CC BY
120
ТАК.РИЗ РЕЦЕНЗИЯ
М. Хозяева
ШИНОХТИ АДАБИЁТИ ШАРК, ДАР РАРБ Александр Х,айзер. То^и заррин. Очерк^о ро^еъ ба таърихи равобити адабии то^икон бо Аврупои Барбй ва Русия. Хучанд: Нури маърифат, 2011, -248 са^ифа,
ба забони русй
Асари нави мух, а к, к, и к, и сох,ибназар ва тоза^^и олмонй Александр Х,айзер идомаи ковнндои пайвастаи У перомуни равобити адабии толикой бо Авруио ва Русия буда, таълифоти чандинсолаи уро дар як му^аллад фаро гирифтааст. Зимнан бояд гуфт, ки бо чунин шефтагй ва дилбастагиву садок;ат боз кардани сах,ифах,ои таърихи равобити адабии толикой бо олмонщову инглисх,о, фаронсавих,ову русх,о ва пайгирй намудани тагайюроти тамоюлх,о ва равандх,ои адабй дар назму насри Авруио ва Русия бар асари мутолиоти адабиёти форсу то^ик хеле кам иттифок, меафтад.
Китоби мазкур асари монографй нест, он ма^муи беш аз 20 адад мак;олоти гуногунх,а^му мухталифмавзуъ аст, ки мех,вари х,амаи онх,о бар таваччУ^11 хори^нён ба осори адабиёти форсу то^ик к;арор гирифтааст. Пешгуфтори китобро донишманди маъруфи Олмон, забоншинос ва ховаршиноси номвар профессор Манфред Лорентс навишта, дар он аз мох,ияти ин равиши адабиётшиносй, аз натичаву дастовардх,ои илмии муаллифи асар сухан рондааст. Ба андешаи у, мах,з бар асари чустучу^ои илмии Александр
Х,айзер асноди нави зиёд ба муомилоти илмй ворид шуд, ки аз он ^умла нахустин тарчума:х,ои русин осори Я,омй, тарчума:х,ои то нмруз номаълуми осори Саъдй, таърихи ошноии русх,о бо Фирдавсй ва адибони дигар мебошад. Баррасии рузгор ва осори Рудакй ва Камоли Ху^аидй, ки доиишмаиди фаронсавй ДЭрбло ^ануз дар асри ХУ11 ба фарх,ангномаи «Китобхоиаи шарк,й»- и худ ворид карда буд, гах,к,ик,и мавзуи [Парк, дар осори адиби олмоий Генрих х,айне низ аз бо зёфтх,ои 40либи Х,айзер ба шумор меояд.
Мух,и\парип дастоварди илмии муаллифи очеркх,о ва мак;олот дар он ба назар мерасад, ки у на танх,о манзараи умумии равобити адабии Шарк;у Fap6po вусъат бахшид, балки замоии ташаккул ва густариши оиро низ аз нимаи асри XIX ба ду аср к;афотар, яъне ба поёни асри ХУ11 расонида, х,амаи фикру мулох,и'юти худро бо шавох,иди к;отеъ аз сарчашмах,ои мvi)! амад собит намуд.
Муаллиф маводи китобро вобаста ба чугрофиёи адибои ба ду фасл дастабаидй карда, дар фасли аввал маколотеро 40 й додааст, ки равобити адабии Авруиои Fapöiipo бо толикой аз 0F03H садаи ХУ11 то нимаи асри XIX фаро гирифтаанд. Ин 40 дар баробари мак;оло i е, ки манзараи умумии ташаккул, гах,аввул ва густариши равобити адабии ахди адаби Авруиоро ба адабиёти форсу то^ик матрац менамояд, осоре низ манзур шудаанд, ки ^осили андешах,ои иурвусъати мух,ак,к,нк, ро^еъ ба адибони Аврупо ё форсу то^ик мебошанд. Чунончи, агар аз як тараф, нуктаи мех,вари шинохт таваччЗ^, ба Абдурах,мони Чомй, Камоли Хучандй, Рудакй, Фирдавсй, Хайём аз чонибн ах,ли адаби Аврупо бошад, аз чонибн дигар, моз^ияти масъаларо ^унари иддае аз адибои ва мутар^имони номвари Аврупо Гёте, х,енрих х,айне, У.Бэкфорд, Адолф Фридрих фон Шак дар иртибот бо адабиёти [Парк, рушан мекунад. Тарзи баёни муаллиф хеле ^олибу дилиисанд аст. У бо баршумории аснод иктифо накарда, ро^еъ ба х,ар далеле, ки аз китобхонаву бойгонщо ба даст овардааст, нуктаи назари хешро низ баён менамояд. Чунончи мак;олоти к,исмати аввал аз тарчумаи «Бустон»- и Саъдй, ки дар Англия дар ма^аллаи «Сиектейтор»
