Научная статья на тему 'САБКИ ТАРҶУМОНИИ СОТИМ УЛУҒЗОДА'

САБКИ ТАРҶУМОНИИ СОТИМ УЛУҒЗОДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
38
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАРҷУМА / САБК / УНСУР / ФОҷИА / ДОСТОН / НАқШ / ОТИФӢ / ТАСВИР / ШАХСИЯТ / ГЕНЕРАЛ / АФСАР / ХӯҷАИН / ХИДМАТГОР / БОСАВОДӢ / БЕСАВОДӢ / МУАЛЛИМ / РӯҲОНӢ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Баҳодуров Асрор Мухитдинович

Дар мақола масъалаи хусусияти сабки тарҷумаи Сотим Улуғзода баррасӣ шудааст. Дар мисоли фоҷеаи “Ҳамлет” ва “Достони Уленшпи-гел...”-и Шарл де Костер таҳқиқ, таҳлил ва арзёбӣ шудааст. Муаллиф ба василаи таҳқиқи қиёсӣ мавқеи нақшҳои чаҳоргонаи забон-иттилоотдиҳандагӣ, отифӣ, зебошинохтӣ ва сӯҳбаткушоӣ ё такгӯиро муайян намудааст. Ҳамчунин, аносири сабксозро дар асарҳои зикршуда мушаххас кардааст. Ҷойгоҳи унсурҳои дигари сабксоз, аз ҷумла шеваи баён, мароми ифодаи фикр ба василаи воситаҳои тасвир ва гуфтугӯи шахсиятҳоро дар таҷрибаи мутарҷим нақд ва баррасӣ намудааст. Дар фоҷеаи “Ҳамлет” ва “Достони Уленшпигел...” фарохури мавқеи иҷтимоӣ, савияи дониш, касбу кор, шароити зиндагӣ, муҳит ва ҳоли шахсиятҳо зикр шудааст. Аз ҷумла генералу афсар, хӯҷаину хизматгор, шахси босаводу бесавод, муаллиму рӯҳонӣ тарҷума кардани матн ҳамчун шеваи хоси ҳунариву сабкӣ ва имтиёзоти таҷрибаи мутарҷим шинохта ва баррасӣ шудааст. Дар мақола нақши отифии забон, муодилҳои сабксоз, зарбулмасалу мақолҳо ва таъбирот ва коркарди услубии онҳо дар фоҷиаи “Ҳамлет” ва “Достони Уленшпигел...”қиёсан таҳлил шудааст. Ҳамзамон, нақши таносуби воситаҳои тасвир, мутасилии корбасти аносири маънидор, назаррабоии воситаҳои тасвир муайян шудааст. Тавсифи шахсиятҳо, таъбироти тавсифию таълимӣ ва ғайра ҳамчун аносири таъсиргузори сабксоз дар мисоли таҷрибаи тарҷумонии С. Улуғзода арзёбӣ шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOTIM ULUGHZODA’S TRANSLATION STYLE

The article examines the nature of translation style of Sotim Ulughzoda and examines, analyzes and evaluates the examples of Charles de Coster's tragedies “Hamlet” and "The Legend of Ulenspiegel ...”. The style elements in these works are also defined. The author also considers place of other elements of stylistics, including the style of presentation, purpose of expressing thoughts through description and dialogue of personalities in the experience of translator. The tragedies "Hamlet" and "The Legend of Ulenspiegel ..." touch upon worthy social status, level of knowledge, profession, living conditions, environment and situation of people. Thus, the text of translation includes titles such as general and officer, masters and servant, literate and illiterate people, teachers and clergy. Translation of these titles in the native language is recognized and considered to be a unique style and privilege of the writer's translation experience.The article compares the emotional role of language, stylistic equivalents, proverbs and their interpretation and stylistic processing in the tragedies "Hamlet" and "The Legend of Ulenspiegel ...The article examines the nature of translation style of Sotim Ulughzoda and examines, analyzes and evaluates the examples of Charles de Coster's tragedies “Hamlet” and "The Legend of Ulenspiegel ...”. The style elements in these works are also defined. The author also considers place of other elements of stylistics, including the style of presentation, purpose of expressing thoughts through description and dialogue of personalities in the experience of translator. The tragedies "Hamlet" and "The Legend of Ulenspiegel ..." touch upon worthy social status, level of knowledge, profession, living conditions, environment and situation of people. Thus, the text of translation includes titles such as general and officer, masters and servant, literate and illiterate people, teachers and clergy. Translation of these titles in the native language is recognized and considered to be a unique style and privilege of the writer's translation experience.The article compares the emotional role of language, stylistic equivalents, proverbs and their interpretation and stylistic processing in the tragedies "Hamlet" and "The Legend of Ulenspiegel ...". At the same time, the role of the proportion of image means, continuity of the use of significant elements, visibility of the image means is determined. Descriptions of personalities, descriptive and educational interpretations, and so on were assessed as influential elements of style based on the translation experience of S. Ulughzoda.

