CC BY
16
inz. Iza BELLA1
SCENARIUSZ ROZWOJU ZDARZEN NA WYPADEK POZARU.
WPROWADZENIE
Scenario of developments during fire incidents. Introduction
Streszczenie
W warunkach pozarowych poprawna wspolpraca wszystkich urz^dzen, systemow i instalacji ma strategiczne znaczenie dla ochrony i obrony budynku przed pozarem. Formalnym dokumentem, maj^cym rozwi^zywac problem doboru i wspoldzialania systemow wyst^puj^cych w obiekcie jest „scenariusz rozwoju zdarzen w czasie pozaru", wymagany zapisem rozporz^dzenia Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod wzgl^dem ochrony przeciwpozarowej. Autor rozporz^dzenia nie zawarl w nim zadnych wytycznych do opracowania tego dokumentu, pozostawiaj^c ogromne pole do dyskusji na ten temat. W artykule dokonano interpretacji zapisu rozporz^dzenia o uzgadnianiu projektu budowlanego pod wzgl^dem ochrony przeciwpozarowej. Nast^pnie zdefiniowano, czym jest scenariusz rozwoju zdarzen na wypadek pozaru - element projektu systemu sygnalizacji pozarowej.
Summary
During fire incidents, appropriate co-operation between mechanisms, systems and installations (fire fighting and utility) is of strategic significance in the safeguarding of buildings and defence against fires. The problem of choice and correct interaction of systems found in premises is to be addressed by the production of a formal document 'Scenario of developments during fire incidents' with due regard to fire protection, at the approval stage of building projects. This regulatory requirement was introduced by the Minister of Internal Affairs and Administration on 16 June 2003. The author of the regulation avoided being specific about who should produce the document and its content, leaving much scope for discussion of these topics.
This article provides an interpretation of the regulatory requirements dealing with building project approval in context of protection against fires. Furthermore, it defines the terms of 'Scenario of developments during fire incidents' - the project element concerned with alarm systems.
Slowa kluczowe: scenariusz, matryca sterowan, scenariusz pozarowy, urz^dzenia przeciwpozarowe, integracja systemow bezpieczenstwa;
Keywords: scenario, controls matrix, fire scenario, fire protection systems, security systems integration;
Wprowadzenie
Zapewnienie bezpieczenstwa budynkow wi^ze si^ z kosztami i utrudnieniami, w zwi^zku z czym uzyskiwanie wymaganego poziomu bezpieczenstwa jest mozliwe poprzez stosowanie okreslonych pro-cedur prawnych. W momencie wst^pienia Polski do Unii Europejskiej, celem ujednolicenia regulacji prawnych w krajach czlonkowskich, przyj^to tzw. Dyrektyw Budowlan^ [1]. Zal^cznik I do tego dokumentu okreslil wymagania podstawowe obiektow budowlanych - wymieniono wsrod nich:
1. nosnosc i statecznosc,
2. bezpieczenstwo pozarowe,
1 Zespol Laboratoriow Technicznego Wyposazenia Stra-zy Pozarnej i Technicznych Zabezpieczen Przeciwpoza-rowych Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - PIB, ul. Nadwislanska 213, 05-420 Jozefow k. Otwocka, Polska; ibella@cnbop.pl;
3. bezpieczenstwo uzytkowania,
4. ochrony przed halasem,
5. oszcz^dnosc energii i izolaj ciepln^.
Implementaj Dyrektywy Budowlanej w Pol-sce jest Ustawa Prawo Budowlane, ktora postano-wienia dotycz^ce wymagan podstawowych stawia-nych obiektom budowlanym wprowadza w nast^pu-j^cej formie:
„Art. 5. 1. Obiekt budowlany wraz ze zwi^zanymi z nim urz^dzeniami budowlanymi nalezy, bior^c pod uwag^ przewidywany okres uzytkowania, pro-jektowac i budowac w sposob okreslony w przepi-sach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniaj^c: 1. spelnienie wymagan podstawowych dotycz^cych:
a) bezpieczenstwa konstrukcji,
b) bezpieczenstwa pozarowego,
c) bezpieczenstwa uzytkowania,
d) odpowiednich warunkow higienicznych i zdro-wotnych oraz ochrony srodowiska,
e) ochrony przed halasem i drganiami,
f) oszcz^dnosci energii i odpowiedniej izolacyj-nosci cieplnej przegrod" [2].
Powyzszy zapis mowi o tym, ze najwazniejszym kryterium branym pod uwag^ podczas projektowa-nia i uzytkowania obiektu powinno bye zachowa-nie nosnosci jego konstrukcji - niedopuszczenie do stworzenia zagrozenia zawaleniem podczas normal-nego uzytkowania. Kryterium bezpieczenstwa po-zarowego zajmuje drugie miejsce wsrod wymienio-nych i jest drugim z kolei pod wzgl^dem istotnosci.
Wymaganie dotycz^ce bezpieczenstwa pozaro-wego okresla, ze obiekty budowlane powinny za-pewniae:
a) odpowiedni^ nosnose konstrukcji w przypad-ku pozaru,
b) ograniczenie powstawania i rozprzestrzeniania si^ ognia i dymu,
c) mozliwose opuszczenia obiektu przez miesz-kancow lub ich uratowanie w inny sposob,
d) bezpieczenstwo ekip ratowniczych.
