Научная статья на тему 'САВДО ХИЗМАТЛАРИНИ РАКАМЛАШТИРИШДА ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТНИ ТАЬСИРИ'

САВДО ХИЗМАТЛАРИНИ РАКАМЛАШТИРИШДА ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТНИ ТАЬСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтисодиёт / савдо / яшил иқтисодиёт / хизматлар. / economy / trade / green economy / services.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Саттарова Н.Т.

Ушбу мақолада бугунги кунда мамлакатимиз иқтисодиётида савдонинг ўрна ва аҳамияти, савдо жараёнларини оптималлаштириш ва рақамлаштириш, бунда яшил иқтисодиётнинг зарурати тўғрисида муаллиф қарашлари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article presents the author's views on the role and importance of trade in the economy of our country today, the optimization and digitalization of trade processes, and the need for a green economy.

Текст научной работы на тему «САВДО ХИЗМАТЛАРИНИ РАКАМЛАШТИРИШДА ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТНИ ТАЬСИРИ»

I. TARMOQLAR VA SOHALAR IQTISODIYOTI

САВДО ХИЗМАТЛАРИНИ РАКАМЛАШТИРИШДА ЯШИЛ ЩТИСОДИЁТНИ ТАЬСИРИ

Саттарова Н.Т.

СамИСИ Менежмент кафедраси доценти в.б., PhD

Аннотация. Ушбу маколада бугунги кунда мамлакатимиз иктисодиётида савдонинг урна ва ахамияти, савдо жараёнларини оптималлаштириш ва ракамлаштириш, бунда яшил иктисодиётнинг зарурати тугрисида муаллиф карашлари келтирилган.

Калит сузлар: иктисодиёт, савдо, яшил иктисодиёт, хизматлар.

Abstract. This article presents the author's views on the role and importance of trade in the economy of our country today, the optimization and digitalization of trade processes, and the need for a green economy.

Key words: economy, trade, green economy, services.

Мамлакатимиз иктисодиётида ракамлаштиришнинг ахдмияти йилдан-йилга ошиб бормокда. Айникса, иктисодиётнинг ажралмас ва мухим сохаси сифатида савдо фаолиятида унинг урни бекиёсдир. "Яшил" иктисодиётга утиш ва "яшил" усиш масалалари бугунги кундаги жахон иктисодиёти кун тартибидаги энг долзарб вазифалардан бири булиб, Узбекистонда хам бу борада ривожланиш буйича халкаро хамкорташкилотлар билан бирга катор ишлар амалга оширилди. Хусусан:

1. Узбекистон Республикасининг 2022 йил 2 декабрдаги "2030 йилгача Узбекистон Республикасининг "яшил" иктисодиётга утишига каратилган ислохотлар самарадорлигини ошириш буйича чоратадбирлар тугрисида"ги ПП -436-сон карори кабул килинди. Кдрор билан куйидаги стратегик хужжатлар ва тизимлар тасдикланди:

- стратегик максадларга эришишга мулжалланган 2030 йилгача Узбекистон Республикасида "яшил" иктисодиётга утиш ва "яшил" усишни таъминлаш Дастури;

- саноат тармокларида "яшил" иктисодиётга утиш ва энергия тежамкорлигини таъминлаш буйича Концепция;

- 2030 йилгача Узбекистон Республикасида "яшил" иктисодиётга утиш ва "яшил" усишни таъминлаш буйича Х,аракатлар режаси;

- ишлаб чикарилган махсулотнинг энергия сигими курсаткичини 2026 йилга келиб 2022 йилга нисбатан 20 фоизга камайтиришга каратилган 2022- 2026 йилларда иктисодиёт тармокларида ёкилги-энергетика ресурсларини тежашнинг Максадли параметрлари;

- Узбекистан Республикасида "яшил" иктисодиётга утиш чораларини мувофиклаштириш буйича Идоралараро кенгаш таркиби янгиланди;

- "Яшил" иктисодиётга утиш ва «яшил» усиш буйича Донорларнинг мувофиклаштириш гурухи тасдикланди.

- Иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлигида кушимча 4 та штат бирлигидан иборат Донорларнинг мувофиклаштириш гурухд фаолиятини ташкил килувчи, "Яшил" иктисодиёт Стратегияси, Дастури ва Хдракатлар режасида белгиланган вазифаларни амалга оширишда уни Идоралараро кенгаш билан узаро мувофиклаштиришга кумаклаш ишчи органи вазифасини бажарувчи лойиха офиси Техник котибияти ташкил этилди.

