CC BY
25
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.19
mL bryg. dr inz. Przemyslaw Kubica1 st. bryg. dr inz. Waldemar Wn^k1 kpt. mgr inz. Sylwia Boron1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 11.05.2016; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 30.05.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.06.2016;
Wybrane zasady tworzenia scenariuszy pozarowych2 Selected Principles of Developing Fire Scenarios
Отдельные принципы создания сценариев пожара
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu jest omowienie wybranych zagadnien zwi^zanych z zasadami opracowywania scenariuszy pozarowych. Wprowadzenie: Sposob funkcjonowania urz^dzen przeciwpozarowych i urz^dzen uzytkowych lub technologicznych w budynku w czasie pozaru precyzowany jest w scenariuszach pozarowych. Scenariusze okreslaj^ algorytmy ich dzialania, wspoldzialanie i oddzialywanie na siebie. Uwzgl^dniaj^ rowniez rozwiqzania organizacyjne w sytuacji pozaru. Tym samym stanowi^ one istotny dokument, scalaj^cy wymagania w zakresie bezpieczenstwa pozarowego budynkow i okreslaj^cy wytyczne wzajemnego powi^zania poszczegolnych branz instalacyjnych. W artykule omowiono wymaganie formalno-prawne dotycz^ce scenariusza pozarowego, przedstawiono przykiadowe sposoby konstruowania scenariuszy pozarowych, okreslono zasady wspolpracy wybranych urz^dzen i instalacji w sytuacji pozaru.
Metodologia: W artykule wykorzystano glownie metod^ obserwacji, pomocniczo oparto si£ na metodach analizy i krytyki pismiennictwa. Oparto si£ na doswiadczeniu autorow z zakresu obserwacji procesow projektowania, instalowania i eksploatacji urz^dzen ppoz. i instalacji technicznych w budynkach. Analizie poddano dokumenty prawne oraz inne dokumenty opisuj^ce scenariusze pozarowe i zasady wspoldzialania urz^dzen w razie pozaru.
Wnioski: Doswiadczenia autorow oraz uzyskane wyniki analizy przepisow prawa, dokumentow normatywnych oraz literatury przedmiotu pozwolily na sformulowanie nast^puj^cych wnioskow:
- Scenariusz pozarowy jest dokumentem, ktory powinien byc tworzony na etapie projektu budowlanego przez rzeczoznawc^ ds. zabezpieczen ppoz., uszczegolawiany na etapie projektu wykonawczego i powykonawczego przez projektanta SSP przy wspolpracy z rzeczoznawc^ oraz aktualizowany przy zmianach budowlanych i instalacyjnych w budynku.
- Sposob podzialu na strefy sterowan powinien uwzgl^dniac zapewnienie bezpieczenstwa pozarowego oraz ograniczon^ ingerencj^ w funkcjonowanie budynku w obszarach niezagrozonych. Nalezy uwzgl^dnic podzial budynku na strefy pozarowe, strefy dymowe, kondygnacje, pomieszczenia wydzielone pozarowo oraz przewidywac skutki rozwoju pozaru w danej przestrzeni i oddzialywanie na przestrzenie s^siednie.
- Sygnalom wejsciowym przychodz^cym do centrali sygnalizacji pozarowej nalezy przypisac odpowiednie sterowania, uwzgl^dniaj^ce zrodlo sygnalu (czujka, ROP, modul steruj^cy) oraz rodzaj alarmu pozarowego (alarm I stopnia, alarm II stopnia). Podczas definiowania sygnalow wejsciowych z poszczegolnych stref sterowan nalezy uwzgl^dnic mozliwe zachowania ludzi w sytuacji pozaru oraz sposoby pracy instalacji, w szczegolnosci rozwagi wymaga okreslenie sterowan z ROP-a.
- Scenariusz na etapie projektu budowlanego wyznacza cele, ktore poszczegolne branze maj^ zrealizowac na etapie projektu wykonawczego oraz kompiluje w formie matrycy sterowan zaprojektowane przez branzystow instalacje.
Slowa kluczowe: scenariusz pozarowy, sterowanie urz^dzeniami ppoz., matryca sterowan Typ artykulu: z praktyki dla praktyki
ABSTRACT
Purpose: The aim of the article is to discuss selected issues related to the principles of developing fire scenarios.
Introduction: Fire scenarios determine the way of operation of fire-fighting equipment and utility or technology equipment in a building during a fire. They determine algorithms of their functioning, interaction and impact on each other. They also take into account organizational arrangements in a fire situation. Thus, they constitute an important document that integrates the requirements for fire safety of buildings and setting out guidelines of interconnection of individual installation industries. The article discusses formal requirement concerning a fire scenario, example of how to construct fire scenarios were demonstrated, the principles of cooperation of selected devices and systems in the event of a fire were provided.
Methodology: In the article a method of observation was mainly used, alternatively methods of analysis and criticism of literature were applied. The authors' experience in the field of observation of the processes of design, installation and operation of fire and technical installations in
1 Szkola Glowna Sluzby Pozarniczej w Warszawie / Main School of Fire Service in Warsaw; Poland; [email protected];
2 Autorzy wniesli jednakowy wklad w powstanie artykulu / The authors contributed equally to this article;
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.19
buildings was used. Documents of laws and documents describing fire scenarios, as well as rules of interaction of devices in the event of a fire were analyzed.
Conclusions: The results of the analysis of the authors' experiences, laws, normative documents and literature allowed to formulate the following conclusions:
- A fire scenario is a document which should be created at the phase of a building project by a fire-prevention expert, elaborated at the phase of an executive and post-executive project by the designer of the fire detection and fire alarm system in cooperation with the expert and updated during construction and installation changes in the building.