Na zapewnienie nosnosci konstrukcji w przy-padku pozaru wplyw maj^ stale urz^dzenia gasni-cze, systemy oddymiania i oddzielenia przeciwpo-zarowe.
Ograniczenie powstawania i rozprzestrzeniania si^ ognia i dymu zapewniaj^ systemy sygnalizacji pozarowej, stale i polstale urz^dzenia gasnicze, sys-temy oddymiania i zapobiegania zadymieniu, syste-my transmisji alarmu pozarowego i sygnalow uszko-dzeniowych oraz oddzielenia przeciwpozarowe.
Mozliwose opuszczenia obiektu przez mieszkan-cow lub ich uratowanie w inny sposob - ten waru-nek spelniaj^. zastosowane drogi ewakuacyjne, systemy oswietlenia ewakuacyjnego, dzwi^kowe systemy ostrzegawcze, urz^dzenia alarmuj^ce, systemy oddymiania, oddzielenia przeciwpozarowe, dzwigi osobowe dla strazy pozarnych, systemy kontroli do-st^pu i inne systemy techniczne obiektu nieb^d^ce urz^dzeniami przeciwpozarowymi.
Bezpieczenstwo ekip ratowniczych poprawia-j^. zainstalowane systemy oddymiania, dzwi^kowe systemy ostrzegawcze, dzwigi dla strazy pozarnych, a takze systemy nadzoru technicznego obiektu zinte-growane tak, aby umozliwie dzialanie odpowiednich instalacji na z^danie ekip ratowniczych.
W warunkach pozarowych poprawna wspolpra-ca wszystkich urz^dzen, systemow i instalacji (prze-ciwpozarowych oraz uzytkowych) ma strategiczne znaczenie dla ochrony i obrony budynku przed po-zarem. Formalnym dokumentem, maj^cym rozwi^-zywae problem doboru i wspoldzialania systemow wyst^puj^cych w obiekcie jest „scenariusz rozwoju zdarzen w czasie pozaru", wymagany zapisem roz-
porz^dzenia Ministra Spraw Wewn^trznych i Admi-nistracji z dnia 16 czerwca 2003 w sprawie uzgad-niania projektu budowlanego pod wzgl^dem ochrony przeciwpozarowej. Jednak nie sprecyzowano tam, kto ma wykonac takie opracowanie oraz jaki zakres ma on obejmowac. Autor rozporz^dzenia nie zawarl w nim zadnych wytycznych do opracowa-nia scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru, a tym samym pozostawil ogromne pole do interpre-tacji i dyskusji na ten temat. Taka sytuacja sprzyja powstawaniu wielu, czasem skrajnych, pogl^dów na problematyk^ tego opracowania. W istocie bowiem, podstawa prawna nakazuj^ca wykonywanie tego dokumentu jest niedopracowanym, oderwanym od pragmatycznej rzeczywistosci wybiegiem w przy-szlosc, a troch^ zmodyfikowane okreslenie „scenariusz rozwoju zdarzen na wypadek pozaru" kojarzo-ne jest najcz^sciej z zawartosci^. jednego z rozdzia-lów projektu systemu sygnalizacji pozarowej, deter-minuj^cego zasady sterowania urz^dzeniami po wy-kryciu pozaru.
1. „Scenariusz rozwoju zdarzeñ w czasie pozaru" w przepisach polskich
W literaturze oraz wszelkiego typu opracowa-niach, artykulach i referatach poruszaj^cych zagad-nienia bezpieczenstwa pozarowego budynków spo-tkac mozna wiele podobnie brzmi^cych poj^c, za-wieraj^cych slowo „scenariusz". S3. to sformulo-wania takie, jak: „scenariusz pozarowy", „scenariusz rozwoju pozaru", „scenariusz rozwoju zdarzen w czasie pozaru", „scenariusz rozwoju zdarzen na wypadek pozaru". Poj^cia te s^. cz^sto uzywane za-miennie, choc nie zawsze oznaczaj^. to samo.
