Научная статья на тему 'БАНКЛАРНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШУВИДА КРЕДИТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ'

БАНКЛАРНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШУВИДА КРЕДИТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
100
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
тижорат банклари / тижорат банкларида кредитлаш механизми / тижорат банклари кредит самарадорлиги / банклар трансформацияси / муаммоли кредитлар. / commercial banks / the mechanism of lending to commercial banks / credit efficiency of commercial banks / transformation of banks / problem loans.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — M. Xayitova

Ушбу илмий мақолада тижорат банкларининг трансформациялашуви жараёнида кредит самарадорлиги муҳокама қилинади.Тижорат банклари ва унга таъсир этувчи омиллар таҳлил қилинди. Муаллиф ушбу масаланинг тавсифига банк кредитларининг ижтимоий-иқтисодий аҳамияти нуқтаи назаридан ёндашди. Мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишида таҳлиллар асосида илмий-амалий тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING CREDIT EFFICIENCY IN THE TRANSFORMATION OF BANKS

In this scientific article, the efficiency of credit in the process of transformation of commercial banks is discussed. Commercial banks and their influencing factors were analyzed. The author approached the description of this issue from the point of view of socioeconomic importance of bank loans. Scientific and practical recommendations were given based on the analisys of the socio-economic development of the country.

Текст научной работы на тему «БАНКЛАРНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШУВИДА КРЕДИТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БАНКЛАРНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШУВИДА КРЕДИТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ Хайитова Мафтуна Рахматилла кизи

ТДИУ PhD докторанти https://doi. org/10.5281/zenodo.7066701

Аннотация. Ушбу илмий мацолада тижорат банкларининг трансформациялашуви жараёнида кредит самарадорлиги мууокама цилинади.Тижорат банклари ва унга таъсир этувчи омиллар таулил цилинди. Муаллиф ушбу масаланинг тавсифига банк кредитларининг ижтимоий-ицтисодий ауамияти нуцтаи назаридан ёндашди. Мамлакатнинг ижтимоий-ицтисодий ривожланишида таулиллар асосида илмий-амалий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: тижорат банклари, тижорат банкларида кредитлаш механизми, тижорат банклари кредит самарадорлиги, банклар трансформацияси, муаммоли кредитлар.

ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ КРЕДИТОВАНИЯ ПРИ ТРАНСФОРМАЦИИ

БАНКОВ

Аннотация. В данной научной статье рассматривается эффективность кредита в процессе трансформации коммерческих банков. Проанализированы коммерческие банки и факторы, влияющие на них. Автор подошел к описанию данного вопроса с точки зрения социально-экономической значимости банковских кредитов. На основе анализа социально-экономического развития страны даны научно-практические рекомендации.

Ключевые слова: коммерческие банки, механизм кредитования коммерческих банков, кредитная эффективность коммерческих банков, трансформация банков, проблемные кредиты.

IMPROVING CREDIT EFFICIENCY IN THE TRANSFORMATION OF BANKS

Abstract. In this scientific article, the efficiency of credit in the process of transformation of commercial banks is discussed. Commercial banks and their influencing factors were analyzed. The author approached the description of this issue from the point of view of socioeconomic importance of bank loans. Scientific and practical recommendations were given based on the analisys of the socio-economic development of the country.

Keywords: commercial banks, the mechanism of lending to commercial banks, credit efficiency of commercial banks, transformation of banks, problem loans.

