СЕМАНТИЧКО-СТРУКТУРНИ ПАРАЛЕЛИ НА ФРАЗЕМИТЕ СО КОМПОНЕНТА ’ОКО’ ВО МАКЕДОНСКИОТ И ВО ЧЕШКИОТ ЈАЗИК Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Прегледен труд

UDC 811.163.3'373.72 UDC 811.163.2'373.72

СЕМАНТИЧКО-СТРУКТУРНИ ПАРАЛЕЛИ НА ФРАЗЕМИТЕ СО КОМПОНЕНТА 'ОКО' ВО МАКЕДОНСКИОТ И ВО ЧЕШКИОТ JАЗИК

Ласчинка Делова-Сищамова

Филолошки факултет „Блаже Конески " Универзитет „ Свети Кирил и Методи) ", Скоп]е, Македони]а

Key words: somatic phraseology, Macedonian language, Czech language.

Summary: Each language has a wide number of phrases which comprise a very important part of the lexical stock of the language.

In the Czech and Macedonian phraseology there is a range of interlingual parallels, common features in the content and form, which are explained both on genetic and typological basis.

The phrases which are going to be presented in this paper are the somatic phrases which consist the word 'eye' as a component. For these phrases it can be said that are the ones of the most frequent in everyday communication. The paper focuses on part of the phrases having the component 'eye' both in Macedonian and Czech language. As a result of their juxtaposition in regard to the manner of expressing the same meaning in both languages, the phrases can be divided in three groups:

1. The component 'eye' is present both in Macedonian and Czech language and the respective meaning is expressed in the same manner, with same language terms.

2. The component 'eye' is present in both languages, but the meaning is not expressed with the same terms.

3. The third group can be divided in two sub-groups as follows: a) the component 'eye' is not present in one of the languages, but some element of the phrase is related with the function of the eye to see; b) the component 'eye' is not present in one of the languages and the respective meaning in the other language is expressed in completely different way.

Based on the analyzed examples, it can be concluded that both language are very rich in phrases inspired by the eye as part of the human body. The analysis shows the closeness in the associative- pictorial thought of the speakers of both languages - Macedonia and Czech. Therefore, the study of this layer of phraseology, especially in regard to the juxtaposition of Slavic languages is of exceptional interest.

CeKoj ja3HK во CBojoT состав има обемен 6poj на фразеолошки изрази што заземаат мошне важен дел од лексичкиот фонд на ]азикот.

Фразеолошките изрази се сведоштво за креативноста и за снаодливоста на говорителите на дадениот ]азик и кажуваат многу за духовниот живот на одреден народ, за типологщата на неговите емоции и морални принципи, за неговиот севкупен начин на живот и за неговиот поглед на свет, за неговата животна филозофща. Фразеологщата во одредена смисла го одразува карактерот на народот.

Се вели дека ]азикот без фразеолошки изрази е еднаков на бледиот вкус на дестилираната вода, во споредба со богатството на природната изворска вода. Тоа е така, биде]ки ]азикот на сещ автор на уметничкиот збор не може да помине без употреба на богати изразни средства - а тоа се фразеолошките изрази, односно фраземите.

Мошне битен и неодминлив елемент во изучувааето на странските ]азици се токму фраземите. Да се разберат фразеолошките изрази, не е доволно странскиот ]азик да се владее прецизно граматички, разбирааето на фраземите значи да се има подлабоки познавала на: културата, менталитетот, традицщата, а во одредена мера и на географските особености на зем]ата или на народот на ко] припагаат, чщ што се дел. Тие ги одразуваат насобраните народни мудрости и искуства со генерации и поетски зборовни слики што, како наследство, им се предаваат на потомците. Многу такви зборовни состави што се користат и денес во непроменета форма или со одредена модификацща, J.А. Коменски ги нарекува: „moudшst starych СесЫ za zrcadlo vystavenou ройткйт"1.

Од друга страна - тие се ]авуваат како камен на сопнуваае не само во изучувааето на странските ]азици, но и во преведувааето. Тоа произлегува од фактот што фразеолошкиот израз се разликува формално (фразеолошките изрази по правило се составени од повеке зборови) и семантички (значеаето на фразеолошките изрази не соодветствува на значеаето на неговите лексички компоненти).