- The method of dividing into control zones should include ensuring fire safety and limited interference with the functioning of the building in the areas free of fire risk. Dividing a building into fire zones, smoke zones, floors, fire resistant areas and anticipating the effects of a fire over a given area and the impact on the should be taken into consideration.
- Input signals incoming to the fire alarm control panel should have appropriate control assigned the, taking into account the source of the signal (detector, manual call point, control module) and the type of the fire alarm (fire alarm level I, fire alarm level II). Defining input signals from each control zone, possible behavior of people in a fire situation and the ways of installation operation should be taken into consideration, in particular, special attention should be paid to defining controls from the manual call point.
- At the stage of a construction design, a fire scenario sets goals that individual industries are supposed to realize, at the stage of an executive project a fire scenario compiles the installations in the form of a matrix of controls.
Keywords: fire scenario, fire control devices, matrix of controls Type of article: best practice in action
АННОТАЦИЯ
Цель: Цель данной статьи заключается в обсуждении некоторых вопросов, связанных с правилами разработки сценариев пожара. Введение: Правила работы противопожарного оборудования и технологических или бытовых устройств в здании во время пожара определяются в сценариях пожаров. Сценарии определяют алгоритмы их действия, взаимодействия и влияния друг на друга. Кроме того, учитывают организационные решения во время пожара. Таким образом, они представляют собой важный документ, который объединяет требования относительно пожарной безопасности зданий и определяет принципы взаимосвязи отдельных отраслей монтажной индустрии. В статье рассматриваются формально-правовые требования относительно сценария пожара, представлены примеры построения сценариев пожара и принципы взаимодействия отдельных устройств и систем в случае возникновения пожара. Методология: В статье в основном используется метод наблюдения. Дополнительно за основу были взяты методы анализа и изучения литературы. Авторы использовали свой опыт в области наблюдения процессов проектирования, монтажа и эксплуатации противопожарных и технических установок в зданиях. Были проанализировали правовые документы и законы, описывающие сценарии пожара и правила взаимодействия устройств в случае пожара.
Выводы: Результаты анализа опыта авторов публикации, законов, нормативных актов и литературы привели к следующим выводам:
- Сценарий пожара является документом, который должен быть создан на этапе реализации строительного проекта экспертом по пожарной защите. Он должен быть также детализирован на рабочем этапе и при окончании проекта с участием проектанта/ проектанта систем пожарной сигнализации и экспертом по пожарной защите. Он должен быть актуализирован в случае изменений в строении и в инсталляциях здания.
- Способ разделения на зоны управления должен включать в себя обеспечение пожарной безопасности и ограниченное вмешательство в функционирование здания в безопасных зонах. Следует учесть разделение здания на пожарные зоны, дымовые зоны, этажи, пожарные отсеки, чтобы предвидеть последствия развития пожара в данном месте и его воздействие на соседние пространства.
- Входящие сигналы, поступающие на пульт пожарной сигнализации, следует соответственно контролировать, принимая во внимание источник сигнала (извещатель, пожарный ручной извещатель, модуль управления) и тип пожарной тревоги (тревога первой или второй степени). Определяя входные сигналы относительно каждой из контрольных зон, следует учесть возможное поведение людей в случае пожара и способы работы систем, в частности, особое внимание необходимо уделить управлению пожарного ручного извещателя.
- Сценарий на стадии строительного проекта устанавливает цели, которые должны реализовать различные отрасли, а на этапе детального проектирования компилирует в виде матрицы элементов управления установок, разработанных специалистами отрасли.
Ключевые слова: сценарий пожара, управление противопожарным оборудованием, матрица управления Вид статьи: с практики для практики
1. Wprowadzenie
Wspólczesne budynki wyposazane s^ w coraz liczniejsze urz^dzenia i instalacje, które maj^ zapewniac bezpieczenstwo i poprawiac komfort uzytkowania. Odpowiednie wspóldzia-lanie tych urz^dzeñ istotnie wplywa na podniesienie poziomu bezpieczenstwa pozarowego. Z drugiej strony nieprzemyslane algorytmy wspólpracy obnizaj^ poziom bezpieczenstwa pozarowego oraz utrudniaj^ funkcjonowanie budynku w normal-nych warunkach. Powyzsze przeslanki rodz^ potrzeb^ opraco-wania scenariusza pozarowego, czyli dokumentu, który w spo-sób spójny okresla zasady funkcjonowania urz^dzeñ przeciw-pozarowych, innych technicznych srodków zabezpieczenia przeciwpozarowego, urz^dzeñ uzytkowych lub technologicz-nych oraz ich wspóldzialanie i oddzialywanie na siebie [1].
Definicja scenariusza pozarowego zostala wprowadzo-na w rozporz^dzeniu MSWiA [6] w grudniu 2015 roku. Jej
wprowadzenie pozwolilo zlagodzic spory zwi^zane z róz-nym rozumieniem tego poj^cia. Poprzednio pojawialy si§ liczne glosy nawi^zuj^ce do definicji scenariusza pozarowego w kontekscie projektowania opartego o cele funkcjonal-ne, zgodnie z któr^ scenariusz stanowil dowód zapewnienia bezpieczenstwa pozarowego budynku przy przyj^tych roz-wi^zaniach projektowych. W tym rozumieniu scenariusz uwzgl^dnial: moc pozaru, jego lokalizaj rozprzestrzenia-nie si§ dymu, reakj konstrukcji na pozar, reakj urz^dzeñ ppoz. i instalacji technicznych na pozar, zachowanie si§ osób w przypadku pozaru [3], [4-5].