КИРИШ

Банк кредитлаш тизимини ташкил этиш ва такомиллаштириш масалалари хозирги боскичда алохида ахамиятга эга булиб, доимий ривожланиш ва такомиллаштиришни талаб этади. Банк тизими замонавий жамиятда катта рол уйнайди. Кредит муносабатларида тижорат банклари молиявий баркарорлиги ва хужалик юритувчи субъектлар иктисодини ривожланишини таъминлаш учун кредит рискини минималлаштирувчи турли ислохотлар ва конунга узгартиришлар киритилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Марказий банки бошкарувининг 05.08.2022 йилда руйхатдан утган, руйхат раками 916-2 "Марказий банк томонидан тижорат банкларининг ички меъёрий хужжатларига куйиладиган талаблар тугрисидаги низомга узгартиришлар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ва кушимча киритиш хакида"ги карори банк фаолиятини самарадорлиги ва хужжатларнинг кулай ва аник булишини таъминлаш максадида кабул килинди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Жамият фаровонлигини ошириш, ёшларни бандлигини таъминлаш ва ахоли уй-жой билан таъминланганлик даражасини оширишда хам банк кредитларининг ахамияти ортиб бормокда. Шу нуктаи назардан, Молия вазирлиги, Иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги хамда Марказий банкнинг Молия вазирлиги томонидан тижорат банкларига ипотека ва таълим кредитлари учун ажратиладиган ресурс маблаглари буйича фоиз ставкаларини 2022 йил якунига кадар, истисно тарикасида, амалдаги фоиз ставкаларида (ипотека кредити буйича 13 фоиз, таълим кредити буйича 10 фоиз) саклаб колишУзбекистон Респудликаси Президенти карорларида уз аксини топган.

Бунда, 10 фоиз ставкада ажратилган ресурслар хисобидан таълим кредитлари тижорат банклари томонидан кредит олувчига 14 % ажратилади.

Тижорат банкларида ажратилаётган кредит маблагларининг максадлилиги ва кайтиш тамоиллари мухимлиги билан бирга унинг ижтимоий-иктисодий ва банк даромадларига бераётган самараси хам мухим жихат хисобланади. Бунда кредит лойихаларининг келгуси даврлардаги натижасини бахолаш ва уни тахлил килиш бугунги кунда долзарб масалалардан хисобланади.

Молия-кредит институтларини узгартиришнинг назарий асослари, методологияси ва амалий жихатларини хар томонлама ёритувчи тадкикотларнинг йуклиги хам ушбу илмий ишни ёзишнинг долзарблиги ва зарурлигини белгилайди. Шундай килиб, янги тизимга утиш шароитида банкнинг назарий жихатларини янада ривожлантириш зарурати ва дунёдаги бекарорликни хисобга олган холда банкни кредитларини бошкариш техникасини такомиллаштириш буйича тупланган тажрибани тизимлаштириш, шунингдек банкни узгартиришга ягона комплекс ёндашувни шакллантиришда амалий ахамият касб этади.

Банкнинг ташкилий тузилмаси ва унинг корпоратив маданиятини узгартиришнинг услубий асосларини урганиш турли даврларда багишланган булиб,Адзес И., Бергер К., Гехриг Б., Григориева О. N Долженко Р., Езангина И. А., Ирсиг И., Либертро А., Мамонтов А., Миллер В. нинг илмий ишлари ушбу асарлар замонавий банк методологиясига инкор етиб булмайдиган хисса кушади, аммо банкларни хусусийлаштиришда кредит линиялари самарадорлигини бахолаш масаласи тулик урганилмаган.

Банк кредитлари ва мижозларнинг кредитга лаёкатлилиги тахлили ва бахолаш масалалари бир катор хорижлик иктисодчилар, жумладан, Д. Ендовицкий, С.Ермаков, Х.Сото, А.Балабанов, В.Просалова, А.Грязнова, Е.Долан, В.Глущенко, О.Лаврушин, Ж.Матук, Г.Панова, Дж.Синкенинг илмий изланишларида уз аксини топган.

Шу билан бирга, банкларни ташки омиллар таъсирида узгартиришнинг назарий жихатлари Бауер П., Бурнет Б., Кинг Б., Ранделл Р., Фаеи Л. каби хорижий иктисодчилар томонидан урганилган.

Узбекистонлик иктисодчи олимлардан Ё.Абдуллаев, Ш.Абдуллаева, Н.Жумаев, М.Хамидулин, Э.Акрамов, М.Пардаев, У.Азизов, М.Рахимов, Б.Хакимов, С.Махмудов, А.Еуломхужаевларнинг илмий ишларида мазкур масаланинг алохида жихатлари уз аксини топган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Маколада ДХШнинг назарий ва услубий асослари урганилган, шунингдек, киёсий, таркибий ва солиштирма тахлил килиш учун Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси, ДХШ агентлиги расмий маълумотлари, хамда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти маълумотларидан фойдаланилган. Урганиш жараёнида тахлил, статистик маълумотларни солиштириш ва таккослаш хамда илмий мушохада, киёсий тахлил усулларидан фойдаланилган.

