Научная статья на тему 'БАНК ФАОЛИЯТИНИ АМАЛГА ОШИРИШНИ ТАРТИБГА СОЛУВЧИ МЕЁРИЙ-ҲУҚУҚИЙ ҲУЖЖАТЛАР'

БАНК ФАОЛИЯТИНИ АМАЛГА ОШИРИШНИ ТАРТИБГА СОЛУВЧИ МЕЁРИЙ-ҲУҚУҚИЙ ҲУЖЖАТЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
107
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
банк / иқтисодиёт таркиби / банк фаолияти / бозор муносабатлари.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шарипова Нигина

Мазкур мақолада бугунги кунда мамлакатимизда банклар фаолияти, унинг ўзига хос имкониятлари, банк фаолиятининг мазмуни ва назарий асослари бўйича фикр мулоҳазалар келтирилган. Қолаверса, банк фаолиятини амалга оширишни тартибга солувчи меёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар ишини такомиллаштириш бўйича муаллиф томонидан илмий амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БАНК ФАОЛИЯТИНИ АМАЛГА ОШИРИШНИ ТАРТИБГА СОЛУВЧИ МЕЁРИЙ-ҲУҚУҚИЙ ҲУЖЖАТЛАР»

БАНК ФАОЛИЯТИНИ АМАЛГА ОШИРИШНИ ТАРТИБГА СОЛУВЧИ

МЕЁРИЙ-^УКУКИЙ ХУЖЖАТЛАР

Шарипова Нигина

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти "Банк иши" кафедраси стражёр-ассистенти e-mail: ni gina2442n@gmail. com

Аннотация. Мазкур маколада бугунги кунда мамлакатимизда банклар фаолияти, унинг узига хос имкониятлари, банк фаолиятининг мазмуни ва назарий асослари буйича фикр мулохазалар келтирилган. Крлаверса, банк фаолиятини амалга оширишни тартибга солувчи меёрий-хукукий хужжатлар ишини такомиллаштириш буйича муаллиф томонидан илмий амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: банк, иктисодиёт таркиби, банк фаолияти, бозор муносабатлари.

Узбекистонда иктисодий ислохотлар чукурлашиб боргани сари банк фаолияти олдида турган вазифалар хам мураккаблашиб бормокда. Улар канчалик мохирлик ва самарали ёндашувларга таяниб ечилса, шунга караб Узбекистонни 50 та иктисодиёти ривожланган ракобатбардош мамлакатлар каторига кириши тезлашади. Иктисодиётни модернизациялаш шароитида банк тизимини ислох килишни янада чукурлаштириш ва баркарорлигини ошириш, банк тизимига ахоли хамда хорижий инвесторларнинг ишончини янада мустахкамлаш, ахборот-коммуникация технологияларини кенг куллаган холда, курсатилаётган банк хизматларининг тури ва хизматлар бозори куламини кенгайиб бориши хозирги куннинг долзарб масаларидан бири хисобланади.

Банк фаолиятини амалга ошириш учун хизмат киладиган меъёрий хужжатлар, жумладан "Марказий банк", "Банклар ва банклар фаолияти тугрисидаги" Узбекистон конунлари, Марказий банкнинг тижорат банклари фаолиятини тартибга солишга каратилган Республика Президенти Фармонлари Марказий банкнинг йурикномалари хам шу бобга киритилган.

Албатта, банк тизимини хозирги замон талабларига мос тарзда такомиллаштириш биринчи навбатда ушбу фаолиятга таалукли конунчиликка тегишли узгартиришлар киритишни такозо этади. Шуни хам таъкидлаб утиш жоизки, банклар фаолиятини бошкаришни таъминлайдиган асосий конунлар 1995 йилда кабул килинган ва шунча узок муддат, яъни чорак аср утган булсада, уларга жахон ва мамлакатимиз иктисодиётида юз бераётган узгаришлар акс эттирилмай келаётган эди.

