Научная статья на тему 'РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИ МАЪМУРИЙ ЮСТИЦИЯГА ОИД ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ'

РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИ МАЪМУРИЙ ЮСТИЦИЯГА ОИД ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Право»

194
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
маъмурий юстиция / маъмурий суд / қонунчилик / судлов шакллари / судялар ҳайъати / маъмурий суд иши босқичлари / administrative justice / administrative court / legislation / judicial forms / jury / stages of administrative proceedings

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Бахтиёрбек Авазбекович Усмонов

Мазкур мақола Россия Федерацияси маъмурий юстицияга доир қонунчилик ва унинг таҳлилига бағишланган. Мақолада юстицияга оид қонунчиликнинг назарий ва амалий аҳамияти мисоллар ѐрдамида ѐритилган. Бундан ташқари Россия Федерациясида судлов шакллари ва суд жараѐнида қўлланиладиган қонунлар ва улар асосида бериладаиган жазолар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF THE LEGISLATION OF ADMINISTRATIVE JUSTICE OF THE RUSSIAN FEDERATION

This article is devoted to the legislation of the Russian Federation on administrative justice and its analysis. The article illustrates the theoretical and practical significance of justice legislation with examples. In addition, the forms of trial in the Russian Federation and the laws applied in the judicial process and the penalties imposed on their basis are analyzed.

Текст научной работы на тему «РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИ МАЪМУРИЙ ЮСТИЦИЯГА ОИД ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ»

РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИ МАЪМУРИЙ ЮСТИЦИЯГА ОИД КОНУНЧИЛИГИ ТАХЛИЛИ

Бахтиёрбек Авазбекович Усмонов

Тошкент давлар юридик университети магистри

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола Россия Федерацияси маъмурий юстицияга доир конунчилик ва унинг тахлилига багишланган. Маколада юстицияга оид конунчиликнинг назарий ва амалий ахамияти мисоллар ёрдамида ёритилган. Бундан ташкари Россия Федерациясида судлов шакллари ва суд жараёнида кулланиладиган конунлар ва улар асосида бериладаиган жазолар тахлил килинган.

Калит сузлар: маъмурий юстиция, маъмурий суд, конунчилик, судлов шакллари, судялар хайъати, маъмурий суд иши боскичлари

ANALYSIS OF THE LEGISLATION OF ADMINISTRATIVE JUSTICE OF

THE RUSSIAN FEDERATION

Bakhtiyorbek Avazbekovich Usmonov

Master of Tashkent State Law University

ABSTRACT

This article is devoted to the legislation of the Russian Federation on administrative justice and its analysis. The article illustrates the theoretical and practical significance of justice legislation with examples. In addition, the forms of trial in the Russian Federation and the laws applied in the judicial process and the penalties imposed on their basis are analyzed.

Keywords: administrative justice, administrative court, legislation, judicial forms, jury, stages of administrative proceedings

КИРИШ

Россия Федерациясида судлар бошка давлат органлари, жумладан, конун чикарувчи хамда ижро этувчи органлардан мустакил тарзда уз фаолиятини олиб боради. "Умумий судлар давлат органларини муайян харакатларни амалга оширишга мажбурловчи карорлар кабул кила оладилар, купгина давлатларнинг

маъмурий судлари эса бундай ваколатга эга эмаслар". Россия суд шакли бошка мамлакатлар судлов шаклларидан узининг умумий характерга эга эканлиги билан алохида ажралиб туради. Шу боисдан хам, бу судлов шакли нисбатан МДХ, мамлакатлари судлов шаклларига якин хамда маъмурий суд ишини юритиш боскичлари хам бир-бирига жуда хам ухшаш хисобланади.

