Научная статья на тему 'Ўқувчиларни тадбиркорлик фаолиятига маънавий-ахлоқий жиҳатдан тайёрлаш'

Ўқувчиларни тадбиркорлик фаолиятига маънавий-ахлоқий жиҳатдан тайёрлаш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
298
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бозор иқтисодиёти / оила / жамият / давлат / изланувчан / ташаббускор / меҳнат ва инсон / қизиқувчанлик / маҳсулот ва хизмат / миллий ҳунармандчилик / ёш тадбиркор / рыночная экономика / семья / общество / государство / исследователь / инициатор / труд и человек / интерес / продукт и сервис / национальное ремесло / молодой предприниматель

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибрагимова Марям Ғуломовна

Мақолада ёш авлодни тарбиялаш жараёнида уларнинг замонавий касб-ҳунарларни пухта эгаллашлари учун муносиб шароитларни яратиш, иш билан таъминлаш ва тадбиркорликка жалб этиш масалалари борасида сўз юритилган. Мисол тариқасида намунавий дарс ишланмаси тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ДУХОВНО-МОРАЛЬНАЯ ПОДГОТОВКА УЧАЩИХСЯ К ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

В статье рассматриваются вопросы создания в процессе воспитания необходимых условий для овладения молодым поколением современных профессий, обеспечения молодёжи рабочими местами и привлечения её к предпринимательской деятельности. В качестве примера предложен образец технологии проведения занятия.

Текст научной работы на тему «Ўқувчиларни тадбиркорлик фаолиятига маънавий-ахлоқий жиҳатдан тайёрлаш»



Ибрагимова Марям fynoMOBHa,

Кукон давлат педагогика институти «Мех,нат таълими» кафедраси укитувчиси

ЦУВЧИЛАРНИ ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИГА МАЪНАВИЙ-АХЛОКИЙ ЖИЩДАН ТАЙЁРЛАШ

ИБРАГИМОВА M.F. ЩУВЧИЛАРНИ ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИГА МАЪНАВИЙ-АХЛОКИЙ ЖИЦАТДАН ТАЙЁРЛАШ

Маколада ёш авлодни тарбиялаш жараёнида уларнинг замонавий касб-х,унарларни пухта эгаллашлари учун муносиб шароитларни яратиш, иш билан таъминлаш ва тадбиркорликка жалб этиш масалалари борасида суз юритилган. Мисол тарикасида намунавий дарс ишлан-маси тавсия этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: бозор иктисодиёти, оила, жамият, давлат, изланувчан, ташаббус-кор, мех,нат ва инсон, кизикувчанлик, мах,сулот ва хизмат, миллий хунармандчилик, ёш тад-биркор.

ИБРАГИМОВА М.Г. ДУХОВНО-МОРАЛЬНАЯ ПОДГОТОВКА УЧАЩИХСЯ К ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

В статье рассматриваются вопросы создания в процессе воспитания необходимых условий для овладения молодым поколением современных профессий, обеспечения молодёжи рабочими местами и привлечения её к предпринимательской деятельности. В качестве примера предложен образец технологии проведения занятия.

Ключевые слова и понятия: рыночная экономика, семья, общество, государство, исследователь, инициатор, труд и человек, интерес, продукт и сервис, национальное ремесло, молодой предприниматель.

IBRAGIMOVA M.G. SPIRITUALLY-MORAL BREEDING OF STUDENTS TO ENTREPRENEURIAL ACTIVITY

One of our most important tasks is to bring up our children perfectly in all respects. This article deals with the protection of young people in the process of upbringing, creation them due conditions in possessing a deep knowledge, a wide outlook, a stable life position, an independent mind, a high-spirit, creation of favorable conditions for them in order to occupying them modern professions effectively, providing them with the job and involving into entrepreneurship.

Keywords: market economy, family, censure, state, labor and people, interest, product and servess, national relge, young entrepreneur.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

Республикамизда таълимнинг асосий мацсади бизнинг демократик эркин давлат цураётганлигимиз, бозор ицтисодиётига босцичма-босцич утиш йулига кирганлиги-миз билан бевосита богланади. Давлатнинг буюк келажаги фуцароларимизнинг маълумотлилиги, маданияти, бунёдкор-лигига таянади.