Жахон стандартларига кура тижорат банкларининг жорий ва узок муддатли ликвидлик даражалари 50 % билан 120 % орасида тебраниб туради. (1-жадвал). Ривожланган мамлакатларда фаолият курсатаётган Bank of America, Bank of China, JP Morgan Chase, Wells Fargo, HSBC Holdings plc, City Bank, Mitsubishi UFJ Bank, Sumimoto Bank ва бошка шу каби тижорат банкларининг купчилиги узок муддатли ликвидлик даражасига эга булган молиявий муассасалар каторида булиб, мамлакатимиз тижорат банклари ликвидлик даражасининг жорий ва узок муддатли ликвидлик даражалари уртасида эканлиги эътиборга молик курсаткич деб бахолай оламиз.

1-Жадвал

Жах,он стандартларига кура тижорат банкларининг ликвидлик даражаларига

кискача тавсиф

№ Ликвидлик даражасининг номланиши ^искача тавсиф Микдор курсаткичи

1 Тижорат банкларининг лахзали ликвидлик даражаси Бир операцион кун мобайнида тижорат банкининг ликвидлик даражасидаги йукотиш рискини тартибга солади 15 %га тенг ёки ундан юкори

2 Тижорат банкларининг жорий ликвидлик даражаси 30 календарь куни давомида тижорат банкининг ликвидлик даражасидаги йукотиш рискини тартибга солади 50 %га тенг ёки ундан юкори

3 Тижорат банкларининг узок муддатли ликвидлик даражаси Маблагларни узок муддатли активларга жойлаштириш натижасида тижорат банкининг ликвидлик даражасидаги йукотиш рискини тартибга солади 120 %га тенг ёки ундан паст

Узбекистон банкларининг 2022 йил биринчи чорагидаги самарали фаолияти буйича "Ипотека Банк" энг катта усишни курсатди. 2022 йил 1 март холатига Республикамиз банк тизими активлари 436,8 трлн. сум (2021 йил 1 март холатига нисбатан усиш - 19,3 %), мажбуриятлари 365 трлн. сум (усиш 19%), кредитлари 327,2 трлн. сум (усиш 16,8%) хамда

депозитлари 148,4 трлн. сумни (усиш 31,2%) ташкил этди. Х,озирги кунда тахлил килинган 31та банкда 57 мингга якин киши фаолият олиб бормокда.

2-жадвал.

