Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА БАНК ХИЗМАТЛАРИ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА БАНК ХИЗМАТЛАРИ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
237
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
банк / банк хизматлари / факторинг

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Озодахон Сирожиддин Қизи Зуриддинова

Ўзбекистонда банк хизматлари бозорини ривожлантириш ва банклараро рақобат шароитида мижозларга кўрсатиладиган банк хизматларининг самарадорлигини оширишда жаҳон банклари тажрибасидан фойдаланиш, ташкил этилган банк хизматлари бозорини ривожлантириш муҳим омилга айланиши лозим.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА БАНК ХИЗМАТЛАРИ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДА БАНК ХИЗМАТЛАРИ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

ЙУНАЛИШЛАРИ

Озодахон Сирожиддин кизи Зуриддинова

Тошкент молия институти

АННОТАЦИЯ

Узбекистонда банк хизматлари бозорини ривожлантириш ва банклараро ракобат шароитида мижозларга курсатиладиган банк хизматларининг самарадорлигини оширишда жахон банклари тажрибасидан фойдаланиш, ташкил этилган банк хизматлари бозорини ривожлантириш мухим омилга айланиши лозим.

Калит сузлар: банк, банк хизматлари, факторинг

Мавзунинг долзарблиги. Бугунги кунда жахон банк тизими ва йирик тижорат банклари амалиётидаги муаммолар буйича олиб борилаётган илмий тадкикотлар шуни курсатадики, банк фаолиятининг сифат жихатдан янги даражага чикишини таъминловчи, ундаги ички ва ташки рискларни уз вактида аниклаш хамда уларни баратаф этиш имкониятларини берувчи, шунингдек, мамлакат иктисодий-ижтимоий тизимини ривожлантириш йуналишларига мос келувчи ва жахон молия бозорларида кузатилаётган салбий тенденцияларга карши таъсирчан хамда хар томонлама пухта уйланган банк стратегиясини ишлаб чикиш мухим хисобланади.

Мамлакатимиз банк-молия тизимида амалга оширилаётган жадал ислохотлар тижорат банклари капиталлашув даражасини ошириш, молиявий баркарорлигини таъминлаш, иктисодиётнинг реал секторини кредитлаш куламини кенгайтириш, банк хизматлари сифатини янада яхшилаш ва айникса, банкларнинг ривожлантириш стратегиясини ишлаб чикиш, амалиётга жорий этиш ва унинг назорат тизимини такомиллаштиришни такозо этмокда. Шунга кура, Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида банк тизимини янада ривожлантиришга каратилган "илгор хориж тажрибаси ва халкаро стандартлар асосида, молиявий баркарор ва ракобатдош муассаса сифатида фаолият олиб боришини таъминловчи узок муддатли ривожлан-тириш стратегияларини ишлаб чикиш, банк рисклари ва уларни вужудга келишини барвакт аниклаш, олдини олиш ва бартараф этишда банк имкониятларини ошириш, турли сценарийларни куллаган холда ликвидлик позициясини стресс-тестдан утказиш амалиётини янада такомиллаштириш, валютани тартибга солишда замонавий бозор механизмларини жорий этиш ва

миллий валютанинг баркарорлигини таъминлаш" каби вазифалар белгилаб берилган.

Хориж тажрибасидан фойдаланиш самарадорлиги банкларимизнинг Европа клиринг тулов тизими доирасида хисоб-китобларни утказишнинг замонавий шартларига мослашиш даражасига боглик. Мижознинг ташки иктисодий фаолиятига хизмат курсатишдаги рискларни бошкариш каби бундай банк хизматлари ва махсулотларини ривожланиши, электрон банк хизматларини яратиш учун Интернетдан фойдаланиш, инвестицион банк хизматларини ривожланиши, хусусан, корпоратив молиялар сохасида, активларни бошкаришда, секьюритизациясида, ссуда капиталлари бозорида банк хизматларининг ривожланиши учун банкларнинг халкаро кредит тарихини яратиш мухим ахамиятга эга.

Юкорида айтиб утилганлардан келиб чиккан холда, мижозларга банк хизматларининг ЕВРОдаги намунавий туплами таклиф килиш мумкин:

Тулов хизматлари:

- Европа тулов тизимлари оркали еврода клиринг хисоблари буйича хизматлар;

- бошка субъектлар колдиклари хисобига евро хисобвараги ликвидлигини таъминлаш имконияти билан турли валютали счётларни очиш;

- мижозларнинг киска муддатли ликвидлигини бошкариш;

- реал вакт тартибида евродаги хисобвараклари буйича хисоботларни такдим этиш;

- интернет оркали евро хисобваракларини бошкариш.