2015 йил 8 мартда кабул килинган Россия Федерацияси Маъмурий суд иш юритуви тугрисидаги кодекс кабул килинган. Ушбу кодекс мазмун жихатидан маъмурий иш, конунчилик, процессуал коидалар, судьялар макоми каби саволларга жавоб топишда жуда мухим саналади. Шуни хам инобатга олиш керакки, ушбу кодекс нисбатан хозирги замон шароитини инобатга олган холда энг асосий коидаларни узида мужассам этган. Ушбу кодекснинг максади бузилган ёки низолашилаётган хукукларни химоя килишдан иборат.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Суд ушбу кодексда назарда тутилган тартибда бузилган ёки низолашилаётган хукуклар хакидаги, фукаро эркинлиги ва манфаатлари конунийлиги хакидаги, ташкилотлар манфаати хукуклари хакидаги маъмурий ёки оммавий хукукий муносабатлардан келиб чикувчи маъмурий ишларни куриб чикади, шунинг баробарида куйидаги низоларни хам куриб чикади:

Норматив-хукукий хужжатнинг тулик ёки кисман хакикий эмас деб топиш хакидаги ишлар;

Давлат хокимияти органлари, харбий бошкарув органлари, махаллий узини узи бошкариш органлари, мансабдор шахслар, давлат ёки муниципал хизматчилар томонидан чикарилган карорлар ва харакат ёки харакатсизлик хакидаги ишлар;

Нотижорат ташкилотлар хамда узини узи бошкарувчи органлар томонидан чикарилган карорлар, харакат ёки харакатсизлик;

Судьялар малака хайъати томонидан чикарилган карорлар, харакат ёки харакатсизлик;

Россия Федерацияси фукаросининг референдумда катнашиш ёки сайлов хукуки тугрисидаги ишлар ва конунда назарда тутилган бошка ишлар.

Россия Федерацияси Маъмурий суд иш юритуви тугрисидаги кодекс билан белгилаб куйилган хамда оммавий-хукукий муносабатлардан келиб чикувчи ваколат жихатидан Конституциявий суд, Олий суд, умумий юрисдикция судлари, арбитраж судларининг ваколатларига тегишли булган ишларнинг куриб чикилишига йул куйилмайди.

Маъмурий суд процессида муомала лаёкати шахснинг уз харакатлари билан процессуал хукукларни амалга ошириш, процессуал мажбуриятларни бажара олишга кодир булишликни англатади. Шахслар муомала лаёкатига кура куйидагича таснифланади:

16 ёшдан 18 ёшгача булган вояга етмаган шахслар, муомала лаёкати чекланган шахслар. Улар маъмурий низолардан келиб чикувчи маъмурий ишларда конунда назарда тутилган холларда иштирок этиши мумкин. Суд зарур деб топган холларда ишда иштирок этиш учун ушбу шахсларнинг конуний вакилларини хам жалб этиши мумкин.

Давлат хокимияти органлари, махаллий уз-узини бошкариш органлари, сайлов комиссияси, жамоат бирлашмалари, диний ва бошка ташкилотлар, шунингдек нотижорат ташкилотлар.

Юридик шахс макомига эга булмаган жамоат ёки диний ташкилотлар;

18 ёшга етмаган шахслар, шунингдек муомала лаёкати чекланган шахслар, конунга мувофик маъмурий ишларда иштирок эта олмайдиган шахсларнинг хукук ва манфаатлари суд процессида конуний вакиллари оркали химоя килиниши кафолатланади. Муомалага лаёкатсиз деб топилган шахснинг хукук ва манфаатлари, эркинлиги суд процессида конуний вакиллари оркали амалга оширилади. Фукаролиги йук шахсларнинг, чет эл фукароларининг маъмурий хукукий лаёкатлари хамда лаёкатсизлиги уларнинг шахсий конунлари оркали, халкаро шартномалар оркали белгиланади.

Маъмурий суд процессининг принциплари сифатида куйидагилар курсатиб утилган:

Судларнинг мустакиллиги;

Барчанинг конун ва суд олдида тенглиги;

Маъмурий ишларнинг курилишида конунийлик хамда одиллик;

Маъмурий суд процессининг окилона мудатда куриб чикилиши хамда маъмурий ижро актининг окилона муддатда ижро этилиши;

Суд мухокамасининг очиклиги хамда шаффофлиги;

Суд мухокамасининг бевосита утказилиши;

Маъмурий суд мухокамасида томонлар тенг хукуклиги.