Текст научной работы на тему «САБКИ ТАРҶУМОНИИ СОТИМ УЛУҒЗОДА»

САБКИ ТАРЧУМОНИИ СОТИМ УЛУГЗОДА

Бщодуров А. М.

Донитгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Аксари мухаккикони таърих ва назарияи тарчума бар ин боваранд, ки мутарчим бояд дар вакти тарчума чойгохи накшхои чахоргонаи забонро бишносад, вагарна муваффак нахохад шуд. Вакте ки шохкорихои С.Улугзодаро дар сохаи тарчумаи бадей тахлил мекунем якин мешавад, ки вай ба ин усул аз ибтидо то ба охир пойбанд будааст. Ин накшхои чахоргона, ки бо номхои иттилоъдихандагй, отифй, зебоишинохтй ва сухбаткушойй ёд мешаванд, дар шаклгирии услуб ва консепсияи тарчумонии мутарчим накши мухим доранд.

Дар сабки тарчумонии С.Улугзода масъалаи услуб танхо ба накшхои чахоргонаи забон махдуд намешавад. Ин чо масъалахои дигари услуб-шеваи баён, мароми ифодаи фикр бо воситахои тасвир низ ба миён меояд. Дар ин замина яке аз унсурхои мухимми услуб - нутки кахрамонон низ ахамияти хос дорад. Дар заминаи тахлил ва арзёбии фочиаи «Х,амлет» ва "Достони Уленшпигел..." ба хулоса омадем, ки мутарчим хангоми тарчумаи нутки кахрамонон ба мавкеи ичтимой, савияи дониш, касбу кор, шароити зиндагй, мухит ва гайра сахт эътибор додааст. Дар тарчумахои С.Улугзода миёни сухани генералу афсар, хучаину хизматгор, одами бесаводу босавод, муаллимаи мактабу рухонй фарк хаст. Мароми сухангуйии онхоро мутарчим фарохури холашон ба вучуд овардааст.

Масалан, дар вакти тарчумаи накши Х,амлет аз фочиаи хамноми В. Шекспир мутарчим бо камоли махорат аз накши отифй истифода карда, мавкеияти ичтимойии кахрамонони дигарро дар вакти сухангуиашон сарехан ба назар гирифтааст. Барои мисол усули истифода аз накши дувуми накшхои чахоргонаи забон, яъне накши отифиро дар сабки тахрири Сотим Улугзода аз назар мегузаронем. Зимнан бояд гуфт, ки накши отифй хамон чизест, ки онро сухангуйй бо худ ё такгуйии дарунй низ мегуянд. Дар намоишномаи «Х,амлет» бисёре аз суханони Х,амлет чунин аст. Дар ин чо мухотаб хеч накше надорад. Аз охирин сахнаи намоишнома суханони вопасини Х,амлетро аввал ба русй, сипас ба точикй меоварем:

Гамлет:

Гораций, я кончаюс. Сила яда Глушит меня.Уже меня в живых Из Англии известья не застанут Предсказиваю: выбор их падает На Фортинбраса. За него мой голос. Скажи ему,как все произошло И кончилось. Дальнейшее - молчанье [8, с. 188]. Х,амлет:

Ман мемирам. Инак, захри халохил тира кард равонамро. Ман мегуям: Фортинбрасро монад тахти салтанат. Дар дами маргам ман ба Фортинбрас медихам овоз. Ту, дустам Горацио, бигу инро ба вай ва хам баён кун Аз чй бархост ин фитнаву гиру дор. Мемирам Хомушй Оромй Сукут [9, с. 219].

Мукоисаи ин ду порча баёнгари он аст, ки вохиди тарчума дар сабки тарчумонии Сотим Улугзода мохияти механикй надорад. Балки шиновар ва пуё буда, аз бофте ба бофти дигар тагйир ва такмил меёбад. Муодилхое, ки мутарчим ёфтааст, баробари чамъи механикии матни русй нест. Масалан, сабти номи Горатсийро ба точикй зарур донистааст. Илова ба ин тарчумаи иборахову чумлахо низ ба тарзи механикй сурат нагирифтаанд.

Сотим Улугзода дар чараёни тарчума барои мафхум будани матн ва забони максад тарчумаро бар асоси вохиди табий анчом додааст. Мутарчим номи Горатсийро зикр карда бошад хам, вале бо худаш такгуйй кардани Х,амлет равшан аст. Барои С.Улугзода мухим маънй аст, на сурат. Мо дар таърихи тарчума ба ходисахое вомехурем, ки мутарчимон тахти унвони «диккат» ва «амонат» тарчумае ироа медиханд, ки дар вокеъ нобачост, харчанд бо

мизони суварй дакик намояд хам. ин гуна мутарчимон матни аслиро бо меъёрхои механикй ончунон «комил» мена-моянд, ки фикр мекунанд хеч унсуре набояд ба он изофа ва ё аз он кам карда шавад. Ин, албатта аз нотавоноии мутарчим буда, далелаш барои вохидхои табиий муодили муносиби точикй ёфта натавонистани уст. Натичаи ин кор ба доми забони севум афтодан аст, ки он на забони мабдаъ аст, на забони максад.

