлари буйича олиб борилган тадкикотлар натижасида куйидагича хулоса килиш мумкин.

2-жадвал

Гузани эгатлаб ва томчилатиб суFоришда суFориш сувининг самарадорлиги, сум/ м3

№ Курсаткич лар Гуза навлари ва линиялари Вариантлар

2020-йил 2021-йил

Эгатлаб сугориш Томчилатиб сугориш Эгатлаб сугориш Томчилатиб сугориш

Сугориш олди тупрок намлиги, ЧДНС га нисбатан, %

70-70-60 65-70-65 70-75-65 70-70-60 65-70-65 70-75-65

1 Х,осилдор-лик, ц/га С-6524 41,8 42,3 39,5 39,5 44,2 44,2

С-6570 40,7 43,5 41,7 39,0 46,1 46,1

Л-45/573 41,6 43,2 41,6 40,5 50,6 50,6

Порлок-4 40,9 40,2 40,9 38,3 48,7 48,7

Сурхон-104 22,7 24,2 23,7 21,2 24,4 24,4

2 Сугориш сувининг унумдорлиги олинган даромадга нисбатан, сум/м3 С-6524 4714,3 8397,2 7622,6 6568,6 11452,3 10681,8

С-6570 4623,0 8558,4 7923,5 6360,7 11737,8 10948,0

Л-45/573 4746,0 8607,5 7997,0 6695,0 13004,3 12129,3

Порлок-4 4634,9 8088,8 7809,8 6303,5 12487,0 11646,8

Сурхон-104 2305,6 4282,7 4018,6 3172,9 5779,7 5390,8

3 Сугориш суви унумдорлиги олинган фойдага нисбатан, сум/м3 С-6524 2509 4912 4393 3945 8082 7249

С-6570 2444 5021 4603 3729 8295 7415

Л-45/573 2549 5091 4688 4040 9425 8449

Порлок-4 2451 4694 4522 3699 8966 8031

Сурхон-104 492 1447 1314 950 3006 2587

Гузани сугоришда фойдаланилган хар 1000 м3 сугориш сувидан етиштирилган хосил микдори эгатлаб сугорилган назорат вариантларида гузанинг С-6524 навидан 6.6-7,4 ц, С-6570 навидан 6,6-7,2 ц, Л-45/573 тизмасидан 6,8-7,3 ц, Порлок-4 навидан 6,4-7,2 ц, Сурхон-104 навидан 3,6-4,0 ц, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 фоизда томчилатиб сугориш вариантларда гузанинг С-6524 навидан 11,5-13,2 ц, С-6570 навидан 12,0-13,6 ц, Л-45/573 тизмасидан 13,2-13,5 ц, Порлок-4 навидан 12,5-12,7 ц ва Сурхон-104 навидан 6,4-7,5 ц, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 фоиз булган томчилатиб сугориш вариантларида эса С-6524 гуза навидан 11,7-10,7 ц, С-6570 навидан 12,4-11,2 ц, Л-45/573 тизмасидан 12,3-12,4 ц, Порлок-4 навидан 11,8-12,2 ц ва Сурхон-104 навидан 5,9-7,0 ц пахта хосили етиштирилди.

Шунингдек сугориш сувининг унумдорлиги олинган даромадга нисбатан эгатлаб сугорилган вариантларда 2305,6-6695,0 сум/м3, томчилатиб сугорилган вариантларда эса 4282,7-12129,3 сум/м3 ни ташкил килди (2-жадвал).

1 ц пахта хосили етиштириш учун сарфланган сугориш сувининг микдори эгатлаб сугорилган вариантларда 135,6-280,7 м ни, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан70-75-65 фоиз булган томчилатиб сугориш вариантларда 73,8-157,4 м3 ни, сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 65-70-65 фоиз булган томчилатиб сугориш вариантларида эса 1 ц пахта хосили етиштириш учун сарфланган сугориш

сувининг микдори 80,7-168,7 м3 ни ташкил килиб, гузани эгатлаб сугоришга нисбатан

томчилатиб сугоришда сугориш сувини 35-38 фоизгача иктисод килишга эришилди.

АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 1 мартдаги П^-144-сон "^ишлок хужалигида сувни тежайдиган технологияларни жорий этишни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори.

2. Гаппаров С.М., Махсадов. Х.Э., Утаев А.А., Юсупова Ф.М. "Сугорма дехкончиликда сув ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини бахолаш масалаларига" "Agro ilm" журнали. 2018-йил №1 (51). 78-79 бетлар.

3. Гаппаров С.М., Юсупова Ф.М. "Вопросы применения водосберегающих технологий в сельском хозяйстве". "Agroiqtisodiyot" Илмий-амалий агроиктисодий журнал. 2018-йил. №4. 84-86 бетлар.

4. Равшанов А.Э., Камилов Б.С., Хасанов М.М., Зиятов М.П., Гаппаров С.М. "Гузани парваришлашда томчилатиб сугоришга оид илмий тадкикотлар тахлили". "Пахтачилик ва дончилик" журнали. 2021-йил. №3. 79-86 бетлар.

5. Равшанов А.Э., Шамсиев А., Камилов Б., Каримов Ш., Гаппаров С. "Гузани томчилатиб сугоришда тупрокни сув утказувчанлигининг сугориш меъёрига таъсири" «Бутун жахон атроф-мухит мухофазаси куни»га багишланган «Жанубий Оролбуйи табиий ресурсларидан окилона фойдаланиш» Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Нукус 2021 й. 242-244 бетлар.

6. Рустамова И.Б., Хушматов Н.С. ва бошк. "^ишлок хужалигида инновацион технологиялардан фойдаланишни иктисодий бахолашнинг методологик асослари". Тошкент-2019 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.