Преведувааето на фраземите е потешко отколку преведувааето на еден збор и со тоа преведувачот се исправа пред сложени проблеми. Тие проблеми произлегуваат од самата суштина на фраземите - во сво_|от состав да содржат повеке од еден збор. Така, фразеолошкиот израз добива ново лексичко значеае што понатаму се ]авува како постлан признак. Преведувачот треба одлично да го владее и ]азикот на ко] преведува и на фразеолошкиот израз да му на]де соодветен преводен еквивалент или описно да го дооформи изразот, дава]ки му соодветна слика и значеае. Преведувачот ако не го знае и не го

1 Прев. 'мудрост на старите Чеси изложена како огледало за потомците'.

разбира фразеолошкиот израз, тогаш то] ке го преведе како слободна синтаксичка единица, при што ке се изгуби смислата и автентичноста на првичниот текст.

Во чешката и во македонската фразеологща има низа мегу]азични паралели, заеднички црти во содржината и во формата, кои се обjaснyвaaт како врз генетска, така и врз типолошка основа. Некои фраземи во двата словенски ]азика потекнyвaaт од еден историски извор, други се базираат врз идентичноста на концептyaлните сфери на фразеологщата, на општочовечкиот карактер на логичките категории. Истовремено поскуат и сyштествените разлики во сликовита, стрyктyрно-фyнкционaлнa и стрyктyрно-формaлнa страна на македонската и на чешката фразеологща.

Во нашиот слyчaj се работи за два словенски народи, две различни географски положби, две различни битови култури. Токму тука доага до израз спецификата на сещ народ.

Надворешжуазичните фактори, околината, природата, климатските услови, нивото на разво] на зем]ата, религщата, традицщата, обичаите и сл. влщаат врз ]азикот, а особено врз затврднатите фразеологизирани изрази. Но, колку и да се различни околностите во кои опскуува човекот, едно нешто е исто raj сите народи, во сите ]азици и во сите култури, а тоа е токму човековото тело. Овде до израз доага една од специфичните особености на ]азикот - антропоцентризмот, со што човекот стапува во центарот на вниманието, кое, во голема мера, влщае врз лексиката на ]азикот, што секако на сво] начин се отсликува и во фразеологщата. Фраземите што како составни компоненти содржат лексеми од делови на човековото тело се нарекуваат соматски фраземи. Соматските фраземи претставуваат ]азична универзалща, биде]ки едноставно не постои ]азик што не забележува гоуава на вакви изрази. Во соматските фраземи доагаат до израз експресиите на карактерните обележ]а врзани со телото, но тие пренесуваат и душевни процеси и физички особености, така што при зборувааето на преден план не стои само физичкото и соматското, туку психичкото и афективното случуваае, соцщалниот живот на човекот, традицщата, навиките и културата. Соматските фраземи доминираат во речиси сите ]азици, што се должи на функцщата на човековото тело, при што треба да се има предвид дека многу нешта сепак се детерминирани од традицщата и од културата, како фреквентноста на по]авата на одредени делови од телото или нивната симболика и сл. Човековото тело генерално е исто за сите и нуди, така да се рече, готова сегментацща на своите делови, остава]ки мал простор за варщации.

Називите на деловите од човековото тело на]многу се користат преку нивната традиционална фyнкциja и симболика (Вел]ановска, 1998, 48). Па така, на пример, основното значеае на окото како сетило за вид е 'гледа', но со него може и да се изрази ставот кон нешто или да се изрази промена на мислеаето за некого или за нешто.

Фразеолошките изрази за коишто ке стане збор во ова излагаае се соматските фраземи што како компонента го содржат зборот 'око', фраземи за кои може да се рече дека се едни од на]фреквентните во сеюудневната комyникaциja, биде_|ки - око не затворив додека си ги вадев очите за нешто да ми падне в очи. А, кога конечно ми фати око, се решив дури око да ти трепне, па не го испуштав од очи и го чyвaв како очите во главата за да не останам бела во очите.