Z wyzej wymienionych poj^c, w prawie zna-lezc mozna tylko zapis odnosz^cy si^ do „scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru" - znajduj^cy si^ w rozporz^dzeniu ministra spraw wewn^trznych i administracji w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod wzgl^dem ochrony przeciwpozarowej. Brzmi on nast^puj^co: „§ 5. 1. Podstaw uzgodnienia stanowi^ dane za-warte w projekcie budowlanym okreslone i przed-stawione przez projektanta, dotycz^ce warunków ochrony przeciwpozarowej obiektu budowlanego, obejmuj^ce w szczególnosci:
1) powierzchni^, wysokosc i liczb^ kondygnacji;
2) odleglosc od obiektów s^siaduj^cych;
3) parametry pozarowe wyst^puj^cych substancji palnych;
4) przewidywan^. g^stosc obci^zenia ogniowego;
5) kategori^ zagrozenia ludzi, przewidywan^ liczb^ osób na kazdej kondygnacji i w poszczególnych po-mieszczeniach;
6) ocen^ zagrozenia wybuchem pomieszczen oraz przestrzeni zewn^trznych;
7) podzial obiektu na strefy pozarowe;
8) klasç odpornosci pozarowej budynku oraz klasç odpornosci ogniowej i stopien rozprzestrzeniania ognia elementow budowlanych;
9) warunki ewakuacji, oswietlenie awaryjne (ewa-kuacyjne i zapasowe) oraz przeszkodowe;
10) sposob zabezpieczenia przeciwpozarowego in-stalacji uzytkowych, a w szczegolnosci: wentylacyj-nej, ogrzewczej, gazowej, elektroenergetycznej, od-gromowej;
11) dobor urz^dzen przeciwpozarowych w obiekcie budowlanym, dostosowany do wymagan wynikaj^-cych z przepisow dotycz^cych ochrony przeciwpozarowej i przyjçtego scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru, a w szczegolnosci: stalych urz^-dzen gasniczych, systemu sygnalizacji pozarowej, dzwiçkowego systemu ostrzegawczego, instalacji wodoci^gowej przeciwpozarowej, urz^dzen oddy-miaj^cych, dzwigow przystosowanych do potrzeb ekip ratowniczych;
12) wyposazenie w gasnice;
13) zaopatrzenie w wodç do zewnçtrznego gaszenia pozaru;
14) drogi pozarowe.
2. Dane, o ktorych mowa w ust. 1, niezbçdne do stwierdzenia zgodnosci rozwi^zan projektu z wyma-ganiami ochrony przeciwpozarowej, przedstawia siç w calosci lub w czçsci, w zaleznosci od zakresu ich wystçpowania w obiekcie budowlanym" [3].
W rozporz^dzeniu [3] prozno jednak szukac wymagan co do formy czy tresci scenariusza, a nawet brak jest jego definicji. Czym jest zatem „scenariusz rozwoju zdarzen w czasie pozaru" ? Z kontekstu za-pisu wynika, ze jest on krokiem naprzod w kierunku nowej formuly warunkow technicznych, ulatwiaj^-cych innowacyjne projektowanie obiektow budow-lanych poprzez stosowanie elastycznych przepisow. Nowa formula warunkow technicznych dla budyn-kow, opracowana przez Instytut Techniki Budowla-nej, zmierza do zbioru przepisow funkcjonalnych, a odchodzi od nakazowych. Przykladem moze byc zapis stanowi^cy, ze „stosuj^c rozwi^zania inne niz okreslone (w rozporz^dzeniu) nalezy za pomoc^. ob-liczen, przy uzyciu metod inzynierii bezpieczenstwa pozarowego, wykazac, ze w czasie potrzebnym do ewakuacji ludzi, na przejsciach i drogach bçd^. za-chowane warunki, umozliwiaj^ce bezpieczn^ ewa-kuacjç (...)" [5]. Projekt nowego rozporz^dzenia za-klada duz^. swobodç w projektowaniu i stosowaniu roznych konfiguracji systemow zabezpieczen prze-ciwpozarowych, pod warunkiem udowodnienia ich skutecznosci metodami inzynierii bezpieczenstwa pozarowego. Wynikiem tych obliczen ma byc wla-snie scenariusz rozwoju zdarzen w czasie pozaru - zbior informacji o doborze urz^dzen przeciwpozarowych w obiekcie, gwarantuj^cy odpowiedni po-ziom bezpieczenstwa i wspolpracy tychze urz^dzen. Ze scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru
wynikac ma natomiast operat pozarowy - opis warunkow ochrony przeciwpozarowej obiektu, zapew-niaj^cych stan bezpieczenstwa pozarowego.
Do metod inzynierii bezpieczenstwa pozarowe-go zaliczaj^ siç z pewnosci^. scenariusze pozarowe. Scenariusz pozarowy, zgodnie z PN-EN 1991-12:2006 EUROKOD 1, to „jakosciowy opis przebie-gu pozaru w czasie, podaj^cy kluczowe zdarzenia, ktore go charakteryzuj^. i odrozniaj^ od innych moz-liwych pozarow. Typowy scenariusz opisuje proces zapalenia i rozwoju pozaru, fazç pelnego rozwoju, fazç zaniku oraz charakteryzuje srodowisko budow-lane i systemy, ktore wplywaj^. na przebieg pozaru" [4]. Upraszczaj^c, norma ta definiuje scenariusze pozarowe jako krzywe zmian temperatury w czasie (krzywe nagrzewania, krzywe nominalne) lub model rozwoju pozaru w pomieszczeniu. Podsumowuj^c: „scenariusz pozarowy" to opracowanie odnosz^ce siç do dynamiki pozaru oraz jego oddzialywan na konstrukcjç i warunki ewakuacji, zawieraj^ce wy-niki przeprowadzonych symulacji komputerowych pokazuj^cych prawdopodobny rozwoj pozaru przy danych warunkach. W Polsce na chwilç obecn^ sce-nariusz pozarowy wykonywany jest sporadycznie, na przyklad jako zal^cznik do wniosku o odstçpstwo lub o wydanie warunkow zamiennych lub do nego-cjacji z ubezpieczycielem. Po wprowadzeniu nowej formuly warunkow technicznych symulacje komputerowe rozprzestrzeniania siç ognia i dymu z pew-nosci^ stan^. siç powszechniejsze, a wnioski sformu-lowane po wykonaniu tego rodzaju symulacji bçd^. prowadzic do wspomnianego w rozporz^dzeniu [3] scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru.
