CC BY
0
Шарипова Муътабар За^ибуллоевна , н.и.ф., дотсенти кафедраи забон ва адабиёти МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров", (Тоцикистон, Хуцанд) Шарипова Муътабар Захибуллоевна, кандидат филологических наук, доцент кафедры языка и литературы факультета восточных языков ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова" (Таджистан, Худжанд)
Sharipova Mutabar Zahibuloevna, Candidate of Philological Sciences, Associate Professor of the Department of Tajik Language and Literature of the State Educational Institution "KhSU named after Acad.B. Gafurov",E-mail:mutabar-1977@mail.ru Вожа^ои калиди: Ансори, тасаввуф, сабк, ирфон, расоил, ёддошт, назарияи тасаввуф, "Табацот-ус-суфия", "Муноцотнома", "Садмайдон", "Расоил"
Дар мацола сабки насри ирфонии Хоца Абдуллоуи Ансори мавриди барраси царор гирифтааст.Тазаккур меравад, ки осори ирфонии Ансори се самти асосии тасаввуфро фаро мегирад.«Табацот-ус-суфия» тазкираи ирфониест, ки дорои вижагщои осори ёддошти, «Расоил» бошад, уолати ботинии муаллифро инъикос мекунад, дар «Сад майдон» муаллиф ба бисёр саволуои назарияи тасаввуф равшани меандозад. Дар «Муноцотнома» истеъдоди эцодии Ансори зоуир мегардад бо ацидауои тасаввуфи печида, хонандаро барои ру овардан ба суи Худо, дур шудан аз уар чизи ночиз ва ночиз раунамун месозад. Дар рисолауои мавриди назар услубуои гуногун мавцуданд: услуби меъёри дар «Сад майдон», услуби муколама дар «Табацот-ус-суфия», услуби назариёти ирфони дар «Расоил» ва услуби муроциат ба Худову инзиво дар «Муноцотнома» ба чашм мерасад. Услуби осори тасаввуфи аз насри амалии тасаввуфи сарчашма мегирад, яъне аз омезиши забони меъёр ва гуфтори иборат аст. Бо вуцуди ин, ин услуб ба зебои, уамоуанги, мауорати эцоди ва малакауои забони печида омадааст. Тасаввуф забонро ба зарфи эусосот ва уаяцон табдил дода, онро пушиши раумате месозад, ки уолати ботинии уро ошкор кунад. Баъзе цисматуои «Сад майдон» ва цариб уама расоили Ансори бо санъатуои бадеии лафзи ва маънои оро дода шудаанд. Гумон меравад, ки уангоми навиштани ин асаруо Хоца Абдуллоуи Ансори дар уолати цустуцу ва дарки уацицат царор доштааст.
Ключевые слова: Ансари, суфизм, стиль, мистик, расаил, мемуары, теория суфизма, "Стратат-у-суфия", "Муноджотнома", "Сто полей", "Расаил"
В статье рассматривается стиль Ходжи Абдуллахи Ансари в его мистической прозе. Отмечается, что мистические произведения Ансари включают в себя три основных направления исламского мистицизма. "Табакат-ус-суфийский" - памятник мистическим людям, обладающий особенностями произведений жанра мемуаров, в то время как в «Апостоле» автор черпал вдохновение в своих духовных поисках, отражая свое внутреннее состояние в письменных произведениях. В "Сто полей", автор признает научное начало произведения и проливает свет на многие вопросы теории мистики. В «Мунаджотноме» проявляется творческий талант Ансари, переплетается с мистическими взглядами и поднимает завесу читателя об истинной цели обращения к Богу, отрешенности от всего значительного и незначительного. В рассматриваемых трактатах есть разные стили: в "Сто полей", наблюдается нормативный стиль; стиль диалога проявляется в «Табакат-у-суфийском«; стиль теории иронии изложен в «Расаил»; стиль обращения к Богу, изоляция - в «Мунаджотноме». Стиль мистических артефактов исходит из практической мистической прозы, то есть состоит из сочетания языка нормы и разговорной речи. Однако этот стиль заключался в красоте, гармонии, творческих и языковых навыках. Мистицизм превращает язык в сосуд эмоций и волнения, делая его покровом милосердия, которое раскрывает его внутреннее состояние. В некоторых частях "Сто полей" и почти во всех писаниях (воззвания) украшены средствами вербального и семантического выражения. Считается, что при написании этих работ Ходжа Абдулла Ансари находился в состоянии поиска и понимания истины.