2022 йилнинг 1-чораги учун йирик банклар фаолик рейтинги

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

1 Капитал банк 1 0 1 2 13 1 6 11 3

2 Траст банк 2 1 S 12 5 3 5 1 1

3 Ипотека банк 3 6 11 1 12 8 2 8 7

4 Хамкор банк 4 ▼ -2 9 5 14 2 8 3 10

5 Азия Алянс банк 5 1 3 11 15 16 9 5 2

S Ориент Финанс банк 6 ▼ -2 7 17 1 5 4 2 5

7 Ипак йули банк 7 0 16 4 8 11 7 4 6

8 Ало^а банк 8 0 4 7 16 9 12 13 14

9 Инвест Финанс банк 9 V -4 2 13 11 4 15 10 9

10 У зса ноа тцур или шб а н к 10 3 15 16 9 12 1 S 8

11 Агробанк 11 " -1 8 3 4 10 16 16 11

12 Микрокредит банк 12 0 12 6 2 13 17 9 12

13 Хал^ банки 13 ¿S 2 5 9 6 17 13 14 4

14 К|ишлоц цурилиш банк 14 w -з 13 8 10 7 10 15 17

15 Турон банк 15 ▼ -1 10 10 7 6 14 12 13

16 Узмиппийбанк 16 0 17 15 3 15 3 7 13

17 Асака банк 17 0 14 14 17 14 11 17 15

Ушбу жадвалда жами хисобда 17 та йирик банклардан тузилган банкларнинг фаоллини буйича Иктисодий тадкикотлар ва ислохотлар маркази (Марказ) томонидан утказилган тахлил натижалари акс этган. 2022 йил биринчи ярим йиллигида фаоллик курсаткичи буйича "Капитал Банк" 1-уринни эгаллади. Умумий рейтингда "Траст банк" 1 погонага кутарилиб, 2-уриндан жой олди. Мазкур банк даромад олиш салохияти, активлар сифати хамда ликвидлилик буйича етакчи банклардан бири булиб хисобланади. Аммо, жадвал шуни курсатяптики, "Траст банк" молиявий оммабоплик курсаткичларига, хусусан хар бир филиалига тугри келувчи кредит олган юридик ва жисмоний шахслар сонини ошириш лозимлигини курсатмокда.

Трансформация ва хусусийлаштириш жараёнидаги давлат улуши мавжуд банклардан "Ипотека банк" 3-уринга кутарилди. Ушбу банк молиявий оммабоплик етакчиликни саклаб колиш билан бирга, бошкарув самарадорлиги, ликвидлилик, активлар сифати хамда капитал куйилмалари ижобий натижа берди. Банкнинг молиявий воситачилик буйича рейтинги муддатли депозитларнинг кредитларига нисбатини янада ошириш, бошка банклар ва молия институтларидан олинган маблаглар хамда юкори ташкилотлар олдидаги мажбуриятлари буйича фаолиятини куриб чикиши лозимлигини курсатмокда.

Бундан ташкари "Узсаноаткурилишбанк" умумий рейтингда 3-погонага кутарилиб, 10-уринни эгаллади. Мазкур банк бошкарув самарадорлиги буйича етакчилик ушлаб турибди, даромад олиш салохияти хамда ликвидлилик курсаткичлари буйича сезиларли ижобий узгаришларга эришган. Банкнинг молиявий воситачилик ва оммабоплик буйича курсаткичлари муддатли депозитларнинг кредитларига нисбатини ошириб, бошка банклар ва молия институтлари хамда хукумат олдидаги мажбуриятларининг умумий мажбуриятларидаги улушини камайтиришга алохида эътибор каратиш лозимлигини курсатмокда.

Узбекистондаги 14 та кичик банклари фаоллик рейтингида "Даврбанк" ва "Зираат банк" уз урнини саклаб колди. "Давр банк" фаоллик ретингида курсаткичлари юкори булсада, молиявий оммабоплик ва активларнинг сифати курсаткичларига этибор каратиши лозимлиги куринди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

"Анор банк" ва "Пойтахт банк" узаро урин алмашишди. Кичик банклардаги фаоллик ва узгаришлар унчалик катта булишига карамай уз урнида "Тенге банк", "Мадад инвест банк" ва "Пойтахт" банклар 2022 йил ярим лиллиги курсаткичлари буйича ижобий натижага эришиб юкорилаган. "Анор банк", "Равнак банк", "Савдогар банк" ва "УзКДБ" банк жадвалда бир погонадан пастлаганлар.

3-жадвал.

2022 йилнинг 1-чораги учун кичик банклар фаолик рейтинги

№ БАНК Умумий рейтинг Рейтинг узгариши Молиявий воситачилик буйича рейтинг Молиявий оммабоплик буйича рейтинг Капитал етарлилиги буйича рейтинг Активлар сифати буйича рейтинг Бошца рув самарадорлиги буйича рейтинг Даромад олиш сало^ияти буйича рейтинг Ликвидлилик буйича рейтинг