Окото е основното сетило за вид и како такво стои во тесна врска со светлината, со Сонцето и со духот. Тоа е симбол на: внатрешното, духовно гледаае и огледало на душата. Погледот на злите суштества или на оние со голема магична мок, наводно, скаменувал или уништувал. Десното око обично го претставува Сонцето и тоа упатува на активноста и на иднината, а левото око ja претствавува Месечината и упатува на пасивноста и на минатото. Ова дво_|ство се надминува во обединувачка перцепцща, raja се срекава во кинескиот знак за светлина ming. Вакото синтетичко гледаае се достигнува и со третото око, што, во различни религии, се поврзува со различни сфакааа: во хиндуизмот со мокта на Шива и мокта на огнот, во будизмот - со внатрешното гледаае, во исламот - со натприродната ]асновидност, а сите водат потекло од третото око, кое се ]авило на челото raj некои рептили во текот на еволуцщата. Бож|ето око кое гледа се, го претставува окото на светот во египетската традицща и се прикажува како Сонце, додека окото на срцето, симбол на духовниот вид е инструмент на обединуваае на Бога со душата, на Принципот и на по]авноста.

Отворааето на очите претставува обред на отвораае на свеста, ритуал на иницщацща.

Спротивно на внатрешното око е т.н. лошо око кое е одговорно за смртта на повеке од половина човештво. Оно] што гледа завидливо и злобно, демне и е дрчен, го вознемирува, му пречи или го повредува другиот. Остриот поглед обесхрабрува, напага, а добриот, прщателски поглед влева храброст, теши и помага, биде]ки во него на]брзо се открива душата, пред раката да се отвори за да даде нешто или устата за да изусти неюу збор. Честопати окото е симбол на внатрешен немир

во стравот нешто да не се испушти или да не се изгуби (Шевалие; Гербран, 2005: 717).

Важноста на окото се гледа и во честата употреба на животинските и човековите очи во Африка при подготвуваае магични препарати со кои ]асновидците се обидувале да ja осознаат бож]ата вол]а.

Лексемата 'око' се ]авува во голем бро] соматски фраземи во македонскиот и во чешкиот ]азик со широка мрежа значена, од кои се разбира, наколем бро] отпагаат на оние врзани со окото како сетило за вид.

Во продолжение ке ja разгледаме семантиката на соматските фраземи со составна компонента 'око': 'гледa, погледнувa, виде' (Вел]ановска, 1998) со повеке нщанси во значеаето. Нщансата 'виде проворно дллеку': очи до каj ти гледаат, во чешкиот ]азик е изразена со фраземата: vidët az nëkam, односно со dohlédnout (vidët) nëkam holym/pouhym/prostym okem.

Со значеае 'невидувaше, негледaше нешто' се ]авува фраземата: каj ти беа очите и при очи да не види, со чешки еквиваленти: pro (samé) oci nevidët, mít oci a nevidët. Во чешкиот ]азик се ]авуваат и изразите со нщанса во значеаето 'превиди нешто многу очигледно' mít oci z Kasparovy krávy; е слеп на двете очи - byt na obë oci slepy или: е слеп на едното око, а со другото не гледа - byt na jedno oko slepy a na druhé nevidët.

Додека пак, со значеае на 'cè зaбележувa, cè гледa': има отворени очи и со соодветното значеае на чешки: chodit s otevfenyma ocima; има очи и на тилот - mít oci (vpfedu) i vzadu, mít oci vsude. Со нщанса 'умее дa зaбележувa': има очи за гледате и уши за слушате или чешката варщанта: mít oci k vidëm a usi k slysení.

Фрли око со значеае 'погледм брзо, бегло, зa миг' има чешки еквивалент во hodit okem/pohledem po nëkom; премине со очите набрзина, pfejet ocima po nëcem, nëkom, sjet/sklouznout po nëcem/nëkom ocima, pfelétnout nëco ocima.

'не caKa дa види нешто': ги затвора очите - zavírat/zavfít oci pfed nëcm 'не caKa дa види некого, е невнимaтелен, безобsирен' nemít oci pro nëkoho - нема очи за него.

'гледa интензивно, зaгледa œ': очите ке му излезат од гледате, отворил очи како плочи - div si oci navykoukat, moct si oci vkoukat, viset na nëkom/nëcem pohledem.

'гледa луто': стрела некого со очите, со чешки еквиваленти píchat nëkoho ocima, stfílet po nëkom ocima.