Ушбу масала факат бугунги кунда эмас, хар даврнинг долзарб муаммоларидан бири бул-ган. Масалан, Афлотун давлатни бошка-ришнинг 3 та асосий шакли туFрисидаги таъ-лимотни яратган. Сиёсат, давлатнинг тузи-лиши, уни бошкариш уч табака хакидаги наза-рияга асосланади: 1-табака - давлатни бошкариб турадиган файласуфлар; 2-табака -давлатни душмандан химоя киладиган харбийлар; 3-табака - мехнаткашлар1.

Зеро, эски таълим-тарбия асосига янги жамиятни куриб булмайди. Шу муносабат билан таълим куйидаги максадларни кузда тутади:

- мустакиллигимиз, истиклолимизни хис эта биладиган, узлигини англаб етган киши-ларни тарбиялаш;

- республикамизнинг акл-заковат ва илм борасидаги куч-кувватини ривожлантириш;

- оила, жамият, давлатимиз олдидаги масъулиятини англайдиган, хар жихатдан бар-камол шахсни шакллантириш;

- ахлокий пок, жисмонан бакувват, Ватан туЙFуси билан суFорилган фидойи инсон, изла-нувчан, ташаббускор соFлом авлодни шакл-лантириш;

- факат маълумот олиш, савод урганиш билан чегараланиб колмайдиган, урганган-ларини хаётга татбик эта биладиган шахсни тарбиялаш;

- янги жамиятни куриш, унда яшаш ишла-рини биладиган ёшларни тарбиялаш.

Фарзандларимизни хар томонлама етук этиб вояга етказиш энг мухим бурчларимиз-дан биридир. Уларни «тутган жойидан узади-ган», замон шиддати ва тараккиётига бар-дошли этиб тарбияламоFимиз зарур. Зотан Сох,ибкирон Амир Темурнинг «Бирон ишни килишга касд килган булсанг, бутун зех,нинг, вужудинг билан тиришиб, битирмагунча ундан

1 Абдурахмонов А. Саодатга элтувчи билим. - Т.: «Мовароуннах,р», 2005. -433-б.

кул узма», деган угити ёшларимизга дастурул-амал булиб хизмат килмоFи лозим2.

Мана шундай мустакил шахсларни камол топтиришда умумий урта таълим мактаблари пойдевор булиб хизмат килади. Мана шу пой-деворнинг мустахкам булиши учун билимни куникма, малака билангина эмас, балки ижод-корлик билан хам «кориштириш» лозим. Пой-деворнинг мустахкам булиши, албатта унинг курувчиси булган укитувчиларга хам боF-ликдир.

Бугунги бозор иктисодиётига утиш даври-нинг асосий талаби малакали кадрлардир. Биз тарбиялаётган кадрлар тиришкок, талабчан, изланувчан, янгиликка интилувчан булмас экан, келажакка илдам кадам ташлай олмай-миз. Чунки бозор иктисодиёти бир нуктада тухтаб колмасдан, тез фурсатда ривожла-нишни талаб килади. Бунинг учун тарбиялаётган кадрларимиз яратувчан, ижодкор шахслар булмоFи лозим. Бу куникма ва малакаларни укувчилар умумий урта таълим мактабларида тахсил олаётган вактларидаёк эгаллашлари лозим. Умумий урта таълим мактабларида бошка фанлардан фаркли равишда мехнат таълими машFулотларида укувчиларнинг ижодкорлик кобилиятларини шаклланти-ришда катта имкониятлар мавжуд. Сабаби, мехнат таълими машFулотларида назарий таълим амалий таълим билан узвий боFлаб олиб борилади. Бу укувчиларнинг мустакил ишлаши, имконият даражасида уз кобилиятини намоён этишни таъминлайди. Укувчилар машFулотлар давомида узлари яратган буюм-ларни куриб кувонади, ёнидаги тенгдошлари ясаган буюмлар билан таккослайди, ютуFидан Fурурланади, камчилиги булса туFрилайди. Бу эса укувчиларнинг мустакил шахс камолотига илк кадамлари булади.