2. Франция тараккиёт агентлиги (AFD - Agence Française de Développement) билан хамкорликда 2022 йилда "Яшил" иктисодиёт буйича давлат сиёсати сохасида лойиха амалга оширилди. Мазкур дастур доирасида AFD томонидан Узбекистон Республикасини "яшил" иктисодиётга утишига кумаклашиш кузда тутилган. Шунингдек, ушбу йуналишида иктисодиётни декарбонизациялаш буйича узок муддатли стратегияни ишлаб чикиш, миллий микёсда иссикхона гази ташланмаларининг мониторинги, хисоботи ва текшируви (MRV) тизими жорий этиш, "яшил" бюджетлаштириш жорий килиш хамда бошка йуналишларда ишлар амалга ошириш бошланди.

3. ^азилма ёкилгилар субсидияларини камайтириш хисобига энергия ресурслари сарфини макбуллаштириш максадида Франция тараккиёт агентлиги дастури доирасида Баркарор ривожланиш халкаро институти (IISD) билан биргаликда казилма ёкилгилар субсидияларини хатловдан утказиш хамда уларни камайтириш буйича урганишлар йулга куйилди.

4. Жахон банки билан биргаликда Париж битими 6-моддасига мувофик кискартирилган иссикхона газларининг халкаро савдоси механизмини йулга куйиш буйича лойиха ишлаб чикилди. Бунда, Жахон банки хузуридаги "Углерод активлари трансформатив фонди" (Transformative Carbon Asset Facility - TCAF) молиявий кумагида Узбекистон хукуматига углерод бозорида иштирок этишда кумаклашиш лойихаси амалга оширилади.

Мобилликни рагбатлантириш учун уй-жой сектори стратегиясини кайта куриб чикиш каби куллаб-кувватлаш сиёсати билан бир каторда инкироз ва узок муддатли декарбонизация таъсирида булган сохаларда кайта тайёрлаш ва укитиш учун ихтисослаштирилган ёрдамни такдим етиш. ^укумат томонидан куллабкувватланадиган арзон уй-жой дастурларига энергия тежайдиган ечимларни киритиш талабини курилиш сохасида, шу жумладан турар жой, савдо ва ишлаб чикариш каби барча сегментларида, кенгайтириш керак. Курилиш сохасига масъул булган тегишли давлат идораларининг мутахассислари, шунингдек курилиш ва мухандислик компаниялари ходимлари, яшил курилиш технологиялари, махсулотлари ва хизматлари буйича укитилиши керак. Шунингдек, жамоат ва автомобил транспортида юк ташиш сиёсатини ишлаб чикадиган транспорт ва шахар идораларида асосий ходимларнинг салохиятини ошириш керак.

Устувор харакатлар иш уринларини яратиши ва тенгсизликни камайтириши керак. Улар тезкорлик билан амалга оширилиши мумкин булиши керак, давлат томонидан молиялаштиришга тайёр максадларни ва жадал суръатларда кенгайтирилиши мумкин булган амалдаги сиёсат чораларини уз ичига олиши керак. Бунда улар индивидуал технологик натижаларга эришишдан кура, узок муддатли ва тизимли тасаввурга ега булган тармоклараро, идоралараро ёндашувларга шароит барпо килиши керак. К^иска муддатда иктисодий юкни камайтириш учун мавжуд булган атроф-мухит коидаларини юмшатишдан хам сакланиш керак, чунки узок муддатли заифликдан келиб чикадиган харажатлар купинча киска муддатли иктисодий йенгилликларнинг афзалликларидан купрок булади.

Илмий лойиха иштирокчилари томонидан электрон тижорат тизимини ривожланишига таъсир этувчи омиллар тахлил этилди ва уларнинг ичида электрон савдо майдонларини (ЭСМ) ташкил килинишининг услубий ёндашуви мухим урин тутиши аникланди.

Тахлил натижаларига асосланиб, ЭСМни талаб даражасида шакллантириш учун электрон тижорат тизимида куйидаги асосий элементлар мавжуд булиши максадга мувофик:

• Электрон ахборот алмашув тизими. Унинг асосини Интернет ёки бошка электрон тизимлари ташкил килиши мумкин.

• Электрон почта. Унинг электрон савдо иштирокчилари уртасида тугридан-тугри алока урнатиш учун зарурдир.

• Электрон тулов тизими. Электрон савдо жараёнида тугридан-тугри хисоб-китобларни амалга ошириш учун шарт-шароитларни яратиб берувчи тизим.

• Интранет тизими. Унинг ёрдамида харидор ишлаб чикарувчининг ички ахборот базаларига тугридан-тугри уланган холда конун доирасида рухсат этилган кушимча маълумотларни олиши мумкин, масалан ишлаб чикарувчи тугрисида, улар томонидан ишлаб чикарилаётган махсулотлар тугрисида ва хк.