'гледа со омраза': не сака очите да му ги види и со соодветни изрази на чешки: koukâ, divâ se jako by ho chtël ocima probodnout, blysknout ocima po nëkom, probodâvat nëkoho/se do nëkoho ocima, zybodnout oci do nëkoho. Последниве две фраземи имаат и друга нщанса во значеаето, а тоа е 'проучува со поглед' на кое се надоврзува следната нщанса: 'гледа некого испитувачки, критички': provrtâvat/zavrtâvat se do nëkoho ocima, jezdit/klouzat po nëkom/nëcem ocima, mërit si/zmërit/premërit si nëkoho ocima - го мери со погледот/очите.

'гледа студено': има ледени очи/поглед - mit rybi oci. 'гледа кришум': гледа под око - mrknout/podivat se na nëkoho/po nëkom po ocku, podivat se na nëkoho po stranë.

'гледа попреку ако нешто не му се допага': гледа со криво око -mrsknout/slehnout po nëkom/nëcem okem, 'кратко и брзо непрщателски погледне некого'.

'гледа нешто без помагала': гледа со голо/просто око - byt viditelny pouhym okem или rozeznat nëco (prostym/pouhym) okem.

'гледа директно, без помагала': гледа право в очи - z oci do oci. 'гледа нежно': милува со очи -pohladit nëkoho ocima. 'проценува нешто без мереше, приближно': гледа од око, мери од око - od/podle oka, dëlat nëco (jen tak) od/podle oka.

Со значеае 'многу внимава на некого/нешто' се и фраземите: го чува како очите во главата - opatrovat/chovat/streiit nëco/nëkoho jako oko v hlavë, не испушта очи од нешто/некого - nespustët oci z nëkoho/nëceho. Тука може да се спомене и чешкиот антоним pustit nëkoho z oci со значеае: 'престана да го чува, да внимава на него'. Vzit oci do hrsti значи: 'да се гледа многу внимателно' до нщанса на 'претпазливост' - отвори (дваесет и) четири очи.

Го има на око со значеае: 'надгледува некого' во чешкиот се ]авува како: byt nëkomu stâle/porâd na ocich, несамостоен и затоа чуван, е поспуано под присмотра; не го испушта од око - mit nëco-nëkoho (porâd) na ocich.

'без страв, без грижа, ладнокрвно': без око да му трепне - ani okem (pritom) nemrknout - реакцща на нешто ненаде_|но пришто се останува ладнокрвен, без да се покаже какво било чувство.

'без потреба, награда или пари', односно кога станува збор за нешто што се прави доброволно може да се употреби фраземата: за твоите/неговите очи со соодветната фразема во чешкиот ]азик: udëlat/dëlat pro krâsné/modré oci (nëkoho) или: udëlat/dëlat kvüli krâsnym ocim (nëkoho).

Со значеаето: 'приjaтно е, убaво зa гледaше' ке се употреби

изразот: му годи на окото - lahodit/zalahodit oku.

'œ зaлубувa во некого': не симнува очи од некого - mít oci jen pro nëkoho/nëco, му фати око - padnout nëkomu do oka, очите му останаа - moct na nëcem/nëkom nechat oci, очите не ги истава - nemoct od nëceho/nëkoho oci odtrhnout.

'зaведувa, поcaкувa некого': фрли око - dëlat (na nëkoho) zamilované/sladké/májové oci.

'иcкaжувa не^рие^ желбa': голта некого со очите - hltat nëkoho/nëco ocima, соблекува со поглед - svlékat ocima.

'cтaнувa влжен, ценет': расте во очите на некого - stoupnout (nëcm) v nëcwh ocích, се издигна во очите на некого; може да се спомене и антонимот: падне во нечии очи - klesnout v ocích nëkoho.

'потплaти, зacлепи ад нешто': пикне нешто в очи - zalepit nëkomu oci (nëcm).

'неадиеше': око не затвори, око на око не кладе -nezavfít/nezamhoufit oka (celou noc), со нщанса 'немирно адие, подготвен дa реaгирa, ня штрек': спие со пола око - spát na jedno oko (jen na pûl), спие со отворени очи - spát s otevfenyma ocima.

'поcпaноcт, уморено^': едваj ги држи очите отворени - sotva drzet oûi, nemoct ufrzet oci, едваj гледа со очите - sotva na oci vidët.

'^raj некому претcтaвувa преч^': трн му е во очите или раска му е во очите - byt nëkomu solí nebo trnem v oku.