Na chwilç obecn^. dobor urz^dzen przeciwpo-zarowych w obiekcie budowlanym dostosowuje siç tylko do wymagan wynikaj^cych z przepisow do-tycz^cych ochrony przeciwpozarowej. Jako aksjo-mat (pewnik) przyjmuje siç, ze spelnienie obowi^-zuj^cych przepisow - wymagan ochrony przeciwpozarowej - gwarantuje zapewnienie odpowiedniej nosnosci konstrukcji w przypadku pozaru, ograni-czenie powstawania i rozprzestrzeniania siç ognia i dymu, mozliwosc opuszczenia obiektu przez mieszkancow lub ich uratowanie w inny sposob oraz bezpieczenstwo ekip ratowniczych. Wprawdzie za-pis o doborze urz^dzen przeciwpozarowych wy-nikaj^cych z przyjçtego scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru daje mozliwosc uwzglçdnienia w obiekcie systemow niewymaganych obligatoryj -nie, jednak w praktyce nie jest to wykorzystywa-ne. Wynika to z faktu, ze kazde kolejne wdrazane rozwi^zanie zwiçksza koszty inwestycji, a jezeli in-westor decyduje siç na zastosowanie dodatkowego systemu, to zastosuje je rowniez bez uwzglçdniania w projekcie budowlanym.
Zatem w obecnych realiach scenariuszem rozwoju zdarzen w czasie pozaru mozna nazwac to, co (zgodnie z intenj propozycji nowej formuly wa-
runków technicznych) powinno z niego wynikae -czçse operatu pozarowego obiektu opisuj^c^. zasto-sowane urz^dzenia przeciwpozarowe. Zgodnie z t^. tez^, wykonanie scenariusza rozwoju zdarzen w cza-sie pozaru jest wymagane dla wszystkich obiektów wymagaj^cych uzgodnienia projektu budowlanego pod wzglçdem ochrony przeciwpozarowej, czyli: „§ 4. 1. Uzgodnienia wymagaj^. nastçpuj^ce projek-ty budowlane:
1) budynku zawieraj^cego strefç pozarowy zakwa-lifikowan^ do kategorii zagrozenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V;
2) budynku nalez^cego do grupy wysokosci: sre-dniowysokie, wysokie lub wysokosciowe, zawiera-j^cego strefç pozarowy zakwalifikowan^. do kategorii zagrozenia ludzi ZL III lub ZL IV;
3) budynku niskiego zawieraj^cego strefç pozarowy o powierzchni przekraczaj^cej l.GGG m2, zakwalifi-kowan^ do kategorii zagrozenia ludzi ZL III, obej-muj^c^ kondygnacjç nadziemn^. inn^ niz pierwsza;
4) obiektu budowlanego innego niz budynek, prze-znaczonego do uzytecznosci publicznej lub zamiesz-kania zbiorowego, w którym przewiduje siç mozliwose jednoczesnego przebywania w strefie pozarowej ponad 5G osób na powierzchni do 2.GGG m2;
5) budynku zawieraj^cego strefç pozarowy produk-cyjn^. lub magazynow^, wolno stoj^cego urz^dze-nia technologicznego lub zbiornika poza budynkami oraz placu skladowego albo wiaty, jezeli zachodzi co najmniej jeden z nastçpuj^cych warunków:
a) strefa pozarowa produkcyjna lub magazynowa wymienionych obiektów budowlanych ma po-wierzchniç przekraczaj^c^. l.GGG m2 oraz gç-stose obci^zenia ogniowego przekraczaj^c^. 5GG MJ/ m2,
b) wystçpuje zagrozenie wybuchem,
c) strefa pozarowa produkcyjna lub magazyno-wa wymienionych obiektów budowlanych ma powierzchniç przekraczaj^c^. 5.GGG m2 i gçstose obci^zenia ogniowego mniejsz^. niz 5GG MJ/ m2;
6) garazu wielopoziomowego oraz garazu zamkniç-tego o wiçcej niz 1G stanowiskach postojowych;
7) obiektu budowlanego objçtego obowi^zkiem wy-konania systemu sygnalizacji pozarowej, stalych urz^dzen gasniczych lub dzwiçkowego systemu ostrzegawczego;
8) parkingu przeznaczonego dla pojazdów przewo-z^cych towary niebezpieczne;
9) sieci wodoci^gowej przeciwpozarowej z hydrantami zewnçtrznymi przeciwpozarowymi, przeciw-pozarowego zbiornika wodnego oraz stanowiska czerpania wody do celów przeciwpozarowych;
1G) tunelu o dlugosci ponad 1GG m. 2. W przypadku odbudowy, rozbudowy, nadbudo-wy, przebudowy obiektu budowlanego oraz zmiany zwi^zanej z koniecznosci^ zapewnienia drogi pozarowej, a takze zmiany sposobu uzytkowania obiektu budowlanego, o którym mowa w ust. 1, uzgodnie-
nie jest wymagane, gdy ze wzglçdu na charakter lub rozmiar robót niezbçdne jest sporz^dzenie projektu budowlanego, którego rozwi^zania projektowe do-tycz^. warunków ochrony przeciwpozarowej obiektu budowlanego" [3].
