CC BY
5allegory, metaphor, metaphor, exaggeration, opposition, phraseological units and folk interpretations, attract attention. While Sheikh Kamal's gazelle uses traditional phrases, Buyshak's gazelle uses 14 food-related terms to express the author's goals and objectives.
Key words: history of Persian-Tajik literature of the second half of the XIV-XV centuries, works of Abu Iskhak Atim Sherozi, Kamoli Khujandi gazelles, literary criticism, Hafiz Sherozi, Sheikh Nematullohi Vali, the Nisobi Gushnagon sofa, food conditions, writing, art. Сведения об авторе:
Пулатова Шоира Солиджоновна - кандидат филологических наук, доцент ГОУ «Худжандский государственный университет имени академик Б. Гафурова [Таджикистан, Худжанд] Электронный почта: Pulatova78@mail.ru. Тел: (+992) 927704580 About the autor:
Pulodova Shoira Solijonovna - candidate of philological sciences, lecturer of the SEI «Khujand StateUniversity named after acad. B. Gafurov [Tajikistan, Khujand], E-mail: Pulatova78@mail.ru Phone: (+992) 927704580
САЪДЙ ВА КАМОЛ Бобоева М.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи Б.Fафуров
Абумухаммад Муслихиддин ибни Абдуллох машхур ба Саъдии Шерозй аз маъруфтарин суханвари точику форс аст, ки дар асри сездах умр ба сар бурдааст. Саъдии Шеърозй ба дарачае дар назму наср шухратёр гардидааст, ки аглаби суханварони сонй дар пайравии у калам фарсудаанд. Ба кавли худи шоир: Хафт кишвар намекунад имруз, Бе мацолоти Саъди анцумане.
Камолиддин Мухаммад Масъуди Хучандй маъруф ба Шайх Камоли Хучандй низ ба ашъори Шайхи ачалл мухаббати хосае дошт. Х,ини ошно шудан бо девони шоир пай бурдан душвор нест, ки ашъори Саъдии Шерозй хам аз назари мавзуву мундарича, хам аз назари мазмунсозиву маъниофарй, хам аз назари хунар таъсири худро ба нигоштахои Камол гузоштааст. Мусаллам аст, ки рузгори Камоли Хучандй баъд аз панчох ё шаст соли зиндагии устоди газал Саъдии Шерозй сурат гирифтаас ва дар он вакт бетардид шухрати Шайх Саъдии Шерозй дар авчи фалак карор дошт. Мушохида кардан душвор нест, ки пайванди хунарии Камоли Хучандй бо Саъдй махз дар заминаи огохии Комил аз ашъори Шайхи ачалл сурат пазируфтааст. Бояд зикр кард, ки пайвастагй ва иртиботи шеъри шоири хучандй бо ашъори ноби Саъдй инъикосгари таърихи адабиёти точику форс аст, ки дар он хазору як падидаи хунариро метавон мушохида кард. Ин падида тахаввул ва инкишофи газалро дар асри чордах равшантар мекунад ва аз чониби дигар чойгохи Хоча Камоли Хучандиро дар шеъру шоирй мукаррар месозад. Мухаккикон Камоли Хучандиро, ки беш аз нухсад газали латиф ва диловезро эчод кардааст аз дурахшонтарин чехрахои адаби точику форс дар садаи чордах медонанд ва дар дунболи ин андеша зикр мекунанд, ки у аз комёбтарин пайравони мактаби Саъдй мебошад.
Зимнан Камоли Хучандй дар ашъораш борхо аз исми Саъдй ёд мекунад, назми чахонгиру насри беназирашро васф мекунад ва худро шогирди мактаби бузурги Саъдй махсуб медонад: Ба самъи Муъцази, эй пайки ошицон, бирасон Хадиси шавци мулоцоту орзуманди. Зи баъд он ки зади %алца бар дару худро Дар он цаноби уумоюн чу давлат афканди.