соли 1711 ба табъ расидааст ва он 40 сухан дар бораи ба дурдона табдил ёфтани донаи бечора меравад, огоз мешавад. Я,олиб он нукта аст, ки дар ^авошй муаллиф таърихи тарчумах,ои осори Саъдиро ба забойкой фаронсавй, инглисй, лотинй мухтасар ба к;алам оварда, огози онро соли 1634 ва тарчумаи комилро ба соли 1791 ба ралами У.Я,онс нисбат медщад. Огози равобити адабии [ Парк,у 1'арбро мух,ак,к,пк, дар к,арпх,ои миёна чуста, аз таваччУ^11 мардуми Авруио ба «Калилаву Димна», «Масалх,ои Бидпой», «Синдбоднома», «х,афт х,аким» ва гайра хабар медих,ад. Дар асрх,ои ХУ-ХУ1, ки замоин кашфиёти бузурги чуе рофй мах,суб меёбад, таъсири адабиёти [Парк, дар таълифоти адибон ва сайёх,оии авруиой Кристофер Марло «Темури Ланг», Вилйам Пайнтер «Мух,аммад ва Ирена» ва «Султон Сулаймон» иадид меояд. Дар асри ХУ11 алок;ах,о боз х,ам густариш меёбанд ва тасвири зиёрати к;абри х,офиз дар ёддонгщои Томас Херберт, сафарномаи Адам Олеарий, тарчумаи «Гулистои»- и Саъдй аз чопиби Де Рие, осори х,аи ибни Якзон аз чоииби Эдвард Покок, асари эисиклоиедии Бартелеми Д Эрбло «Китобхона шарк;й» - х,ама аз замииах,ои неруманди тарники иртиботи фарх,аш ии шарк;у гарб ба шумор меоянд.
Яке аз падидах,ои мух,имтарини чараёни адабй дар Авруиои асри ХУ111 ташаккул ёфтани раванде бо номи «повесткой шарк;й» буд, ки асоси онро «Номах,ои форсй»-и Монтескйе ва повесткой Волтер гузоштаанд. Тадкдщи муфассали ни падидаи адабй дар заминаи насри маорифиарварии англис, аз чумла осори Аддисон, Стил, Сэмюэл Чонсон ва Оливер Голдсмит, муаллифро ба хулосае мерасонад, ки «мах, ! дар охири асри ХУ11 ва дар тули асри ХУ111 чараёни ба х,ам наздик омадани ду суннати бузурги фарх,ангй огоз ва густариш иайдо кард, ки ба шарофати он марворидх,ои асилн [ 11арк,у Fap6 дар «точи заррннн» адабиёти Чах,он ба х,ам пайвастанд» (с.41).
К,исмати охирини бахттти авали китоб «Ривоятх,о ва аснод» унвон гирифтааст, ки аз мак;олоти илмиву оммавии муаллиф
фарох,ам омада, сабки нигориши нависанда низ ба ин навъи таълифот мутобик; гардонида шудааст. Ин 40 сухан дар бораи ошноии магрибиён бо Фирдавсиву Хайём ва Хода Насриддин, родеъ ба интишори ривоёти щадима перомуни ин ашхоси бузурги адабй ва к;ах,рамони насри ривоятии тодик дар Аврупо ва хидмати донимандон, шарк;шиносон ва адибони Fap6 дар шиносонидани ин чех,рах,о меравад.
Фасли дуюми ма^муа «Адабиёти толикой дар Русия аз охири асри ХУ11 то нимаи асри XIX » мах,сули андешаи мух,ак;к;ик; оид ба таваччУ*,11 ах,ли адабй Русия ба адабиёти форсу точик буда, дар мак;олоти он сарчашмах,ои мух,ими шарк;шиносии рус, саъдишиносй дар Русия, заминах,ои таълифи шеъри «Так;лид ба Куръон» -и А.С.Пушкин мавриди баррасй iyipop гирифтаанд. Дар мак;олаи «Екатеринаи Бузург ва Саъдй» муаллиф аз х,унари нигорандагй ва тарчумонии малнкаи рус маълумот дода, дар шумораи 69 соли 1769- и ма^аллаи «Всякая всячина» х,икоятеро бидуни зикри номи муаллиф пакд мекунад. Муаллифи асар ин х,икояро аз боби аввали «Гулистон»-и Саъдй пайдо мекунад: «Подшох,еро шунидам ба куштанн асире ншорат кард. Бечора дар он х,олати навмедй маликро дашном додан гирифт ва carça i гуфтан, ки гуфтаанд: х,ар ки даст аз 4011 бинфщ, х,ар чй дар дил дорад, бигуяд:
Вакди зарурат, чу намонад гурез,
Даст бигарад сари шамшери тез...
