Научная статья на тему 'САЙЛОВ КОМИССИЯЛАРИНИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИ (ҚАРОРЛАРИ) ЮЗАСИДАН НИЗОЛАШИШ ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАРНИ СУДДА КЎРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАР'

САЙЛОВ КОМИССИЯЛАРИНИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИ (ҚАРОРЛАРИ) ЮЗАСИДАН НИЗОЛАШИШ ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАРНИ СУДДА КЎРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
91
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сайлов комиссияси / тааллуқлилик / давлат органи / маъмурий орган / маъмурий низо / оммавий низо / сайловга оид низолар / субъект / процессуал муддат. / election commission / jurisdiction / state body / administrative body / administrative dispute / public dispute / electoral dispute / subject / procedural term

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Ражабова, Карима Қаҳрамоновна

Мазкур мақола маъмурий судлар томонидан сайлов низоларини кўриб чиқишнинг процессуал хусусиятларини ўрганишга бағишланган. Ўрганиш жараёнида бундай хусусиятларнинг суд ҳимояси самарадорлигига таъсир етувчи ижобий ва салбий томонлари аниқланди. Ўтказилган таҳлиллар асосида муаллиф томонидан процессуал қонун ҳужжатларига ўзгартиришлар киритишни таклиф қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS JUDICIAL PROCEDURE FOR CONSIDERING A CASE ON CHALLENGING THE ACTIONS (DECISIONS) OF ELECTION COMMISSIONS

This article is devoted to the study of the procedural features of the consideration of electoral disputes by administrative courts. The study revealed the positive and negative aspects of such features that affect the effectiveness of judicial protection. Based on the analysis, the author proposes to amend the procedural legislation.

Текст научной работы на тему «САЙЛОВ КОМИССИЯЛАРИНИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИ (ҚАРОРЛАРИ) ЮЗАСИДАН НИЗОЛАШИШ ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАРНИ СУДДА КЎРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАР»

САИЛОВ КОМИССИЯЛАРИНИНГ ХАТТИ-ХДРАКАТЛАРИ (КАРОРЛАРИ) ЮЗАСИДАН НИЗОЛАШИШ ТУГРИСИДАГИ ИШЛАРНИ СУДДА КУРИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАР

d https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-23-556-563

Ражабова Карима Кдхрамоновна

Тошкент давлат юридик университи магистранти raiabova.karima@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацола маъмурий судлар томонидан сайлов низоларини куриб чицишнинг процессуал хусусиятларини урганишга багишланган. Урганиш жараёнида бундай хусусиятларнинг суд уимояси самарадорлигига таъсир етувчи ижобий ва салбий томонлари аницланди. Утказилган таулиллар асосида муаллиф томонидан процессуал цонун уужжатларига узгартиришлар киритишни таклиф цилади.

Калит сузлар: сайлов комиссияси, тааллуцлилик,давлат органи, маъмурий орган, маъмурий низо, оммавий низо, сайловга оид низолар, субъект, процессуал муддат.

ХАРАКТЕРИСТИКА СУДЕБНЫЙ ПОРЯДОК ПОРАССМАТРЕНИИ ДЕЛА ОБ ОСПАРИВАНИИ ДЕЙСТВИЙ (РЕШЕНИЙ) ИЗБИРАТЕЛЬНЫХ

КОМИССИЙ

Ражабова Карима Кдхрамоновна,

Ташкентский государственный юридический университет rai abova. karima@gmail. com

АННОТАЦИЯ

Данная статья посвящена изучению процессуальных особенностей рассмотрения избирательных споров административными судами. В ходе исследования выявлены плюсы и минусы таких особенностей, влияющих на эффективность судебной защиты. На основе анализа автор предлагает внести изменения в процессуальное законодательство.

Ключевые слова: избирательная комиссия, подведомственность, государственный орган, административный орган, административный спор, публичный спор, избирательный спор, предмет, процессуальный срок.

О

CHARACTERISTICS JUDICIAL PROCEDURE FOR CONSIDERING A CASE ON CHALLENGING THE ACTIONS (DECISIONS) OF ELECTION

COMMISSIONS

This article is devoted to the study of the procedural features of the consideration of electoral disputes by administrative courts. The study revealed the positive and negative aspects of such features that affect the effectiveness of judicial protection. Based on the analysis, the author proposes to amend the procedural legislation.