'мями, ллже': фрли прав во очите - nasypat nëkomu písek/prach do ocí, dát/nasadit nëkomu klapky na oci.

'промени минете': со други очи гледа на некого/на нешто - dívat se/hledët na nërn/nëkoho jinyma ocima, dívat se na nëco/nëkoho novyma ocima.

'попуштaше': замижува на едно око -pfimhoufit/zamhoufit/pfivfít/zavfít (nad nëcm) (jedno) oko, додека со нщанса 'многу попу^лив' се фраземите: замижува на двете очи -mít obë oci zavfené и zamhoufit/zavfít nad nëcm obë oci.

'œ поjaви пред некого': му излезе пред очи - ukázat se nëkomu na ocích.

'бр^ше': истави ми се од очиве/од пред очи - jít nëkomu z ocí, neukázat se nëkomu na ocích, тргни ми се од пред очи - klidit se nëkomu u ocí, zmízet/ztratit se nëkomu pfed ocima, zmizet nëkomu z ocí и со нщанса на 'излегувaше надвор од видното поле': се изгуби од вид некому - byt nëkomu z ocí, ztratit nëkoho z ocí, mít nëkoho z ocí; со друга нщанса 'не поjaвувaше пред некого од cтрaв/cрaм': не смее да му

излезе пред очи - nemoct nëkomu prijit na oci, netroufat si/bât se (prijit) nëkomu na oci.

'разговара во та]ност, доверливо, без присуство на трето лице':

разговара/преговара во четири очи - rikat nëkomu nëco mezi rtyrma ocima, promluvit si s nëkym mezi ctyrma ocima.

'разговара директно, со отворена критика': кажува нешто во очи - rikat nëkomu nëco do oci, jednat (s nëkym) z oci do oci.

'прави нешто нескриено': пред очите на сите, пред очите на ]авноста - udëlat nëco pred ocima nëkoho/vsech.

'влщае врз нечие мислеше': му ги отвори очите (на некого) -otevrit nëkomu oci, protrit nëkomu oci.

'оди некаде бесцелно, без претходен план': каде ми очи, таму и глава - jit kam (ho) oci vedou (a kam ho nohy nesou). 'умре': затвори очи - zavrit oci (navzdy/navëky). 'одмазда, чиста сметка': око за око, заб за заб - oko za oko, zub za zub, со нщанса на '(крута) одмазда (обично до лубомора)': ги искорне очите некому - vyskrâbat nëkomu oci.

'одгатне нечие мислеше': му прочита од очите, му виде во очите - poznat nëkomu nëco na ocich, vidët/cist nëkomu nëco na/v ocich, со нщанса во значеаето 'одгатне нечие мислеше и пожртвувано го исполни': од очите му ]а чита секо]а желба - vycist nëkomu z oci kazdé prâni.

'потсмев': се смее некому в очи - vysmât se nëkomu do oci, smât/vysmyvat se nëkomu do oci.

'сигурност': стигне некаде/погоди нешто и со затворени очи -trefit nëkam i se zavâzanyma ocima.

'гордост/со чиста совест': може да погледне некому во очи - moct se nëkomu podivat/pohlédnout do oci.

Да го споменеме и антонимот со значеае 'срамеше': не можам да го погледнам в очи - nemoct se nëkomu podivat/pohlédnout do oci, очите ми капнаа од срам - sklopit/klopit oci pred nëkym.

'неверуваше, изненандуваше': не им верува на сопствените очи -nemoct vërit svym ocim, nevërit/nemoct uvërit svym/vlastnim ocim, си ги протри очите - protrit/promnout si oci, vytrestit na nëco/nëkoho oci.

'чудеше': ги ококори очите - otevrit nad nëcim oci, otvirat oci dokoran, vykulit oci (nad nëcim/nëkym/na nëco/nëkoho), valit oci. 'израз на живост': има искри во очите - mit jiskry v ocich. 'лубопитност': очите ке му испаднат - natahovat krk, div si oci nevykoukat, moct si oci vykoukat.

'интерес, радост': и светнаа очите - svitit ocima.

'претчувство дека ке се случи нешто': му игра окото - mit (dobry) cuch/cich na nëco, citit to/nëco v krizi.