Zgodnie z przywolanym rozporz^dzeniem [6] opraco-wanie scenariusza pozarowego stanowi element uzgadniania projektu budowlanego dla obiektu obj^tego obowi^zkiem stosowania systemu sygnalizacji pozarowej w toku wzajem-nej wspólpracy projektanta z rzeczoznawc^ do spraw zabez-
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
pieczen przeciwpozarowych, Tym samym ustalono, ze dla tych budynków scenariusz jest dokumentem obligatoryjnym. W rozporz^dzeniu nie zdefiniowano wprost, kto powinien opracowywac scenariusz pozarowy, podkreslono natomiast, ze jest on efektem wspólpracy projektanta i rzeczoznawcy ds. zabezpieczen ppoz. W praktyce scenariusz powinien byc sporz^dzany na etapie opracowywania projektu budowlanego przez rzeczoznawcç ds. zabezpieczen ppoz., jako osobç, która scala wszystkie branze projektowe w zakresie bezpieczenstwa pozarowego.
2. Podzial na strefy sterowañ
Podczas konstruowania scenariusza pozarowego nalezy na wstçpie okreslic podzial budynku na strefy, wzglçdem któ-rych realizowane bçd^ sterowania poszczególnych urz^dzen i instalacji, nazywane dalej strefami sterowan. Strefç sterowan mozna zdefiniowac jako czçsc obiektu zabezpieczon^ detektorami pozaru, dla której przewidziano indywidualny algo-rytm sterowan urz^dzen i instalacji w budynku. Dla kazdej strefy sterowan przypisuje siç odrçbny scenariusz pozarowy. Strefç sterowan moze stanowic: caly budynek, kondygnacja budynku, strefa pozarowa, strefa dymowa, pomieszczenie wydzielone pozarowo, strefa dozorowa SSP. Przy okreslaniu podzialu na strefy dozorowe nalezy optymalizowac dwa, po-niek^d przeciwstawne cele: zapewnienie bezpieczenstwa po-zarowego oraz ograniczenie ingerencji w normalne funkcjo-nowanie budynku. Skrajnosc poszczególnych podejsc mozna zobrazowac nastçpuj^cymi przykladami. Jezeli nacisk zosta-nie polozony na bezpieczenstwo pozarowe, za strefç sterowan zostanie przyjçty caly budynek, bez wzglçdu na jego rozmiar. Wówczas wiçkszosc sterowan zostanie uruchomiona bez wzglçdu na miejsce wyst^pienia pozaru. Byloby to rozwi^za-niem niepraktycznym, poniewaz wykrycie pozaru w wydzie-lonym pozarowo pomieszczeniu na kondygnacji podziemnej skutkowaloby np. alarmem ewakuacyjnym w czçsciach nad-ziemnych, w których nie wystçpowaloby zadne zagrozenie. Ponadto duzego nakladu pracy wymagaloby kazdorazowe przywracanie wszystkich urz^dzen ppoz. i instalacji uzytkowych w budynku do normalnego stanu pracy po wyst^pieniu alarmu z SSP, w tym alarmów falszywych. Wystarczy sobie wyobrazic budynek z kilkuset klapami ppoz. bez silowników, uzbrajanych przez rçczne naci^gniçcie sprçzyny. Z drugiej strony, opracowanie odrçbnych scenariuszy dla wszystkich pomieszczen w budynku spowoduje komplikacje zarówno na poziomie dokumentacyjnym, sprzçtowym, jak równiez bç-dzie stanowilo wyzwanie na etapie programowania centrali sygnalizacji pozarowej [1], [4].
Przy dokonywaniu podzialu na strefy sterowan nalezy przeanalizowac podzial budynku na strefy pozarowe, po-mieszczenia wydzielone pozarowo oraz przewidziec skut-ki rozwoju pozaru. Zasadn^ praktyk^ jest traktowanie jako odrçbnych stref sterowan poszczególnych kondygnacji budynku, stref pozarowych oraz pomieszczen wydzielonych pozarowo. W budynku biurowym z garazami podziemnymi odrçbne strefy dozorowe powinny stanowic np. pomiesz-czenia techniczne wydzielone jako odrçbne strefy pozarowe w obrçbie garazy, poszczególne kondygnacje garazy i kondy-gnacje nadziemne, klatki schodowe, szyby windowe, przed-sionki przeciwpozarowe, wydzielone pozarowo pomieszcze-nia (szczególnie gaszone SUG-gazowymi), czujki kanalowe na kanalach wentylacji bytowej. Niecelowe jest np. urucha-mianie wentylacji oddymiaj^cej w garazu, jezeli zostanie pobudzona czujka w przyleglym do niego, wydzielonym po-mieszczeniu technicznym. Jezeli pozar w tym pomieszczeniu bçdzie siç rozwijal i zadymienie przy prowadzeniu dzialan wydostanie siç do pomieszczenia garazu, to po pobudzeniu czujek dymu wentylacja oddymiaj^ca zostanie uruchomiona
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.19
samoczynnie. Natomiast konieczne bçdzie zamkniçcie klap przeciwpozarowych wydzielaj^cych zagrozone pomiesz-czenie. Inaczej wygl^da sytuacja w wydzielonych pozarowo szachtach instalacyjnych, zwlaszcza instalacji elektrycznych, na kondygnacjach biurowych. Mimo wydzielenia pozarowego szachtu, w sytuacji pozaru istnieje prawdopodobienstwo przedostawania siç produktow spalania do obszaru, w ktorym przebywj ludzie. Tym samym zasadne jest uruchomienie wentylacji oddymiaj^cej na kondygnacji, jak rowniez emisji komunikatu ewakuacyjnego [2].