Корпоратив мижозлар учун хизматлар:

- еврода тузилган экспорт-импорт шартномаларининг валюта-молия ва тулов шартлари, валютани назорат килиш ва тартибга солиш буйича маслахатлар;

- синдикатлашган кредитларни кушиб хисоблаган холда тижорат битимларини еврода киска ва урта кредитлаштиришни ташкил килиш;

- валюта рискларини шартнома валюта курси ёки евро курси буйича туловлар валютасига боглаш воситасида хеджирлаш;

- LIBOR (5.8%) фоиз ставкасига нисбатан евро зонасида кабул килинган нисбатан паст EONIA (йиллик 3.2%) фоиз ставкасини хисобга олган холда евродаги киска муддатли кредитларни жалб килиш.

Миллий банкларимизда корпоратив мижозларга курсатилаётган хизматларни ривожлантиришда хориж тажрибасидан фойдаланиш йулида корпоратив мижозларни жалб килишга ва улар билан хамкорликни ривожлантиришга жавобгар булинмалар ва битимларни структуралаш ва банк хизматлари ва махсулотларини сотиш, банк булинмаларининг биргаликдаги харакатлари тизимини ишлаб чикиш, турли табакадаги мижозлар учун хизматлар пакетини

шакллантириш, яъни "молиявий хизматлар"ни шакллантириш билан шугулланувчи, булинмалар тармогини тузиш буйича банкни бошкариш структурасини такомиллаштириш максадга мувофикдир. Банк менежерларини ихтисослашишига, корпоратив мижозлар гурухи сегментациясига ва банк хизматларини корпоратив мижозларга сотиш тизимини марказлаштиришга талабнинг тугилиши бундай булинмаларнинг заруриятини келтириб чикаради. Шу тарика, махаллий банклар амалиётига хизматлар реализацияси, рискларни хар бир боскичда аниклаш ва бахолашнинг банк ва мижоз учун боскичма-боскич тартибининг оптимал йулини ишлаб чикиш шаклида битимларни структуралаш буйича хизмат курсатишнинг хориж тажрибасини тадбик этиш зарур. Бу эса операциялар структурасини комплекс тахлил килишга, контрагентларнинг кредит, валюта ва тулов рискларини, шунингдек харажатларни камайтиришга имкон беради.

Йирик рейтинг агентликлари томонидан хориж банкларини бахолаган рейтинг бахосидан келиб чиккан холда улар билан хамкорликка танланма ёндашувнинг жахон тажрибасидан фойдаланиш актуаллигини намоён килади. Банк хизматлари жахон тажрибасидан фойдаланиш махаллий банкларнинг корпоратив мижозлар, фаолияти экспортга йуналтирилган корпорациялар билан ишлашда зарур. Бунинг учун айрим банк филиаллари ва булинмалари ушбу хизматларни курсатиш учун ихтисослаштирилади. Мижозларни жалб килишнинг муваффакиятлилиги банк хизматларининг сифатига боглик ва "банк хизмати -хисоб-вараклар буйича айланмалар - бошка ёрдамчи хизматлар" принципига асосланган. Жахон тажрибасидан фойдаланиш нуктаи-назаридан ташки иктисодий битимлар билан боглик рискларни бошкаришни ривожлантириш мухим хисобланади. Савдо битимлари рискини бахолашнинг жахон тажрибасига асосланган холда рисклар хисоб-китоби жадвалини ишлаб чикиш керак.

Кичик бизнеснинг пайдо булиши бундай операцияларнинг бизнинг бозоримизда пайдо булишининг асосий сабабларидан бири хисобланиши мумкин. Овердрафт ва факторинг бутун дунёда кичик ва урта бизнес тоифасига тегишли булган корхона ва фирмаларни кредитлаштиришнинг нисбатан кулай шаклларидан бири. Куп мамлакатларда гаров таъминотининг йуклиги муаммоси кичик ва урта бизнес корхоналарига кредитдан фойдаланишга имкон бермас эди. Кредит муассасалари томонидан молиявий ва бухгалтерлик хисоботларидаги, ссудалар буйича мумкин булган йукотишлар учун захира хисобидаги систематик равишдаги хатолар хакида, ушбу операция турлари буйича баланс хисобваракларининг нотугри хисоб-китобларидан далолат берувчи солик инспекциялари текширувлари натижаларини умумлаштириш овердрафт ва факторинг кредитларини куриб чикишнинг сабабларидан яна бири булди. Бу эса

ушбу хизмат турларининг конуний асосланишини ривожлантириш ва такомиллаштириш заруриятини келтириб чикаради.