Bior^c pod uwagç stan obecny, uzasadnione jest porównanie scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru do fragmentu operatu pozarowego obiektu, wymieniaj^cego zaprojektowane w nim systemy i zabezpieczenia przeciwpozarowe. Dlatego tez oczy-wistym staje siç stwierdzenie, w zakresie czyich obowi^zków znajduje siç jego wykonanie. Zgodnie z prawem budowlanym [1] projekt budowlany moze wykonae wyl^cznie osoba z uprawnieniami budow-lanymi do projektowania, która jest wpisana na listç czlonków okrçgowej izby samorz^du zawodowego.
Skoro autor rozporz^dzenia wybiegl o krok na-przód w stosunku do aktualnego stanu prawnego, warto zastanowie siç, jaka formula scenariusza rozwoju zdarzen w czasie pozaru moglaby na dzien dzi-siejszy wnosie jak^s wartose do projektu budowlanego. Skoro nie ma praktycznej szansy na inge-rencjç w dobór urz^dzen, to moze zasadne byloby wykorzystanie wymaganego rozporz^dzeniem sce-nariusza do zapisania w nim wymagan co do funk-cjonalnosci poszczególnych systemów przeciwpo-zarowych? Taki scenariusz, nie dodaj^c do obiektu kolejnych zabezpieczen przeciwpozarowych, mógl-by bye zbiorem wskazówek dla projektantów, insta-latorów, programistów poszczególnych systemów. Wystarczyloby zawrzee w nim glówne zasady stero-wania urz^dzeniami, wymagane do niektórych ste-rowan opóznienia czasowe, zaleznosci miçdzy wy-branymi urz^dzeniami. Temu dokumentowi naleza-loby podporz^dkowaé wszystkie projekty branzowe obiektu tak, aby mozliwe bylo zrealizowanie prze-widywanego zadzialania urz^dzen przeciwpozaro-wych i uzytkowych na wypadek pozaru. Z takich za-pisów wynikalyby mozliwosci techniczne, jakich na etapie realizacji bçdzie siç wymagae od poszczegól-nych systemów, aby poprawnie zrealizowae wszyst-kie sterowania. Tak wykonany opis funkcjonalnosci projektowanych systemów znajduj^cy siç w prawnie wymaganym scenariuszu rozwoju zdarzen w czasie pozaru bylby wprowadzeniem do scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek pozaru i matrycy stero-wan pozarowych.
2. „Scenariusz rozwoju zdarzeй na wypadek pozaru i matryca sterowaй pozarowych" - realizacja wstçpnych zalozeй zdefiniowanych na etapie projektu budowlanego
Za definicjç scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek pozaru (zwanego dalej w skrócie „sce-nariuszem"), determinuj^cego zasady sterowania
urz^dzeniami po wykryciu pozaru, mozna przy-j^c stwierdzenie, ze jest to ci^g zdarzen, jaki po-winien zaistniec, jezeli w obiekcie wykryte zosta-nie zagrozenie pozarowe [5]. Wedlug J. Sawickie-go celem scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek pozaru jest „okreslenie takich procedur postçpowa-nia, aby kazde zdarzenie nosz^ce znamiona pozaru zaistniale w budynku, wykryte przez system sygna-lizacji pozaru lub przez jak^kolwiek osobç przeby-waj^c^. w budynku (za pomoc^. czujek automatycz-nych lub ROP), skutkowalo automatycznym lub rçcznym uruchomieniem odpowiednich procedur zadzialania i wspoldzialania systemow oraz urz^-dzen przeciwpozarowych, umozliwiaj^cych uzyska-nie najwyzszego, mozliwego do uzyskania w zaist-nialej sytuacji, stanu bezpieczenstwa pozarowego budynku oraz przebywaj^cych w nim ludzi i spel-nienie wymagan podstawowych zwi^zanych z bez-pieczenstwem pozarowym" [6]. N. Bartkowiak po-daje za cel scenariusza nieco zmodyfikowan^. formç przytoczonego stwierdzenia, brzmi^c^: „opis takich zasad (procedur) postçpowania, aby kazde zaistnia-le w budynku zdarzenie nosz^ce znamiona pozaru wykryte przez system sygnalizacji pozaru lub zglo-szone do wyznaczonej osoby dyzurnej skutkowalo automatycznym lub rçcznym uruchomieniem odpo-wiednich procedur zadzialania i wspoldzialania sys-temow i urz^dzen sluz^cych uzyskaniu wymagane-go poziomu ochrony przeciwpozarowej obiektu" [7]. W celu jak najpelniejszego okreslenia intencji scenariusza do powyzszych stwierdzen nalezy jed-nak wprowadzic nastçpuj^ce korekty: 1. Kazde zdarzenie nosz^ce znamiona pozaru za-istniale w budynku, wykryte przez system sygnalizacji pozarowej lub przez jak^kolwiek osobç przebywaj^c^. w budynku (za pomoc^ czujek automatycznych lub ROP), skutkowac powinno