Научная статья на тему 'САНОАТ КОРХОНАЛАРДА ИҚТИСОДИЙ РЕСУРСЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ'

САНОАТ КОРХОНАЛАРДА ИҚТИСОДИЙ РЕСУРСЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
11
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
саноат тармоғи / ишлаб чиқариш / корхона / ресурслар / саноат иқтисодиёти / самарадорлик / иқтисодий ресурслар / иқтисодий омиллар / товар / рақамли иқтисодиёт / назарий ёндашувлар / рақамли иқтисодиёт.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Дониёрова Шахноза Дониёровна

Саноат корхоналари фаолиятида уларнинг ресурсларини моддий-техник таъминоти масалаларига катта ўрин берилади, бу эса ривожланиш тактикасининг энг муҳим бўлимларидан бири ҳисобланади. Моддий ресурсларга бўлган эҳтиёжни ҳисоблаш корхонанинг моддий-техник таъминоти нуқтаи назаридан амалга оширилади. Логистика режасини ишлаб чиқиш уни тўлиқ асослашни ўз ичига олади, чунки корхонанинг ишлаб чиқариш дастурини амалга ошириш бунга боғлиқ. Бундан ташқари, ушбу режада режалаштирилган моддий-техника ресурсларини етказиб бериш ҳажмлари бир вақтнинг ўзида IT соҳасида эксперт бўлган интегрант-корхоналарнинг маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва сотиш истиқболларини ишлаб чиқиш учун асосдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Дониёрова Шахноза Дониёровна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «САНОАТ КОРХОНАЛАРДА ИҚТИСОДИЙ РЕСУРСЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ ВА ИСТИҚБОЛЛАРИ»

САНОАТ КОРХОНАЛАРДА ЩТИСОДИЙ РЕСУРСЛАРИДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ ЙУЛЛАРИ ВА ИСТЩБОЛЛАРИ Дониёрова Шахноза Дониёровна

Тошкент давлат иктисодиет университети, мустакил изланувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.10800112

Аннотация. Саноат корхоналари фаолиятида уларнинг ресурсларини моддий-техник таъминоти масалаларига катта урин берилади, бу эса ривожланиш тактикасининг энг му%им булимларидан бири %исобланади. Моддий ресурсларга булган э%тиёжни %исоблаш корхонанинг моддий-техник таъминоти нуцтаи назаридан амалга оширилади. Логистика режасини ишлаб чициш уни тулиц асослашни уз ичига олади, чунки корхонанинг ишлаб чицариш дастурини амалга ошириш бунга боглиц. Бундан ташцари, ушбу режада режалаштирилган моддий-техника ресурсларини етказиб бериш %ажмлари бир вацтнинг узида IT со%асида эксперт булган интегрант-корхоналарнинг ма%сулотларини ишлаб чицариш ва сотиш истицболларини ишлаб чициш учун асосдир.

Калит сузлар: саноат тармоги, ишлаб чицариш, корхона, ресурслар, саноат ицтисодиёти, самарадорлик, ицтисодий ресурслар, ицтисодий омиллар, товар, рацамли ицтисодиёт, назарий ёндашувлар, рацамли ицтисодиёт.

Аннотация. В деятельности промышленных предприятий большое место уделяется вопросам материально-технического обеспечения их ресурсов, что является одним из важнейших разделов тактики развития. Расчет потребности в материальных ресурсах проводится с точки зрения материально-технического обеспечения предприятия. Разработка логистического плана включает в себя его полное обоснование, поскольку от этого зависит выполнение производственной программы предприятия. Кроме того, запланированные в этом плане объемы поставок материально-технических ресурсов являются основой развития перспектив производства и реализации продукции предприятий комбината, являющихся одновременно специалистами в области информационных технологий.

Ключевые слова: промышленный сектор, производство, предприятие, ресурсы, промышленная экономика, эффективность, экономические ресурсы, экономические факторы, товар, цифровая экономика, теоретические подходы, цифровая экономика.

Abstract. In the activity of industrial enterprises, great attention is paid to the issues of material and technical provision of resources, which is one of the largest departments of the development technique. Material and technical support is carried out by looking at the address. The development of the logistics plan includes its full justification, because the implementation of the production program of the enterprise depends on it. In addition, the delivery of the material and technical resources planned in the plan is the basis for the development of prospects for the production and sale of integrated enterprises, which have established an expert in the field of IT at the same time.