Odrçbne strefy sterowan powinny stanowic klatki schodowe i przedsionki ppoz. przed klatkami. Pomimo ze na klatkach schodowych ani w przedsionkach nie dopuszcza siç skladowania materialow palnych, ale jak pokazuje praktyka, zakaz ten bywa lamany, dlatego tez nie mozna wykluczyc pozaru w tych miejscach. W razie pozaru w takiej lokalizacji niewskazane jest np. nadawanie komunikatu ewakuacyjnego na kondygnacje budynku, poniewaz uzytkownicy budynku z niezagrozonego miejsca przemieszczaliby siç do przestrzeni objçtej pozarem. Podobnie odrçbne sterowania nalezy przewidziec dla szybow windowych. Wykrycie pozaru w tym ob-szarze wymaga podjçcia stosownych dzialan, ale nie zawsze wi^ze siç z koniecznosci^ ewakuacji. W sytuacji pozaru w wydzielonym szybie windowym ze wzglçdu na brak mozliwosci wskazania, ktora z kondygnacji jest bardziej zagrozona, lo-giczne jest podjçcie jedynie jednoczesnej ewakuacji calego budynku. Ewakuacja calego budynku generuje jednak inny rodzaj zagrozen, zwi^zany z ograniczon^ przepustowosci^ drog ewakuacyjnych i mozliwosci^ wyst^pienia paniki. St^d racjonalnym rozwi^zaniem jest nieuruchamianie komunika-tow ewakuacyjnych w sposob automatyczny, a pozostawienie decyzji o ewakuacji dowodcy dzialan ratowniczo-gasniczych.
3. Zdefiniowanie sygnalow wejsciowych w poszczegolnych strefach sterowan
Poszczegolne strefy sterowan wyposazane s^ w jeden lub kilka rodzajow detektorow pozaru lub innych zdarzen, przekazuj^cych informacje do centrali sygnalizacji pozarowej (CSP). Detektorami mog^ byc: czujki pozarowe, rçczne ostrzegacze pozarowej (ROP-y), moduly monitoruj^ce stan innych urz^dzen, w szczegolnosci urz^dzen przeciwpozarowych. CSP najczçsciej programowane s^ w wariancie alarmo-wania dwustopniowego, w ktorym alarm I stopnia jest alar-mem wewnçtrznym poddawanym weryfikacji przez personel dyzuruj^cy przy centrali, natomiast alarm II stopnia trakto-wany jest jako alarm zweryfikowany. Centrala przechodzi w stan alarmu II stopnia, jesli alarm I stopnia nie zostanie przyjçty w czasie T1 lub po rozpoznaniu sytuacji nie zostanie skasowany w czasie T2.
3.1. Czujki pozarowe
Sygnaly przekazywane do CSP z czujek pozarowych in-terpretowane s^ jako alarm I stopnia. Poniewaz jest to alarm niepotwierdzony, z duz^ ostroznosci^ podchodzi siç do ak-tywacji sterowan na ten sygnal. Decyzja o uruchomieniu okreslonych sterowan zalezy od ingerencji w normalne funk-cjonowanie budynku oraz wplywu na kluczowe aspekty zwi^-zane z bezpieczenstwem. Do grupy sterowan aktywowanych na sygnal alarmu I stopnia mozna zaliczyc np. uruchomie-nie napowietrzania na klatkach schodowych w budynkach wysokich i wysokosciowych. W przypadku tego rodzaju bu-dynkow w normalnych warunkach nie korzysta siç z klatek, wiçc ingerencja w funkcjonowanie budynku jest ograniczona. Z drugiej strony klatki stanowi^ kluczow^ rolç w ewakuacji budynkow wysokich i wysokosciowych, st^d niedopuszczal-ne jest ich zadymienie.
Wiçkszosc sterowan w budynku realizowana jest na sy-gnal alarmu II stopnia z czujek pozarowych, dotyczy to zwlaszcza uruchomienia DSO lub sygnalizatorów akustycz-nych, zwolnienia kontroli dostçpu, wyl^czenia wentylacji bytowej, sprowadzenia dzwigów na parter, uruchomienia oddymiania poziomych dróg ewakuacyjnych itp. Niemniej jednak obserwujemy wspólczesnie tendencjç uruchamiania sterowan na sygnal alarmu I stopnia. Wi^ze siç to z dwoma wzglçdami: po pierwsze ze swiadomosci^, ze do momen-tu weryfikacji pozaru moze w skrajnym przypadku uplyn^c lO minut (suma czasów Tl i T2), po drugie, wspólczesne systemy sygnalizacji pozarowej posiadaj^ rozwi^zania, które coraz skutecznej chroni^ przed falszywymi wzbudzeniami czujek.