Узбекистоннинг банк тизими икки погонали булиб, унинг биринчи погонасини Марказий банк ва иккинчи погонасини эса тижорат банклари эгаллайди. Республикамиз Президенти Ш. Мирзиёев 2019 йилнинг 11 ноябрида "Марказий банк тугрисидаги" конунни имзолади. Ушбу конуннинг максади

МБнинг фаолиятини тартибга солишдан иборат. Марказий банк матбуот хизматининг хабар килишича, конуннинг 1995 йилда кабул килинган тахриридан фаркли уларок, янги тахририни ишлаб чикишда Марказий банкнинг иктисодиётда нархлар баркарорлиги, банк тизими ва тулов тизимлари фаолияти баркарорлигини таъминлаш зарурияти хисобга олинган. Жужжат 11 боб ва 72 моддадан иборат. Конуннинг янги тахрири Халкаро валюта жамгармаси мутахассислари билан хамкорликда тайёрланган булиб, хорижий давлатлар, хусусан, Россия, Швейцария, Польша, Грузия ва бошка мамлакатлар марказий банкларининг илгор тажрибасини узида жамлаган.

Марказий банкнинг самарали ва замонавий пул-кредит сиёсатини ишлаб чикиш ва амалга ошириш борасидаги функциялари кенгайтирилди ва янгиланди. Шунингдек, инфляция даражасини мониторинг, тахлил ва прогноз килиш, банк тизими ва пул-кредит курсатгичлари хамда ташки сектор статистикаси, шу жумладан, тулов баланси, республиканинг Халкаро инвестицион позицияси, ташки карзи ва олтин-валюта захираси тугрисидаги маълумотларни шакллантириш ва эълон килиш буйича вазифалар белгиланди.

Мазкур конунга мувофик, Марказий банк Бошкаруви келгуси йил учун пул-кредит сиёсатининг асосий йуналишларини, шу жумладан, ликвидликни такдим этиш ва жалб килиш параметрлари, Марказий банкнинг пул-кредит операциялари буйича фоиз ставкалари хамда асосий фоиз ставкаси даражасини белгилайди ва тасдиклайди. Шунингдек, мажбурий захира талаблари меъёрлари, ажратиладиган кредитлар буйича таъминот турлари руйхати, тизимли мухим банклар учун пруденциал меъёрлар ва бошка ваколатларни урнатади. Конун билан Марказий банк фаолияти шаффофлигини оширишга каратилган фаол коммуникация сиёсатини юритиш асослари белгилаб берилмокда. Бу, уз навбатида, ахоли ва иктисодиёт субъектларининг Марказий банкка булган ишончини ошириб, иктисодиётда инфляция ва инфляцион кутилмаларни самарали бошкаришга хизмат килади. Фойда олиш Марказий банкнинг максади хисобланмайди. Марказий банк Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенатига хисобдордир. Сенат МБнинг йиллик хисоботини аудиторлик ташкилотининг хулосаси билан бирга куриб чикади. Марказий банкнинг ваколатлари куйидагилардан иборат:

• Узбекистон Республикасида хисоб-китобларни амалга ошириш коидаларини белгилайди;

• банк томонидан миллий ва чет эл валютасида мижозларнинг хисобваракларини очиш, юритиш ва ёпиш тартибини белгилайди;

• Узбекистон Республикаси худудида пул белгиларини муомалага киритади ва муомаладан чикаради;

• кимматбахо металлардаги активларни тулдириш учун давлатнинг аффинланган олтин сотиб олишга булган устувор хукукини амалга оширади;

• кимматбахо металлардан тайёрланган куймаларни муомалага чикаради;

• кимматбахо металлардан тайёрланган пул белгиларини сотиб олиш ва сотиш тартибини белгилайди;

• узи белгилайдиган тартибда ва шартларда банкларга киска муддатли кредитлар, шунингдек ликвидликни тезкор суръатда куллаб-кувватлаш учун кредитлар беради;

• банклар, микрокредит ташкилотлари, ломбардлар ва ипотекани кайта молиялаштириш ташкилотларини ва банклар гурухларини тартибга солиш ва назорат килишда асослантирилган мулохазадан фойдаланади;