Ушбу принципларга мувофик, барча суд ишлари очик тарзда утказилади. Суд ишларининг ёпик шаклда утказилиши давлат сири ёки бошка конун билан курикланадиган сирлар булган холларда йул куйилади. Шунингдек, суд ишларининг ёпик шаклда утказилишига ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосномаси, иктисодий сирлар мавжуд булган ишлар, маъмурий суд

ишларининг коидага биноан утказилишига тусик буладиган шахсларнинг шахсий хаётига тааллукли маълумотлар мавжуд булган холларда суд ишларни ёпик тарзда куриши мумкин. Ишда иштирок этувчи хамда иштирок этмайдиган шахсларнинг суд ишининг утказиладиган жойи, куни, вакти, суд томонидан кабул килинган карор хакидаги огзаки ёки ёзма маълумотнома, суд хал киладиган иш хакидаги хукуклари ва мажбуриятлари тугрисидаги маълумотлар чекланиши мумкин эмас. Х,ар ким маъмурий суд мажлисида куриб чикилган карор билан конунда белгиланган тартибда танишиб чикиш хукукига эга.

Суд маъмурий иш буйича барча далилларни бевосита амалга ошириши лозим. Маъмурий даъво тугрисидаги аризалар давлат органига, махаллий узини узи бошкариш органига, сайлов комиссиясига, референдум комиссиясига, ташкилотга у жойлашган жой буйича; мансабдор шахсга, давлат ёки муниципал хизматчисига эса у давлат органи жойлашган жой буйича белгиланади. Россия Федерациясида доимий яшаш жойига эга булмаган ёки яшаш жойи номаълум булган чет эл фукароси томонидан маъмурий даъво аризаси унинг мол-мулки жойлашган жой буйича ёки унинг Россия Федерациясида охирги яшаш жойи буйича берилади.

НАТИЖАЛАР

Бир неча судларга тегишли булган судловга тегишлилик коидаси буйича танлов конун хужжатларига кура даъвогарга берилади. Маъмурий ишни куриш учун судьялар автоматик ахборот тизимидан фойдаланган холда, судьяларнинг ихтисослашуви хамда ишнинг огирлигини инобатга олган холда шакллантирилади. Бир нафар судья ёки судьялар гурухи томонидан курилиши бошланган иш ушбу судья ёки судьялар гурухи томонидан куриб тамомланиши керак. Судьяларнинг алмашинуви куйидаги холларда амалга оширилади:

Судьялар узини рад этиши ёки судьяларни рад этиш хакидаги ариза асосида;

Судьянинг узок муддатга касаллик, мехнат таътили, укиш, хизмат сафарига чикиши;

Федерал конунларга мувофик судьяларнинг ваколатлари тугатилиши.

Маъмурий процессда судьяларнинг ёки судьянинг алмашинуви ишни куришни бошидан бошланишига олиб келади. Маъмурий ишлар биринчи инстанцияда якка судья томонидан куриб чикилади, агар ишлар суд хайъати томонидан куриб чикилиши конунда курсатиб утилмаган булса. Биринчи инстанцияда ишлар судьялар томонидан коллегиал тарзда курилганда, судьялар

таркиби уч нафар таркибда шакллантирилади. Биринчи инстанция судида ишлар куйидаги холларда коллегиал тартибда курил ади:

1. Россия Федерацияси Президенти ёки Хукумати томонидан чикарилган актнинг ноконунийлиги тугрисидаги маъмурий иш;

2. Сайлов комиссиясини таркатиш тугрисидаги ишлар;

3. Биринчи инстанция судининг ишни коллегиал тартибда куриш тугрисидаги ишлар;

4. Россия Федерацияси Олий суди интизомий кенгаши томонидан куриладиган маъмурий ишлар.

Апелляция инстанциясида иш коллегиал тартибда уч нафар судья иштирокида курилади. Маъмурий иш судьялар томонидан коллегиал тарзда куриладиган такдирда юзага келадиган саволлар судьялар купчилик овози билан хал этилади. Хеч бир судья овоз беришда бетараф колиши мумкин эмас. Суд ишида раислик килувчи охирги булиб овоз беради. Агар судья судьяларнинг купчилик овозига карши фикрда буладиган такдирда, у уз фикрини ёзма тарзда баён этишга хакли. Бу фикр укиб эшиттирилмайди. Суд маъмурий иш буйича уз карорини иш утганидан 5 кун ичида баён этиши керак.