2 Амир Темур васиятлари, маслахатлари, танбехлари. -Т.: Fофур Fулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 2001. -32-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

1-4-синфларда мехнат таълими машFулот-ларида укувчилар оддий ^оз, елим, пластилин, сомон парчалари, мевалар уруглари, данаклар ва уларнинг пучоклари (ёнFок, бодом, урик, шафтоли данаги, ёввойи ёнFок, ковун, тарвуз уруFи ва бошкалар), тухумлар-дан фойланиб турли хил буюмлар ясайдилар. 5-синфга утгач эса мехнат таълимидаги машFулотлар мураккаблашади, яъни материалларга ишлов бериш йули билан буюмлар ясалади. Масалан, ёFоч, металл, газ-ламага ишлов бериш технологияси, колаверса, пазандачилик ва кишлок хужалиги асосла-рини хам пухта урганиш лозим булади. Бундан ташкари, укувчилар миллий хунармандчилиги-мизнинг хам нозик сир-асрорларини урганиб борадилар.

Ибн Халдун «Китобул-ибар» («Ибратли масалалар китоби») асарида узининг тарихий-ижтимоий назариясини баён килиб, ахлок ва ижтимоий масалалар кишилар турмуши билан боFликлиги хамда мехнат ва кишиларнинг узаро муносабати жамият хаётида мухим ахамиятга эга булишлигини таъкидлаган1.

Узбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишга каратилган кушимча чора-тадбирлар дастури халкимиз-нинг эзгу орзу-максадларига хамоханг булган, мамлакатимизда аклан етук, жисмонан бакувват, маънан соFлом авлодни камолга етказиш борасидаги ислохотларнинг узвий давомини акс эттирган мухим хужжатдир.

Дастурда ёшларнинг хукукий маданиятини юксалтириш, юксак маънавиятли, мустакил фикрли, катъий хаётий позиция, кенг дунёкараш ва чукур билимга эга авлодни тар-биялаш жараёнида уларнинг турли мафкура-вий тахдидларга карши иммунитетини кучай-тириш, ёшларни ижтимоий х,имоя килиш, замонавий касб-^унарларни пухта эгаллаш-лари учун муносиб шароитларни яратиш, иш билан таъминлаш ва тадбиркорликка жалб этиш борасида катор мух,им чора-тадбирлар белгилаб берилган. Шу билан бирга, икти-дорли ёшларни куллаб-кувватлаш, ижодий-интеллектуал сало^иятини руёбга чикариш, УFил-кизларни жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб этиш, вояга етмаганлар уртасида

1 Абдурахмонов А. Саодатга элтувчи билим. - Т., «Мовароуннах,р», 2005. -441-б.

хукукбузарликлар содир этилишининг олдини олиш, эртамиз эгаларини ёт Fоялардан химоя-лаш, соFлом эътикод ва миллий кадриятларга садокат рухида тарбиялашга каратилган ишларни янада кучайтириш кузда тутилган.

Зеро, «... хиссий далил шуни, инсон мах-лукларнинг энг заифи булса хам, махлук-ларнинг энг кучлиси хам ундан куркади. Инсонни хамма махлукотдан хам Fолиб ва сарафроз этган кувват акл булади»2.

Ёшларни тадбиркорликка кенг жалб килиш, ёш тадбиркорларни куллаб-кувватлашга каратилган «Менинг бизнес Fоям», «Ёш тадбиркор - юртга мададкор» лойихаларида фаол ишти-рок этган иктидорли ва ишбилармон ёшлар имтиёзли кредит олиш имкониятини кулга киритмокда.

«Сиз конунни биласизми?», «Хукук билим-донлари», «Тафаккур синовлари» курик-танловларида иштирок этиш оркали ёшлар уз хукукий маданияти ва билим даражасини янада мустахкамлаб, «Юрт келажаги», «Кама-лак юлдузлари» каби курик-танловлар ёш иктидорларни кашф этиш билан бирга, уларнинг калбида ватанпарварлик туЙFусини юксалтириш, маънавиятини бойитиш, юрти-миз тарихи, маданиятига оид билимини кен-гайтиришга хисса кушмокда.