Keywords: Ansari, Sufism, style, mystic, rasail, memoirs, theory of Sufism, "Stratat-u-Sufiya", "Munjotnoma", "one hundredsquares", "Rasail"
DOI:10.51844-2077-4990-2023-4-263-267 САБКИ НА СРИ ОСОРИ ИРФОНИИХОЧ А АБДУЛЛОЩ
АНСОРИ
ВЛИЯНИЕ МИСТИЧЕСКИХ ЗНАЧЕНИЙ НА СТИЛЬ ТВОРЧЕСТВА ХОДЖИ АБДУЛЛЫ
АНСАРИ
"THE INFL UENCE OF MYSTICAL MEANINGS ON THE STYLE OF THE WORKS OF KHOJA ABDALLAH
ANSARI"
Ansari's mystical works contain three key areas of Islamic tasawwuf. "Tabakat-us-Sufiya" is an anthology of mystical persons, has the features of works of the memoir genre, in "Rasail" the author is inspired by his spiritual searches, reflecting his inner state in writing, in "Maidon Garden" the author recognizes the scientific beginning of the work, bringing clarity to many questions of the theory of Sufism. In "Munajat-nama," Ansari's creative talent is revealed, which, interspersed with Sufi beliefs, lifts the curtain on the reader about the true purpose of turning to God, breaking away from everything base and trivial.In these works there are different styles: The stylistics are normative in "Maidon Garden", Stylistics of dialogue in "Tabakat-us-Sufiya", Stylistics close to Sufi literature in "Rasail", Stylistics of the Sufi appeal to God in Munajatnama.The style of Sufi works comes from practical Sufi prose, that is, it consists of a mixture of normative and colloquial language. However, this style favors beauty, harmony, creative skill, and language skills. The mystic turns the tongue into a vessel of excitement and excitement, and makes of it a covering for mercy, which reveals his inner state. In some parts of the "Garden Maidon " and in almost all the writing (rasail) are decorated with verbal and semantic means of expression. It is assumed that when writing these works, Khoja Abdallah Ansari was in a state of searching and comprehending the truth.
Асри Х1 аз мухимтарин даврахои густариш ва такомули насри форсу точик ба шумор меравад, зеро дар ин давра таълифи асархо дар мавзуъхои мухталиф рочеъ ба масоили хикамй, каломй, ирфонй ва адабй мутадовил шуд. Ривочу инкишофи тасаввуф дар ин ахд яке аз сабабхои мухими пешрафти наср ва таълифи китобхо ба забони форсй гардид.
Насри форсу точик дар ин давра тадричан аз холати соддаву маъмули хеш хорич шуд ва бар асари омезиш ва тамоюли зиёди нависандагон бо осори арабй ба насри мутакаллиф ва маснуъ табдил ёфт. Истеъмоли оёту аходис, махсусан шеър дар наср василае барои итнобу ороиши сухан гардид. Дар ин давра хадди гузариш аз нари содда ба насри фаннй вучуд дорад, ки дар он шеваи таркиби калимот дур аз душворихои насри маснуъ аст, вале аз хусусиятхои добили таваччухи он итноб, мутародифоти лафзиву маънавй, сачъхои соддаву мукаррар аст, ки бештар дар осори ирфонй ва мачолиси хатибону воизон ва суфиён дида мешаванд.