Маъмурий суд ишларида ишда иштирок этувчи сифатида куйидаги шахслар катнашади:

Тарафлар;

Манфаатдор шахслар;

Прокурор;

Бошка шахсларнинг манфаатларини химоя килиб чикувчи давлат органлари.

Судда тарафлар сифатида маъмурий даъвогар хамда маъмурий жавобгар катнашади. Маъмурий давогар шахс сифатида судга уз эркинлиги, конуний манфаатлари, хукукини химоя килишни сураб мурожаат этган шахс тушунилади. Маъмурий даъвогар шахс сифатида Россия Федерацияси фукароси, чет эл фукароси, фукаролиги булмаган шахс, миллий, хорижий, халкаро ташкилотлар, жамоат бирлашмалари, диний бирлашмалар хам булиши мумкин. Конунда назарда тутилган холларда, маъмурий даъвогар сифатида давлат хокимияти органлари хам катнашиши мумкин.

Россия Федерацияси Маъмурий суд иш юритуви тугрисидаги кодекс 27-моддасида суд томонидан маъмурий ишларни бошка судларга юбориш коидалари уз ифодасини топган. Унга мувофик, маъмурий иш суд томонидан тегишлилик масаласига амал килган холда кабул килинади хамда у куриб

чикилади, гарчи кейинчалик ушбу иш бошка суднинг судловига тегишли булса хам. Суд куйидаги холларда ишни бошка судга ошириши мумкин:

1. Илгари аникланмаган маъмурий жавобгарнинг яшаш манзили энди аникланган холларда;

2. Суд ишни кабул килиш жараёнида судловлилик коидаларини бузган булса;

3. Бир ёки бир неча судьяларнинг рад килиниши ёки улар бошка бир сабаб билан суд ишини юрита олмаслиги окибатида ушбу судда ишни куриб чикиш иложсиз булиб колган холларда.

Ишни бир суддан бошкасига утказиш ёки утказишни рад этиш суд ажримига мувофик амалга оширилади. Бир суддан бошка судга йуналтирилган маъмурий иш суд томонидан куриб чикилиши лозим. Россия Федерациясида судловлилик масаласида тортишувга йул куйилмайди.

Маъмурий даъво аризаси суд томонидан куйидаги холларда рад этилиши мумкин:

Маъмурий даъво аризаси суд иш юритувида куришнинг имкони мавжуд булмаса, у бошка суднинг судловига тааллукли булса;

Маъмурий даъво аризаси шахсларнинг хукукларини химоя килувчи ташкилотлар, махаллий узини узи бошкарувчи органлар, мансабдор шахслар томонидан берилган булиб, кодекс хамда бошка федерал конунлар буйича бундай хукук курсатиб утилмаган булса;

Маъмурий даъво аризасида назарда тутилган низоли норматив-хукукий хужжат ёки карор, харакат ёки харакатсизлик окибатида низо мавжуд булмай, балки ушбу акт ёки карорлар оркали шахсларнинг бошка хукуклари бузилиши мумкин булса;

Ушбу иш буйича суд томонидан конуний кучга кирган хукм мавжуд булса;

Ушбу кодексда назарда тутилган ишни рад этиш учун бошка асослар мавжуд булса.