1 Давр банк 1 =■0 10 1 10 1 4 4 12

2 Зираат банк 2 =>0 8 7 6 6 3 6 9

3 Пойтахт банк 3 9 9 1 4 6 3 1

4 Анор банк 4 V-1 1 2 9 2 12 11 5

5 Универсал банк 5 =■0 1 5 11 5 7 8 8

6 Тибиси банк 6 =■0 1 3 1 3 14 12 1

7 Тенге банк 7 11 6 1 7 8 5 1

8 Равная банк 8 W-1 1 4 12 10 10 7 10

9 Мадад инвест банк 9 Л2 12 10 1 13 2 1 1

10 Савдогар банк 10 ▼-1 7 8 13 9 13 9 11

11 УзКДБ банк 11 ▼-1 12 12 8 8 1 10 6

12 Узагр оэ кс по ртбан к 12 =>0 14 13 1 14 5 1 7

13 Туркистон банк 13 =■0 1 11 14 11 11 13 13

14 Хай-Тек банк 14 ^0 1 14 7 11 9 13 14

Трансформациялашув жараёнидаги банклардаги узгаришлар, банк тизимида ракамлаштиришнинг натижалари, ракобат мухитининг кучайиб бориши ва хусусий банкларни янада ривожланиши, инновацион молиявий махсулотлар ва хизматлар борасида изланиш лозимлигини билдиради.

У

Мижозларнинг тармоклараро хусусиятига караб кредитлашнинг шакл ва усулларини татбик этишда, шунингдек, карздорнинг кредитга лаёкатлилигини аниклашда банк ходимининг малака ва тажрибаларини ошириш

^арздор устидан етарлича мониторинг урнатилмаганлиги

Фоиз даромадларининг кескин пасайиб бориши

Банк кредит кумиталари карорлари сифатини ошириш

Кредитлашнинг таъминланганлик тамойилини амалга оширишда ходимларнинг малака ва тажрибаларини ошириш

Кредит муносабатларида мажбурият ижросини таъминлашга доир миллий конунчилик хужжатлари коидаларини такомиллаштириш зарурати

Банк бошкаруви сифатининг жахон талаблари даражасида эмаслиги

Банкда рискларни, шу жумладан кредит рискларини бахолаш ва бошкариш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

/

Кредит муносабатларида мижоз манфаатларига рахна солувчи шартнома шартларининг амалиётга татби; этилаётганлиги

1-расм. Тижорат банклари кредит самарадорлигига салбий таъсир этувчи

омиллар

Тижорат банкларида кредит самарадорлигига эришиш борасида куплаб ижобий муваффакиятларга эришилаётган булиб, бу бевосита мамлакатимизда банк тизимини модернизация килиш максадида олиб борилаётган давлат сиёсатининг амалга оширилаётганлиги билан боглик. Бирок банкларнинг трансформацияланиши жараёнида банк кредитларига таъсир этувчи бир катор омиллар мавжуд. (1-расм).

4-жадвал.

Тижорат банкларининг муаммоли кредитлари ^РЦ) т^рисида 2022 йил 1 июль х,олатига маълумот млрд.сум

Муаммоли кредитлар билан ишлаш

тизими фаолиятининг яхши йулга

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

кУйилмаганлиги V_У

№ Банк номи Кредит портфель Муаммоли кредилар (NPL) Муаммоли кредитларнинг жами кредитлардаги улуши

Жами 343 572 16 795 4,9%

Давлат улуши мавжуд банклар 288 963 14 535 5,0%

1 Узмиллийбанк 79 913 3 297 4,1%

2 Узсаноаткурилишбанк 43 159 1 588 3,7%

3 Асака банк 36 223 1 724 4,8%

4 Агробанк 33 545 1 520 4,5%

5 Ипотека банк 29 669 856 2,9%

6 Халк банки 19 299 3 422 17,7%

7 ^ишлок курилиш банк 18 801 920 4,9%

8 Микрокредитбанк 11 370 672 5,9%

9 Турон банк 8 858 261 2,9%

10 Алока банк 8 040 256 3,2%

11 Пойтахт банк 67 2 2,5%

12 Узагроэкспортбанк 19 18 92,7%

4-жадвалда давлат улушига эга Узбекистан Республикаси банкларидаги мавжуд муаммоли кредитларнинг 2022 йил 1 июль холатига тахлили келтирилган. Энг юкори

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

кредит портфелига эга банк Узмиллийбанк булиб, унинг хажми 79 913 млрд.сумни ташкил этади. Жами Узбекистон буйича давлат улуши мавжуд ва мавжуд булмаган банклардаги кредит портфели хажми 343 572 млрд.сумни ташкил этса, шундан 288 963 млрд.сум киймати давлат улушига эга банкларга тегишлидир. Муаммоли кредитларнинг жами кредитлардаги улуши уртача хисобда 2.5% дан 6% оралигини ташкил этади. Лекин Хал; банкида бундай кредитлар 17.7% ни ташкил этса, Узагроэкспортбанкда эса бу кураткич 92.7 % ни, яъни деярли ажратилган кредитларнинг барчаси муаммоли кредит хисобланади ва бу банк фаолиятига жудаям салбий таъсирини курсатиши барчага маълум.