'темница, магла': прст пред око не се гледа - je tma jako v pytli.

'остане без ништо, без помош': остана бел во очите - zustat na holickâch.

'упорност': каj си ги вадиш очите - mit vydrz, nedat/nenechat se odradit.

'препреденост, итрина': шари со очите - mit za usima, byt vsemi d'ably podsity.

Разгледавме дел од фраземите со составна компонента 'око' во македонскиот и во чешкиот ]азик. Како резултат на нивното сопоставуваае од аспект на тоа на ко] начин е изразено истото значеае во двата ]азика, фраземите можат да се поделат на три групи и тоа:

1. Компонентата 'око' е присутна и во македонскиот и во чешкиот ]азик и соодветното значеае се изразува на ист начин, со исти ]азични средства. На]честа е основната комбинацща од глагол и именка со предлог: го мери со очите - mërit so nëkoho ocima; стрела некого со очите - strilet po nëkom ocima; милува со очи - pohladit nëkoho ocima; не испушта очи од нешто/од некого - nespoustët oci z nëkoho/nëceho; му годи на окото - lahodit oku; голта некого со очите - hltat nëkoho; расте во очите на некого - stoupat v nëcich ocich; или без предлог: фрли око - hodit okem po nëkom.

Во ред случаи комбинацщата од глагол+именка+предлог се ]авува проширена со придавка: спие со отворени очи - spät s otevrenyma ocima; погоди нешто и со затворени очи - trefit nëkam i se zavâzanyma ocima; или бро^ е слеп на двете очи - bât na obë oci slepy; замижува на едно око - primhourit/zamhourit na jedno oko; разговара во четири очи -promluvit si s nëkym mezi ctyrma ocima; или прилог: едваj гледа со очите - sotva na oci vidët.

Некогаш изразот се ]авува и со модален глагол: не смее да му излезе пред очи - nemoct nëkomu prijit na oci; може да му погледне некому в очи - moct se podivat nëkomu do oci и негираната варщанта: не може да му погледне некому в очи - nemoct se podivat nëkomu do oci.

Во некои примери има комбинацща од глагол+именка (со значеае на око)+именка+предлог: го чува како очите во главата -opatrovat/chovat/strezit nëkoho/nëco jako oci v hlavë; трн му е во очите - byt nëkomu trnem v oku.

2. Компонентата 'око' е присутна и во двата ]азика, но значеаето не е изразено со исти средства. Во ред примери конструкцщата на фраземата и во двата ]азика е иста, но употребениот глагол е со

различно значеае, на пример: има отворени очи - chodit s otevrenyma ocima: оди со отворени очи; стрела некого со очите има соодветен израз во чешкиот, но има варщанта, юуа не се совпага во значеаето на глаголот - pichat nëkoho ocima: боде, боцка некого со очите; фрли око

- dëlat (na nëkoho) zamilované/sladké oci: прави (некому) залубени/слатки очи; пикне нешто в очи - zalepit nëkomu oci (nëcim) : ги залепи очите некому со нешто; фрли прав во очите - naspat pisek/prach do oci: сипе некому песок/прав во очите; му излезе пред очи

- ukâzat se nëkomu na ocich: се гоуави на некого пред очи; ги искорне очите некому - vyskrâbat nëkomu oci: ги изгребе некому очите.

Во другите случаи се работи за фраземи каде истото значеае е постигнато со различна конструкцща, на пример: отвори (дваесет и) четири очи на чешки се изразува со vzit oci do hrsti: ги зема очите во дланка; гледа право в очи, на чешки z oci do oci: од очи во/до очи; гледа од око во чешкиот ]азик е изразено или без глагол - od oka, podle oka: според око, или со глагол - dëlat nëco (jen tak) od/podle oka: прави нешто (само така) од/според око; има очи и на тилот има две варщанти во чешкиот ]азаик и тоа: mit oci (vpredu) i vzadu: има очи (и напред) и назад или mit oci vsude: има очи насекаде.

3. Третата група може да се подели на две подгрупи и тоа:

а) компонентата 'око' во едниот ]азик не е присутна, но нещ елемент од изразот е поврзан со функцщата на окото да гледа, на пр.: значеаето на изразот очи до ка] ти гледаат, во чешкиот ]азик е постигнато со глаголот гледа: vidët az nëkam - гледа, достигнува да види до некаде; има ледени очи, односно поглед, во чешкиот е изразено со: mit rybi oci - има риб_|и очи; гледа под око -podivat se na nëkoho po stranë: погледне некого од страна; изгуби некого од вид во чешкиот соодветната фразема ]а содржи компонентата 'око': ztratit nëkoho z oci.

