CC BY
9SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 3 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
Ym B3HTE pe k - ym ryMbip
Асем Корганова
Шыршык мемлекеттiк педагогика университет Казак тiлi мен эдебиет
багытыныц 3-курс студентi Гылыми жетекшг: Усербай Байкабилов
АННОТАЦИЯ
Казак халкына<^ш бэйтерек» деп аталган1лияс ЖансYгiров, Сэкен Сейфуллин, Бешмбет Майлин казак эдeбиeтiнe айтулы акын, карымды каламгер, дарынды драматург ретшде Yлкeн Yлec косты.Казак эдебиетшщ калыптасуындаолардыц аларорны кашанда мацызды. Эздершщ дацкты туындыларымен, такырып байлыгымен, терец сюжетт шыгармаларымен эдебиетке жaцacepпiн экелебшд^
Кiлт сездер: Бэйтерек, экспедиция, халык жауы, ауыр тагдыр, кыска eMip, сез бостандыгы, Абай.
Казак халкыныц улттык тiлiн дaмытyFaYлec коскан жазушы, когам кaйрaткeрлepi жeтiп артылады. Солардыц iшiндe eздepiнiц жацазамангасай шыгармашылык жолдарымен ерекше кезге тYCкeн Сэкен Сейфуллин, Бешмбет Майлин жэне 1лияс Жансулров. 1894-1938 жылдapapaлыFындaeмipcYpгeн бул жазушыларымызды бiз казактыц уш бэйтepeгi деп атаймыз. Олай атауымыздыц сeбeбi, бэйтерек деген тек бшктен кepiнeтiн, кай жерде турса сол жepдiц символы болып туратын кунды зат. Осы сиякты, бiздiц уш бэйтepeгiмiздe кай жерде жYpce де казак халкыныц сaдт-дэcтYpiн дэpiптeп жYpeтiн улы тулгалар десек кaтeлecпeймiз.
Сермелген жырга сойыл кеп, Зулымдыктардан кeйiн кеп. Отырмын жоктап сeндeрдi, 1лияс, Сэкен, Бeйiмбeт.
Yш бэйтepeгiмiздiц казак халкыныц дамужолына коскан Yлeci кеп демесек аз емес. ¥лттык санамыз ciлкiнiп, oй-epiciмiз ерлеу жолына тYCкeндe бiздiц кiм eкeнiмiздi,aтa-бaбaмыздыц кандай болганын, кец байтак жерiмiздi капай коргаганын, тeгi мызгымас мыкты орданы келер урпакка мирас етш калдыружолында жанын пидаеткен, тэyeлсiздiктi туеткен алаш улдарыныц бipeгeйiдeocы эдeбиeтiмiздiц Yш бэйтepeгiaтaнFaн тулгалар. Сэкен, 1лиясжэне Бешмбет ездершщ жазган тYpлi такырыптагы шыгармаларымен адамдардыц жацазаманга сай, сауатты болуына, oй-epici мен caнa-ceзiмiнiц ecyiнe ыкпал
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 3 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
еткен, халыкты ок;уга,бшм алуга шак^1рган, ушеуще уш бэйтерек сынды катар ecin, туган eni ушш, халкыныц болашагына жол сштеген асыл перзенттер. Сонымен катар, бурыннан келе жаткан жыр-дастандар мен ;исса-эцпмелерд1б1зге дeйiн жeткiзгeн деосы бэйтepeктepiмiз. Сэкен де, 1лияста, Бeйiмбeт те - казактыц жазу мэдeниeтiндe улкен орны баркаламгерлер.