3.2. Rçczne ostrzegacze pozarowe
ROP-y sluz^ do rçcznego, zdalnego alarmowania o po-zarze przez osoby, które ten pozar zauwazyly. Przyjmuje siç, ze osoba która zauwazy pozar dziala w dobrej wierze, st^d wcisniçcie przycisku ROP traktowane jest jako alarm zwery-fikowany, tj. alarm II stopnia. Wad^ sygnalu o alarmie przy-chodz^cym z przycisku ROP, w stosunku do sygnalu przy-chodz^cego z czujki pozarowej, jest niepewnosc zwi^zana z lokalizaj miejsca pozaru. Istnieje okreslone prawdopodo-bienstwo, ze osoba uciekaj^ca z zagrozonego miejsca urucho-mi przycisk ROP zlokalizowany poza tym miejscem, w dal-szej czçsci drogi ewakuacyjnej, np. na parterze przy wyjsciu na zewn^trz budynku. Dlatego nalezy starannie rozwazyc, jakie konsekwencje bçdzie nioslo wplyniçcie do CSP sygnalu z ROP-u poza miejscem zagrozenia. Powszechn^ i uzasadnio-praktyk^ jest rezygnacja ze sterowan w zakresie wentylacji oddymiaj^cej na sygnal alarmowy z przycisku ROP. W trakcie projektowania wentylacji przyjmuje siç pozar w jednej stre-fie oddymiania. Uruchomienie wentylacji w dwóch strefach skutkowaloby nieskutecznosci^ oddymiania z uwagi na zbyt niskie wydajnosci wentylatorów. Kolejnym problemem do rozwazenia przez autora scenariusza jest zdefiniowanie ste-rowan po wcisniçciu przycisku ROP w zakresie alarmowania
0 pozarze w obiektach, w których przebywaj^ duze grupy lu-dzi, niebçd^ce ich staiymi uzytkownikami, takich jak centra handlowe, dworce, stadiony. W tej grupie obiektów wystçpu-je zwiçkszone niebezpieczenstwo wcisniçcia przycisku ROP przypadkowo lub w zlej wierze. Uruchomienie komunikatu alarmowego w przypadku braku pozaru spowodowaloby nie-potrzebne narazenie uzytkowników obiektu na panikç pod-czas ewakuacji oraz generowaloby znaczne straty finansowe. Z drugiej strony w tego rodzaju obiektach wystçpuje stala ochrona i monitoring, dziçki czemu istnieje mozliwosc szyb-kiej weryfikacji alarmu i w razie potrzeby uruchomienia alarmowania przez ochronç. W takich przypadkach zasadna jest rezygnacja z automatycznego uruchamiania alarmowania po wcisniçciu przycisku ROP, znajduj^cego siç w miejscu ogólnie dostçpnym [l], [4].
3.3. Moduly monitoruj^ce
Moduiy przekazuj^ informacje o stanie urz^dzeñ, które monitoruj^. Najczçsciej monitorowany jest stan przeciwpo-zarowych klap odcinaj^cych, central steruj^cych oddymia-niem, instalacji tryskaczowej lub stalych urz^dzeñ gasniczych (SUG) gazowych. Podczas analizy sposobu, w jaki sygnal z modulu monitoruj^cego ma byc zinterpretowany przez CSP, nalezy kazdorazowo okreslic jak^ sytuacjç on odzwierciedla. Jezeli np. klatka schodowa wyposazona jest w autonomiczny system do usuwania dymu, z wlasn^ central^ oddymiania
1 wlasnymi czujkami pozarowymi, wówczas stan alarmowy w centrali oddymiania powinien byc interpretowany przez CSP jako alarm I stopnia. Brak skasowania tego alarmu w za-
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.19
lozonym czasie spowoduje przejscie do alarmu II stopnia. Tym samym czujki systemu oddymiania bçd^ traktowane rownowaznie do czujek SSP. W^tpliwosci moze budzic wci-sniçcie przycisku oddymiania, poniewaz analogicznie powin-no byc ono traktowane jak wcisniçcie ROP-u. Centrala oddymiania nie rozroznia jednak alarmu pochodz^cego z czujki od alarmu z przycisku oddymiania. Niemniej sytuacja, kie-dy w budynku wyst^pi zadymienie wymuszaj^ce wcisniçcie przycisku oddymiania, ktore wczesniej nie zostanie wykryte przez czujki pozarowe, jest malo prawdopodobna. Duzo bar-dziej prawdopodobne jest przypadkowe wcisniçcie przycisku oddymiania, st^d traktowanie alarmu z centrali oddymiania jako alarmu I stopnia, pozostaje uzasadnione.
Spotykanym rozwi^zaniem jest interpretowanie sy-gnalow z zaworow kontrolno-alarmowych (ZKA) instalacji tryskaczowej lub ze wskaznikow przeplywu na sekcjach tryskaczowych jako alarmu II stopnia. W ocenie autorow, podejscie w tym przypadku powinno byc wywazone. Je-sli obiekt jest zabezpieczony czujkami pozarowymi, to przy sprawnym SSP, na pozar zareaguj^ najpierw czujki pozarowe, a dopiero w dalszej kolejnosci tryskacze. Dlatego tez alarm z instalacji tryskaczowej pojawiaj^cy siç przed alarmem z czujek pozarowych zazwyczaj bçdzie alarmem falszywym. Stanowi to argument, aby alarm z instalacji tryskaczowej w takich przypadkach traktowac jako alarm I stopnia. Z kolei jesli w obiek-cie nie ma zabezpieczenia czujkami, wowczas otwarcie ZKA powinno powodowac alarm II stopnia. Natomiast alarmy ze wskaznikow przeplywu, ktore s^ bardziej podatne na falszywe zadzialania, wynikaj^ce z ruchow wody w sekcji tryskaczowej, powinny byc traktowane jako alarm I stopnia.