Тарчумонхои бехтарини мо чунин тарзи тарчумаро мазаммат кардаанд. Аз чумла тарчумони касбй Х,абиб Ахрорй менависад, ки «буквализм тарчимаи механикй аст, ки факат шакли зохирй мувофикати зохириро ба назар гирифта, фикр, маъно, мазмуни асарро сокит ме-кунад.»Тарчимаи механикй, резабозии тахтуллафзй ба матн кур-курона пайравй мекунад, аз пайи мувофикати зохирй афтода, чизи асосй- мохияти асарро, яъне фикри асарро, ки бо сухан ва образно ифода меёбад, фаромуш карда, аз асли асар нукта ба нукта нусха мебардорад. Х,ар як калимайи алохидаро ба сари худ, бе вобастагии мантикй гирифта тарчума кардан мехохад ва ё бо сохтакорихои осони бемаънй мазмунро курбони хуккабозихои формалистй мекунад. Аз пайи мувофикати зохирй афтода, хар як калимаи алохидаро аз контекст-карина чудо карда гирифта тарчима кардан хилофи принсипи тарчима аст» [1, с. 119].

Сотим Улугзода бо камоли хунар «Х,амлет»-ро точикй кард, «Достони Тил Уленшпигел» ва «Дон Кихот» хамчун сарвати адабиёти худй пазируфта шуданд. Агар ба иктибоси зер, ки аз сахнаи панчуми пардаи аввал гирифта шудааст, таваччух кунем, сабки хоси тарчумонии Сотим Улугзода равшан ба назар мерасад. Донистани чойгохи накши отифии забон ба нависанда имкон додааст, ки он чи ки мегуяд, зебо ва хунармандона бошад [5, с. 46]. Шабах:

Оре он хайвони фосик ва хуномез

Бо афсуни аклу сехру чодуи макр,-

Ки кудрати дилфиребиро моликанд!-

Занамро, ки гуё покдоман зане буд,

Ба хамхобагии нангин моил кардааст.

ОхДамлет, ин чй зиллат, чй кабохатест!

Ишки поки ман хамеша бо паймони

Никох хамдастон буд, бо ин хама занам

Бар ман он махлуки пастро тарчех додааст [9, с. 43].

Танхо мукоисаи калимахои «кровосмеситель», «прелюбодей» ва фикраи «Врождённым даром хитрости и лести» бо таркибхои точи-кии «хайвонхои фосик ва хуномез» ва фикраи «Бо афсуни аклу сехру чодуи макр» кифоя аст, ки шахомати сабки тарчумаи устод Улугзодаро тасаввур кунем. Бо киёси ин пора муайян шуд, ки С.Улугзода хангоми тарчума калимахоро аз матн чудо карда тарчума накардааст, балки дар каринаи вохиди маъной бо ба эътибор гирифтани тахтулматн ва майдони семантикй ин корро анчом додааст. Мутарчим, чунон ки аз тачрибаи С. Улугзода бармеояд, хангоми тарчума хамвора омилхойи накши чахоргонаи забонро ба эътибор гирифтааст, ки ин мавзуъ ба масъалаи адабиёт ва хунар гирех мехурад. Ба ин чихат «назари мутарчимони авойили ренесанс дар мавриди ташбехи тарчума ба зан ва карордодани зебоии у дар мукобили вафодориаш ва монеъатулчамъ будани ин ду дар вокеъ навъе баёни хамин матлаб аст» [5, с. 48].

Вакте дар бораи сабки тарчумонии Сотим Улугзода сухан меронем, забони кахрамонони асари тарчумашударо низ наметавон сарфи назар кард. Дар фочиаи «Х,амлет» мутарчим аз забони шохи Дания Клавдий, ^амлет-писари шохи мархум ва бародарзодаи шохи хукмрон, шохзодаи Норвегия Фортенбрас, садри аъзам Полоний, дусти ^амлет Горатсио, писари Полоний Лаэрт, дарбориён, афсархо, сарбозон ва гайра сухан мегуяд. Ин кахрамонон ба табака ва тойифахои гуногун мансубанд. Забони онхо, тарзи гуфтори онхо хусусияти хос дорад. С.Улугзода хангоми тарчума дар ин фочиа ва осори дигари тарчумавиаш хамин хусусияти фарккунандаи забони кахрамонони асарро дар тарчума акс кунонида тавонистааст. Зайли намуна порае аз сухани рухониро меоварем, ки бо камоли махорат тарчума шудааст:

Расму коидаи чанозаашро Мо то хадди имкон бачо овардем.