wyl^cznie automatycznym uruchomieniem od-powiednich procedur zadzialania i wspoldziala-nia systemow. J. Sawicki nie doprecyzowal, ja-kie dokladnie r^czne uruchomienie mial na my-sli. Domyslac siç jedynie mozna, ze chodzi o uruchomienie odpowiednich procedur przez osobç obsluguj^c^. centralç sygnalizacji pozarowej, w przypadku zauwazenia oznak pozaru i braku ich wykrycia przez SSP - tak jak to zostalo dopre-cyzowane w przytoczonym fragmencie artykulu N. Bartkowiaka. Tylko jak w praktyce mialoby to wygl^dac? W pomieszczeniu ochrony musia-lyby zostac zainstalowane rçczne ostrzegacze po-zarowe w liczbie odpowiadaj^cej liczbie stref po-zarowych budynku. Kazdy ROP musialby zostac dokladnie zaprogramowany i opisany - jak^. stre-fç uruchamia. Wtedy, jezeli pozar z jakichs po-wodow nie zostalby wykryty przez czujkç auto-matyczn^. i nie zostal zgloszony przez ROP, a na przyklad zostalby zauwazony na obrazie z kame-ry przez pracownika ochrony - poprzez wcisniç-
cie odpowiedniego rçcznego ostrzegacza pozaro-wego osoba ta moglaby wszcz^c alarm pozarowy ze wszystkimi jego konsekwencjami. Praktyka jednak jest taka, ze przeciçtny pracownik ochrony unika jakiegokolwiek kontaktu z central^. sygnalizacji pozarowej. Swiadczy o tym chociazby ilosc wyjazdow jednostek ratowniczo-gasniczych PSP do wezwan z monitoringu pozarowego, bçd^cych nieskasowanymi przez ochronç alarmami pierw-szego stopnia. W zwi^zku z tym, ze „standardowa obsluga" centrali sprawia taki klopot, to czy jest sens wymagac jeszcze wiçcej? Poza tym - czy pracownicy ochrony wziçliby na siebie odpowie-dzialnosc za wywolanie alarmu pozarowego (na-wet w dobrej wierze) na przyklad w centrum han-dlowym? Odpowiedz na powyzsze pytania brzmi: nie. Autorom zapewne mocno zapadlo w pamiçc powiedzenie: „wszystko, co moze siç nie udac, nie uda siç na pewno", i dla pewnosci proponuj^. dodanie ochroniarzom kilku (a moze nawet kilku-nastu, kilkudziesiçciu?) przyciskow. Takie dzia-lanie mialoby skutek odwrotny. Nalezy pogodzic siç z pewnym poziomem ryzyka, ze czujka nie za-dziala, ale jednoczesnie dbac, aby poziom ten byl jak najnizszy. Nie ulega jednak w^tpliwosci, ze najpewniejsza reakcja na alarm to automatyczna reakcja, ktorej nie towarzyszy stres, zawodna pamiçc, ani gorsza danego dnia percepcja. 2. W podanym przez J. Sawickiego zakresie oddzia-lywania scenariusza nie podkreslono konieczno-sci uruchomienia odpowiednich procedur zadzia-lania/wspoldzialania systemow innych niz prze-ciwpozarowe. Przewidziane algorytmy sterowac maj^ nie tylko systemami przeciwpozarowymi, ale rowniez uzytkowymi zastosowanymi w obiek-cie. Dlaczego? Trudno bowiem wyobrazic sobie ewakuacjç z budynku biurowego, ktorego scenariusz rozwoju zdarzen na wypadek pozaru nie przewiduje zwolnienia kontroli dostçpu drzwi na drogach ewakuacyjnych lub nie uwzglçdnia wy-l^czenia bytowej wentylacji mechanicznej - choc zarowno system kontroli dostçpu, jak i wentylacja bytowa nie s^ urz^dzeniami przeciwpozarowymi, to maj^ wplyw na warunki bezpiecznej ewaku-acji. Niemozliwym byloby „uzyskanie najwyz-szego, mozliwego do uzyskania w zaistnialej sy-tuacji, stanu bezpieczenstwa pozarowego budyn-ku oraz przebywaj^cych w nim ludzi i spelnienie wymagan podstawowych zwi^zanych z bezpie-czenstwem pozarowym"[6], bez uwzglçdnienia sterowania elementami instalacji uzytkowych.
W jakich obiektach wymagane jest sporz^dza-nie scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek pozaru? Pod^zaj^c za przyjçt^. definij stanowi^c^, ze jest to ci^g zdarzen, jaki powinien zaistniec, jezeli w obiekcie, poprzez system sygnalizacji pozaru (au-tomatycznie lub rçcznie), wykryte zostanie zagro-
zenie pozarowe - oczywistym wydaje si^, ze opra-cowanie scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek pozaru konieczne jest w obiektach wyposazonych w SSP. Nie ma natomiast znaczenia, czy obiekt zo-stal wyposazony w system sygnalizacji pozarowej na podstawie obligatoryjnego wymogu rozporz^-dzenia o ochronie przeciwpozarowej budynkow [8], czy system zastosowano jako rozwi^zanie zamien-ne albo zast^pcze [9], lub tez wykonano go dobro-wolnie.