Бундан ташкари давлат активлари булмаган хусусий банкларда хам бу курсаткич 54 609 млрд.сум кийматдаги кредит портфелига эга булиб, уртача 4.1 % ни ташкил килади. (5-жадвал). Муаммоли кредитлар уммуманн йук банк ягона булиб, бу Уз КДБ банк хисобланади. Жами кредит портфели 1 817 млрд.сумни ташкил килиб, муамоли кредитлар улуши 0 % булган. Бундан ташкари Х,амкор банкда хам яхши курсаткич, яъни 10 426 млрд.сум кредит ажратмасидан 67 млрд.сум (0.6%) муаммоли кредит хисобланади. Факатгина Туркистон банк ва Хай-Тек банкларда муаммоли кредитлар улуши 90% ни ташкил этади. Бу эса ушбу банклар кредит беришда лойихалар тахлилига этиборни кучайтиришлари ва мониторинг тизимини такомиллаштиришлари лозимлигини курсатади.

5-жадвал.

Тижорат банкларининг муаммоли кредитлари (NPL) т^рисида 2022 йил 1 июль х,олатига маълумот млрд.сум

№ Банк номи Кредит портфель Муаммоли кредилар (NPL) Муаммоли кредитларнинг жами кредитлардаги улуши

Жами 343 572 16 795 4,9%

Давлат улуши мавжуд банклар 288 963 14 535 5,0%

Бошка банклар 54 609 2 260 4,1%

13 Капитал банк 11 043 224 2,0%

14 Х,амкор банк 10 426 67 0,6%

15 Ипак йули банк 7 287 247 3,4%

16 Ориент Финанс банк 4 521 38 0,8%

17 Инвест Финанс банк 3 991 79 2,0%

18 Траст банк 3 303 64 1,9%

19 Давр банк 2 404 33 1,4%

20 Азия Альянс банк 2 125 141 6,6%

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

21 УзКДБ банк 1 817 0 0,0%

22 Тенге банк 1 739 150 8,6%

23 Анор банк 1 165 25 2,1%

24 Савдогар банк 988 105 10,6%

25 Зираат банк 939 41 4,4%

26 Универсал банк 788 35 4,5%

27 Тибиси банк 693 18 2,6%

28 Туркистон банк 652 615 94,4%

29 Равнак банк 436 243 55,7%

30 Мадад инвест банк 155 24 15,2%

31 Хай-Тек банк 120 111 92,9%

32 Эрон Содерот банк 18 0,03 0,2%

33 Апельсин банк 0,0 0,0 0,0%

МУ^ОКАМА

Тадкикот натижаларига кура, банк фаолиятида юзага келувчи рискларнинг хеч бири уз кобигига уралган холда алохида юзага келиши мумкин эмас. Кредит самарадорлигининг кескин пасайиб бориши, кредит рискларини вужудга келтириши, бу риск эса, уз навбатида, даромад ололмаслик, тулов кобилиятини йукотиб куйиш (банкротлик) каби банк фаолияти учун хавфлилик даражаси юкори булган рискларни келтириб чикариши мумкин. Инвентаризация натижасига караб, фоиз туловларини уз вактида бажара олмаётган мижозлар гурухи кредит ва даромад ололмай колиш риски сифатида бахоланиб, рискдан мухофазаланиш тадбирлари ишлаб чикилиши лозим. Фикримизча, бундай тадбирлар сифатида худудий банкларда фаолият юритиши давр талаби булган рисклардан мухофазаланиш, бошкариш тизимини ташкил этиш зарур. Бу бошкарув тизими рискларнинг келиб чикиш мезонларига караб белгиланади, яъни биринчи блок - кредит рискларини бошкариш тизими, нобаланс ликвидлилик натижасидаги рискларни бошкариш тизими, операцион, фоиз, даромадлиликни йукотиш, шунингдек ялпи бошкарув тизим блокларига, иккинчи блок тизимига эса тизим ости бошкарув блокига булинади, яъни хусусий рисклар ва ялпи рисклар билан ишлаш бошкарув блокларига ажратиш мумкин. Мазкур тадбирларни амалга ошириш, фикримизча, банк фаолиятига салбий таъсир этувчи барча рисклардан ва энг асосийси, кредит рискларидан мухофазаланиш имкониятини беради, деб уйлаймиз; - амалдаги конунчиликда гарчи мажбурият ижроси таъминотлари иккиламчи манбаларга доир мукаммал конун ва коидалар белгиланган булса-да, амалиётда кредитор талабини таъминотга каратиш жараёнида юзага келаётган муаммолар ечимини топиш учун банк ходимларининг таъминот предметлари билан иш юритиш малакаларини ошириш максадида: таъминот предметларининг турлари, уларни амалиётга татбик этишнинг хукукий, иктисодий ва техник жихатлари мужассам булган услубий кулланмалар ишлаб