б) компонентата 'око' во едниот ]азик не е присутна и соодветното значеае во другиот ]азик се постигнува на сосема друг начин: му игра окото - mit (dobry) cuch/cich na nëco: има добар мирис за нешто или со варщантата citit to/nëco v krizi: чувствува нешто во крстот; прст пред око не се гледа - je tma jako v pytli: темница е како во врека; остана бел во очите - zustat na holickâch: остане на цедило, со празни раце; каj си ги вадиш очите - nedat/nenechat se odradit: не се поколебува; шари со очите - mit za usima: има зад уши или со варщантата byt vsemi d'ably podsity - е потшиен, поткрепен од сите гаволи.

Од разгледаниве примери може да се заклучи дека и двата ]азика се мошне богати со фраземи мотивирани од окото како дел од човечкото тело. Соматските фраземи по карактерот на сво]от израз и од

стилистички аспект, во основа имаат силно изразена емоционално -експресивна карактеристика. Затоа е разбирливо зошто тие воопшто се ]авуваат во такви изрази во чща основа лежат наб-шудувааа за поведението на човекот; тие изразуваат емоции, психички состэдби и однесуваае на човекот во реалноста што го опкружува. Анализата покажува за блискоста во асоцщативно-сликовитата мисла на носителите на двата ]азика, на македонскиот и на чешкиот. Затоа, изучувааето на ово] пласт на фразеологща, особено на планот на сопоставуваае на словенските ]азици претставува особен интерес.

Сепак, треба да се подвлече дека со ово] преглед не се исцрпени сите фраземи со компонента 'око' во македонскиот и во чешкиот ]азик и токму тоа може да претставува поттик за повторно навракаае на оваа тема.

Литература:

Hecko, B. 2000. Dobrodruzstviprekladu. Praha: Ivo Zelezny. Kol.autorü. 1983. Slovnik ceske frazeologie a idiomatiky. Praha: ACADEMIA. Prirovnani.

Kol.autorü. 1988. Slovnik ceske frazeologie a idiomatiky. Praha: ACADEMIA. Vyrazy neslovesne.

Kol.autorü. 1989. Slovnik spisovneho jazyka ceskeho. Praha: ACADEMIA. III, MO.

Kol.autorü. 1994. Slovnik ceske frazeologie a idiomatiky. Praha: ACADEMIA.

Vyrazy slovesne A-P. Levy, J. 1998. Umeniprekladü. Praha: Ivo Zelezny.

Mrhacova, Е. 2000. Näzvy casti tela v ceske frazeologii a idiomatice. Ostrava: Spisy

Filozoficke fakulty ostravske univerzity. Вел]ановска, Катерина. 1998. Фразеолошките изрази во македонскиот ja3UK (со посебен осврт на соматската фразеологи/а): докторска дисертацща. Скоп|е: Филолошки факултет „Блаже Конески". Кол.автори. Ред. Конески, Бл. 1994. Речник на македонскиот ]азик (со

српекохрватски толкувапа). Скоп|е: Детска радост. Т. 2. Попспирова, Таисия. 1977: Некоторые структурно - грамматические параллели македонской и русской соматической фразеологии. Во: Годишен зборник на Филолошкиот факултет. Скоп|е. С. 123-126. Попспирова, Таисия. 1980. О структуре и семантике ФЕ с соматическим компонентом 'голова' в македонском и русском языках. Во: Годишен зборник на Филолошкиот факултет. Скоп|е. С. 175-180. Роус, Д.; Jанчулева, Р. 2006. Фразеолошките еквиваленти во македонскиот и рускиот превод на романот Доживувааата на добриот во]ник Шве]к. Во: Славистички студии. Бр. 12. Скоп|е: Филолошки факултет „Блаже Конески".

Тресидер, Цек. 2001. Речник на симболи. Скоп|е: Три.

Шевалие, Ж.; Гербран, А. 2005. Речник на симболите. Скоп|е: Табернакул.