Малик пурсид, чй мег^яд? Яке аз вузарои пскма цар гуфт: Эй Худованд, х,амегуяд: Рах,мати Худо бод бар касе, ки хашму газабро фуру мебарад. Маликро рах,мат омад ва аз сари хуни у даргузашт. Вазири дигар, ки зидди у буд, гуфт: Абнои чииси моро нашояд дар х,узури поднкдон чу: ба ростй сухан гуфтан. Ин маликро дашном дод ва носазо гуфт. Малик руй аз ин сухан дарх,ам кашид ва гуфт: Он дуруги вай писандидатар омад маро з-нн рост, ки ту гуфтй, ки рун он дар маслих,ате буд ва бинои ин бар хубсй ва хирадмандон гуфтаанд: Дур^га маслих,атомез бех, аз рости фитнаангез».
Александр Х,айзер сарчашмаи ^икоятро таъкид намуда, таъсири ин навъ осори шарк;иро ба шах,бону ва умуман ба адабиёти тарбиявй ва андарзии рус баррасй менамояд.
Зимнан добили ишорат аст, ки муаллифи ма^муа ба Саъдишиносй дар Аврупо ва Русия тава^ЧУ^и махсус зох,ир намуда, чандин х,икояти маизуму мансурро аз «Гулистон»-у «Бустон» нак;л мекунад ва шок,и ёдоварй аз тарчумаи ин осор хулосах,ои арзишманди иазарй берун мекашад. Матолиби ин мак;олот дар канори тадк;ик;оти шодравон Шокир Мухтор перомуни шинохти Саъдй дар Фаронса найвандх,ои адабии шарк;у гарбро боз х,ам равшантар ва амик;тар боз мекунад.
Дар поёни ма^муа мулх,ак;о i е 40Й гирифтаанд, ки вусъати андеша ва ^унари муаллифро нишон медщанд. Дар замиман аввал мак;ола:х,о перомуни фаъолняти тарчумонй ва олмоншиносии Шералй Рахимов ва Хайрулло Сайфуллоев, инчунин шарх,у тафсири хидматх,ои профессори олмонй Манфред Лорентс оварда шуда, замиман дуюм муштамил бар тарчумах,ои Рудакй, Умари Хайём, Камоли Ху^аидй ба забони олмонй мебошад. Муаллифи китоб баъзе тарчума:х,ои худро аз осори Рудакиву Хайём, Саъдиву Камол ва Мавлоно Ч,омй дар охири китоб 40Й додааст.
Инак, ошной бо китоби мазкур арзиши онро чун як таздащоти хеле мух,им ва саршор аз асноду далоили тозаву Чамъбастх,ои илмй ошкор мекунад. Муаллифи китоб, ки зодаи Т04ИКИСТ0Н буда, дар J (ошпигох,и давлатии Ху^анд то соли 1996 кор кардааст, ^оло 15 сол аст, ки ба Олмон к^ч баста ва сарварии Ан^уманн пайванди то^нкону олмониёнро ба ух,, (а дорад. Равобити адабии Шарк;у I арб к,абл аз ин х,ам мавз^и мех,варии китобу мак;олоти у буд ва умед аст, ки ма^муаи мавриди назар заминай таздащоти тоза ва бунёдпп У перомуни шинохти адабиёти форсу то^ик дар Аврупо хох,ад шуд.
Илова шудаии помгуи сарчашмах,ои плмпву адабй дар поёни х,ар мак;ола к;имати чуннн асарро боз х,ам меафзояд ва барон мух,ак;к;ик;они дигар низ басо судманд меояд.
М. Ходжаева.
Изучение восточной литературы на Западе
Рецензия на книгу: А.Г. Гейзер. Золотой венец. Очерки и материалы из истории литературных взаимосвязей таджиков с Западной Европой и Россией. -Худжанд: Нурн маърифат, 2011. -248с.
М. Khodjaeva.
Scludies of Oriental Literature in the West
Review to A.G. Geizer's book «Golden Crown. Essays and Materials from the History of Literary Ties of Tajikistan with Western Europe and Russia». - Khiijcmd: Niiri Mari fat, 201. -248p.p.