Дар ин замина мухтассоти сабки нигориши Хоча Абдуллохи Ансориро дар рисолахои мансураш «Таба;от-ус-суфия", «Сад майдон», «Расоил» ва «Муночотнома» дида баромадем, зеро маърифати забон ва услуби баёни нависанда барои шинохти ма;оми у дар адабиёт, муайян намудани мароми эчодй ва чанбахои хунарии у амри хеле мухим махсуб мешавад.
Таъсири шеваи Хирот ба рисолахои Хоча Абдуллохи Ансорй, аз чумла «Таба;от-ус-суфия", «Сад майдон», «Расоил» ва «Муночотнома» дида мешавад, ки навъи мухталифи забон ва баёнро доранд, забони хар як асар мувофи;и талаботи жанри он ба тартиб оварда шудааст. Масалан, «Таба;от-ус-суфия», ки дар доираи китобхои таърихй ва тазкирахои ирфонй таълиф шудааст, бояд забони меъёр дошта бошад, аммо бар асоси ниёзхои шунавандагон (шогирдон) ва заминахои ичтимой, ки матн дар он бознигарй мешавад, забони Хоча Абдуллохи Ансорй забони дарсу мавъиза дар рисола интихоб карда мешавад.
Хамчунин, «Сад майдон», ки китоби дарсии шогирдон дар рохи ирфон ва тасаввуф аст, талош шудааст, ки ба забоне таълиф шавад, ки дар он танхо масоили ирфонй, майдонхои соликон барои расидан ба ха;и;ат, орй аз харгуна норавшанихо ва силсилаи адабй холй бошад, то дар фахми муридон ва соликон качфахмихо ба миён наояд. Аммо «Расоил», ба фар; аз «Сад майдон», забоне дорад, ороста ба орояхои адабй, аз ин ру, матни ин асар ба тафсир гирифтор аст; шеваи баёни ин асар мувофики табъи онхо гох охангнок ва гохе содда тартиб дода шудааст.
«Таба;от-ус-суфия»-и Хоча Абдуллохи Ансорй ба бахши ёддоштхои ирфонй шомил аст. Ин асар «насри шифохй» ё гуфторхои тасаввуфй дорад. Дар тазкираи ирфонии «Таба;от-ус-суфия»-и Хоча Абдуллохи Ансорй шеваи гуфтугуй бартарй дорад, сабки гуфтораш ба гуиши Хироти асри XI майл дорад, аммо ба далели тагйироти нависандагон ва котибон забони ин асар ба дигаргунихо дучор шудааст. Хатто Абдуррахмони Ч,омй дар бораи мураккабии забони ин асар дар замони худ чунин мегуяд:
«Забони хиравй, ки дар ин ахд буд, аз тарафи муаллифони осори ирфонй ба дарачае ислох ва тахриф шудааст, ки дар бисёр мав;еъхо фахмидани маънои он осон нест» [2,с.2].
Аз хамин сабаб таснифонти забони Хироти асри Х1 хусусияти худро дорад, ки дар ду асари Хоча Абдуллохи Ансорй «Сад майдон» ва «Расоил» махз хамон печидагй ва мураккабии забони тазкираи ирфонии «Таба;от-ус-суфия» буда, дида намешавад, зеро дар матни тазкираи мазкур онро муаллиф дар мавриди на;л ;арор дошт.
Шайхулислом гуфт, ки Шиблй пешини из, ки оини илм бо сари минбар барад ва бар хал; буисти Ч,унайд гуфт, ки мо оини илм дар сардобхо ва хонахо мегуфтем танхо ва бошорат.