Вачхи маргаш торик. Мо аз рисола тачовуз карда, бо дуо-фотиха намегурондемаш, дар гури нопок бозпурс менамуданд уро бо итоб [9, с. 91]. Сотим Улугзода дар тарчумахояш, ба хусус дар «Х,амлет», мазхакаи «Як пула савдо -сад пула гавго», «Достони Уленшпигел», «Дон Кихот» ба хусусияти хоси услубии асархои тарчимашаванда сахт эътибор дода, хангоми тарчума савияи услубии ин асархо, унсурхои нахвии матн, ва гайра диккат дода, муодили матлуберо ба такозои матни асар истифода кардааст. Дар ин замина тачрибаи С.Улугзода фаркияти дигар хам дорад, яъне тарчумахояшро мутарчим аз забони мабдаъ (асл) амалй накардааст. С.Улугзода аз забони миёнчй - русй истифода кардааст. Ба андешаи И.Ревзин ва Б.Розенсвейг «забони миёнчй шарт нест, ки ба маънии забони мукаррарй бошад, яъне забони табий. Забони миёнчй метавонад хар навъи низоми аломатхо бошад. Ба ифодаи дигар хама гуна низоми рамзхо бо каринаи худ, ки дар за-бони максад хаст, метавонанд истифода шаванд» [3, с. 44]. С.Улугзода дар тарчумаи бадей чунин василаи миёнравро аз хисоби забони миёнчй ва максад дар сурати воситахои тасвир пазируфтааст.

Мо чунин мавкеияти забони миёнчй ва чойгохи хунари тарчумонро дар мисоле, ки ба забонхои русиву точикй накл кардем, дидем ва ин нишонаи макоми хар ду забон дар сабки тарчума аст. Х,ангоми тахлили порахои аз фочиаи «Х,амлет» тарчимашудамон чунин нишонахои услубиро мушаххас намудем: а) таносуби воситахои тасвирй дар ифодаи мавзуъ ва тасвири манзараву ходисаву холатхо; б) таносуб ва музхикияти воситахои тасвир, ки василаи эхё ва муассирии сабки нигориш шудаанд; в) мутасилии истифода ва корбасти унсурхои маъниофар, ки ба кушодани гояи асар нигаронида шудаанд. г) назаррабоии васоити муассири тасвир дар тавсифи иштирокдорони асар; д) таъбироти тавсифй; е) таъсирбахшии холатхои зиндагии кахрамонхое, ки ба ифшои сарнавишти кахрамонони асосй созгор бошад.

С.Улугзолда чунин сифатхои услубиро дар хамаи тарчумахояш соди-кона ва хунармандона истифода кардааст. Мисол: Гамлет:

О небо! О земля! Кого в придачу? И лишь твоим единственным веленем

Быт может, ад? Стой, сердце! Сердце, стой! Весь том, всю книгу мозга испишу Не подгибайтесь подо мною, ноги! Без ниской смеси .Да,как перед богом!

Держитесь, прямо! Помнит о тебе? О женщина—злодейка! Оподлец!

Да, бедный дух, пока ест память в шаре О низость, низость с низкою улибкой! Разбитом этом. Помнит о тебе ? Где грифель мой я это запишу,

Я с памятной доски сотру знаки Что можно улыбаться,улыбаться

Чувствителности, все слова из книг, И быт мирзавцем.Если не везде,

Все образы, всех былей отпечатки, То, достоверно, я в Дании [8, с. 61].

Что с детства наблюдене занесло,

Дар тарчумаи точикй мутарчим комилан амонатнигахдор аст. Муодилхои точикии ин пора мутаносибан маънии нусхаи аслро бо сарехият ифода мекунад, ки мутобики сохтори нахвии забони точикй ва бо назардошти накши чахоргонаи забон дар тарчума бозгардон шуда-аст.Мухимтар аз ин С.Улугзода махсусиятхои сабки мабдаъро муто-бики хостхои сохтори нахвии забони точикй ифода кардааст, ки тар-чума хамчун асари асил пазируфта мешавад.

Бояд гуфт, ки бо вучуди соддагй ва сахлияти нисбии шеъри Шекспир, ки хоси шеъри сафед аст, вай «яке аз душвортарин муаллифон барои тарчума аст» [4, с. 231]. Илова ба гановати вазн ва оханг шеъри у бо амикии маънй, ихчамй, сермаънойии вожахо беназир буда, на барои хар тарчумон дастрас аст. Шояд яке аз сабабхои ба забонхои гуногуни дунё ба такрор тарчума шудани осори ин нобига душвории сабки у бошад. Х,амин хусусияти осори у боис шудааст, ки факат даххо тарчумаи фочиаи «Х,амлет» ба забони русй ба миён омадааст, ки аз чихати савия фарк доранд. Адабиётшиноси рус В.Рогов байти The time I sout of joiht; O cursed spite, That ewer l was borh to set it п§Ы-ро Дар тарчумахои М.С.Щепкин, А.И.Кронсберг, Н.Маклаков, А.Л.Соколовский, Н. А.Россов, П.П.Гнедич оварда, тарчумаи М.Л.Лозинский:

Век расшатался;- и скверней всего, Что я рождён восстановить его! -ро

«...аз бехтарин тарчумахои мавчyди «Х,амлет» мешиносад.