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

чикилиши хамда мазкур кулланмалар асосида банк ходимлари учун малака ошириш курслари ташкил этилиши максадга мувофикдир. ХУЛОСА

Хулоса килиб айтсак, тижорат банкларида кредит самарадорлигини ошириш стратегияларининг сифати уларни амалга оширишда фаол иштирок этадиган банк тизими ходимларининг малакаси ва касбий лаёкатига хар томонлама боглик. Шуни мамнуният билан айтишимиз мумкинки, мамлакатимизда куплаб дунё мамлакатлари, хатто ривожланган мамлакатлардаги хам фаркли равишда тижорат банкларининг кредит самарадорлигини оширишни давлат оркали куллаб-кувватлаш тизими ривожланган булиб, бу келажакда мамлакатиз иктисодиётида ракобатбардош ва хар томонлама жахон банк хизматлари бозори талабларига мос келувчи тижорат банклари тизимини ривожлантиришга мухим туртки булади.

Кредитлаш жараёнининг банкларда тугри ташкил этилиши, кредит муносабатларидаги таваккалчилик хатарининг камайтирилишини ва кредит самарадорлигини таъминловчи бош омил хисобланади ва бу омил банк ходимларининг кай даражада масъулият билан уз вазифаларига ёндашишларига, уларнинг махорат ва малакаларига, шунингдек карз олувчининг хам кредит муносабатига кай даражада масъулият билан ёндашишига боглик. Тижорат банклари кредит амалиётлари самарадорлиги курсаткичларини бахолаш кредит амалиётларидан олинаётган фоизли даромадларнинг кредит куйилмалар хажмидаги салмогини ва кредит амалиётларидан йукотишларни бахолаш харажатларининг ортиб бориш тенденцияларини, шунингдек, белгиланаётган устама фоиз меъёрлари ва уларнинг тебраниб туриш тенденцияларини тахлил этиш билан бир каторда, банкларда муаммоли кредитлар салмоги ва уларни келтириб чикарувчи омилларни аниклаш ва банк ташкилотининг "spred" коэффициентлари билан хам бахоланади. Кредит самарадорлигининг сифат курсаткичларини тахлил этиш ва тахлил натижаларини тугри бахолаш, кредит самарадорлигини таъминлаш юзасидан банклар фаолиятининг стратегиясини окилона бахолашда мухим хисобланади. Кредит самарадорлигининг сифат курсаткичларини тахлил этиш ва тахлил натижаларини тугри бахолаш банклар фаолиятининг стратегиясини белгилашда накадар мухим тадбир эканлигини амалий мисоллар асосида изохлашга харакат килиб курамиз.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг"Банк хизматлари оммабоплигини ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ^арори.№ 3620-П^,23.03.2018 й.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 28.12.2018 й. // Халк сузи, 29.12.2018.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 8.04.2022 йилдаги П^-199-сон карори "Марказлашган манбалар хисобидан ипотека ва таълим кредитлари учун ажратиладиган маблаглар буйича фоиз ставкаларини белгилаш тугрисида".