Бигуяш ин цадар аз ман, ки эй барутбату фазл Гузашта цадри ту аз пояи %унарманди! Чи гул шукуфт аз инат, ки бар сабили хилоф, Дарахти ме%ру мууаббат зи бех барканди? Гар аз танидаи ёре гусаста шуд торе, Чи бошад, ар ба сарангушти афв пайванди.
Маро худ аз ту чи нафъу туро зи ман чи зарар, Ки ман туро биписандам, маро ту напсанди? Ба назму наср, гирифтам, ки Саъдии вацтем, Ки ман зи хоки Хуцандам, ту аз Самарцанди. (1. «Девон» - и Камоли Хучандй с. 588)
Дар ин китъа Камол изхор мекунад, ки он кадар бо Саъдй хамчону хамдил аст ва дар ин хамравонй танхо аз Шероз будани у намерасад. Ё чойи дигар мегуяд: Дар лутфи табъ Саъдии Шерозии Камол, Бовар намекунанд, ки гуи, хуцандиям. (1. Девони Камол с. 406)
Ё дар байти зер ишораи Камол ба Шероз хамон Саъдй ва Х,офиз аст: Хоки Хучандро, ки зи Шероз кам ниханд, Омад ба рузгори ту обе ба руйи кор.
Дар баъзе газалхои худ Камоли Хучандй исми Саъдиро бо мухаббат ёд мекунад ва хар дафъа аз табъи баланд ва вориси арзандаи ин шоири фархехта будани худро зикр мекунад: Гyфmeм цaвобe на кам аз гуфтаи Саъди, Балк ин ду газал xyбmaр аз якдигар афтод. Ин лоф на дaрxyрдu Камол аст emern^ «Бо рустами дастон бизанад щр ки дарафтод». (1. Девони Камоли Хучандй с. 201 ) Ч,ойи дигар мегуяд: Дар шaкaррeзu фикри xeш Камол, Канди %ар як сушн мукаррар соз. То биёянд ба чошнигири, Шакар аз Мисру Саъди аз Шeроз. (1. Девони Камол с. 333)
Ифтихорихои Камол, ки бо номи Саъдй иртибот дорад, харфи хушку холй нест, балки шоир бо назми диловезаш собит кардааст, ки дар суханварй мумтоз аст: Камол ар бишнавад, Саъди, ду бaйme з-ин газал г$яд Ки xокu боги табъат бурд оби б^стони ман. Ё цои дигар:
Саъди агарчи mymuu г$ё бувад Камол, Т^тй xauyrn бe^ чу ту гуфтор мeкyнй.
Ин чо дар мавриди ду байти охир метавон истеъдоди баланд ва хунари шоирии Камолро мушохида кард, ки аз он ду маънии мутафовит хосил хохад шуд. Яъне дар х,ар ду байт дар сурати тагйирёфтани мухотаб маънихо низ дигар мешавад. Агар мухотаб Саъдист ин тавозуъи Камол аст ва агар мухотаб Камол ин тафохури Камол аст. Мусаллам аст, ки Камол харгиз тафохур намекунад ва ин тавозуъ назди Саъдй ва эътирофи хунари волои он суханвар аст.
Дар радифи бархурдорихои хунарии Камоли Хучандй аз осори Саъдии Шерозйи истифодат аз вожахо, таъбирхо ва таркиботи шеърй дар мадди аввали назар карор дорад. Чунин бахраёбии шоир ба тарике сурат гирифтааст, ки кас наметавонад дар миёни таъбироту вожагони ин ду суханвар тафовуте дарёбад. Дар мехвари коргохи хунарии Шайх Камоли Хучандй, ки ба ашъори Саъди рабти мустаким дорад ин шева ё сабки сахли мумтанеъ мебошад. Яъне барои дар пояи шеъри Саъдй офаридани сухани тоза барои гуяндагон дарку маърифати усули сабки мумтанеъ ногузир буд, ки Камоли Хучандй аз муваффактарин суханварон дар ин чода махсуб мешавад. Зеро дар таърих кам набуданд суханвароне, ки бедарку маърифати ин сабк дар пайравии Саъдй гомхои ноустувор, ки дар паяшон нокомиву шикастагихо интизор буд, гузоштанд.