Х,амчунин, се нyсхаи хамин байтро дар тарчyмаи Б.Л.Пастернак зикр карда, нусхаи зеринро макбyл медонад:

Разлажен жизни ход, и в этот ад Закинут я, чтоб все пашло на лад [4, с. 235].

С.УлyFЗOда дакикан ба он ки тарчyмаи точикй аз руи кадом нашри русй анчом гирифтааст, ишорае надорад. Факат дар охири муковаи нашри точикии «Х,амлет» (1978) кайд шудааст, ки «тарчума аз нашри «Искусство», «Москва, 1960» [9, с. 223] анчом гирифтааст. Ба мукоиса мо дарёфтем, ки аз ин нашр ба баъд факат нусхаи тарчумаи Пастернак ба русй чоп шуда будааст. Ва С.УлyFЗOда маънии ин байт ва тамоми песаро бо камоли амонатнигахдорй аз руи нусхаи тарчумаи Пастернак ба точикй гардондааст, ки низ гувохи камолоти завк ва хунари мутарчими мост. Байт: Замон вайрон шудааст; бадтар аз хама ин ки ман бояд онро дуруст кунам [9, с. 50].

В.Рогов нусхаи русии хамин байтро накд карда, менависад, ки «вожахои интихобии ин нусха метавонанд эътирозро ба миён оваранд, вале маънии он «сузон» аст» [4, 235]. Ва хамин маънии «сузон»-и ин байт ва тамоми фочиаро С.УлyFЗOда содикона ва хунармандона ба точикй гардондааст, ки минбаъд низ метавонад чун осори асили бадеии худй барои точикон хидмат кунад.

Чунин хусусиятхои барозандаи тарчумаи С.УлyFЗOда дар мисоли романхои Шарл де Костер «Достони Тил Уленшпигел» ва Сервантес «Дон Кихот» низ амик зохир мешавад. Аз ин чихат «Достони Улен-шпигел»-ро метавон тарчумаи асил шинохт. Дар ифода кардани рухи аслии роман, яъне рухи инкилобии он тарчума бо матни русй харф ба харф наздик аст. Х,амчунон тарчумон ба накли тафсилоти асосии тасвирхои замони вукуъи ходисахои асар, махалли вокеа, шароит, расму оин, сабки сухани иштирокдорони асар, тобишхои сухани муаллиф, ки нихоят рангин, гохо хушхолкунандаи хазломез, гохи дигар хакимонаи муассир, рикатовар, киноявии тахкиромез ва баъдан саршор аз кахру Fазаб аст, кушиш карда, дар мавридхое матни тарчумаро ба дарачаи идроки хонандаи точик мувофик мекунонад. Шояд дар хамин замина мутарчим баъзе лахзахои аз одоб ва урфи мардуми мо бегонаро аз матни тарчума дур андохтааст. Аз чумла сахнахои тасвири кайфияти нафсонии кахрамонон аз тарчума афтидаанд. Дар ин замина бобхои нуздахум ва бистуми матни русиро метавон ном бурд, ки танхо бо назардошти ахлоку одоби миллии мо, ки бепардагиро намеписандад, ихтисор шудааст. Дар ин бобхо сухан аз муносибати махрамонаи Уленшпигел бо Ламме меравад, ки хеле урён ва бепарда ба калам омадааст. Бо сокит кардани ин ду боб мутарчим як пахлуи хислати инсонии кахрамонро, бигзор хатто манфй бошад хам, ба дасти фаромушй супурдааст.

Сотим УлyFЗOда дар тарчумаи ин асар захмати зиёд кашидааст. Аз мукоисаи матни русй ва точикй ба чунин хулоса омадем, ки нависанда, ба маънои томи сухан, амонатнигохдор будааст. Вакте ки тарчумахои С.УлyFЗOда ба хусус «Достони Уленшпигел.. .»-ро бо аслаш мукоиса мекунем мебинем, ки нависандаи мо се шартро дар худ чамъ доштааст. Нахуст вай бар забоне, ки ин асарро аз он тарчума кардааст, яъне забони мабдаъ (миёнчй) тасаллут дорад. Дигар ин ки вай бар забоне, ки тарчума ба он сурат гирифтааст, яъне забони максад низ ба таври ахсан тасаллут дорад. Нихоят мавзуи бахси китоб низ барои С.УлyFЗода карин будааст. С.УлyFЗода на факат ин се шарт,балки ба шарти мухимми дигар, риояти амонат низ содик будааст, ки онро ба тарзи дигар хифзи сабк хам гуфтаанд.

Масалан, матни русй ба ин тарз аст:

«Тем временем Клаас вложил в ручки сыну сплетенную из ивовых прутев погремушку с бубенчиками и стал подкыдывать его на ладони, приговаривал:

- Дилинь- дилинь, бубенчики! Носи их на калпачке, человечек! Шутам всегда хорошо живется.