Keywords: election commission, jurisdiction, state body, administrative body, administrative dispute, public dispute, electoral dispute, subject, procedural term

Асосий конунимиз мукаддимасида мустахкамланган бош максадларимизга эришишимизда фукаролик жамиятини шакллантиришда демократик талабларга жавоб берадиган сайлов тизими мухим ахамиятга эгадир. Бу эса, уз навбатида ушбу институт хукукий асосларини такомиллаштириб боришни такозо этади. Мамлакатимизда ушбу эхтиёж сабаб сайлов тизимини хукукий жихатдан боскичма-боскич модернизациялаш борасида катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Ана шу ислохотлардан бири фукароларнинг сайлов хукукларини суд оркали химоя килиш механизмининг такомиллаштирилишидир.

Маълумки, хукукий демократик давлат ва фукаролик жамиятини барпо этишда конун устуворлиги ва адолатни таъминлаш энг мухим вазифа булиб, ушбу жараёнлар давомида мустакил суд тизимининг урни нихоятда мухим хисобланади. Давлатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек, фукароларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш оркали халкимизнинг суд тизимига булган ишончини катъий мустахкамлаш, судни том маънода "Адолат кургони"га айлантириш зарур. Зеро адолат халкимизнинг тинч ва фаровон хаёти бош мезони, инсонпарварликнинг асосий манбаидир [6].

"Янги Узбекистон стратегияси" асарида давлатимиз рахбари томонидан суд тизимисини янада такомиллаштириш ва мустахкамлаш, адолатли судловдан

Rajabova Karima Qakhramonovna,

Tashkent state university of law raj abova. karima@gmail. com

ABSTRACT

КИРИШ

О

фойдаланиш имконини ошириш назарда тутувчи катор вазифалар урнатилди. Хусусан, маъмурий судлар томонидан оммавий, моддий хукукка оид ишлар хам куриб чикилаётганини инобатга олиб уларнинг макомини янада оширишга зарурати таъкидланди [7].

2021 йил май ойида Европа хавфсизлик ва хамкорлик ташкилотининг Демократик институтлар ва инсон хукуклари буйича бюроси томонидан берилган тавсиялари [8] асосида киритилган сайлов конунчилигига узгартириш хам айнан маъмурий судлар фаолияти билан боглик булиб, киритилган узгартиришга асосан Марказий сайлов комиссиясининг сайлов комиссиялари харакатлари ва улар карорлари юзасидан берилган фукароларнинг аризаларини куриб чикиш ваколати бекор килиниб, сайлов комиссияларининг харакатлари (харакатсизлигини) ва карорларини бахолаш маъмурий судларнинг мутлак ваколатига киритилди [4], яъни сайлов низоларини хал килишнинг параллел имкониятлари бартараф этилди ва маъмурий судлар фаолияти такомиллаштирилди.

Шуни хам эътироф этиш керакки, бугунги фукаролик жамиятини демократлаштириш шароитида мамлакатимизда сиёсий сохадаги узгаришлар янги боскичга кутарилиб, сайловчилар корпуси янада кенг оммани жалб этмокда. Бу ва амалга оширилаётган ислохотлар фукароларнинг сайловга оид хукукий онгини юксалганлиги англатиб, уларнинг хукукларини ишончли химоя килишни кафолатлаш билан боглик самарали ишлар олиб бориш заруратини келтириб чикаради. Албатта, ана шу химоя механизмларидан энг самаралиси судлардир.

Бирок амалдаги конунчилигимизда маъмурий судлар томонидан фукароларнинг сайловга оид хукуклари жуда тор доирада химоя килиниши белгиланган, яъни фукаролар факатгина сайлов комиссияларининг хатти-харакатлари (карорлари) юзасидан низолашиши мумкин.

Шунингдек, урнатилган сайлов комиссиясининг ноконуний хатти-харакатлари ёки карорларини судда куришнинг процессуал тартиби ушбу низоларни адолатли, тулик ва холисона хал этиш учун етарли эмас. Маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодексда факат битта норма (142-модда) урнатилган булиб, суз юритилаётган низоларни алохида хусусиятлари хисобга олинмаган.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ

Сайловга оид низолар, жумладан, сайлов комиссияларининг хатти-харакатлари (карорлари) юзасидан низолашиши тугрисидаги ишларни судда

558

"Yangi O'zbekiston: barqaror J> VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 23

rivojlanishning ijtimoiy-falsafiy, Q ISSN 2181-1784

iqtisodiy-siyosiy va huquqiy masalalari" SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

куриш мaсaлaлaри миллий олимлaримиз томонидaн кaм тaдкик килингaн. Мaвжyд тaxлиллaр aсосaн умумий ёндaшyвгa aсослaнгaн Ba моддий КОНУНЧИЛИКНИ тaкомиллaштиришгa кaрaтилгaн.