4. Okreslenie stanu urz^dzen sterowanych w przypadku pozaru
Scenariusz pozarowy oraz stanowi^ca jego integraln^ czçsc matryca sterowan powinny jasno okreslac stan wszyst-kich urz^dzen sterowanych w sytuacji pozaru oraz podczas normalnego funkcjonowania budynku. W scenariuszu nalezy zawrzec zarowno ogolny opis zasady dzialania danej instalacji, jak rowniez stan jej poszczegolnych elementow, z rozroz-nieniem reakcji na sygnaly wejsciowe od detektorow pozaru. Ponizej przedstawiono przyklad opisu ogolnego dla wentyla-cji pozarowej w budynku wysokim, zabezpieczaj^cej poziome i pionowe drogi ewakuacyjne: „na sygnal alarmu I stopnia na dowolnej kondygnacji nalezy uruchomic napowietrzanie klatek schodowych, napowietrzanie szybow windowych. Na sygnal alarmu II stopnia z czujek pozarowych nalezy przeste-rowac klapy ppoz. wentylacji oddymiaj^cej w przedsionkach przeciwpozarowych i na poziomych drogach ewakuacyjnych, uruchomic napowietrzanie przedsionkow, uruchomic od-dymianie poziomych drog ewakuacyjnych". Natomiast do-precyzowanie stanu poszczegolnych elementow, np.: „alarm
I stopnia - zal^czenie wentylatora NPK1 (wentylator napo-wietrzaj^cy klatkç schodow^), otwarcie klapy KNPP1 (klapa napowietrzaj^ca przedsionki) itd.", powinno byc przedstawio-ne w postaci matrycy sterowan (ryc. 1.). Nazewnictwo elementow musi byc spojne z projektami branzowymi instalacji.
Na rycinie 1 pokazano fragment matrycy sterowan, de-finiuj^cy sposob pracy wentylacji pozarowej na przykladzie trzech kondygnacji budynku wysokiego. Gorne wiersze matrycy okreslaj^ obszar (strefy sterowan), z ktorego docieraj^ sygnaly wejsciowe do CSP, w tym przypadku poziomy 8, 9, 10. Korzystnie jest opisac, co dany obszar obejmuje. W omawia-nym przykladzie jest to powierzchnia biurowa. Sygnaly alarmowe z kazdej strefy sterowan rozrozniono na dwie grupy: sygnal od czujek (CZ) oraz sygnal od ROP-ow. Dodatkowo sygnaly od czujek podzielono na alarm I stopnia (1) i alarm
II stopnia (2). Elementy detekcyjne przypisywane s^ do grup
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.19
ETE КС JA STEROWAN IE Ч|гч жил 1 parusae Hein j aL-apniB. tiuika IWf' nKZW ernztgai:: pczarswv
OUtiJI [ i Б CL ц i M ■Ï ï * ь = 7 2 g £
lïaoni t * 1 H
ГСг ЯГ&-1 1 и il
Li- Stf 10fTl FwdîMpit Sdn гынтдГпу EVIAIAIII* uv Я1ЯГШ1Й Nr tifjl Щ ilwuH CI И, № &T. 1M ВОР G3 « gm pv 7D T1 TJ RJOP H сг JTIRf TS, TS, TJ, ÎU RDP n
tt £ Q L A ^ F S ¥ Wercylttior* naiwwIeirnHie
«9 Г.РК1 IHJjtb 1Л> î« 1 2 1 2 1 2
™ ЯП (¡nriMI IMJn 1Л| istoiçjain HA г î г
Ï1 NI W1 ¡парт (t.ïiu'aliiïi Aï ¿y^dTjiiH as 1 г 1 2 i 1
n NPWÎ (rupow diwig uuuCu«yi:h 1 ЧЦС^СнЧ \ г 1 г i i
n YVantylaior* odiymlaUci
71 V.TJI (knrptnrr» p nî. A; wyi^cjnni îiî 1 J î
TS WPJ (кпфзпгс p HJ. A) W^CJIina ?M j î î
re 5 6 г > a .. Ci £ Klapy füilnm 3 JnnjttuvIirirTAiili» prirftUwiköw^ 1«
n KNFflWI zumkinÇla r^njriif 1Э* 2
n zsmknifia etmdi 194 i
ra HlApy рЛТ1йШ 9 Ivyyaini petarewy) 19Î
№ 'ji.ï-dirid u'iikiiiïlH 1» 1 7
il HffllU oivrarta ïi-ntmeli 1 2
Ryc. 1. Przykladowy fragment matrycy sterowan Fig. 1. An example of a fragment of the matrix of controls Zrôdlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
(stref dozorowych). Umieszczenie numerow grup w matrycy sterowan stanowi duze ulatwienie zarowno na etapie pro-gramowania CSP, jak i pozniejszego uzytkowania budynku. W pierwszych kolumnach matrycy sprecyzowano urz^dzenia sterowane, w tym przypadku wentylatory napowietrzaj^ce i przeciwpozarowe klapy wentylacji oddymiaj^cej. Podane jest oznaczenie urz^dzenia zgodne z projektami branzowy-mi oraz opis wskazuj^cy funkj urz^dzenia. W przypadku klap ppoz. wskazane jest, aby w projekcie wentylacji nazwac klapy w sposob identyfikuj^cy system wentylacyjny, na kto-rym pracuj^, kondygnaj na ktorej znajduje si§ klapa oraz kolejny numer klapy, np. KWP1/9/2 - klapa wentylacji poza-rowej wyci^gowej WP1, na kondygnacji 9, nr klapy 2. Istotny jest rowniez stan urz^dzen w warunkach pracy normalnej i alarmowej. Jest to szczegolnie wazne w przypadku klap ppoz., ktore normalnie mog^ pracowac zarowno jako zamkni^te, jak i otwarte, zaleznie od koncepcji projektowej. W analizowa-nym przykladzie pionowe kanaly wentylacyjne pelni^ funk-j zarowno bytowe, jak i pozarowe. St^d klapy prowadz^ce do tych kanalow (KWP1/9/1 i KWP1/9/2) w warunkach normalnych oraz przy pozarze pozostaj^ otwarte. Stan em alarmowym dla tych klap jest pozar na innej kondygnacji i wowczas si§ zamykaj^, dzi^ki czemu mozliwe jest skutecz-ne oddymianie zagrozonego pi^tra. Odwrotnie dzialaj^ klapy napowietrzaj^ce przedsionki, ktore pracuj^ zamkni^te. Dla tych klap stanem alarmowym jest pozar na zagrozonej kondygnacji, wowczas otwieraj^ si§, umozliwiaj^c napowietrza-nie przedsionka i korytarza.