Буларга хамоханг тарзда мамлакатимизда бугунги кунда фукароларнинг 10 мингга якин узини узи бошкариш органлари жойлардаги ижтимоий-иктисодий ривожланиш, жамияти-мизда маънавий-ахлокий кадриятларни карор топтириш, баркамол ёш авлодни тарбиялаш, ахоли бандлигини ошириш, атроф-мухитни мухофаза килиш ва худудларни ободонлашти-риш каби куплаб масалаларни самарали хал этмокда.

Махалла ахолини манзилли ижтимоий химоя килиш, оилавий бизнес ва хусусий тад-биркорлик марказига айланмокда. Фукаролар йиFинлари хузурида ташкил этилган маслахат марказлари тадбиркорлик фаолиятини юри-тиш буйича укув курсларини ташкил килмокда, ишга жойлаштириш ва кадрларни кайта тайёрлаш, кичик корхоналарни руйхатдан утказиш хамда банк кредитларини олиш учун хужжатларни расмийлаштиришга кумаклаш-

2 Абдурауф Фитрат. Нажот йули. - wwwziyouz.com кутубхонаси.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

мокда. Бу ишларнинг хаммаси юксак натижа-лар бермокда.

Узбек халкининг куп асрлик тарихидан маъ-лумки, халк амалий безак санъати ва хунар-мандчилик бой ва ранг-баранг маданий меро-симизнинг энг ажойиб ва оммавий кисмини ташкил этади. Узбек диёрида вужудга келиб, гуллаб-яшнаган амалий санъат бетакрорлиги билан дунёга машхур булиб келмокда. Бундай камолот ва тараккиёт боскичлари хакида фикр юритадиган булсак, узбек амалий санъати турларининг шох илдизлари инсони-ятнинг болалиги, яъни ибтидоий жамиятга бориб такалишининг гувохи буламиз.

Бадиий идрок кобилиятли кишилар, укув-чиларда олам, ундаги мавжудотлар, нарсалар ва вокеа-ходисалар, атроф-мухитдаги шакл-лар ва рангларниуи турфа шакл-шамойилида акс эттиришга хавас уЙFотади. Шакл ва ранг-ларнинг реал хамда стиллаштирилган тасвир-ларини яратиш шу тарика келиб чикди ва уз навбатида одамларнинг кундалик турмушидан урин ола бошлади. Натижада бадиий безак-ларнинг турли-туман шакллари ва турлари пайдо булди. Бошка санъатларга нисбатан, бундай накшли безаклар куплигининг ва тако-мил топганлигининг муайян тарихий сабаб-лари бор1. Маълумки, ислом мамлакатларида мавжудотлар тасвири ишланмаган, балки тас-вирий санъатга чукур фалсафий ёндашиш натижасида шартлилик, стиллаштириш, рас-мийликка асосланган бадиий безак асарла-рини яратиш кучайган. Ушбу тарихий хакикат узбек миллий безак санъатининг гуркираб ривожланишига туртки булганки, хозирда жахонда машхур меъморчилик ёдгорликлари-миз ва улардаги ганчкорлик, кошинкорлик, наккошлик, хаттотлик, тоштарошлик ва бошка турлардаги санъатларнинг ажойиб даражада уЙFунлашганлигида куринади. Унинг негизида мураккаб, изланувчан, ижодкорлик мехнати мавжуд. Мисол учун, Самарканд, Бухоро, Хива, Шахрисабз, Термиз, Тошкент, Кукон ва бошка шахарлардаги меъморчилик ва халк амалий санъати ёдгорликлари утмиш авлодларимиз яратган баркамол, такрорланмас ва тарихан бебахо санъат асарларининг намуналари

1 Муслимов Н.А., Шарипов Ш.С., Куйсинов О.А. Мехнат таълими укитиш методикаси, касб танлашга йуллаш. - Т.: Узбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти, 2014. -106-б.

булиб, халкимизнинг ва шу билан жахон мада-ниятининг дурдоналаридан булган бадиий ва маданий меросини ташкил этганидан хабар-дор буламиз.