Сэкен Сейфуллин - казак; халкыныц жадында казак кецес эдебиетшщ нeгiзiн салушы, кepнeктi акын, когам кайраткер^ жазушы, драматург, эдебиет тарихын зepттeyшi Faлымэpi мемлекет кaйрaткepipeтшде калды. Ол казак акындарыныц iшiндe бipiншi болып революцияны жыpлaFан, Совет еюмет Yшiн куреске белсене катыскан акындарымыздыц бipден бipeгейi. Сэкен 1894 жылы кaзipгi КapaFaнды облысына карасты Жацаарка ауданында дуниеге келген. Халык арасында жазушыныц «Сулушаш», «Кекшетау», «Жер кaзFандap», «Бакыт жолында», «Асау тулпар», «Тар жoлтаЙFaк кешу» сынды шыFapмалapы мен романдары танымал. С.Сейфуллин казак эдебиетшен мектептерге окулык жaзyiciне де катыскан. ^азак жазушылары iшiнен тyцFыш рет Ецбек Кызыл Тyopдeнiмен мapaпаттaлFaн. Казак халкы CYЙiп окитын бipкатapшыFapмалap Сэкеннщ каламынан тyындaFaн десек теартык етпейд^ Бeйiмбeт Майлин -акын, жазушы, драматург, публицист, казак эдебиетш калыптастырушылардыц бipi. Ол 1894 жылы кaзipгi Костанай облысы Таранды ауданында дуниеге келген. Бешмбеттщ кaлaмынaтиeciлi бoлFaн «ТТТуга.ныц бeлгici», «Мыркымбай», «Кызыл жалау», «Азамат Азаматыч», «Раушан коммунист»сынды жэне т.б. шы^армалары осы кунге дeйiн eзiнiц кымбат баFacын жoЙFaн емес. Бeйiмбeт эцпмелершде терец шыншылдык бар. 1лияс Жансулров - казак кецес эдeбиетiнiц acaipi кaйpaткepлepiнiц бipi. Ол эдeбиeттiц барлык нeгiзгiжaнpлapындa калам тартты. Соныц шшде1лиястыц поэзия саласын дaмытyFа коскан улешзор. Казак поэзиясыныц алтын корына кocылFaн кептеген лирикалык eлeцдepiмeн коса1лияс Жансупровтыц «Куй», «Дала», «КYЙшi», «Кулагер» сиякты поэмалары бар. Оныц керкем аударма caлacындaFы eцбeгiдeмeйлiншeжeмicтi. Атап айтар болсак, Пyшкиннiц «Евгений Онегин» атты романын, «Гаврилиада» поэмасын, кептеген лирикалык елецдерш, Лермонтов, Горький шыFapмaлapын казак тiлiнeayдapFан. IлияcЖaнcYгipoв халык шыFapмaшылыFын жинаумен айналыскан адам. Эбyбэкip Дивaeвтiц «Сырдария», «Жетюу» деген eкi экспедициясы болды. Жетюу экспедициясыныц курамында 1лиясел аралады. 1лияс соныц нeгiзiндe «Жeтicycypeттepi» деген елецдерциклш дYниeгeэкeлдi. Жeтicyдa eceтiн eciмдiктepдiц барлы^ыныц атауын елецге тYcipiп кеткен - 1лияс. Жeтicyдыц халык шыFapмaшылыFын, халыкэндерш жинaFaн - 1лияс. CYЙiнбaйдыц, Албан Асанныц шыFapмaшылыFын жинап, aлFaш бaспaFa бacтырFaн - 1лияс. «Ел eмipiнeн» деген фальклорлык жинакты бacтырFaн да - 1лияс. Балалар эдeбиeтiнiц
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 3 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
непзш салган да - 1лияс. Ол Абаймен рухтас - акын. Абаймен рухтас - болуынын, ce6e6i - «Абайдын осы елещн окы^аннан кeйiн eлeцнiц калай жазылатынын тYCШдим» дeйдi. 1933 жылы Абайдыц шыгармалары басылган кезде редактор болып, алгы ceзiн жазады. Сондагы алгы ceзiэлi кунге дeйiн езектшгш жойган жок. 1лияс ЖaнcYгipoв езшщ акындык зор талантымен, тамаша керкем шыгармаларымен казак поэзиясына ешпес Yлec коскан жэне оныц кeмeлдeнyiнe, есуше зор ыкпалын тигiзгeн. Халкымыздын Yffl арысы eмipдeдoc, жолдас болган. Бешмбет атамыздыц кенже кызы eмipгeкeлгeндeoныц атын ГYлciм деп Сэкен атамыз койган екен. Оларды «халык жауыныц отбасысындар» деп Yйлepiнeн шыгарып ж1бергенде бэрiбipбeлмeдeтyрады.