Узбекистонлик олимлaрдaн A.A.Aзизxyжaев, С.М.Aдилxyжaевa, М.Х.Рyстaмбaев, A.Б.Собиров, A.Х.Сaидов, Э.Х.Хaлилов, A.С.Тyрсyнов О.Т.Хyсaнов, М.Хyсaновa, Ш.Х.Фaйзиев, М.Хyсaновa, Н.М.Исмоилов, СДосимов, О.К.Тургунов, Ж.Н.Неъмaтовлaр томонидaн сaйлов x1aмдa yнгa боглик бyлгaн бошкa нормaтив x1yжжaтлaрни тaкомиллaштиришнинг нaзaрий Ba aмaлий жиx1aтлaри yргaнилгaн.

И.Хaмедов, Л.Хвaн, И.Цй, И.Длимов, Э.Хожиев, F.Хaкимов томонидaн мaъмyрий сyдлaрдa суд иш юритувининг aйрим жиxдтлaри борaсидa излaнишлaр олиб борилгaн.

Хорижий мaмлaкaтлaрдa суд томонидaн сaйлов низолaрини x,an этишгa доир К. Ellena, Е.П.Ищенко, A.Е.Ищенко, Donald P.Kommers, И.В.Гaлyшко, Т.В. Толстyxинa, A.И.Федин, В.Д.Мостовщиков, Е.П.Ищенко, Н.В. Фaдеев, Л.A.Aгеевa, Л.В. Тyмaновa, Н.Э. Шишкинa кaби олимлaрнинг имий тaдкикотлaри мaвжyд.

Бирок сaйлов низолaрини сyдлaр томонидaн куриб чикиш тaртиби нyктaи нaзaридaн, xорижий дaвлaтлaрнинг ижобий тaжрибaсини тaxлил килгaн xолдa Ургaнилмaгaн.

Шу сaбaбли мyaллиф томонидaн илмий билишнинг тaриxий, тизимли, мaнтикий (aнaлиз, синтез), киёсий-хукукий, хукукни кУллaш aмaлиётини тaxлилий yргaниб чикиш yсyллaридaн фойдaлaнилгaн xолдa ушбу бушликни тулдиришга xaрaкaт килингaн.

НAТИЖAЛAP

Мyaллиф томонидaн олиб борилгaн тaдкикотлaр вa излaнишлaр нaтижaсидa сaйлов комиссиялaрининг хукукий мaкоми ёритилгaн.

Мaъмyрий сyдлaргa тaaллyкди сaйловгa доир низолaр доирaси aникдaштирилгaн.

Сaйловгa доир низолaрни сyдлaргa тaaлyкдилик мaсaлaси xорижий тaжрибaлaр aсосидa yргaнилиб, сaйлов комиссиясининг xaтти-xaрaкaтлaри (кaрорлaри) юзaсидaн низолaшиш билaн боглик мaсaлaлaр билaн бирга янa бир кaтор фyкaролaрнинг сaйлов хукуктаринини aмaлaгa оширишдa юзaгa келaдигaн низолaр оммaвий-xyкyкий низолaргa мaнсyблиги исботлaнгaн.

559

o

fflyHuHrgeK, cygnap ToMoHugaH caftnoBra oug Hroonap Kypunumu anoxuga

Tou^ara Kupumu, my ca6a6nu yHuHr anoxuga npo^ccyan TapTH6n ypHaTHnnmH

3apyparu acocnaHTupunraH.

MYXOKAMA

"CaftnoB komhcch^CH" TymyHnacura MunnuH KoHyHHunuruMroga aHuK Tatpuft KenTHpnnMaraH, yHHHr KoHyHnunuKga 6enrunaHraH Ba agaSueTnapga KemupunraH TaMoHunnapu, ynapra MKnaranaraH BaKonaraapu opKanu yHra MatnyM MatHoga Ta^cu^ 6epumHMH3 MyMKHH.

EupoK 6at3H onuMnap KoHyHnunuKga KernnpunraH BaKonar Ba Ba3u$anap cannoB KoMHCcnacHHHHr Ma3MyHHHH Tyna ohh6 6epa onMacnuruHH TatKHgnangu. YnapgaH 6upH H.r. Bep3unuHa 6ynu6, yHHHr Ma3MyHH BaKT Ba MaKoHga Typnuna aMan KKnumuHu TatKugnaHgu [11]. X,aKuKaraH xaM caftnoB KoMuccuacu Typnu Ba^Tnapga Typnu ^yH^uanapHu 6a^apagu. MacanaH, Y36eKucToH PecnySnuKacu npe3ugeHTu, Onuft Ma^nucu cafinoBnapuga MapKa3uH cafinoB ^M^cu^c^u энг w^opu cannoB KoMuccuacu 6ynca, Maxannun KeHramnapra genyTaraapHu caftnam ^apaeHuga энг w^opu caftnoB KoMuccuacu 6ynu6, xara; genyraraapu Bunoaraap, TyMaH Ba maxap KeHramnapu xucoSnaHagu, atHu 6yHga MapKa3uH caftnoB ^mu^^^hu^ oKpyraap Ty3um BaKonaru Terumnu buho^t, TyMaH, maxap caftnoB KoMuccuacura MKnaranaguP].