Мустакиллик йилларида республикамиз иктисодиётида тизим узгаришлари юзага келди ва бу узгаришлар мавжуд иктисодиётнинг бозор иктисодиётига трансформация килинишига ёрдам бериб бормокда. Бозор иктисодиётига утиш ва ривожланиш тижорат банкларнинг кредит сиёсатида узгаришлар булишини талаб килади, яъни банк билан мижозлар уртасидаги кредит муносабатларга янгича ёндашишни такозо килади. Мижозларга хизмат курсатиш сохасини ривожлантириш ва такомиллаштириш бозор иктисодиёти шароитида долзарб сохалардан бири хисобланади.

Банк хизматларини Узбекистонда ривожлантириш йуналиши сифатида янги банк хизматларини ташкил этишни хам кушиш мумкин. Янги банк хизматларини такдим этиш билан банк узини маълум бир маънода хавфга куяди. Айникса, хизмат курсатишга каратилган сохада риск даражаси юкоридир, чунки саноатнинг янги махсулотлар патентлар билан химояланган куплаб тармокларига караганда бу сохада ракобатчилар айнан уша хизматларни йулга куйишлари мумкин. Бундан ташкари, банк ишида янги хизматларнинг муваффакиятли ёки муваффакиятсизлиги алохида банк фирмаларининг назоратидан, айникса янги хизматлар атрофида каттик барьерлар (тусиклар), шунингдек, хусусан янги хизматлар харажатлари ва даромадлари уртасидаги муносабатларни кескин ва тубдан узгартира олувчи фоиз ставкаларининг усиши ёрдамида иктисодий шартлар куя олувчи банк фаолиятини тартибга солишдан ташкарида булган умумий омиллар ёрдамида аникланади.

Янги банк хизматларини ривожлантириш жараёни куйидаги боскичлардан иборат булади:

1.Янги гояларни муаммони оммавий тахлил килиш, мижозлар билан шахсий мулокотлар ва почта корреспонденцияси шархи ёрдамида ишлаб чикиш.

2.Янги хизматнинг мохияти ва унинг натижавий максадини формулировкаси, янги хизмат максадининг банкнинг умумий максадлари уртасидаги муносабати, бу хизмат кимларни жалб кила олиши тахлили.

3.Янги хизматларни таклиф килиш мумкин булган бозор сегментини ва банк мижозларини молиявий талабларидан фойдаланиш.

4.Ишлаб чикариш харажатларини коплаш учун янги хизматларга талаб етарлилигини аниклаш ва бу хизматлардан хохлаган биттасини таркатиш, шунингдек, унинг банк умумий даромадидаги хиссасини башорат килиш.

5.Янги хизматлар бозорини мавжуд хизматларга ва банк персоналига мос келиши тахлил этиш.

6.Хизматчиларнинг малакаси ва мослашувчанлигини инобатга олган банкнинг кайси булими ёки булинмаси янги хизматни сотиш билан шугулланиши хакида карор кабул килиш.

7.Банк мижозларга керакли хизмат турини таклиф килаётганлиги хакида уларга етказиш имконини берувчи маркетинг режасини ишлаб чикиш.

8.Янги сервис дастурини амалга ошириш учун банк бошкаруви ва персоналини жалб килиш ва капитал куйишга арзирлиги хакида карор кабул килиш.

9.Аввал ишлаб чикилган маркетинг режасидаги янги хизматларни куллаш натижасида тез-тез такрорланиб турувчи холатлардаги омадсизликларни бахолаш.

10.Биринчи олинган натижаларга асосланган холда янги хизматни такдим этишни давом эттириш ёки банкнинг сервис менюсидан чикариб ташлаш кераклиги хакида карор кабул килиш.