Шиблй омад онро ба сари минбар бурд ва бар хал; бугист ба тасниъ дар шур ва бетокатй, яъне аз ишорот бо иборат оварад. Шиблй бистуду бо у дар бемористон буд, Шиблй гуфт: «алхария хи хария алкалби логайр» (j^V M^l ^ ^j^l)
Матни «Табако т- ус-суфия»-и Хоча Абдуллохи Ансорй аз лихози забон ва шеваи баён ба ду таксим кардан мумкин аст: аввал ин ин, ки ин асар ба кавли Абдуррахмони Ч,омй аз руйи асари «Табакот-ус-суфия»-и Шайх Абдуррахмони Сулламй дар сабки тазкираи ирфонй навишта шудааст ва мухибону муридон онро гуш мекарданд ва дар шакли китобат ба устодашон пешниход мекарданд [18, с.2].
Дар вокеъ, хадафи Хоча Абдуллохи Ансорй аз тадвини тазкираи ирфонии Шайх Сулламй, ба унвони як асари чудогона набуд, танхо хадафи у панд ва мавъиза аз руйи хамин тазкираи ирфонй барои шогирдонаш будааст. Вокеан, чунин омил мазмуни матнии забон ва сабки баёни худро такозо мекард, зеро дар мавъиза ва дарс корбурди лафзхои умумй ва маъмулй бо шунаванда, робитаи возех ва объективй ба вучуд меорад, аз чониби дигар, истифодаи чунин тарзи баён дар байни гуянда ва шунаванда алокаи хубро ба вучуд меоварад, зеро корбурди лахчаи гуфтугуй дар баёни ходисахои таърихй метавонад фосилаи вакти байни ходисаи таърихй ва шунавандаро ба хадди акалл наздик кунад ва ба ин васила иртиботи байни ин дуро баркарор кунад ва бар шунаванда таъсири бештаре дошта бошад.
Сипас, шояд забони яке аз сабабхои ин асарро ба расмият надаровардани мухаррир хам хамин бошад. Агар ин асар ба забони меъёрии садаи Х1 таълиф шуда, тахрир карда, бо номи Хоча Абдуллохи Ансорй сабт мегардид, ба хотири шабохат, на балки аз чихати «ин хамонй» мухтавои аксарияти бахшхои «Таба;от-ус-суфия»-и Шайх Сулламй бо ин асари Ансорй дар «Табакот-ус-суфия» як навъ сиркот ва интихоли илмй махсуб мешуд.
Таъсири мазмунй ба сабки эчодиёти Ансорй дар «Расоил». Бештари мавзуи рисолахо ба баёни холат ва тачрибахои ирфонии Пири Хирот бахшида шудааст, ки забони ин асар ба сабки шикастхурдаи тасаввуфй майл дорад. Намунае аз матни «Расоил»-и Хоча Абдуллохи Ансорй:
Илоуи, чун нигаристам, бар сарам шоуу тоц дорам ва чун ба худ нигоу мекунам, хоку бадтар аз хокам.
Илоуи, сабр аз ман рамид, тоцатам шуд суст. Тухмро ором киштам бецарори рустан.
Илоуи, шодам, ки ба ту наафтидаам.
Илоуи, аз куштаи худ хун наёяд ва аз сухтаат дуд, чаро ки куштаи ту ба куштан шод аст ва сухтаи ту ба сухтан хушнуд.
Чое:
Чун Хусайн Мансури Халлочро ба зиндон бурданд, хаждах руз дар зиндон монд. Шиблй, куддуса сирраху, назди у рафт ва пурсид: мухит чист? Гуфт: Фардо биё, то бигуям, рузи дигар Хусейнро ба пойи дор бурданд, Шиблй омад ва гуфт, чавоби масъалаи мо бигу, гуфт, аввалхо хабл ва охир катл, яъне аввал он расан аст ва охиринаш харчкунанда[3, с.2].