И Уленшпигел смеялся» [6, с. 20].

Ин пора ба точикй бо сабки дилангез ва ба услуби нависанда наз-дики таронахои мардумй ба тарики зайл тарчума шудааст:

"Дар хамин вакт Клаас барои писарчааш аз навдахо бозичаи зангуладор сохта дода 6уд ва кудакро руи дасташ ба хаво партоб карда ба макоми партобаш такаллум мекард,ки: Ширин бачеки ман Зангулачеки ман, Хуш-хушак калон шавад, Хурраму хандон шавад ва илова намуд, ки:

-Ширинкорон дар замонхои наFЗи пешин арбобхо барин зиндагй мекардаанд. Уленшпигел механдид [7, с. 21-22].

Чунон ки мебинем, бо вучуди анборишхое дар матни точикй амонати матни асл комилан риоят шудааст, ки ин аз афзалиятхои сабки тарчумонии Сотим УлyFЗOда аст. Аз ин киёс метавон чунин натича гирифт, ки миёни ду навъи тарчума, яъне тарчумаи лафз ба лафз ва тарчумаи озод навъи дигари тарчума низ хаст, ки онро метавон тарчумаи амин_номид. Барои шархи дакики ин навъи тарчума, ки бешак тарчумахои С.УлyFЗOда аз хамин намуд аст, суханони яке аз сохибназарони бузург Руже Койуро иктибос мекунем, ки рахнамои матлаб аст. Албатта, суханони y дар бораи тарчумаи осори шеърй аст, аммо ба таври куллй дар мавриди хар навъи тарчумае ба кор меравад: «Хуб тарчума кардани осори Шекспир ё Пушкин ба франсавй, яъне навиштани матне, ки Шекспир ё Пушкин агар ба чои имконоти забони англисй ё русй имконоти забони франсавиро дар ихтиёр медоштанд, онро менавиштанд. Пас тарчумаи хуб на тарчумаи лафз ба лафз аст ва на тарчумаи адибона (аммо Fайри амин), балки иборат аст аз офаридани матне (бо вожагон, чумлабандй ва сабк), ки нависанда агар забони модарии хамон забони мутарчим мебуд, онро менавишт.Чунин тарчумае зомини дониш, хуш ва тахайули бисёр аст ва албатта онро бояд камоли матлуби тарчума донист. Ман иддаъо намекунам, ки чунин тарчума тахаккукпазир бошад, аммо мегуям мутарчими хуб касе аст, ки мекушад то хар чи бештар ба он наздик шавад» [2, с. 14].

Романи Шарл де Костер бо забони рамзомез ва лутфу суханбозихои кахрамонаш низ чолиб буда, ба забони тарчума ифода кардани хамаи ин нозукихо аз мутарчим махорати хоси забондониро такозо мекунад. Ин гуна сахнахо, ки С.УлyFЗOда бо махорати бузург тарчума кардааст, дар асар хеле зиёданд.Аз чумла сахнаи гуфтугуи писарак Тил бо савори рохгузар ва хам гуфтугуи Уленшпигел бо Неле бо махорати баланд тарчума шудааст. Х,амчунин сахнахои муколамаи Уленшпигел бо Неле, мудовои y беморонро дар Нюберг ва Fайра устодона ба точикй бар-гардон шудаанд.

Устод YлyFЗOда ин романро, ки муаллифаш ба забони фаронсавй навишта ва Костер ин забонро «метавон гуфт» фламанимонанд» [6, с. 9] кардааст, аз русй ба точикй гардондааст. Бинобар ин хам мо дар мавриди накди тарчумаи устод ва киёси он наметавонем дар заминаи забони мабдаъ чизе бигуем. Вале метавон бо камоли чуръат гуфт, ки С.УлyFЗOда ин романро дар асоси тарчумаи бехтарини русии он ки ба калами Н.Любимова тааллук дорад,тарчума кардааст. Ба назари мо, С.УлyFЗода дар тарчумаи ин асархо на факат мухтавои ошкори паёми муаллифонро фахмидааст,балки дакоики маъной ва мохияти дарунмояи онро низ дакик дарк кардааст. Ба ифодаи дигар, дарки бори ъотифии вожахо аз хусусиятхои хоси усули тарчумонии устод YлyFЗOда будааст. Беш аз ин вай дар вакти тарчума зарофатхои рангу буи паёми нависан-дагонро таъйин ва ташхис намудааст. Дар ин замина порае аз тарчумаи «Достони Уленшпигел.. .»-ро меоварем, ки намунаи олии хадафмандии тарчумон дар ифодаи максади забони мабдаъ аст.