Przydatnym rozwi^zaniem jest numerowanie poszczegol-nych scenariuszy, jak rowniez wierszy w matrycy. Ulatwia to komunikaj podczas koordynacji mi^dzybranzowych.
5. Scenariusz pozarowy w fazach inwestycji
Z powyzszej analizy wynika, ze scenariusz pozarowy, to z jednej strony dokument stanowi^cy element uzgadniania projektu budowlanego, a z drugiej strony szczegolowe opracowanie uwzgl^dniaj^ce poszczegolne elementy projektowa-nych w budynku instalacji. W praktyce tworzenia projektu budowlanego taki poziom uszczegolowienia nie jest mozliwy, dlatego scenariusz powinien bye opracowywany dwuetapo-wo: na etapie projektu budowlanego oraz na etapie projektu wykonawczego [1], [4]. W projekcie budowlanym scenariusz powinien dzielie budynek na strefy sterowan, okreslae urz^-dzenia przeciwpozarowe wyst^puj^ce w budynku l^cznie z ich podstawow^ charakterystyk^, wyjasniae sposob dziala-nia urz^dzen ppoz. oraz wskazywae wzajemne powi^zania mi^dzy urz^dzeniami ppoz. i innymi instalacjami technicz-nymi w budynku. Na tym etapie matryca sterowan opraco-wywana jest w postaci uproszczonej lub jest pomijana. Osob^ posiadaj^c^ odpowiedni^ wiedz^ o danym budynku i jedno-czesnie maj^c^ stosowne kwalifikacje do wykonania scena-riusza pozarowego oraz uzgadniaj^c^ projekt budowlany jest rzeczoznawca ds. zabezpieczen przeciwpozarowych.
Na etapie projektu wykonawczego kluczowym elementem scenariusza jest maksymalnie uszczegolowiona matryca ste-rowan. Podobnie jak w omawianym przykladzie przedstawio-nym na rycinie 1, matryca powinna zawierae indywidualne nazwy elementow sterowanych, jak rowniez adresy modulow steruj^cych, pozwalaj^ce jednoznacznie zdefiniowae, ktory modul, ktorym wyjsciem i jakim elementem steruje. Ponadto korzystne jest wypisanie numerow grup (stref dozorowych), do ktorych przypisane s^ elementy detekcyjne zlokalizowane w poszczegolnych strefach sterowan. Kompletne uszczegolo-wienie scenariusza niejednokrotnie mozliwe jest dopiero na
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.19
etapie projektu powykonawczego. Wykonanie tak doprecy-zowanej matrycy sterowan powinno lezec po stronie projek-tanta SSP, przy wspolpracy z rzeczoznawc^ ds. zabezpieczen ppoz. uzgadniaj^cym projekt budowlany.
Kolejnym etapem, w ktorym nalezy wprowadzac zmiany w scenariuszu, jest okres uzytkowania budynku i wprowadza-nia zmian aranzacyjnych oraz instalacyjnych. Zdarza siç, ze w trakcie uzytkowania budynku instalowane s^ nowe urz^-dzenia ppoz., np. SUG-gazowe w pomieszczeniach serwerow-ni. Takie dzialania wi^z^ siç z koniecznosci^ wprowadzenia zmian w zakresie wentylacji bytowej (dodanie klap odcinaj^-cych oraz klapy odci^zaj^cej, zapewnienie przewietrzania po gaszeniu), ktore bezwzglçdnie powinny znalezc odzwiercie-dlenie w scenariuszu [1]. Niestety doswiadczenie wskazuje, ze w takich sytuacjach, nawet jesli powstaj^ uaktualnienia w projektach branzowych, to scenariusz pozostaje zapomnia-ny, co jest duzym zaniedbaniem.
6. Podsumowanie i wnioski
Wzajemne wspoldzialanie instalacji budynkow z urz^-dzeniami przeciwpozarowymi w nowoczesnych budynkach wymaga setek, a nawet tysiçcy sterowan. Sterowania te mu-sz^ tworzyc spojn^, przemyslan^ koncepcjç, wkomponowa-w strategiç bezpieczenstwa pozarowego budynku. Doku-mentem, ktory jednoznacznie okresla algorytmy wspolpracy urz^dzen i instalacji budynkowych jest scenariusz pozarowy. Niestety w wielu istniej^cych budynkach dokument ten funk-cjonuje w postaci szcz^tkowej lub nie ma go w ogole. Przy-padki, w ktorych wystçpuje obawa administratora budynku o wykonanie testow SSP, l^cznie ze sterowaniami nie nalezy do rzadkosci. Wynika to z faktu, ze nie ma pewnosci, jaki ro-dzaj sterowania spowoduje dana czujka. Natomiast tworzenie scenariusza pozarowego dla budynku istniej^cego, stanowi duze wyzwanie i wymaga umiejçtnego godzenia stanu fak-tycznego z oczekiwaniami docelowymi.