• уз ваколатларини амалга ошириш учун зарур булган ахборотни давлат органлари ва ташкилотларидан сураб олади;

• молиявий операцияларни амалга оширади, шу жумладан чет эл хукуматларига, бошка давлатларнинг марказий банкларига банк хизматларини курсатади;

• облигациялар эмиссиясини амалга оширади;

• кредит ташкилотларидаги коида бузарликларни аниклаш юзасидан назорат тадбирларини амалга оширади, шу жумладан, масофадан туриб хам амалга оширади;

• банклар учун хисобвараклар очади;

• Марказий банк Конун хужжатларига мувофик, бошка ваколатларга хам эга булиши мумкин.

Тижорат банклари Узбекистон Республикаси банк тизимининг иккинчи погонасини эгаллайдиган молиявий муассасалардир. Уларнинг тижорат ташкилотлари сифатида фаолият юритиши "Банклар ва банк фаолияти тугрисида"ги конун янги тахрирда 2019 йилнинг 5 ноябрида УРК-580 сони билан кабул килинган. Ушбу конуннинг максади банк фаолияти сохасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. Узбекистон Республикаси Марказий банки банк фаолияти сохасини тартибга солувчи ва лицензиялаш, тартибга солиш хамда пруденциал назорат буйича ваколатларни амалга оширувчи давлат органидир. Пул маблагларини омонатларга (депозитларга) жалб этиш буйича фаолият билан шугулланишга факат банклар хакли. Банклар бевосита ишлаб чикариш, савдо, сугурта фаолияти хамда банклар ва банк фаолияти тугрисидаги конун хужжатларида назарда тутилган молиявий операцияларни амалга ошириш билан боглик булмаган бошка фаолият билан шугулланишга хакли эмас. Банклар молиявий операцияларни амалга ошириш билан боглик карорлар кабул килишда мустакилдир. Давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахсларига банклар фаолиятига, шу жумладан банкларнинг кредит портфелини ва активларини шакллантириш билан боглик тадбиркорлик таваккалчиликларини бошкаришга, банкларнинг рахбар ходимларини тайинлашга аралашиш, шунингдек банкнинг маблаглари хисобидан турли хил туловлар ва бадаллар талаб килиш такикланади, бундан ушбу Конунда назарда тутилган холлар мустасно. Банклар давлатнинг мажбуриятлари буйича, давлат эса банкларнинг мажбуриятлари буйича жавоб бермайди, бундан банкларнинг ёки давлатнинг узи бундай мажбуриятларни зиммасига олиш холлари мустасно. Устав фондининг (устав капиталининг) эллик фоиздан ортиги давлатга Банк устав капиталининг энг кам микдори банк

муассислари томонидан банкни давлат руйхатидан утказиш ва лицензия бериш тугрисидаги ариза такдим этиладиган пайтгача киритилиши керак. Тизимли молиявий инкироз холатида банк акциялари давлат кимматли когозлари хисобидан Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан сотиб олиниши мумкин. Банклар акциядорлик жамияти шаклида ташкил этилади. Лицензия унинг амал килиш муддати чекланмаган холда берилади. тегишли булган корхоналар ва ташкилотлар, агар конун хужжатларида бошкача коида назарда тутилмаган булса, банк муассислари ва акциядорлари булиши мумкин эмас. Банк устав капиталининг энг кам мивдори юз миллиард сумни ташкил этиши лозим. Уз-узидан тушунарлики, ислохотлар канчалик самарали амалга оширилса, уларнинг натижадорлиги юкори чуккиларни эгалласа, ахолининг банк тизимига булган ишончи кучаяди, мижоз ва банк уртасидаги хамкорлик ривожланган мамлакатлар даражасига этади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. www.stat.uz

2. "Банк иши" Дарслик / У. Азизов ва бошк.; Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус вазирлиги.-Т.: "Иктисод-Молия",2016.

3. Лаврушин О.И. Банковское дело. Учебник.-М.: КНОРУС, 2009.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.