Научная статья на тему 'Санъатшунослик ва бадиий танқидчиликнинг жамиятдаги ўрни'

Санъатшунослик ва бадиий танқидчиликнинг жамиятдаги ўрни Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
122
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
ижодкор шахс / кино санъати / бадиий танқидчилик / театр санъати / фильм / creative personality / cinema / art criticism / theater art / film

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Д. Раҳматуллаев

Мазкур мақолада санъатшунослик ва бадиий танқидчиликнинг бугунги жамият ҳаётидаги ўрни таҳлил қилиниб, соҳалар тараққиёти учун тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The role of art studies and art criticism in society

This article analyzes the role of art criticism and artistic criticism in today’s society and provides recommendations for the development of industries.

Текст научной работы на тему «Санъатшунослик ва бадиий танқидчиликнинг жамиятдаги ўрни»

Санъатшунослик ва бадиий танкидчиликнинг жамиятдаги

урни

Д.Рах,матуллаев, Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация - Мазкур маколада санъатшунослик ва бадиий танкидчиликнинг бугунги жамият х,аётидаги урни тахлил килиниб, сох,алар тараккиёти учун тавсиялар келтирилган.

Калит сузлар - ижодкор шахс, кино санъати, бадиий танкидчилик, театр санъати, фильм.

The role of art studies and art criticism in society

D.Rakhmatullaev, Uzbekistan state institute of art and culture

Abstract - This article analyzes the role of art criticism and artistic criticism in today's society and provides recommendations for the development of industries.

Keywords - creative personality, cinema, art criticism, theater art, film.

Ижодкор шахс тарбияси - бугун долзарб масалалардан бирига айланиб колмокда. Истеъдодни аниклаш, уни юзага чикариш ортида х,ам катта мех,нат ва изланишлар ётади. Замон нафаси шиддат билан узгараётган бир даврда х,ар жабхдга янгича ислох,отларнинг кириб келиши ва кулланиши эса ижодкорга катта масъулият юклайди. Санъат ва бадиий таълимнинг бугунги замонавий жамиятни маънавий модерниза-циялашдаги урни мух,им боскичларни уз ичига олади.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёев такъкидла-ганларидек, "Х,аётнинг узи ва халкнинг талаблари бизнинг олдимизга амалий ечими-ни топиш лозим булган янги ва янада мурак-каб вазифаларни куймокда!" [1] Шундай экан бир максад йулида бирлашиб хдракат килиш ютуклар куламини кенгайтиради.

Х,озирда кино санъатида янгидан янги асарлар, турли жанрдаги бадиий фильмлар яратилмокда. Ачинарлиси, илмий йуналиш билан амалий йуналишнинг уртасида катта жарлик булиб колганлигидир. Санъатшунос-ларнинг, танкидчиларнинг урни аста йуко-либ бораётгандек. Бунинг энг катта сабаби мазкур жабхдда моддий масалалар тулали-гича тизим сифатида ишлаб чикилмаган. Вах,оланки, х,ар кандай сох,а ривожида илмий

изланиш ва тадкикотларнинг урни мух,им туради. Яхши фильм яратилгандан сунг унинг тах,лили ва илм нуктайи назаридан урганилганлик даражасининг юкори савияда булиши кино сохдсининг тараккиётига хизмат килади. Агарда, талабларга жавоб берадиган бадиий фильмлар яратилмаса киношуносликнинг ривожи х,ам усмайди.