fflyHuHrgeK, Munnufi KoHyHHunuruMroga caftnoB ^MU^^^HU^ gaBnar opraHura eKu MatnyM 6up MatMypuft opraHra Kupumu eKu KupMacnuru KenTupunMaraH.

^aBnar opraHu gaBnar anaparuHuHr 6up kucmu xucoSnaHuS, gaBnar ^yH^uflcuHu aManra omupyBnu MatnyM gaBnar xokum^tu BaKonaraapura эгa 6ynraH, MatnyM TapTu6ga TamKun этнпгaн ugopanapgup.

CafinoB KoMuccuanapu 6om^a gaBnar opraHnapu Ka6u gaBnaT-xyKyKKH 6enrunapra эгa, atHu ynap gaBnar TOMoHugaH ypHarunraH Maxcyc TapKu6ga TamKuun этнпн6 XOKUMAT BaKonarara эгaпap [9].

^Ha 6up ohum ^.HeMaroB TOMoHugaH эca "y36eKucToHga ^y^aponapHuHr cafinoB xyKywpu 6yзнпгaнпнгн тyFpнcнgaгн apu3a (muKoflT^apHu Kypu6 nuKum rapT^u" homhu MaKonacuga cafinoB кoмнccнacннн MatMypuft opraH cu^araga эtтнpo$ этнпaeтгaнннн KypumuMro MyMKuH [10].

Ym6y $uKp MatMypufi opraHra 6epunraH Kyfiugaru Tatpu^ SyHuna acocnu xucoSnaHagu:

"MatMypufi opraHnap — MatMypuH-xyKyKuH ^aonuaT coxacuga MatMypufi 6omKapyB BaKonara 6epunraH opraHnap, my ^yMnagaH gaBnaT 6omKapyBu

УОЬиМЕ 2 | 8РЕС1АЬ 188иЕ 23

КЯК 2181-1784 8ЛЕ 2022: 5.947 | А81 Factor = 1.7

органлари, махаллий ижро этувчи хокимият органлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, шунингдек ушбу фаолиятни амалга оширишга ваколатли булган бошка ташкилотлар ва махсус тузилган комиссиялар" [5].

Демак, сайлов комиссияси мустакиллик, конунийлик, коллегиаллик, очиклик, тенглик, адолат хамда халоллик тамойиллари асосида сайлов жараёнларини ташкил этиш ва утказишга масъул булган маъмурий орган хисобланади.

Узбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодекс 27-моддасида фукароларнинг факатгина сайлов комиссиясининг хатти-харакатлари (карорлари) устидан шикоят килиш оркали сайловга доир хукукларини химоя килиш урнатилган. Бирок сайловга доир оммавий низолар факат бу билан чекланиб колмайди. Демократик институтлар ва инсон хукуклари буйича бюро (OSCE) томонидан 2019 йил 22 декабрда Узбекистон Республикаси Парламент сайловлари юзасидан хамда 2021 йил 24 октябрдаги Президент сайловлари юзасидан берган хулосасида хам фукароларнинг сайловга доир хукуклари суд томонидан етарлича химояланмаслиги келтирилган [12]. Бу эса конунчилигимизда бушлик борлигини англатиб, уни такомиллаштириш зарурлигини билдиради.

Жахон тажрибасида куплаб давлатлар уз конунчилигида фукароларнинг сайлов хукукларини судда химоя килишнинг самарали механизмлари урнатилганини гувохи буламиз. Улар жумласига Россия Федерацияси (Маъмурий суд ишларини юритиш тугрисида кодекс 1-моддаси 2-кисм 6-банди), ^иргизистон (Киргизистон Республикасининг Маъмурий процессуал кодекси 201-модда), Козогистон, Украинани (Маъмурий суд ишларини юритиш тугрисида кодекс 273-279-моддалари) келтириш мумкин. Уларда сайловга оид бир нечта оммавий низолар, ушбу низоларни куриб чикиш тартиби, уларнинг субъектлари, куриб чикиш муддати, процессуал харажатлар батафсил келтирилган. Миллий конунчилигимизни ушбу давлатлар тажрибасидан фойдаланган холда такомиллаштириш юкорида таъкидланган бушликни тулдириши мумкин.