Тавре дар мисоли боло мебинед, кисми аввали порчахо бо забони адабй оро ёфта, кисмати дуюми ин порчахо насри содаи мурсал мебошад. Зеро мазмуни ин асар гоявй нест, ки ихтилофи кувваи чисмонй ва нуфузи илмй ба назар намоён бошад ва дар натича забонаш дагал мешавад, аммо мазмуни он аз аклу дарки муаллиф бармеояд, аз ин ру, принсипи адабиётшиносй ва пайванди маънй дар мисоли болой маълум аст, масалан: дар кисмати дуохои боло, ки мегуяд: «Катли ту шод аст аз куштан». Саргузашти Мансури Халлочро бо акли Хоча ва вай каломро ба ин вокеа чалб мекунад. Ин ба он далолат мекунад, ки номахо махсули холатхои рухй буда, аз аклу идроки Хоча бархостаанд.
Дар «Сад майдон» назарияи ирфонй баррасй шудааст. Бинобар ин дар рисолаи «Сад майдон» аз нигохи эчодиёт сабк ва мазмуни он ганитар аст, нисбат ба «Расоил». Забони ин асар мисли «Табакот-ус-суфия» хушоханг ва фасех аст, аммо нисбат ба кисми дуову васфхо сифат камтар дида мешавад, ки ин боиси таваччух гардидааст.
Хоча Абдуллохи Ансорй назарияи тасаввуфи шариатро дар «Сад майдон» баён кардааст, зеро Хоча бар асоси сарчашмахои динии дасти аввал, яъне Куръон ва хадис, он илмхое, ки бунёдгари шариат буд, мавриди истифода карор дод. Дар ин маврид тибки гуфтаи худаш падараш аз аввалин ансорони паёмбар буда, барои хамин хам сарчашма аз он гирифтааст. Бисёр таъкид кардааст, ба ин далел, ки сабки ин асар ганй, хам илмй ва хам мукаррарй буда, бо оятхои Куръони Карим ва аходиси Паёмбар зинат ёфтааст. Мухимтарин хусусияти ин асар такрор ва мувозинати колаби каринахо мебошад, ки бо хамин хусусият таъкид шудааст. Дар ин
асар калимахои гуфтугуй нисбатан кам ва дар баъзе маврид ;ариб дида намешавад. Намунаи матни "Сад майдон":
Майдони хафтоду нухум таслим аст. Аз майдони вилоят, майдони таслим зоид, Кола таъолй: «ва салмавои таслимо"ЧА"" Ij-^ j ": (33/56) таслими хештан ба Хд; супурдан аст, хар чй миёни бандааст бо мавлии таъолй аз эъти;од ва аз хизмат ва аз муомилат ва аз ха;и;ати бинобар таслим аст.
Ва ин се навъ аст: яке: таслими тавхид, дигаре: таслими и;тисом аст, сеюм таслими таъзим аст.
Таслими тавхдд се чиз аст: Худоро нодида бишнохтан ва нодир ёфтанро пазируфтан ва бе маъориза чизе пурсидан.
Ва таслими а;сом се чиз аст: бар вакили вай эътимод кардан, вазни некухикам пазируфта ва кушиш дар хузи нафс бигуштан ва таслими таъзим се чиз аст: саъйи худро дар хидояти вай кам дидан ва цахди худро дар муовинати ва кам дидан ва нишонаи худро дар фазли кам дидан[3,с.89].
Хулоса ин аст, ки мухтавои ин асархои ирфонй се кунци секунцаи тасаввуфи исломиро дар бар мегирад. «Таба;от-ус-суфия» ба сохаи ёддоштхои ирфонй марбут буда, жанри ёддоштиро дорад. Мазмуни рисолахо аз холатхои дохилй тавлид шуда, аз а;лу идроки Хоца Абдуллохи Ансорй бархоста, аз суханвари сермахсул будани ин орифи номвар аст. Дар ин асархо навъи сабкхои мухталиф ба назар мерасад:
1. Сабки меъёри замона, сабки «Сад майдон».
2. Сабки меъёри муховарй дар «Таба;от-ус-суфия».
3. Сабки маFлyби суфиёна дар «Расоил».
4. Сабки муноцоти тасаввуфй дар «Муноцотнома» дида мешавад.