Шындап келгенде Yшeyiнiн де кездегеш бipедi. Олардын максаты карангыдагы халыкты ояту, агартушылык жумысын жандандырып, сауатсыз халыктын сауатын ашу болды. Олартенд^тансады. Yш бэйтepeктiн _ eмipлepiкыcкa, тагдырлары ауыр болганымен шыгармашылык eмipлepi гибратты дaмэндi болып табылады. Олар казак эдебиетш эpтYpлi такырыптармен, мазмунмен байытты, жaнaэдicтepeнгiздi. Сэкен Сейфуллин, 1лияс ЖaнcYгipoв жэне Бейiмбет Майлин бip жылда туылып, бip жылдын iшшдeкyFынFa ушырады, бipжылдacтaлиндiк репрессия курбаны бoлFaн,ceз бостандь^ы Yшiн кaмayFа алынды жэнеатылды, елгеннен кешн акталды. ШыFapмaшылыктapынын шынында турып, кepкeмдiк элeyeтiн ашаалмай, жазыксыз жазалашан бул тyлFaлapдын тaFдыры улттык эдебиет Yшiн орны толмас eкiнiш екешанык. Олар eкiмeттiн тeпepiшiн кepгeнiмeн,каaй кезде де халыктын CYЙicпeншiлiгiнeн aйыpылFaн жок. Жазушылардын келерурпакка кaлдыpFан шыFapмашылык мурасы халык жадынан eшпeйдi. Олардын эркайсысы тарихта, мэдениетте жэне эдебиетте терен iз калдырды. Yш атамыз нeбэpi 44 жacFyмыp кешкен. 1лиясатамыз осы Fyмыpындa 40-тан астам, Сэкен атамыз 50-ден астам кiтaп шыFapыпты. Ал, Бешмбет атамыз 69 кггап жазып, жариялапты. Не дeгeнжaнкeштiлiк! Аз FaнaFy:мыpындa олардын эркайсысынын елге жacaFaн енбегюрасан зор. AктaлFaннaн кeйiн тек 1958 жылданбастап канаол кiciлepдiн eнбeктepi oкыpмaндapFaжeтe бастады. Сол жылдары эдeбиeттюкыFaн кауым Сэкен, Бeйiмбeт жэне1лиястын жaзFaн дуниелершщ pyxындaтэpбиeлeндi. Ол -ЖYciпбeк Аймауытов, МaFжaн Жумабаев, Шэкэpiм Kyдaйбepдiyлы, Ахмет Байтурсыновтаракталмай тypFaн кез. Олар бертш келе 1989 жылдары Faнaaктaлды. Сондыктан казак эдeбиeтiндe, жастарды улттык рухтатэрбиелеуде Yш бэйтepeктiн eнбeгiтYпciз тунтиыктешз. Бул Yш киын жэне кaЙFылы тагдыр, бул Yш талант иелер1 жapкыpaFaн таланттын ен бшк шындары. Олар казак халкынын мактаныштары.
Жойылып кашан кей шдет,
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 3 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7
Кайгысы елдщ сешлмек? «Халык жауы» бап атылды-ау 1лияс, Сэкен, Бейембет?! Алаулап ерен бойымда от, Бepмeйтiн тыным ойым кеп Киды екен калай елiмгe -1лияс, Сэкен, Бeйiмбeт?!
ПайдаланылFан здебиеттер räiMi:
1. Т.Кэкiшев «Сэкен Сейфуллин» «Жалын» баспасы1976ж. 275 бет
2. Э.Мустафин «¥мытылмас жылдар», «Казак эдебиетЬ» 1965 ж
3. Д.Кусешнов «Yш арыс» Астана 2019 ж.