Аслан таваччух ва мухаббати Камоли Хучандиро ба ашъори Саъдй на пайравй балки истикбол бояд номид. Ин истикболи шоирро метавон аз чанд чихат метавон тахлил намуд. Аз чумла дар мавриди иртибот ва наздикии забони ду суханвар, дастёбй ва тавфик ёфтан дар баёни сахли мумтанеъ, аз назари вазну оханг ва монанди инхо. Нахуст ручуъ мекунем ба истикболхои Хоча Камоли Хучандй аз газалхои матбуъи Саъдии Шерозй. Ин гуна истикбол ба тарике сурат мегирад, ки шоир бар вазну кофия ва оханги шеър эътибор медихад ва филохир як мисраъ ё як байти Саъдиро истифода мекунад.
Аз цумла газали Саъди бо ин матлаъ: Вaцme дили савдои мeрaфm ба б$стощо,
Бexeшmaнaм карди, б^ гулу ращонщ Бад ин тариц naзuрyфma шудааст:
Аз пиращнат бye омад ба гулистонщ Карданд пур аз накщт гул^о щма домощо.
Бо ришта щма чот шуд àyxma в-ин турфа, К-аз риштаи зулфи ту чок аст гuрeбощо. То xонu малощтро орост ба сабзи xam, Афканд лаби лаълат шyрe ба намакдонщ
Гар зулф барафшони, дар по фикани сарщ Чун лаб ба щдис ори, барбод дщи цощо. Дидори рациб аз дур афзуд маро гиря, Аз абри сищ бошад афзунии борощо.
Бeморu туро мщрам шарбат дищду маркам, Бe чошнии дардат фарёд зи дармонщ Ид аст, Камол, ар ёр дорад сари цурбони, «Мо низ me бошeм аз цумлаи цурбон^о (Девони Камол с. 35) Ёматлаъи газали дигари Саъди:
Эй ки ращат мeнaмояд бар манат, Офарин бар цону ращат бар танат.
Аз тарафи Камол макбул гардидааст ва чолиб ин аст,ки газал бо мисраи Саъдии Шерозй чамъбаст мешавад:
Эй зи сад гулбарг нозуктар танат, Бар ту ларзонтар гул аз трощнат. Аз сабо чандон нашуд yu ту фош, Шращн кард ин што дар гарданат. Хоки поят щццу мулки дида^ост, Чанд nyшaд щцци мардум доманат?
Хат чй хоцат хуццати хусни туро, Руи чун мах бас далели равшанат. Хирмани мушк аст зулфат гирди мох, Холи мушкин донае аз xирмaнaт. Цон ба тан меояду дил меравад, Аз xиромон омадан в-аз рафтанат. Ацлу дин меxост чашмат аз Камол,
«Х,ар ду бурдй, чист дигар бо манат?!»(1. Девони Камол с. 81)
Аввалбайти газали дигари Саъдй:
Бaxти цавон дорад он ки бо царин ту аст,
Пир нагардад, ки дар бщишти барин аст. Аз Камол:
Дар сафи дилхо гами ту садрнишин аст,
Maртaбaи нола аз ту бартар аз ин аст. (Девони Камол сах 107)
Аз мyшоxидa Ba омузиши ин мисолх,о мегавон дapёфт, ки Max,3 мaтлaъи ra3an aшъоpи хдрду cyхaнвappо дилpaбо Ba зебо кapдaacт. Бa ибоpaти дигар мaтлaъи rasanx^ ^мол Ca^rörn cypaт пaзиpyфтa, гайфияти хоcaи мaънaвиpо мyнъaкиc кapдaacт. ^моли Хyчaндй aз вожaвy тapкибxои шоиротаи Caъдй окилота иcтифодa мебapaд Ba бо мaзмyнcозивy мaъниофapй бa он рухи дигap Ba тapовaти тозapо эхдо меcозaд. Чунончи дap мaтни поён мyшоxидa мекунем,ки Кaмоли Ху^нди се миcpaи aввaлpо чунон эчод мекyнaд,ки миcpaи Caъдй онро мyкaммaл меcозaд. Хонaндa пaй нaмебapaд,ки миcpaи чорум моли Caъдиcт.бa ибоpaти дигар лaфзи ин ду cyхaнвap мотанди гушту нохун бa xaм пaйвacтaacт: Туро ду рук ба ду xaт фанни дилбарй омyxт, Ту аз ду чашму ду чашм аз ту сохирй омужт. Ту тифли мактаби хуснй, муаллими ту ду чашм, «Mуaллимaт хама шyxиву дилбарй омyxт».