Miejsce scenariusza wraz z matrycy sterowan pozarowych, teoretycznie, znajduje si^ w projek-cie systemu sygnalizacji pozarowej. Czasem znaleze mozna jego cz^stkowe slady w rozdzialach zatytu-lowanych „Wspolpraca systemu sygnalizacji pozarowej z innymi instalacjami" lub „Opis wspoldzia-lania SSP z innymi instalacjami przeciwpozarowy-mi i uzytkowymi". Przyklad takiego prostego opisu, ktory znalazl si^ w projekcie systemu sygnalizacji pozarowej, przytoczono w Tabeli 1.
Autorzy projektow SSP cz^sto dodaj^ pod tak^. tabel^ stwierdzenie: „Uwaga, szczegolowe przypi-sanie elementow sterowanych zostanie zrealizowa-ne przy pomocy matrycy sterowan »Scenariusza
rozwoju zdarzen na wypadek pozaru«, ktory bçdzie stanowil oddzielne opracowanie." Tym samym zrze-kaj^ siç odpowiedzialnosci za wykonanie scenariusza i matrycy.
Wlasciwy scenariusz rozwoju zdarzen na wypadek pozaru wraz z matrycy sterowan powinien zinte-growac dzialanie nastçpuj^cych systemow/urz^dzen (jesli bçd^. wystçpowac w obiekcie):
• wentylatory nawiewne
• wentylatory wywiewne
• drzwi, bramy przeciwpozarowe i inne zamkniçcia przeciwpozarowe
• przeciwpozarowe klapy odcinaj^ce i zawory prze-ciwpozarowe
• klapy przeciwpozarowe oddymiaj^ce
• kurtyny dymowe
• kurtyny przeciwpozarowe
• wentylatory napowietrzaj^ce klatki schodowe
• wentylatory napowietrzaj^ce przedsionki prze-ciwpozarowe
• wentylatory napowietrzaj^ce szyby windowe
• okna i drzwi napowietrzaj^ce
• drzwi przesuwne (ewakuacyjne)
• pompy instalacji przeciwpozarowych
Wspolpraca systemu sygnalizacji pozarowej z innymi instalacjami opis mog^cy znaleze siç w projekcie SSP; zrodlo: opracowanie wlasne
Cooperation fire alarm system with other installations - description in fire alarm design; source: own elaboration
Tabela 1.
Table 1.
Lp. Adres elementu kontrolno-steruj^cego Realizowana funkcja Kryterium wysterowania
1 Wyjscie przekaznikowe PK1, PK2 Transmisja alarmu do PSP Alarm II stopnia ogolny
2 EKS 1/84 Sterowanie rozsuwanymi drzwiami wyjsciowymi w holu glownym na parterze budynku - po wykryciu pozaru drzwi wyjsciowe zostan^. otwarte i pozostan^. w tej pozycji Alarm II stopnia ogolny
3 EKS 5/40 EKS 5/68 Sterowanie dzwigami osobowymi po wykryciu pozaru - dzwigi osobowe zajmuj^ pozycjç na parterze i tam pozostaj^ Alarm II stopnia ogolny
EKS 2/42,EKS 2/28,
4 EKS 3/43, EKS 3/28, EKS 4/42, EKS 4/28, EKS 5/45, EKS 5/28 Zamkniçcie drzwi dymoszczelnych normalnie otwartych w korytarzach Alarm I stopnia ogolny
5 EKS 1/4 Wyl^czenie wentylacji bytowej Alarm II stopnia ogolny
6 EKS 1/5 Zamkniçcie przeciwpozarowych klap odcinaj^cych Alarm II stopnia ogolny
7 LS Uruchomienie sygnalizatorow optyczno- akustycznych Alarm II stopnia ogolny
8 EKS 5/52, EKS 5/41 Otwarcie klap dymowych na klatkach schodowych Alarm I stopnia od czujek na danej klatce schodowej
• stale urz^dzenia gasnicze (wodne, gazowe, aero-zolowe, pianowe)
• polstale urz^dzenia gasnicze
• urz^dzenia zabezpieczaj^ce
• urz^dzenia inertyzuj^ce
• sygnalizatory optyczno-akustyczne
• urz^dzenia transmisji alarmow pozarowych (UTA)
• instalacje oswietlenia ewakuacyjnego
• dzwiçkowe systemy ostrzegawcze
• dzwigi osobowe, towarowe
• dzwigi dla ekip ratowniczych
• schody i pochylnie ruchome
• instalacje wentylacji mechanicznej bytowej
• elektrotrzymacze drzwi przeciwpozarowych
• silowniki odcinaj^ce wodç na przyl^czu wodoci^-gowym
• szlabany na drogach pozarowych i dojazdowych do budynku
• sygnalizatory ostrzegawcze - na przyklad infor-muj^ce o zakazie wjezdzania na parking, czy sygnalizatory przy wejsciu do budynku
• kontrola dostçpu drzwi znajduj^cych siç na drogach ewakuacyjnych
• naglosnienie lokalne
• systemy aktywnego oznakowania ewakuacyjnego2