Бадиий танкидчилик бугунги кунда оксаётган сохдлардан бири х,исобланади. Бунинг энг асосий сабабларидан бири ёш мутахассисларнинг етишиб чикмаётганлиги, юкорида айтганимиздек, бу йуналишда х,ам фаол ижодкор тарбияси билан боглик масалалар кунгилни уртайди. Мох,ир таржимон ва мунаккид Озод Шарафиддинов "Танкидчилик касби хдкида" номли маколасида "Эстетик туйгунинг заифлиги, санъатдаги гузалликни пайкай билмаслик санъатни бир томонлама тушунишга, уни факат гоялар йигиндисидангина иборат нарса деб талкин килишга, санъатни сиёсатга югурдак килиб куйишга, танкидчини эса асарда тасиврлан-ган вокеалар ва характерларни "яхши ёхуд ёмон" деб бах,оловчи козига айлантириб куйишга сабаб булади", [2] дея таъкидлаган эди. Х,озирда бадиий танкидчиликнинг мето-дологик потенциали сустлашиб, худдики, юзаки тенденциялар, зурма-зураки х,исобот-лар эгаллагандек назаримда. Мазкур

йуналишда фаол изланишлар самарасини ошириш илм-фан ва жамият ривожига муносиб хисса куша олади. Жамиятни маънавий модернизациялаш тенденциялари-нинг мухим жихати илмий изланишлар, тадкикотлар сифатини ошириш билан бахоланади. Олимлар, ёш изланувчилар диссертация ишларини юкори савияда химоя килиниши ва натижада келтирилган тавсиялар махсус комиссия томонидан урганилиб, тасдикдан утганлари жамиятнинг амалий хаётида экспериментал тажриба сифатида кулланилиб курилиши мумкин. Тараккиёт стратегиясида хато ва камчилик-лар булиши табиий, уларни бартараф этиб, самарали ютукларга етишиш учун турли лойихаларни амалда синаб куриш мумкин.

Буюк келажак сари интилаётган барча мамлакатнинг стратегик дастурида ижти-моий ривожланиш билан бир каторда, маданият ва санъат сохаларига албатта эътибор каратилади. Зеро, маданият ва хос санъат умуминсоний гояларга йугрилган булиб, халкни эзгу максадлар асосида бирлашишга, илгор ва етакчи гоялар сари етаклашга хизмат килади. Кино санъати эса бадиий визуал таъсирга эга булиб, шахснинг маънавий-ахлокий камолоти, шунингдек, мамлакатнинг иктисодий саноати макомини белгилайди.

Х,озирги кунга келиб узбек телевидение сохаси саноат манбайига айланиб улгурди. Айникса, хусусий телеканаллар узининг тижорат мезонини, иктисодий-молиявий холатини бош максадига айлантирди. Эндиликда хдкикий санъат ортга чекиниб, саноат олдинги даражага утди. Масалан, реклама роликлари, телесериаллар намойиш-ларини айтиш мумкин. Нопрофессионал ёндашув асносида бир марталик томошалар урчиб кетди. Мазкур жараён бевосита бадиий танкидчиликнинг оксашига сабаб булмокда. Уз-узидан аёнки, хусусий теле-каналларнинг медиа махсулотлари мутлако эркин равишда ишлаб чикарилади ва намойиш этилади. Унга соха мутахассис-ларининг, танкидчилар ва санъатшунос-ларнинг аралашувига йул куйилмайди. Огрикли нукта эса бадиий ижоднинг

саёзлашиб кетаётгани булиб колаверади. Бу уринда хар бир хусусий телеканаллар мухаррирлик булимлари иш фаолиятини тубдан ислох этиш, узаро хамкорликда ишлаш, ёш ва малакали кадрлар салохиятини уз йуналиши максадида эмас, балки майорат даражасида фойдаланиш лозим. Бугунги кунда медиа бозорда кулланилаётган хар кандай бадиий асар хам талабга жавоб бермайди. Демакки, томошабин, яъни истеъмолчининг диди, савияси хам тушиб кетган. Олдимизда асл санъатни бахолаш, унинг том маънодаги аудиториясини кенгай-тириш каби улкан вазифалар ётибди. Вахоланки, асл санъат хдкикий мутахассис-лар ва ижодкорлар томонидан яратилади.