Keywords: industrial sector, production, enterprise, resources, industrial economy, efficiency, economic resources, economic factors, commodity, digital economy, theoretical approaches, digital economy.

Жах,оннинг ривожланган мамлакатларида саноатни ривожлантириш ва унинг ресурсларидан самарали фойдаланиш иктисодий усишни таъминлашнинг мух,им омили булиб колмокда. Бугунги кунда саноат республикамиз иктисодиётининг асосий

тармокларидан бири хисобланади. Саноат тармогининг ривожланиши миллий иктисодиётнинг баркарор суръатлар билан ривожланишига олиб келади. Саноат корхоналарида ресурсларни кайта ишлаш, улардан янгидан-янги махсулотлар ишлаб чикариш, ассортимент ва номенклатуранинг купайиши хисобига диверсификациялашув жараёнлари такомиллашади. Корхонада ресурс тежамкорлиги буйича чора-тадбирлар кенг камровли булганлиги учун корхонанинг ресурс тежамкорлиги буйича стратегиясини ишлаб чи;иш корхонанинг фаолиятидаги асосий заруриятлардан бири, деб хисоблаймиз.

Х,озирги вактда иктисодий тадкикотларда муайян ресурснинг таснифи ва ахамияти масалалари жуда бахсли мавзудир. Ва бу табиийдир, чунки ресурс зонасининг асосий эътибори ва таркибининг узгариши иктисодий маконни ривожлантиришнинг устувор йуналишлари билан белгиланади. Демак, саноат ривожланишидан олдинги иктисодиётда махсулот ва хизматлар ишлаб чикаришнинг асосини табиий ва мехнат ресурслари ташкил этади, индустриал иктисодиётида моддий, молиявий, тадбиркорлик, постиндустрия жамиятида эса ахборот ва билим ресурслари энг мухим хисобланади. Жамиятнинг инновацион ривожланиши шароитида интеллектуал фаолият натижалари хар кандай иктисодиёт учун хал килувчи ахамиятга эга булса, интеллектуал ресурснинг роли сезиларли даражада ошади. Ушбу холатлар унинг бошкарувнинг ресурс сохасидаги роли ва урнини аниклаштиришни зарурат этади.

Маълумки, иктисодий нуктаи назардан "ресурслар" тушунчаси жамиятда одамларнинг эхтиёжларини кондириш учун товарлар ва хизматлар яратиш учун мавжуд имкониятлар нуктаи назаридан аникланади. Булар иктисодий фаолиятга хисса кушадиган ва товарлар ва хизматлар ишлаб чикариш учун ишлатилиши мумкин булган воситалардир. Иктисодий ресурсларнинг махсулот ишлаб чикариш учун зарур булган кисми ишлаб чикариш ресурслари сифатида белгиланади.

Иктисодий ресурслар бир жинсли булиб, келиб чикиши (табиий ва иктисодий), мазмуни (моддий ва номоддий), таркиби (бир хил ва бир жинсли), ишлаб чикаришга муносабати (функцияси ва салохияти), фойдаланиш хусусияти (ишлаб чикариш ва ноишлаб чикариш) буйича фаркланади.

Саноат корхоналари фаолиятида уларнинг ресурсларини моддий-техник таъминоти масалаларига катта урин берилади, бу эса ривожланиш тактикасининг энг мухим булимларидан бири хисобланади. Моддий ресурсларга булган эхтиёжни хисоблаш корхонанинг моддий-техник таъминоти нуктаи назаридан амалга оширилади. Логистика режасини ишлаб чикиш уни тулик асослашни уз ичига олади, чунки корхонанинг ишлаб чикариш дастурини амалга ошириш бунга боглик. Бундан ташкари, ушбу режада режалаштирилган моддий-техника ресурсларини етказиб бериш хажмлари бир вактнинг узида IT сохасида эксперт булган интегрант-корхоналарнинг махсулотларини ишлаб чикариш ва сотиш истикболларини ишлаб чикиш учун асосдир.