Przeprowadzona analiza literatury przedmiotu oraz do-swiadczenia autorow pozwalaj^ na sformulowanie nastçpuj^-cych wnioskow:
• scenariusz jest dokumentem, ktory powinien byc tworzony na etapie projektu budowlanego przez rze-czoznawcç ds. zabezpieczen ppoz., uszczegolawiany na etapie projektu wykonawczego i powykonawczego przez projektanta SSP przy wspolpracy z rzeczoznawc^ oraz aktualizowany przy zmianach budowlanych i instalacyj-nych w budynku;
• podzial budynku na strefy sterowan powinien uwzglçd-niac zapewnienie bezpieczenstwa pozarowego oraz ogra-
niczon^ ingerencjç w funkcjonowanie budynku w ob-szarach niezagrozonych. Nalezy uwzglçdnic podzial budynku na strefy pozarowe, strefy dymowe, kondygnacje, pomieszczenia wydzielone pozarowe oraz przewidywac skutki rozwoju pozaru w danej przestrzeni i oddzialywanie na przestrzenie s^siednie;
• sygnalom wejsciowym, przychodz^cym do centrali sygnalizacji pozarowej, nalezy przypisac odpowiednie sterowania, uwzglçdniaj^ce zródlo sygnalu (czujka, ROP, modul steruj^cy) oraz rodzaj alarmu pozarowego (alarm I stopnia, alarm II stopnia). Definiuj^c sygnaly wejsciowe z poszczególnych stref sterowan, nalezy uwzglçdnic moz-liwe zachowania ludzi w sytuacji pozaru oraz sposoby pracy instalacji, szczególnej rozwagi wymaga okreslenie sterowan z ROP-u;
• scenariusz jest dokumentem scalaj^cym wszystkie bran-ze bior^ce udzial w projektowaniu i wznoszeniu budyn-ków. Na etapie projektu budowlanego wyznacza cele, które poszczególne branze maj^ zrealizowac, a na etapie projektu wykonawczego kompiluje w postaci matrycy sterowan zaprojektowane przez branzystów instalacje.
Skróty
DSO - dzwiçkowy system ostrzegawczy
CSP - centrala sygnalizacji pozarowej
SSP - system sygnalizacji pozarowej
ZKA - zawór kontrolno-alarmowy
Literatura
[1] Bartkowiak N., Myrda L. Scenariusze pozarowe, „Ochrona przeciwpozarowa" Vol. 39 nr 1, 2G12.
[2] Bella I., Scenariusz rozwoju zdarzen na wypadek pozaru. Wprowadzenie, BiTP Vol. 3G Issue 2, 2G13, pp. 119-126.
[3] Clapa I., Instrukcja bezpieczenstwa pozarowego, scenariusz pozarowy oraz próbna ewakuacja jako kluczowe elementy zarzqdzania systemem bezpieczenstwa pozarowego budynku, BiTP Vol. 4G Issue 4, 2G15, pp. 123-131.
[6] Malolepszy R. Znaczenie scenariuszy rozwoju zdarzen w czasie pozaru dla ochrony przeciwpozarowej, Materialy konferencyjne, Ogólnopolskie Warsztaty „Sygnalizacja i automatyka pozarowa SAP'2015".
[У] Porowski R., Wnçk W., Kubica P. Scenariusze rozwoju zdarzen na wypadek pozaru w obiektach budowlanych, „Nowoczesne Hale" nr 3/15, 5G-52.
[8] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod wzglçdem ochrony przeciwpozarowej (Dz. U. 2G15, poz. 211У).
я к я
ml. bryg. dr inz. Przemyslaw Kubica - kierownik Zakladu Technicznych Systemow Zabezpieczen w Szkole Glownej Sluzby Pozarniczej, rzeczoznawca ds. zabezpieczen ppoz. Absolwent Szkoly Glownej Sluzby Pozarniczej na kierunku inzynieria bezpieczenstwa pozarowego. Od maja 2001 r. asystent w Zakladzie Technicznych Systemow Zabezpieczen w Szkole Glownej Sluzby Pozarniczej. W 2010 r. obj^l funkcjç kierownika pracowni, a w 2015 r. kierownika zakladu. W 2014 roku obronil pracç doktorsk^ w Instytucie Techniki Budowlanej. Od 2010 r. jest reprezentantem Szkoly Glownej Sluzby Pozarniczej w Polskim Komitecie Nor-malizacyjnym - Komitet Techniczny nr 244 ds. Sprzçtu, Srodkow i Urz^dzen Ratowniczo-Gasniczych.
st. bryg. dr inz. Waldemar Wnçk - absolwent Politechniki Warszawskiej oraz Szkoly Glownej Sluzby Pozarniczej w Warszawie. Adiunkt, Kierownik Katedry Bezpieczenstwa Budowli i Rozpoznawania Zagrozen na Wydziale Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego w Szkole Glownej Sluzby Pozarniczej. Czlonek wielu komisji: Przewodnicz^cy Komisji Normalizacyjnej przy Polskim Komitecie Normalizacyjnym Komitet Techniczny nr 264 Systemy sygnalizacji pozarowej, czlonek Rady Sektorowej Sektora ds. Obronnosci i Bezpieczenstwa Powszechnego w PKN, Przewodnicz^cy Komisji Senackiej ds. badan naukowych w SGSP. Autor wielu referatow, artykulow w czasopismach naukowych, branzowych z zakresu technicznych systemow zabezpieczen przeciwpozarowych, jak rowniez prac naukowo-badawczych finansowanych ze srodkow Unii Europejskiej, krajowych NCBR.
kpt. mgr inz. Sylwia Boron - absolwentka Szkoly Glownej Sluzby Pozarniczej na kierunku inzynieria bezpieczenstwa pozarowego. Od czerwca 2013 r. asystent w Zakladzie Technicznych Systemow Zabezpieczen w Szkole Glownej Sluzby Pozarniczej. Od 2016 r. czlonek Komitetu Technicznego nr 264 ds. Systemu Sygnalizacji Pozarowej przy Polskim Komitecie Normalizacyjnym.