Халк амалий санъати кишиларнинг маъна-вий оламини бойитади, бадиий дидини шакл-лантиради, рухиятини тарбиялайди. Шунинг учун узбек халкининг амалий санъати киши-ларни бадиий-ахлокий, умуминсоний рухда тарбиялайди.

Узбек халк санъати кадимийлиги хамда бой маданияти билан бутун дунёга машхур. Унинг ер юзаси ва тупрок ости кисми улкан бир тарихий музей Самарканд, Бухоро, Хива, Термиз, Тошкент, ФарFона ва бошка шахарлардаги хар бир тарихий обида, хар бир халк амалий санъати намунаси бобокалонларимиз яратган баркамол, такрорланмас, теран мазмунли ва тарихан бебахо санъат асарлари жахон мада-ниятининг дурдоналаридан булган бадиий ва маънавий меросини ташкил этади.

Асрлар давомида орттирилган маданий бойлигимиз, хусусан, шуро тузуми даврида узбек миллий халк амалий безак санъатининг энг куп ривожланган турларидан ганчкорлик, наккошлик, ёFоч уймакорлиги, тоштарошлик, суяк уймакорлиги, кандакорлик, пичокчилик, заргарлик, каштачилик, зардузлик, гиламчи-лик каби турларнинг узига хос томонлари, бажариш технологияси, хакикий асл номлари, узига хос мактаблари, услубларини яратган усталарнинг номлари аста-секин йуколиб кетиш хавфи остида колди. Бугунги кунда мустакил мамлакатимизда халкимизнинг асрлар буйи яратган мехнати натижасида яратил-ган амалий безак санъатини куз корачиFидек саклаш, кадрлаш, улардан амалий фойдала-ниш, ёшларга ургатиш оркали уларнинг эстетик дидини устириш хамда юксак маданиятли кишилар килиб тарбиялаш учун кенг имкони-ятлар очилди.

Шу максадда ёшларимиз орасидан мазкур соха буйича энг иктидорлиларини танлаб олиб, уларга алохида эътибор каратиш лозим. Узбекистон Республикасининг Мехнат Кодек-сининг 57-моддасида «Унумли ва ижодий мехнат килишга булган уз кобилиятларини тасарруф этиш ва конун хужжатлари билан такикланмаган хар кандай фаолият билан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

шуFулланиш хар кимнинг мутлак хукукидир», деб белгилаб куйилган1.

Иктидорли болаларга таълим-тарбия беришга йуналтирилган педагогик фаолият укув жараёнида бирламчи омил хисобланади. Иктидорли укувчилар узига хосликка эга булиб, узларининг иктидорлари ва истеъдод-лари билан ажралиб турадилар. Шунинг учун уларга хар доим таълимнинг стандарт талаб-лари туFри келавермайди. Иктидорли болаларга хос булган хусусиятлар сирасига кизи-кувчанлик, билишга эхтиёж, битмас-туганмас куч-кувват ва мустакилликни киритиш мум-кин. Бундай укувчилар интеллектуал хамда ижодий ривожланишда уз тенгдошларидан узиб кетади. Шу боис педагогика фани олдида иктидорли укувчиларга «Нимани кандай ургатиш керак?», «Иктидорли болаларни кулай тарзда ривожлантириш йуллари ва усуллари нималардан иборат?» деган савол-лар долзарб булиб туради.

Иктидорни юзага чикариш хамда ривож-лантиришнинг турли усул, метод ва техноло-гиясидан фойдаланиш иктидорли болалар-нинг яширин кобилиятини юзага чикариш ва ривожлантириш, иктидорли болаларнинг ривожланишида уларга халакит берадиган хиссий, шахсий хамда бошка рухий тусикларни бартараф этиш, хар хил турдаги иктидор-ларнинг ривожланиши, иктидорли болалар билан ишлайдиган педагог ва психологларни касбий тайёрлашга ёрдам беради.

Ушбу фиклар тасдиFи уларок, намунавий шаклда утилиши тавсия этиладиган дарс ишланмасини келтирамиз.