Шунинг билан бир каторда айрим холларда маъмурий шикоят аризасини кайтариши хам мумкин. Уларга куйидагилар киради:

1. Жавобгар ушбу кодексда урнатилган низоларни хал килиш тартиб -коидаларига риоя этмаган булса;

2. Иш суд иш юритувига тегишли булмаса;

3. Маъмурий даъво аризаси процессуал муомала лаёкатига эга булмаган шахс томонидан берилган булса;

4. Маъмурий даъво аризаси имзоланмаган ёки уни имзолашга ваколати булмаган шахс томонидан имзоланган булса;

5. Ушбу судда ёки бошка судда, шунингдек арбитраж судида айнан шу томонлар уртасида айни бир предмет юзасидан кузгатилган бошка иш мавжуд булса;

6. Иш суд иш юритувига кабул килингунига кадар аризани берган шахс уни кайтариб олган булса;

7. Маъмурий даъво аризаси харакатсиз колдирилганидан сунг ундаги етарли булмаган далиллар уз вактида тулдирилмаган булса;

8. Даъво аризасини кайтариш учун бошка холатлар мавжуд булса;

Суд даъво аризаси ишда куриб чикиш учун тайёр деб хисобланганидан сунг, ишни судда куриш хакида ажрим чикаради. Ушбу карорда судда иштирок этувчи манфаатдор тарафлар, унда хал этилиши лозим булган масалалар хамда саволлар, иш куриладиган жой ва вакти курсатилган булиши керак. Суд музокаралари огзаки тарзда утказилади. Истисно холларда суд мажлиси ёзма шаклда хам утказилиши мумкин. Маъмурий иш Олий суд томонидан иш келиб тушганидан сунг, ишни суд мухокамасига тайёрлашларни хам кушиб хисоблаган холда, 3 ойда куриб чикади, бошка судлар томонидан эса 2 ойда куриб чикилиши лозим.

Нисбатан кийин булган маъмурий ишлар суд томонидан 1 ойга узайтирилиши мумкин. Агар шахс объектив сабабларга кура суд мажлисида иштирок этишнинг имкони булмаса, суд маъмурий ишни тугри куриб чикиш хамда хал килиш учун видеоконференция оркали ишни олиб бориши мумкин. Видеоконференция шахс жойлашган, яшайдиган ёки етиб келган жой оркали амалга оширилиши мумкин. Шахс видеоконференция оркали ишда иштирок этиши тугрисида суд ажрим чикаради.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни таъкидлаш лозимки, Россия Федарациясида маъмурий юстициянинг умумий судлов шакли амал килиб, алохида маъмурий судлар мавжуд эмас. Лекин, оммавий-хукукий низолар алохида Маъмурий суд иш юритуви кодекси асосида хал этилади.

REFERENCES

1. Г.Т.Хакимов. Узбекистонда маъмурий юстицияни ривожлантиришнинг муаммолари. Монография. - Т.: ТДЮИ нашриёти, 2009. - Б. 125.

2. Кодекс административного судопроизводства Российской Федерации от 08.03.2015 N 21-ФЗ (ред. от 31.07.2020) (с изм. и доп., вступ. в силу с 11.08.2020) // http://www.consultant.ru /document/cons_doc_LAW_176147/376390c2e0b4d19fbd9ad25590e 17fce8a5c2671/

3. Административное право зарубежных стран. Авт. коллектив. - М.: "Спарк", 1996. - С. 65.

4. Кодекс административного судопроизводства Российской Федерации от 08.03.2015 N 21-ФЗ (ред. от 31.07.2020) (с изм. и доп., вступ. в силу с 11.08.2020) // http://www.consultant.ru /document/cons_doc_LAW_176147/376390c2e0b4d19fbd9ad25590e 17fce8a5c2671/

5. Кодекс административного судопроизводства Российской Федерации от 08.03.2015 N 21-ФЗ (ред. от 31.07.2020) (с изм. и доп., вступ. в силу с 11.08.2020) // http://www.consultant.ru /document/cons_doc_LAW_176147/376390c2e0b4d19fbd9ad25590e 17fce8a5c2671/

6. Кодекс административного судопроизводства Российской Федерации от 08.03.2015 N 21-ФЗ (ред. от 31.07.2020) (с изм. и доп., вступ. в силу с 11.08.2020) // http://www.consultant.ru /document/cons_doc_LAW_176147/376390c2e0b4d19fbd9ad25590e 17fce8a5c2671/

7. Абознова О.В. Суд в механизме реализации права на судебную защиту в гражданском и арбитражном процессе: Автореф. дисс. ... канд. юр ид. наук. — Екатеринбург, 2006. С. 23

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.