Нависанда сахнаи аз тарафи Уленшпигел ахмак кардани чамоати Антверпенро бо нозукихояш, ки пур аз зарофатхои кушанда ва фошкунандаи ахлок ва фаросати чамоати зикршуда аст, бо камоли фахм ба точикй гардонда, манзараи хатми ин сахнаи хандахезу ашковарро чунин ба калам додааст:

«Уленшпигел хизматгораш ва харашро дар куча монда ба болои новадони боронрав баромад.

Вай зангулачахояшро чарангос занонда дастхояшро мисли ин ки мепарида бошад, ба ду тараф ёзонду баъд ба тарафи шох Филипп хам шуда гуфт:

- Гумон карда будам, ки дар Антверпен як ман аблах хастам, аммо мебинем, ки ин шахр пур аз аблахон будааст. Агар хамаи шумо ба ман: «Мо парвоз мекунем» мегуфтед, ман бовар намекардам. Акнун як нафар аблах омада: «ман парвоз мекунам» гуяд хамаатон бовар кардед. Охир ман пару бол надошта бошам, чй хел мепарам?

Баъзехо хандиданд, баъзехо кахр карданд, лекин хама гуфтанд:

- Х,ар чи бошад хам, ин аблах рост мегуяд.

Аммо шох Филипп мисли хайкали сангин хеч намечунбид» [7, с. 74]

Мо матни русии ин пораро накл намекунем, зеро сухан дароз ме-шавад. Факат хамин кадар метавонем бигуем, ки зехнияти С.Улугзода барои ифодаи кудрати зарифонаи Уленшпигел, ки ба сарохат ба воситаи гуфтор ва амалу кирдораш зимомдорони Антверпенро ба боди масхара кашидааст, дар заминаи адабиёти хамгуни классикии мо ( аз чумла осори хачвии Убайди Зоконй) шакл гирифта, бо фарогирии зехнияти зарифонаи мардум ташкил ёфтааст ва ин ду омил хамрох бо омили забонй ба тарчумаи у бартарият додааст.

Х,амин тарик, арзёбии ин ду асар нишон медихад, ки сахми Сотим Улугзода дар шаклгирии тарчумаи бадеии точикй хамчун навъи хоси фаъолияти эчодй бузург буда, дар як муддати кутох он аз мачрои умумии адабиёти тарчумавй чудо шуд ва дар тафаккури чомеъа хамчун рамзи хунари асил чойгохи хос пайдо кард.

Адабиёт

1. Аурори, X. Суубат аз санъати тарцума /Аурори / Садои Шарц. - 1984. - № 5. - С. 115-128.

2. Нацафй, А. Масъалаи амонат дар тарцума/А. Нацафй //Баргузидаи нашри донишгоуй. Маркази нашри донишгоуй. -Теурон, 1365. - С. 3-14.

3. Принци моделирование языка. - М., 1965. - 138 с.

4. Рогов, В. Заметки на полях русского Шекспира / В. Рогов //Мастерство перевода. - М.: Советский писател, 1973. - С. 231- 250.

5. Сулуцу, А. Баусе дар мабонии тарцума/А. Сулуцу //Баргузидаи нашри донишгоуй. Маркази нашри донишгоуй. - Теурон, 1365. - С. 37- 53.

6. Шарл де Костер. Легенда об Уленшпигеле /Шарл де Костер. - М.: Художественная литература, 1987. - 397 с.

7. Шарл де Костер. Достони Уленшпигел ва Ломме Гудзак ва саргузашти ацоибу диловаронаи пуршону шарафи онуо дар Фландрия ва мамлакатуои дигар / Шарл де Костер. - Душанбе: Ирфон, 1975. - 396 с.

8. Шекспир, В. Гамлет, приц Датский. Корол Лир. Трагедия / В. Шекспир. - Л.: Художественная литература, 1977. - 351 с.

9. Шекспир В. Комедии, хроники, трагедии. М.: Худ.лит, 1988. - 782 с.

10. Шекспир, В. Хамлет. Шоузодаи Дания / В. Шекспир. - Душанбе: Ирфон, 1978. - 221 с.