Дарснинг мавзуси:

Дурадгорлик буюмлари деталларини тайёр-лаш.

Дарснинг мацсади:

таълимий: укувчиларга дурадгорлик буюмлари деталларини тайёрлаш коидалари, дурадгорлик буюмлари деталларини тайёрлаш хакида умумий маълумотлар бериш (эвристик кузатиш методидан фойдаланиб);

тарбиявий: техника хавфсизлиги коидалари, дурадгорлик буюмлари деталларини тайёрлаш ахамияти, санитария-гигиена талаб-ларига риоя этишга ургатиш;

1 Узбекистан Республикасининг Мехнат кодекси. - Т.: «Иктисодиёт ва хукук дунёси», 2004. -28-б.

ривожлантирувчи: укувчиларнинг дурадгорлик буюмлари деталларини тайёрлаш хакидаги куникма ва малакаларини шакллан-тириш, илмий изланиш, ижодкорликка йуналтириш.

Дарсн тури: аралаш дарс.

Дарс шакли: назарий ва амалий машFулот.

Дарс методи: оFзаки, кургазмали, амалий ва когнитив ва креатив методлар.

Дарснинг бориши. Укитувчи укувчиларга машFулотнинг кандай бориши, кандай метод-лардан фойдаланиши, улардан фойдаланиш жараёнида нималарга эътибор бериш керак-лиги хакида кискача маълумот беради.

Эвристик кузатиш методи. Кузатиш укувчилар диккатининг маълум максадга каратилган методи булиб, укувчиларда назарий билимлар шаклланишида тайёргарлик боскичи хисобланади. Кузатишни билимлар манбаи, билимларни реал вокеликдан олиш усуллари, шунингдек, таълимнинг эвристик методларидан бири, деб хисоблаш мумкин.

Сабзавотлар туFраладиган тахтакачни тайёрлаш учун ёFочни танлаш, унда режалаш чизмасини чизиш, арралаш, рандалаш, парма-лаш, жилвирлаб силликлаш ва оёкчаларни бириктириш ишлари бажарилади. Ушбу тахта-нинг атрофларини турли накшлар билан без-атса хам булади. Бундай тахтачаларни ошхона деворидаги козикка илиб саклаш анча кулай. Шундай осиб куйишга мослаштирилган тахта-чаларнинг орка томонига чиройли накшлар ёки бошка тасвирларни турли усулларда ишлаб безатилади. Купинча шундай безатила-диган тахтачаларга оёкчалар ясалмайди, улар-нинг безатилган томони куриниб турадиган холатда козикка илиниб куйилади. Укитувчи маълумотларни бериб булганидан кейин укувчилар эътиборини доскага каратади. Хат-тахтага юкорида келтирилган маълумотлар асосида сабзавот туFраш тахтасининг техноло-гик харитаси илиб куйилади. Укитувчи хаттах-тага тахтакачнинг расмини чизади ва укувчиларга технологик харитада келтирилган улчамлар асосида уз дафтарларига чизишни айтади (1-расм).

Амалий машгулот: Укитувчи амалий машFулотда укувчилар нималарга эътибор беришлари хамда техника хавфсизлиги коида-ларига катъий риоя этишлари хакида маълумот беради. Технологик жадвал асосида саб-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

1-расм. Тахтакач чизмаси.

завотлар туFраш учун тахтакачдан ташкари, курсаткич, болFа дастаси, бурчаклик (гония) чизмасини чизиш ва амалий тайёрлаш ишлари бажарилади.

Укувчилар амалий машFулот мобайнида укитувчи кумаги билан тайёрланадиган буюм-лар расмини чизиш ва уларни ясаш жараё-нида бир-бирларини кузатиб борадилар.

МашFулот якунида укувчиларга уйга топ-ширик берилади:

а) уйга вазифа бериш;

б) иш урнини йиFиштириш.

Укувчилар кузатиш жараёнида куйидаги-ларни уз ичига олувчи натижаларга эришади-лар: а) кузатишнинг ахборот натижаси;

б) кузатишнинг амалга оширилган усули;

в) шахсий хатти-харакат ва кечинмалар ком-плекси булиб, бу албатта кузатиш билан бир-галикда амалга оширилади.