Гохо чунин бa нaзap меpacaд,ки ^мол дap raaan бо Caъдй гуфтугу мекyнaд. Миcpaи шоиррро миcpaи Caъдй тaкмил медиxaд.Чyнончи дap мaтни зеpинмyшоxидa мекунем: Maрги рациб омаду хануз цавонруст, «Бaxти цавон дорад он ки бо ту царин аст». Гарчи зи гам пир шуд Камол дар ин дар, «Пир набошад, ки дар бщишти барин аст». Ва газалро ин цадар зебо цамъбаст мекунад: Шеъри манат гар ба xотир аст, ки xонй, Чист тааммул? Бжон, ки сехримубин аст!
Ärap бa тaaaмyк нaзap тамоем дap мaтни зерин чунин вометамояд,ки ^моли Хyчaндй се миcpaи aввaлpо мaxз бa хотири як миcpaи оличaноби Caъдй бa кaлaм овapдaacт.Мaзмyнy мyндapичa,оxaнгy caвт.тacвиpи шоиpонaи cyхaнвap тaкозо мекyнaд ки мaxз миcpaи Шaйх Caъдй ин чо мaтлaбpо чaмъбacт нaмояд.Вa Кaмол xaм онро aз зaбони aкл бaён мекутад,ки хеле ишоpaи мaлеx бa моли Caъдй бyдaни онacт:
Табъи латиф донад лутфи лабу дахонат, Фикри дациц бояд сарриштаи миёнат. Дй мешудй xиромон чун сарву ацл мегуфт: «Хуш меравй ба тащо, танхо фидои цонат!»
^моли Хyчaндй осори Caъиpо фapогиp aar Ba мycaллaмaн онро aз ёд медотад Ba xини ифодaи фикр сухлни Caъдй дap кaноpи шоир мебошaд.Чyночи дap бaйти зерин миcpaи Caъдй фикри Кaмолpо комил мекyнaд,яъне бapои оши; aз чон бypидaн осонгар acт ниcбaт aз чaшм бapгиpифтaн aз чеxpaи хубон:
Нест мушкил дил зи цон бардоштан бар ошицон, «Дида аз дидори уубон баргирифтан мушкил аст».
Дap су^^оз^ои ^мол сугани Caъдй додpac aCT. Ду миcpaи дap aбёти зер иcтифодa шyдa мaтлaи як raaara Caъдиcт,ки Кaмол онро дap мaктaи Faзaли хеш меоpaд. Чи кaдap зебо Ba бомaнтик:
Лаби ту офаридаанд аз цон, «Офарини Худой бар цонат!» Зохид ангушт мегазад чу Камол, «Ки чй ширин лаб асту дандонат».