Сабки маFлyбшyда аз тацрибахои насри ирфонй мебошад, яъне дар он омехтагии забони меъёрй ва забони гуфтугуй мебошад. Аммо сухани маFлyбшyда на;ши отифй, интишофй, зебоии офариниш ва хунари забонро бармегузинад. Ориф забонро зарфи ахвол шуру ангеза ва хицобхои отифии худ месозад, ки он холати дарунии хеш мебошад [1,2].
Баъзе ;исматхои Сад майдон ва ;ариб аксари номахо бо санъати лафзй ва маънавй оро дода шудаанд. Гумон меравад, ки Хоца хангоми имлои ин ду асар холатхои иртибот бо ха;и;атро аз сар гузаронидааст.
Сухани пурмазмун аз доираи шуури расмй ва истилохоти тасаввуфй ба вуцуд меояд, ин гуна гуфтор бори вазнини FOявиро бар душ дорад. Чунон ки дар матни «Расоил» мебинем, фазои FOявй хукмфармост, забони он калом пурпечутоб буда, шабохатхои овой ва лафзй камтар мушохида мешавад. Сабки ин асар мисли сабки «Сад майдон», «Таба;от-ус-суфия» Fанй аст. Суханхои пурэъцози инзивой дар матни «Муноцот» ба назар мерасад, ки он нишонаи насри мусаццаъи дарацаи камоли иншо аст. Матнхои бойю Fанй аз балOFати калом ба далели такя ба гуфторхои пешин ва холатхои мавъизаву баён хама якхела буда, дорои андешахои умумии ирфонй буда, сабки ягона ва якнавохт надоранд. Таваццухи суханони Пири Хдрот ба суханони пирони пешин, латифахо, гуфторхо, мавъизахо, андешахо ва ривоятхо ба тавре аст, ки баъзе аз онхо и;тибоси баъзеи дигаранд [8, с2].
Мисли истинод «Таба;от-ус-суфия»-и Х^оца Абдуллохи Ансорй ба рисолаи «Табацот-ус-суфия»^ Абдурахмони Сулламй, ки ба забони арабй навишта шудааст, монанд аст. Аз хамин сабаб дар «Таба;от-ус-суфия»-и Хоца вожахо, иборахо, таркибхо ва сохти синтаксисии забони арабй роххои зиёде пайдо кардаанд. Хдмчунин, тазкираи "Нафхот-ул-унс"-и Абдуррахмони Ч,омй аз «Таба;от-ус-суфия»-и Хоца Абдуллохи Ансорй аз цумлаи матнхои Fанй махсуб мешавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ансорй,Абдуллох.Муноцотнома/Бо кушиш ва эхтимоми Равонии Фарходй/А.Ансорй.-Техрон,1977.- 54с.
2. Ансорй,Абдуллох. Таба;от-ус-суфия/Бо тасхехи Х^усайни Охй/А.Ансорй.-Техрон: ФyрyFй, 1380. - 733 с.
3. Ансорй, Абдуллох. Сад майдон / Бо эхтимоми Косим Ансорй. -Техрон, 1363.-125с.
4. Куръони мацид / Тарцумаи Абдулхамиди Оятй. Баргардони Мирзо Комрон. - Техрон: Интишороти Вазорати фарханг ва иршоди исломй, 1376 (1997). - 606 с.
5. Мацмуаи расоили форсии Хоца Абдуллохи Ансорй/Бо тасхеху му;обалаи се нусха ва му;аддимаву фахориси Мухаммадсарвари Мавлой.-Ч,.1.-Техрон: Интишороти Тус,377-427 с.
6. Тафсири адаб й-ирфонии Абдуллохи Ансорй. - Ч,.1.- Техрон: И;бол, 1379. - 360с.
7. Тафсири адабй-ирфонии Абдуллохи Ансорй. - 4,.II.- Техрон: Игбол, 1379. - 240с. 8 . Бахор, Мухаммадта;й. Сабкшиносй. - Ч,.1. -Техрон,1373. - 323с.