Иктидорнинг турли-туман куринишлари, узига хослигини инобатга олган холда, иктидорли болалар билан психофизик ишлаш методларини танлаш жараёнида куйидаги-ларни аниклаб олиш лозим1:

1 Узбекистон Республикаси Халк, таълими вазирлиги. Педагогика энциклопедияси. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2015. -141-б.

1) иктидорлиликнинг кайси турини ривож-лантиришга йуналтирилган (интеллектуал, ижодий, академик, лидерлик кобилиятлари каби);

2) иктидорлилик кандай тарзда намоён булади (аник, яширин, ёшга боFлик);

3) чукурлаштирилган таълим жараёнида укувчилар иктидорини руёбга чикаришда кандай усул ва методлар устувор урин эгал-лайди. Кизикишлари асосида таълим бериш, дунёкарашини ривожлантириш, намоён булган кобилиятларни янада ривожлантириш, намоён булмаган кобилиятни руёбга чикариш, укув-тарбия жараёнида укувчини педагогик куллаб-кувватлаш ва иктидорининг намоён булишига кумаклашиш ва бошкалар;

4) таълим муассасасининг тури хамда ишлаш шарт-шароитларини танлаб олиш: умумий урта таълим, иктидорли болаларни укитишга мулжалланган махсус мактаблар, кушимча таълим.

Шундан келиб чиккан холда, иктидорли болаларга чукурлаштирилган таълим беришга йуналтирилган учта мухим ёндашувга таяни-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

лади: а) дидактик; б) дидактик-рухий; в) рухий-дидактик1.

Инсондаги иктидорлилик имконияти инсонга янада юксалиш, фаолиятнинг бир ёки бир неча сохалари буйича бошкаларга караганда юксак натижаларга эришиш имконини берувчи тизимли, ривожланувчан рухий хусу-сиятдир.

Иктидорли укувчи ёки талаба катта коби-лиятга эга, уз тенгдошларидан бир ёки бир неча сохаларда узиб кетган, интеллектуал даражаси, иктисодий фикрлаш, лидерлик кобилияти юкори даражада булган таълим олувчилар хисобланади.

Ана шундай ёшларни бир жойга жамлаш ёки табиат инъом этган иктидорларини жами-ятга нафи тегадиган шаклда йуналтириш жуда мухимдир. Бу дастлаб тадбиркорлик фаолия-тида тез ва самарали натижа беради.

Юксалиб бораётган эхтиёжларни кондириш махсулот ва хизматларнинг куплаб истеъмол этилишини билдиради. Аммо бунинг учун уларни олдин яратиш керак ва бу ишлаб чикаришда юз беради.

«Махсулот ва хизматларни ишлаб чикариш иктисодиётнинг асоси, унинг бош буFини хисобланади, иктисодий фаолият мана шун-дан бошланади»2.

Иктисодиёт назариясидан шу нарса маъ-лумки, тадбиркорлик маълум ахлокий коида-ларга эга булиб, булар ёзилган ва ёзилмаган ахлокий меъёрлардир. Улардан бири конун-ларда курсатилган булса, бошкаси ахлок-одоб удумлари шаклида булади. Тадбиркорлик туFрисидаги кабул килинган конунларга кура рухсат этилган, яъни ман этилмаган иш билан тегишли тартибда давлат идоралари руй-хатидан утгандан кейин ва мавжуд белгилан-ган тартибга риоя этган холда шуFулланиш мумкин. Ёзилмаган бозор коидасига кура эса тадбиркорда лафз ва халоллик булиши зарур, буни ислом дини хам эътироф этади.

«...Халоллик бозорда сотилмайди». Бозорда сотилмаса каерда сотилади? Халоллик инсон-нинг калбида туFилади, сайкал топади. Кураш-

1 Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги. Педагогика энциклопедияси. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2015. -142-б.

2 O'lmasov А., Vahobov А. Iqtisodiyot nazariyasi. - Т.:

«Sharq», 2006. -28-Ь.