4. Azimovna M. S., Shohrukhovich U. S. THE ROLE OF AGRICULTURAL PRODUCTS IN THE FOREIGN TRADE TURNOVER OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN //BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI. -2022. - Т. 2. - №. 6. - С. 110-112.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

5. Ендовицкий Д.А. Анализ и оценка кредитоспособности заемщика: учеб.-практ. пособие / Д.А. Ендовицкий, И.В. Бочарова. М.: КНОРУС, 2005.

6. Ермаков. С.Л. Основы организаций деятелности коммерческого банка. Учебник. -М.: КНОРУС, 2014 - 656с., Сото Х.У. Деньги, банковский кредит и экономические циклы. Пер. с англ. - М.: Социум, 2008. - 663 с.,

7. Балабанов А.И., Боровкова Вик. Банки и банковское дело: учебник. 2-е изд. -СПб.: Питер, 2014.-448с.

8. Просалова В.С. Проблемы оценки кредитоспособности клиентов коммерческих банков. Монография. - Владивосток: Изд-во ВГУЭС, 2008. - 17, 57 с.

9. Azimovna M. S. IMPROVING THE STUDY OF CONSUMER BEHAVIOR //Gospodarka i Innowacje. - 2022. - С. 109-112.

10. Манделл Р.А. Выбор экономической политики для достижения внутреннего и внешнего равновесия. Сборник статьей. Пер. с англ. - М.: Дело, 2001. - С. 155.

11. Глущенко В.В. Анализ процедур оценки кредитоспособности заемщика коммерческого банка. Автореф. дисс.. к.э.н. - М.: 2015. 17 с.,

12. Мишкин Ф.С. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых рынков. 7-е издание. Пер. с англ. - М.: ООО «И.Д.Вильямс», 2013. - С. 497.

13. Тожиев Р.Р., Жумаев Н.Х. Марказий банкнинг монетар сиёсати. - Т.: ТДИУ нашриёти, 2007, 260 б.

14. Azimovna M. S. et al. Analysis of the main economic and marketing indicators of FE" DAKA-TEX" LLC //ASIA PACIFIC JOURNAL OF MARKETING & MANAGEMENT REVIEW ISSN: 2319-2836 Impact Factor: 7.603. - 2022. - Т. 11. - №. 06. - С. 4-7.

15. Рашидов О.Ю, Тожиев Р. Марказий банкининг монетар сиёсати. Т.: ТДИУ нашриёти. 2012.

16. ОБ.Хайитов ^улай инвестиция мухити-давлат-хусусий шериклик механизми асосида. "Х,аракатлар стратегияси:макроиктисодий баркарорлик, инвестицион фаоллик ва инновацион ривожланиш истикболлари» мавзусидаги iv халкаро онлайн илмий-амалий конференция" 26-27 май. 2021 йил. 366-374 бетлар.

17. Пардаев МД. Иктисодиётни эркинлаштириш шароитида иктисодий тахлилнинг назарий ва методологик муаммолари: и.ф.д. диссертацияси. -Самарканд-2001 й. 228 б.

18. Абдуллаев А., Очилов О. Хужалик юритувчи субъектларни кредитга лаёкатлилиги тахлилини такомиллаштириш // Логистика ва иктисодиёт. №3, 2020 й.

19. Узбекистон Республикаси марказий банки маълумотлари

20. https://review.uz/oz/post/opredelen-naibolee-aktivne-banki-uzbekistana-v-i-kvartale-2022-goda

21. Иктисодий тадкикотлар ва ислохотлар маркази (Марказ) томонидан Узбекистон банк тизимидаги ислохотлар ва трансформация жараёнлари самарадорлиги, ракобат мухити узгариши хамда баркарорлик даражасини бахолаб бориш максадида "Банклар фаоллик индекси" ишлаб чикилган. 04.04.2022

22. Абдуллаева Ш. "Банк иши". Дарслик. -Т.:Молия,2016.-579 б., Ш.Абдуллаева. Банк иши. Дарслик.-Т.Молия, 2017. -526 б. ,

23. Ефимова Е. Г. Деньги, кредит, банки: практикум. М.: Изд-во МГИУ, 2009.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.