Янги банк хизматларини ишлаб чикиш ва таклиф этишнинг самарали стратегиялари маркетингнинг фундаментал концепцияларига (банк хизматлар дифференциациясига уз мижозини у такдим этаётган хизматларнинг сони ва сифати буйича ушбу турдаги муассасалар орасида ягона эканлигига ишонтира олгандагина эришади) асосланади. Одатда, бунинг учун кучли реклама компанияси талаб килинади. Реклама компаниясини олиб бориш жараёнида банк маркетинги бошкарувчилари мижозлар онгига банк учун керакли булган гояни ва банк томонидан такдим этилаётган хизмат тасаввурини сингдиришга харакат киладилар. Хизматлар самарали дифференциацияси бу киммат машгулотдир. Ушбу реклама компанияси ёрдамида ташкил этилган янги хизмат хакидаги тасаввур ва гояни мижозлар англаб етганликларига ишонч хосил килиш учун банк бошкаруви мижозларга тез-тез хизмат курсатиш ишларини олиб боришлари зарур.

Ракобатчилар таклиф килаётган хизматлардан фарк килувчи банк хизматлари дифференциясининг иктисодий афзаллиги шундаки, у банк менежерларига бахони шакллантириш дастагини беради. Агар барча банк операциялари хакикатда бир хил холда такдим этилса, мазкур банк уларнинг нархлари кутарилиши хакида кайгуришига асос булмайди. Бирок, агар банк булими ракобатчилардан фаркли уларок берилган банк хизматининг самарали дифференциясини утказа олса, у холда бу хизмат турига нисбатан юкори бахо урнатиши ва хар бир сотилган сервис бирлигидан нисбатан юкори даромадли маржа олиш мумкин.

Вакт утиши билан молиявий бозорда эришилган мавкенинг пасайишига тускинлик килувчи услублардан бири ёдда коларли шиор, савдо маркаси ёки бошка хеч бир хизмат курсатувчи молиявий фирма фойдалана олмайдиган патентлаштирилган номлардан фойдаланишдир. Мижоз молиявий муассаса

рекламасини курганда ёки ушбу банкка борганда, бу унда банк учун зарур булган хиссиётларни уйготади. Бирок, бу услубларнинг мавжудлиги самарадорлигининг давомий эмаслиги, банк бошкаруви мижозларининг сервис талабларини ва холатларнинг узгариши билан доимо хамкадам булиши кераклигини билдиради. Бунда мижозларни тез-тез урганиб туриш, мижозлар таркибидан консалтинг гурухларини ёки банк мижозлари учун хохлаган вактларида кунгирок килиб, узларининг таклифлари ва эътирозларини билдира олишлари учун текин телефон тармокдарини ташкил килиш услублари ахамиятли булиб колади.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. -Тошкент : Узбекистон, 2017. - 104 б.

2. Мирзиёев Ш.М. ^онун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш - юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови. 2016 йил 7 декабрь /Ш.М.Мирзиёев. - Тошкент: "Узбекистон", 2017. - 48 б.

3. Ортиков А.О. Банклараро ракобат шароитида банк хизматлари ва уларни такомиллаштириш йуллари. Иктисод фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган автореферати - Тошкент, 2009. 19 б.

4. О.Алкориев. "Тижорат банкларида молиявий хизмат турларини ривожлантириш йуналишлари" и.ф.н. дисс. автореф. 2011 й, 54 бет.

5. О.Н.Тешабаева, Х.М.Шерматова. (2022). Современные информационные услуги в обеспечение конкурентоспособности коммерческих банков. Scientific progress 3 (1), (pp.44-51).

6. Йулдашева, Г. И., & Тешабаева, О. Н. (2020). Развитие цифровой экономики Республики Узбекистан. Universum: экономика и юриспруденция, (7 (72)), 4-6.

7. Тешабаева,О.Н., Абдуллаева З.(2021). Создание благоприятных условий для привлечения иностранных инвестиций в экономику Узбекистана (pp.57-65)

8. Тешабаева,0.Н.(2020).Механизмы организации предпринимательской-инвестиционной деятельности экономики Узбекистана. In минтака иктисодиётини инвестициялашнинг молиявий-хукукий ва инновацион жихатлари (pp. 537-540).

9. Тешабаева О.Н., Райимджанова Г.Х., Зайлобиддинов Ш. Внедрение информационно-коммуникационных технологий на развитие электронного бизнеса в Республике Узбекистан. №22/151,2020 г.

10. Тешабаева О.Н., Алижонова У.Г.(2021) «Некоторые этапы развития и внедрения информационно-коммуникационных технологий на экономику Узбекистана».№3/14, (pp. 571-575).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.