Корхона моддий-техник таъминоти буйича жорий режани ишлаб чикиш учун дастлабки маълумотлар куйидагилар хисобланади:

- ишлаб чикаришнинг режалаштирилган хажмлари (корхонанинг ишлаб чикариш дастури);

- техник ва ташкилий ривожлантириш буйича ишлар хажми;

- капитал курилиш хажмлари;

- меъёрий-хукукий база (материаллар истеъмолини камайтиришни хисобга олган

холда).

Корхонани моддий-техник таъминотининг истикболли холатини урганиш йил давомида умумий натyрал ва киймат куринишида амалга оширилади ва чораклар бyйича таксимланади.

Корхонанинг истикболли моддий-техник таъминоти учун материалларни ишлаб чикишда ишлаб чикариш воситаларини тежашнинг иктисодий-техник ва технологик имкониятлари куйидаги йyналишларда амалга оширилади:

- янги илFор технологик жараёнларни жорий этишда чикиндилар ва йyкотишларни камайтириш. Масалан, машинасозлик корхоналарида суюк метални аник куйиш усулларини куллаш, технология имкон берадиган жойларда кисмларни зарб килиш штамплаш билан алмаштирилиши, материалларни окилона кесиш, хом ашёдан комплекс фойдаланиш ва хоказо;

- киммат ва камёб бyлган материалларни арзонрок, лекин ундан сифати паст бyлмаган материалларга алмаштириш. Масалан, технологик жараёнда кора ва рангли металлар урнига пластик кисмлардан фойдаланиш, мойлаш материаллари, контейнерлар, каучук ва бошкаларни кайта ишлатиш;

- нафакат хом ашё ва материалларни тежаш, балки уларни ишлаб чикаришдаги мехнат сиFимини камайтириш, асбоб-ускуналарнинг утказувчанлигини ошириш, ташиш хажмини, ёкилFи сарфини камайтириш ва бошкалар учун асбоб-ускуналар хамда махсулотларнинг сифат курсаткичларини бузмасдан OFирлигини камайтириш.

Корхонанинг моддий-техник таъминоти режасини ишлаб чикиш икки боскичда амалга оширилади. Биринчи боскичда эхтиёж муайян турдаги моддий ресурсларнинг зарур микдори тyFрисидаги маълумотларни уз ичига олган шартномалар буйича хисоб-китоблар шаклида режалаштирилади. Бундай холда, бошланFич асос:

1. Корхонанинг ишлаб чикариш дастури, шу жумладан давлат буюртмаси хажми.

2. Интегрант-корхоналардан моддий-техника ресурсларини етказиб бериш даврийлиги ва уларнинг сифати тахлилини хисобга олган холда режалаштирилган даврдан олдинги йилнинг эришилган курсаткичлари.

Иккинчи боскичда моддий-техник таъминот режаси лойихаси янги асбоб-ускуналар ва тажриба-синов ишларини жорий этиш буйича янгиланган дастурлар, хом ашё ва материаллар хамда ишлаб чикариш захиралари учун янгиланган истеъмол меъёрлари, омбордаги моддий ресурсларнинг хакикий колдиклари асосида тузатилади. Шу билан бирга, айрим турдаги моддий ресурслар (агар мавжуд булса) такчиллигини бартараф этиш чора-тадбирлари кузда тутилади ва таъминлаш манбалари аникланади.

Логистика режаси ресурсларга булган эхтиёжни хисоблаш ва логистика балансидан иборат.

Моддий-техник ресурсларга булган эхтиёжни аниклаш учун хисоб-китоблар корхоналарнинг тармок хусусиятларини хисобга олган холда, фойдаланиладиган материалларнинг хусусиятига караб таснифланган алохида хисоб-китоблар шаклида амалга оширилади:

1) хом ашё ва материалларга булган эхтиёж;

2) ёкилFига булган эхтиёж;

3) энергияга булган эхтиёж;

4) ускуналарга булган эхтиёж.

Иктисодиётнинг инновацион ривожланишининг мух,им иктисодий ресурслари х,исобланган ахборотлар ва билимлар алох,ида ахдмият касб этиб, бунда инсон салох,ияти х,ал килувчи ролга эга булади.