9. Бахтин, М. Проблемы поэтики Достоевского/М.Бахтин.-М.: Сов. писатель. 1963. - 363с. 1 0.Б оркюэй, Серж. Пири Хирот / Тарчумаи Равонии Фарходй. - Кобул, 1978. - 420с. 11.Зарринкуб, Абдулхусайн. Аз гузашти адаби Эрон/А.Зарринкуб. -Техрон, 1362.-327с.
12.Кадканй, Мухаммадризо Шафеъй. Сувари хаёл дар шеъри форсй. - Техрон, 1378. - 832с.
13.Кошонй, Абдураззо;. Шархи манозил-ус-соирин/А.Кошонй. - Техрон, 1370.-150с.
14.Куделин, С.А. Средневековая арабская поэтика/С.А.Куделин. - М.: Наука, 1983. - 262 с.
15.Лихачев, Д.С. Поэтика древнерусской литературы/Д.С.Лихачев.- Л.: 1972. - 356с.
16.Насриддинов, А. Маърифат ва шархи адабиёт/А.Насриддинов. - Душанбе, 1991.-192с. 17.Олимов, К. Чдхонбинии Абдуллохи Ансорй/К.Олимов. - Душанбе: Дониш, 1991. - 160с. 18.Ч,омй, Абдуррахмон. Нафахот-ул-унс./А.Ч,омй.-Хучанд:Ношир, 2014.-627с.
REFERENCES:
1. Ansari, Abdullah. Correspondence / With the effort and care of Ravani Farhadi. - Tehran, 1977. -54p.
2. Ansari Abdullah. Tabaqat-us-Sufiya / With the correction of Hossein Ohi.-Tehran: Furughi, 1380. - 733 p.
3. Ansari, Abdullah. Hundred Fields / Courtesy of Kasim Ansari. - Tehran, 1363.-125 p.
4. Holy Qur'an / Translation of Abdulhamid Ayati. Return of Mirza Komron. - Tehran: Publications of the Ministry of Culture and Islamic Guidance, 1376 (1997). - 606 p.
5. The collection of Persian messages of Khwaja Abdullahi Ansari / With three copies of corrections and interpolations and a summary and commentary by Muhammad Sarvari Mawlai. - J.1. -Tehran: Tos Publications, 1377.- 427 p.
6.Literary-mystical interpretation of Abdullah Ansari. - Volume 1.- Tehran: Iqbal, 1379. - 360 p.
7.Literary-mystical interpretation of Abdullah Ansari. - Volume II.- Tehran: Irbol, 1379. - 240 p.
8.Bahar, Mohammad Taqi. Stylistics. - J.1. - Tehran, 1373. - 323 p.
9.Bakhtin M. Dostoevsky's Poetic Problem.-M.: Sov. the writer 1963. - 363 p.
10.Borqueway, Serge. Piri Hirot / Translation of Farhadi's psychology. - Kabul, 1978. - 420 p.
11.Zarrinkub, Abdulhusain. From the passage of Iranian literature. - Tehran, 1362.-327 p.
12. Kadkani,Mohammadreza Shafe'i.The horse of imagination in Persian poetry.-Tehran,1378.-832 p.
13. Kashani, Abdurazzor. Explanation of manozil-us-soirin. - Tehran, 1370.-150s.
14. Kudelin S.A. Medieval Arabic poetics. - M.: Nauka, 1983. - 262 p.
15. Likhachev D.S. Poetics of ancient Russian literature. - L.: 1972. - 356 p.
16. Nasriddinov A. Knowledge and interpretation of literature. - Dushanbe, 1991.-192p.
17. Olimov K. Worldview of Abdullah Ansari. - Dushanbe: Donish, 1991. - 160 p.
18. Jami, Abdurrahman. Nafahat-ul-uns.-Khujand: Publisher, 2014.-627p.