САБКИ ТАРЧУМОНИИ СОТИМ УЛУГЗОДА

Дар макола масъалаи хусусияти сабки тарчумаи Сотим Улугзода баррасй шудааст. Дар мисоли фочеаи "Х,амлет" ва "Достони Уленшпи-гел..."-и Шарл де Костер тахкик, тахлил ва арзёбй шудааст. Муаллиф ба василаи тахкики киёсй мавкеи накшхои чахоргонаи забон-иттилоотдихандагй, отифй, зебошинохтй ва сухбаткушой ё такгуиро муайян намудааст. Х,амчунин, аносири сабксозро дар асархои зикршуда мушаххас кардааст. Ч,ойгохи унсурхои дигари сабксоз, аз чумла шеваи баён, мароми ифодаи фикр ба василаи воситахои тасвир ва гуфтугуи шахсиятхоро дар тачрибаи мутарчим накд ва баррасй намудааст. Дар фочеаи "Х,амлет" ва "Достони Уленшпигел..." фарохури мавкеи ичтимой, савияи дониш, касбу кор, шароити зиндагй, мухит ва холи шахсиятхо зикр шудааст. Аз чумла генералу афсар, хучаину хизматгор, шахси босаводу бесавод, муаллиму рухонй тарчума кардани матн хамчун шеваи хоси хунариву сабкй ва имтиёзоти тачрибаи мутарчим шинохта ва баррасй шудааст. Дар макола накши отифии забон, муодилхои сабксоз, зарбулмасалу маколхо ва таъбирот ва коркарди услубии онхо дар фочиаи "Х,амлет" ва "Достони Уленшпигел..."киёсан тахлил шудааст. Х,амзамон, накши таносуби воситахои тасвир, мутасилии корбасти аносири маънидор, назаррабоии воситахои тасвир муайян шудааст. Тавсифи шахсиятхо, таъбироти тавсифию таълимй ва гайра хамчун аносири таъсиргузори сабксоз дар мисоли тачрибаи тарчумонии С. Улугзода арзёбй шудааст.

Вожахои калидй: тарчума, сабк, унсур, фочиа, достон, накш, отифй, тасвир, шахсият, генерал, афсар, хучаин, хидматгор, босавод, бесавод, муаллим, рухонй.

СТИЛЬ ПЕРЕВОДА СОТИМА УЛУГЗОДА

В статье рассматривается природа переводческого стиля Сотима Улугзода и исследуются, анализируются и оцениваются примеры трагедий Шарля де Костера «Гамлет» и «Легенда об Уленшпигеле...». Также определяются элементы стиля в этих произведениях. Также автор рассматривает место других элементов стилистики, включая стиль изложения, цель выражения мысли посредством описания и диалога личностей в опыте переводчика. Трагедия «Гамлет» и «Легенда об Уленшпигеле ...» затрагивают достойный социальный статус, уровень знаний, профессию, условия жизни, окружающую среду и положение людей. Исходя из этого,

текст перевода включает в себя титулов таких как генерал и офицер, господ и слуга, грамотных и неграмотных людей, учителей и священнослужителей. Перевод данных титулов на родном языке признан и считается уникальным стилем и привилегией опыта перевода писателя. В статье сравнивается эмоциональная роль языка, стилистических эквивалентов, пословиц и их интерпретация и стилистическая обработка в трагедиях «Гамлет» и «Легенда об Уленшпигеле ...». При этом определяется роль пропорции средств изображения, непрерывности использования значимых элементов, заметности средств изображения. Описание личностей, описательных и образовательных интерпретаций и так далее были оценены как влиятельных элементов стиля на примере переводческого опыта С. Улугзода.

Ключевые слова: перевод, стиль, элемент, трагедия, рассказ, образ, личность, генерал, офицер, хозяин, слуга, грамотный, неграмотный, учитель, духовный.

SOTIM ULUGHZODA'S TRANSLATION STYLE

The article examines the nature of translation style of Sotim Ulughzoda and examines, analyzes and evaluates the examples of Charles de Coster's tragedies "Hamlet" and "The Legend of Ulenspiegel ...". The style elements in these works are also defined. The author also considers place of other elements of stylistics, including the style of presentation, purpose of expressing thoughts through description and dialogue of personalities in the experience of translator. The tragedies "Hamlet" and "The Legend of Ulenspiegel ..." touch upon worthy social status, level of knowledge, profession, living conditions, environment and situation of people. Thus, the text of translation includes titles such as general and officer, masters and servant, literate and illiterate people, teachers and clergy. Translation of these titles in the native language is recognized and considered to be a unique style and privilege of the writer's translation experience.The article compares the emotional role of language, stylistic equivalents, proverbs and their interpretation and stylistic processing in the tragedies "Hamlet" and "The Legend of Ulenspiegel ...". At the same time, the role of the proportion of image means, continuity of the use of significant elements, visibility of the image means is determined. Descriptions of personalities, descriptive and educational interpretations, and so on were assessed as influential elements of style based on the translation experience of S. Ulughzoda.

Keywords: translation, style, element, tragedy, story, image, personality, general, officer, master, servant, literate, illiterate, teacher, spiritual.

Дар бораи муаллиф

Баходуров Асрор Мухитдинович

Унвончуи кафедраи назария ва таърихи адабиёт

Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи С. Айнй

734003, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, х. Рудакй, 121 Тел.: (+992) 918 84 10 27 E-mail: asror.bakhodurov@bk.ru

Об авторе

Баходуров Асрор Мухитдинович

Соискатель кафедры теории и истории литературы

Таджикский государственный педагогический

университет имени С. Айни

734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе,

пр. Рудаки, 121

Тел.: (+992) 918 84 10 27

E-mail: asror.bakhodurov@bk.ru

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

About the author

Bahodurov Asror Mukhitdinovich

Applicant for the Department of Theory and History of Literature Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni

734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 121 Ph.: (+992) 918 84 10 27 E-mail: asror.bakhodurov@bk. ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.