Х,озирги вактда иктисодиётнинг инновацион ривожланиши шароитида саноат корхоналари фаолиятини ривожлантириш учун тармок корхоналарида мутахассис-ходимларга талабни шакллантириш ва аниклаш асосида уларни замонавий касбларга тайёрлаш тизимини такомиллаштириш хдмда компетентлигини оширишга эътибор бериш алох,ида ахдмиятга эгадир. Чунки х,озирги ривожланиш боскичида ракамли технологияларни саноат корхоналари фаолиятига жорий этиш, малакали ходимларга саноат мах,сулотлари сифатини ошириш буйича вазифаларни бажариши учун юкори талабларни куймокда. Бу х,олат корхоналар ва тармоклар кесимида мух,им булган барча категориядаги ходимлар билан таъминланиш стратегиясини ишлаб чикиш ва уни реализация килишни зарурат этади.

Бизнинг фикримизча, саноат корхоналари фаолияти юкори малакали мутахассис-кадрлар тайёрлашда куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш зарур:

- тармокда малака ошириш ва кайта укитиш жараёни узлуксизлигини таъминлаш. Бунда асосий максад ходимларнинг малакаларини ошириш натижасида уз имкониятларини тулик намоён этиш имконияти юзага келиб, курсатиладиган хизматлар сифати ва самарадорлигини ошишига олиб келади;

- ходимларни ишлаб чикариш жараёнида улар томонидан бажариладиган ишларни максадга мувофиклигини таъминлашга эришиш учун мехднт жараёнларини окилона ташкил этиш, режалаштириш, касбий малака ва куникмаларни шакллантиришга алох,ида эътибор каратиш зарур;

- ишчи-ходимларни иккинчи ёки уриндош касб-хунарга укитишни ташкил этиш. Бунда сохдда банд ходимлар бир неча мутахассислик буйича ихтисослашиб, истеъмол бозори коньюнктурасига тезда мослашади;

- урта, урта махсус ва олий маълумотли кадрларни хизматлар бозоридаги инновацион мах,сулот турлари ва куринишлари буйича ихтисослашуви учун кайта тайёрлаш тизимини шакллантириш.

Саноат кохоналарида мех,нат ресурсларидан самарали фойдаланиш улар уртасида узаро муносабатларни таъминлаш, яхлит тизим ичида махсус тамойиллар асосида функцияларни бирлаштириш ва интеграциялаш хдмда мувофиклаштиришга йуналтирилгандир.

Мехнат жараёнининг иштирокчиси сифатида инсон эхтиёжларининг кондирилиши

Мехнат фyнкцияларини бажарилиши

Иш хаки

^ушимча моддий имтиёзлар ва рагбатлар

Шахслар уртасида мулокот

Мехнат шароити

Ижтимоий хавсизлик

L>i

Ижтимоий-психологик мухит

Ижтимоий-психологик максад

Ходимни уз-узини намоён этиш максади

Мехнатнинг ижодий характери

Касбий усиш имкониятлари

Лавозим кутарилиши

Хурматга сазоворлик, мехнатни адекват бахолаш

1-расм. Саноат корхонасини ходимлар билан таъминланишида мехнатни бошкариш буйича максадларнинг шаклланиши

Иктисодиётнинг инновацион ривожланиши шароитида саноат корхоналарида мехнатни ташкил этиш тизимини такомиллаштириш максади булиб, билимлар иктисодиётини куллаш билан корхоналарнинг ракобат устунлигини таъминлаш ва узларининг манфаатларини хисобга олган холда, харакат килишлари мумкин булган ишлаш лаёкатига эга жамоаларнинг шаклланиши хисобланади.

Бунда мехнат жараёнларини бошкариш тизими максадларининг шаклланиши, бир томондан, ишчиларнинг муайян эхтиёжларини таъминлашга интилишини, иккинчи томондан эса, ходимларни бошкариш жараёнидаги куйилган вазифаларни хал этишни назарда тутади. Саноат корхоналарида мехнат ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги келтирилган максадлар гурухи даражасини кай даражада амалиётга мос келишига богликдир. Ходим нуктаи назаридан эхтиёжлар аник мехнат жараёнига муносабатлар буйича бажариладиган мехнат функциялари оркали ифодаланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.