• Экстранет тизими. Унинг ёрдамида электрон савдо жараёнига тааллукли бошка соха вакилларини ахборот базасига конун доирасида рухсат этилиб, кушимча маълумотлар олиш имконини беради. Масалан, сифат сертификатини берган ташкилотга тугридан-тугри мурожаат килиб, курсатилган сертификатни хакконийлигини тасдиклаб олиш мумкин, шунингдек бошка орган ва ташкилотлар базасидан хам зарурий маълумотларни олиш мумкин.

• Ички арбитраж тизими. Ушбу тизимни мавжуд булиши, электрон савдо иштирокчиларининг ишончини оширишда ва уларнинг уртасида юзага келадиган низоларда зарур хисобланади.

• Логистика тизими. Электрон савдо тизимида материал куринишдаги товарларнинг олди-сотдиси амалга оширилиши учун баркарор ишловчи транспорт логистика тизими мавжуд булиши талаб этилади.

Юкорида санаб утилган электрон тижорат тизимининг элементларини эътиборга олган холда ЭСМни ташкил килиш учун такомиллаштирилган

намунавий андаза булиши ва АКТ сохасидаги юкори малакали мутахассисларни доимий иштироки зарур булади.

Илмий тадкикот натижалари шуни курсатдики, электрон тижорат тизими фаолиятида тижорат банклари хисоб-китоб жараёнида фаол иштирок этиши талаб этилади, вахоланки халкаро амалиётда банклар ушбу жараёнда фаол иштирок этиб, юкорида кайд этилган электрон тижорат тизимининг компоненти булмиш тулов тизимини шакллантиришда асосий ролни бажаради.

Х,озирда Узбекистон иктисодиётида банк карталаридан электрон савдо жараёнларида самарали фойдаланишни таъминлаб берувчи ЭСМларини юкори даражада ташкил килинишини ва уларда товар ва хизматларни кенг ассортиментини жамланишини таъминлаш лозим.

Тижорат банклари томонидан олиб борилаётган харакат ва уларни электрон дуконлари билан килинаётган келишувлари кутилаётган натижани талаб даражасида бера олмаганлигини кузатиш мумкин. Бундай ёндашув асосида, электрон тижорат тизимининг мавжуд имкониятларидан ва бугунги ишлаб чикариш холатидан келиб чикиб, кенг доирада товар ва хизматларни сотилишини камраб олиниши ва банкларни ушбу сохадаги тулов хизматларини курсатиши паст даражада колмокда. Хрзирда республикада электрон дуконларда мавжуд товарлар ёки хизматларнинг ассортименти паст, бундан ташкари, виртуал тарзда товар ва хизматларни таклиф этишда электрон тижорат тизимининг зарурий компонентлари тула шаклланмаганини куриш мумкин. Албатта, электрон тижорат Узбекистон иктисодиёти учун янги соха булганлиги ва тажрибанинг камлиги бунинг асосий сабабидир.

Ишлаб чикилган таклифлар электрон тижорат тизимининг ривожланишига ва хозирда унда мавжуд муаммоларни хал этишга уз хиссасини кушади деб уйлаймиз.

• ички ва ташки бозорларга бирдек хизмат килувчи йирик ЭСМларини яратиш;

• яратиладиган йирик ЭСМларига Узбекистонда ишлаб чикарилган барча товар ва хизматларни жамлаш механизмини ва имкониятини куриб чикиш зарур;

• йирик ЭСМларини тижорат банклари ва банклараро клиринг маркази билан хамкорлик килиши ва улар уртасида шартномалар асосида ушбу тузилмаларнинг бу сохадаги фаолиятларини уйгунлаштириш лозим;

• электрон тижорат тизимида иштирок этиши зарур булган барча орган (Солик, Давлат стандарти, Божхона ва б.) ва ташкилотларнинг ягона ахборот майдонини ташкил килиш оркали унинг иштирокчиларига етарли даражада шарт-шароитлар яратиш ва мавжуд хатарларни камайтиришга эришиш;

• электрон савдо майдонларини яратиш борасидаги меъёрий хужжатларни, юкоридаги таклифларни инобатга олган холда такомиллаштириш зарур.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Markovitch S., Willmott P. ccelerating the digitization of business processes/McKinsey, 2014. http: //www.mckinsey .com

2. Шмидт А.Н. Цифровая экономика. М. 2017

3. Электронный маркетинг/под ред. Данько Т.П. и др. М.: ИНФРАМ. 2003

4. Юрасов А.В. Электронная коммерция. М.2013 60.

5. Лапидус Л.В. Цифровая экономика: управление электронным бизнесом и электронной коммерцией. — М.: ИНФРА-М, 2019.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.