Powyzsza dose rozbudowana lista systemow, ktorych wspolpracç nalezy zorganizowae w sce-nariuszu rozwoju zdarzen na wypadek pozaru, jest z pewnosci^ glownym powodem, dla ktorego pro-jektanci systemow sygnalizacji pozarowej nie po-dejmuj^. siç opracowania scenariusza. Trudno siç dziwie - na osobach odpowiedzialnych za opra-cowanie scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek pozaru spoczywa ogromna odpowiedzialnose. To wlasnie od ich interdyscyplinarnej wiedzy o stero-wanych urz^dzeniach i mozliwych interakcjach miç-dzy nimi zalezy sprawne poprowadzenie ewakuacji ludzi z obiektu w razie wyst^pienia alarmu poza-rowego. Projektanci SSP nie musz^. posiadae wy-ksztalcenia w zakresie inzynierii bezpieczenstwa pozarowego i znae tajnikow ochrony przeciwpoza-rowej. Osoby te najczçsciej posiadaj^. wyksztalcenie obejmuj^ce takie dziedziny jak automatyka, elektro-nika i telekomunikacja. Praktyka pokazuje, ze sce-nariusze rozwoju zdarzen na wypadek pozaru oraz matryce sterowan zleca siç jako oddzielne opraco-wanie rzeczoznawcom do spraw zabezpieczen prze-ciwpozarowych, rzadziej - specjalistom ochrony przeciwpozarowej, z obowi^zkowym uzgodnieniem rzeczoznawcy. Uzgodnienie scenariusza z matrycy przez rzeczoznawcç do spraw zabezpieczen prze-ciwpozarowych, mimo iz nie jest wymagane zad-nym zapisem rozporz^dzenia w sprawie uzgadnia-
2 Aktywne oznakowanie ewakuacyjne, system inteligent-nej ewakuacji, Dynamic Escape Routing System (D.E.R.) - system opraw ewakuacyjnych ze zintegrowan^. matrycy LED (firmy INOTEC Sicherheitstechnik GmbH)
nia projektu budowlanego pod wzglçdem ochrony przeciwpozarowej [3], daje gwarancjç poprawnosci przyjçtych zasad ewakuacji ludzi i ochrony budynku przed pozarem.
3. Podsumowanie
W nomenklaturze rozporz^dzen, norm oraz w branzowej mowie brak jest jednoznacznosci. „Scenariusz rozwoju zdarzen na wypadek pozaru" w powszechnym rozumieniu nie przystaje do tego wymienionego w rozporz^dzeniu; a okreslenie „scenariusz pozarowy", bçd^ce czçsto uzywanym skró-tem „scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek po-zaru" w istocie oznacza cos zupelnie innego.
Koniecznym jest prawne zdefiniowanie scenariusza rozwoju zdarzen na wypadek pozaru oraz wszyst-kich zagadnien z nim powi^zanych, czyli wskazanie osób odpowiedzialnych za jego wykonanie, miejsca tego opracowania, zakresu zagadnien, jaki obejmuje, i wytycznych do jego opracowywania.
Literatura
1. Dyrektywa Rady 89/1G6/EWG z dnia 21 grudnia 1988 w sprawie zblizenia przepisów prawnych i administracyjnych panstw czlonkowskich do-tycz^cych wyrobów budowlanych.
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budow-lane (Dz. U. 1994 nr 89 poz. 414 ze zmianami).
3. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrz-nych i Administracji z dnia 16 czerwca 2GG3 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlane-go pod wzglçdem ochrony przeciwpozarowej (Dz. U. 2GG3 nr 121 poz. 1137 ze zmianami).
4. PN-EN 1991-1-2:2GG6 Eurokod 1: Oddzialywa-nia na konstrukcje - Czçse 1-2: Oddzialywania ogólne - Oddzialywania na konstrukcje w warunkach pozaru Propozycja nowych warunków technicznych dla budynków.
5. Marciniak A., Scenariusz rozwoju zdarzen w czasie pozaru jako podstawowy element sku-tecznosci zabezpieczenia budynku, Materia-ly VII Konferencji „Bezpieczenstwo Pozarowe Obiektów Budowlanych" - Warszawa 2G12.
6. Sawicki J., Integracja systemów bezpieczenstwa w obiektach budowlanych, Konferencja Ogólno-polskie Dni Zintegrowanych Systemów Bezpie-czenstwa Pozarowego - Schrack Seconet i Part-nerzy 2G12.
l. Bartkowiak N., Scenariusze pozarowe, „Ochro-
na Przeciwpozarowa", 1/2G12 (39), 2-7. S. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrz-nych i Administracji z dnia 7 czerwca 2G1G r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budyn-ków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U.2G1G nr 1G9 poz. 719). 9. Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2GG2 r. w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadae budynki
i ich usytuowanie (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690 ze zmianami).
inz. Iza Bella - absolwentka Wydzialu Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoly Glownej Sluz-by Pozarniczej, pracownik Zespolu Laboratoriow Technicznego Wyposazenia Strazy Pozarnej i Tech-nicznych Zabezpieczen Przeciwpozarowych w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Przeciwpoza-rowej im. Jozefa Tuliszkowskiego - Panstwowym Instytucie Badawczym.