лар, ба^сларда, Fалаба ва маFлубият онларида, изтироб ва тах,ликалар остида чиникади3.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Инсон турмуш тарзининг ривожланиши янги-янги кашфиётларнинг яртилишига сабаб булмокда. Инсон янгилик яратиш жараёнида х,ар хил тусикларга дуч келади ва шу тусикларни енгиш жараёнида янги ихтиролар вужудга келаверади.

Ёшларнинг укиш ва касб-хунар эгаллаш-лари, уз иктидорларини тула-тукис намоён этишларига катта имкониятлар яратилган. Узлуксиз таълим тизимидаги барча бос-кичларда таълим-тарбияга оид модернизация-лашган ислохотлар утказилиши хозирги кун-нинг долзарб масалаларига айланганлиги хукуматимиз ва соха мутахассиларининг диккат марказида турибди. Узлуксиз таълим тизимининг барча боскичларига етук, шиддат билан ривожланаётган замонга хамоханг жавоб берадиган кадрларни тайёрлаш дол-зарб масалага айланганлиги хаммамизга аён.

Маълумки, билимлар сохаси ва ижтимоий амалиёт сохаси каби жахон ривожланиш уму-мий тенденциялари ва конуниятларига биноан ривожланади. Шунинг учун касбий-педагогик таълим чет эл тажрибаларини урганиш, уни илмий тушуниш, илFор Fоялардан миллий таълим амалиётида фойдаланиш айникса долзарб хисобланади. Кадрлар тайёрлаш сохасидаги позитив жахон тажрибасини хисобга олиш узлуксиз таълим ва кадрлар тайёрлаш тизими барча элементларига тааллукли ва унинг ривожланиши омилларидан бири

хисобланади. Шу билан бирга миллий Fоялар ва анъаналарда курилган таълим хар доим миллий ривожланиш масалаларига жавоб беришини эсда тутиш керак.

Бундай таълимнинг техник ёки ташкилий шакллари турлича булиши мумкин, баъзан умуман одатдан ташкари тасаввур килиб булмаган куринишларга эга булиши мумкин. Аммо бизнинг чукур ишонч хосил килишимизга охир-окибат укувчининг таълим олиши натижаси факат укув фаолияти шакллари, шу жумладан, масофавий таълим билан белгиланмайди, балки укув жараёни кури-ладиган таянч психологик-педагогик мазмунга боFлик булади.

3 Fайбуллох ас-Салом. Халоллик бозорда сотилмайди. - Т.: «Адолат», 1998.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

Якуний хулоса килиб шуни айтиш мум-кинки, улFайиб келаётган ёш авлод вакилла-ридаги туFма ёки шаклланаётган истеъдод куртакларини тезда англаш ва пайкай билиш, уларга туFри ва аник йуналиш курсата олиш, уз навбатида шарафли, масъулиятли ва касбга фидойилик талаб этадиган педагогиклик фао-лиятида хар бир укитувчи шу мавкега мос

равишда доимо уз устида ишлаши, замон билан хамнафас булиши, бир суз билан айт-ганда, давр талабига мос булиши жуда мухимдир. Зеро, юрт келажаги ёшлар кулида. Улар эса биз устозлар кул остида вояга етмокда. Шундай экан буни асло ёддан чикармаслик лозим.

Адабиётлар руйхати:

1. Амир Темур васиятлари, маслахатлари, танбехлари. - Т.: Fофур Fулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 2001. -32-б.

2. Абдурахмонов А. Саодатга элтувчи билим. - Т.: «Мовароуннахр», 2005. - 441-б.

3. Абдурауф Фитрат. Нажот йули. - www.ziyouz.com кутубхонаси.

4. Муслимов Н.А., Шарипов Ш.С., Куйсинов О.А. Мехнат таълими укитиш методи-каси, касб танлашга йуллаш. - Т.: Узбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти, 2014. -106-б.

5. Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги. Педагогика энциклопедияси. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2015. -142-б.

6. O'lmasov А., Vahobov А. Iqtisodiyot nazariyasi. - Т.: 2006. -28-Ь.

7. Fайбуллох ас-Салом. Халоллик бозорда сотилмайди. - Т.: «Адолат», 1998.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.