Мавзу нуктайи назаридан келиб чиккан холда, куйидаги таклифлар ишлаб чикилди:

Биринчидан, биз куп бора куллайдиган, аммо аслида ажралиб колган "илмий-амалий" мезонини хакикатан бирлаштириш, санъатшунослик ва бадиий танкидчиликдаги илмий фаолиятни амалиётга якинлаштириш,

Иккинчидан, илгор фикрли ёшлар билан ишлаш, инновацион гоялар ишлаб чикиш,

Учинчидан, мазкур сохаларда хориж мамлакатлари билан тажриба алмашишни йулга куйиш.

Бугун Узбекистон хориж мамлакатлари билан турли алокаларни, якин кушничилик ришталарини богламокда. Х,ар жабхада турли ислохотлар, маънавий янгиланишлар кулами янада кенгайиб, буларнинг барчаси халк фаровонлигига хизмат килиш билан бир каторда илм-фан ва маданият сохаларини жахон микёсига олиб чикиш, узбек санъатини дунёга танитиш сингари эзгу максадларни кузлаган.

Таникли рус адабий танкидчиси Николай Добролюбов "Танкидчиларнинг методи бутунлай бошкача: улар даставвал асарда нималар булиши ва бу лозим нарсалар асарда хакикатан кай даражада бор?, деган саволни куядилар", [3] деган эди. Бундан келиб чикадики, хар бир бадиий танкидчи кучли бадиий салохиятга, билим ва куникмага, колаверса, тажрибага эга булиши лозим. Биронта асардан шунчаки камчилик топиб, хатоларини курсатиб колиш билангина

чекланиш кузланган максадга элтмайди. Танкидчи хам ижодкор саналар экан, у барча адабий конун-коидаларни тулик билиши шарт. Балки, шунинг учун бугунги хаётимиз-да профессионал даражадаги танкидчилик мактаблари шаклланмай келмокдадир?

Хулоса килиб айтганда, санъатшунослик сохасининг хар бир йуналишида илмий изланиш ва амалиёт жабхаларини бирлашти-риш тизимларини ишлаб чикиш вакти келди. Республикамизда санъатлар гултожи бул-миш театр санъатини ривожлантириш, узбек сахнасида гоявий-мавзуий жихатдан етук асарлар яратиш хамда театр илмини янада тараккий топтириш максадида "Узбектеатр арбоблари уюшмаси"нинг ташкил этилган-лиги бу йулдаги собит кадамлардан хисоб-ланади. Мазкур уюшма юкорида таъкид-ланган барча максадларга эришиш учун мухим дастуриламал булиб хизмат килади.

Сохада олий таълимдан кейинги таълим -докторантура боскичини амалий жараён-ларга жалб этиш лозим. Йилдан йилга илгор фикрлайдиган, етук мутахассислар, илмий салохияти юксак санъатшунослар етишиб чикмокда. Мазкур жараённи янада кучайти-риш, янгидан янги фан докторларининг долзарб мавзудаги диссертация ишларини амалиётга тадбик этиш, энг мухими педаго-гик фаолиятда кенг фойдаланиш лозим.

Киношунослик тараккиётида Узбекистон Фанлар Академияси кошидаги Санъат-шунослик институтининг илмий фаолияти мухим урин тутади. Эндиликда, мазкур институт фаолиятини амалиёт билан бирлаштириш, турли киноконференциялар утказиш максадга мувофик булади. Зеро, узаро хамкорликдаги барча харакатлар албатта ижобий самарасини беражак.

Фойдаланилган адабиётлар

[1] Мирзиёев Ш. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. Тошкент, Узбекистон, 2017, 10 бет

[2] Шарафиддинов О. Узбек адабий танкиди. Тошкент, Турон-Икбол, 2011, 93 бет

[3] Добролюбов Н. Адабий-танкидий маколалар. Тошкент, Бадиий адабиёт, 1959, 307 бет

References

[1] Мирзиёев Ш. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. Тошкент, Узбекистон, 2017, 10 бет

[2] Шарафиддинов О. Узбек адабий танкиди. Тошкент, Турон-Икбол, 2011, 93 бет

[3] Добролюбов Н. Адабий-танкидий маколалар. Тошкент, Бадиий адабиёт, 1959, 307 бет

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.