Сайлов конунчилигимиздан хар бир сайлов компанияси узининг алохида хусусияти, жумладан, предмети, субъекти, муддати кабиларга эга. Ушбу хусусиятлар фукароларнинг сайлов хукукларини судда химоя килиш жараёнида хам хисобга олиниши ва шунга мувофик равишда процессуал тартиб урнатилиши зарур.

561

"Yangi O'zbekiston: barqaror J> VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 23

rivojlanishning ijtimoiy-falsafiy, Q ISSN 2181-1784

iqtisodiy-siyosiy va huquqiy masalalari" SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, фукароларнинг сайловга оид хукукларини химоя килиш механизмини такомиллаштириш миллий конунчилигимизда мавжуд бушликлар бартараф этиб, мазкур сиёсий хукукларини руёбга чикаришни кафолатлайди. Негаки юкорида куриб утканимиздек, конунчилигимизда фукаролар маъмурий судлар оркали факатгина сайлов комиссиясининги ноконуний хатти-харакатлари (карорлари)га нисбатан шикоят килиш хукукига эга булиб, ушбу судларга тааллукли булиши мумкин булган бошка оммавий муносабатлардан келиб чикувчи хукукларини химоя килишни истисно килади. Бу эса, уз навбатида, Асосий конунимизда кафолатланган судга шикоят килиш хукукимизни чеклаши мумкин [1].

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси,06.03.2019 й., 03/19/527/2706-сон, 05.09.2019 й., 03/19/563/3685-сон; 09.02.2021 й., 03/21/670/0089-сон, 09.02.2021 й., 03/21/671/0093-сон

2. Узбекистон Республикасининг Сайлов кодекси [26.06.2019]. ^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон; 31.05.2021 й., 03/21/691/0508-сон, 03.03.2022 й., 03/22/756/0180-сон;

3. Узбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тугрисидаги кодекси [01.04.2018]. ^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон, 17.08.2021 й., 03/21/708/0799-сон, 26.08.2021 й., 03/21/711/0825-сон, 17.09.2021 й., 03/21/716/0877-сон

4. Узбекистон Республикасининг "Узбекистон Республикасининг Сайлов кодексига узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида"ги ^онуни [31.05.2021]. ^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2021 й., 03/21/691/0508-сон;

5. "Маъмурий органлар ва улар мансабдор шахсларининг карорлари, харакатлари (харакатсизлиги) устидан шикоят килиш тугрисидаги ишларни куриб чикиш буйича суд амалиёти хакида"ги Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг карори 2-банди; "Маъмурий тартиб-таомиллар тугрисида"ги Узбекистон Республикасининг конуни 4-моддаси.

6. Суд органлари тизимида одил судловни таъминлаш борасидаги ишларнинг ахволи, муаммолар ва истикболдаги вазифаларга багишланган видеоселектор йигилиши [13.06.2017, Тошкент шахри] // URL:[ https://president.uz/oz/lists/view/645]

o

7. m.Mнpзнeeв. ^HTH Y3EEKHCTOH CTPATErH^CH. - TomKeHT: "y36eKucToH" HampueTu, 2021. - 108-6eT.

8. CafinoBHu Ky3aTyBHunap xaHKapo mu^^^hu^ 2021 huh 24 oKTa6pgaru y36eKucTOH PecnySnuKacu npe3ugeHT caHnoBuHara^acuga 6epraH gacTna6Ku Haru^anap Ba xynocanap тyFpнcнgaгн SaeHoTu // URL:[ https://www.osce.org/odihr/elections/uzbekistan/502203]

9. TypFyHoB O.K.HuHr "y36eKucToH PecnySoxnuKacuga cannoB ^apaeHuHuHr тamкнннн-xyкyкнн Macananpu" homhu w.^.h. onum ynyH gнccepтaцнacн 52-6eT.

10. HeMaToB y36eKucTOHga ^yKaponapHuHr caftnoB xyKyKHapu 6yзннгaнннгн тyFpнcнgaгн apu3a (muKoflT^apHu Kypu6 nuKum тapтн6н//Yurisprudensiya/2021/2

11. https://cyberleninka.ru/article/n/pravovoy-status-izbiratelnyh-komissiy-na-primere-izbiratelnogo-zakonodatelstva-stran-sng/viewer

12. https://www.osce.org/odihr/elections/uzbekistan/502203

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.