Caъдии Шерозй бaйти мaъpyфи xикмaтомезе доpaд,ки итаст: Эй дуст бар цанозаи душман чу бигзарй Шодй макун ки бо ту хамин моцаро равад
Камоли ХучандИ мисраи дуввуми ин байтро дар маънии дигар ба тарифе истифода мебарад,ки лутфу назокати он аз сухани СаъдИ кам нест:
Эй дил, зи сели хун, ки шуд аз чашми мо равон, «Шоди макун, ки бо ту уамин моцаро равад»
Зимнан бояд тазаккур дод, ки байти маъруфе, ки дар газали шоири ХучандИ бо матлаи Х,ар касе дар дарами васли ту маурам нашавад, Х,ар Бироуим ба даргоуи ту Адуам нашавад.
омадааст ва аглаб онро моли Камол медонанд ба калами СаъдИ тааллук дорад: «Санги бадгавуар агар косаи заррин шиканад, Кимати санг наяфзояду зар кам нашавад». *
Ва дар заминаи мазмуни хамин байт Камол мактаи зебоеро руи сахфаи девонаш рехтааст: Гар шикасти ту кунад уосиди бадгуй, Камол, Дилат аз цо наравад донаму даруам нашавад.
Ин гуна мисолхо,ки метавон онро идома бахшид аз он шаходат медихад,ки Камоли ХучандИ дар мактаби шеъри СаъдИ обутоб ёфта худ низ ба хадди устодИ расидааст.
АДАБИЁТ
1. Абдучаббори Шохахмад (А,Суруш) .Фарханги ашъори Камоли ХучандИ. Хучанд: Хуросон. 2015. 732 с.
2. Камоли ХучандИ. Девон /Тахияи Абдучаббори Суруш Саидумрон. Саидов/. - Хучанд: Андеша, 2011. - 450 с.
3. Максудов Бадриддин. Рузгор ва осори Камоли ХучандИ. - Душанбе, 1994. - 164 с.
4. Мукаддимаи камолшиносИ / Тахияи Бахром Рахматов ва Иззатбек Шехимов. - Хучанд: Ношир, 2015. - 504 с.
5. Насриддин, Абдулманнон. Сехри мубин. - Хучанд: Ношир, 2012. - 163 с.
6. Саъдии ШерозИ.Куллиёт.Иборат аз чахор чилд. Ч,илди 2 Душанбе. Адиб. 1989. 414 с.
7. Фарханги забони точикИ. Москва: Советская энсиклопедия, 1969. - ч.1, 2.
СААДИ И КАМОЛ
В этой статье рассказывается о том, как идти по стопам шейха Камоли Худжанди из школы шейха Саади Шерози. Фактически, Саади Шерози своим красноречием основал школу, в которой большое количество писателей разных веков овладели искусством красноречия. Камоли Худжанди использовал эту школу таким образом, что приобрел неповторимый стиль. Другими словами, Камоли Худжанди обучался в школе поэзии Саади и сам стал мастером.
Ключевые слова: Саади Шерози, Камоли Худжанди, содержание, семантика, школа Саади, следование Камолу.
SAADI AND KAMOLI
This article talks about following in the footsteps of Sheikh Kamoli Khujandi from the school of Sheikh Saadi Sherozi. In fact, Saadi Sherozi, with his eloquence, has established a school in which a large number of writers of different centuries have mastered the art of eloquence. Kamoli Khujandi used this school in such a way that he acquired a unique style. In other words, Kamoli Khujandi was trained in the school of Saadi poetry and became a master himself.
Keywords: Saadi Sherozi, Kamoli Khujandi, content, semantics, Saadi school, following Kamol. Сведение об авторе:
Бобоева Мутабархон - доцент кафедры классической литературы Худжандского государственного университета им. Б. Гафурова Электронный почта: saidzoda1968@mail.ru, tel: (+992) 927714450 About the autor:
Boboeva Mutabarkhon - Associate Professor of Classical Literature, Khujand State University named after B. Gafurov e-mail: saidzoda1968@mail.ru, tel: (+992) 927714450
ТАЪСИРПАЗИРИИ ШОИРОНИ АРАБИСАРОИ ФОРСУ ТОЧДК АЗ ШЕЪРИ УСТОД РУДАКЙ
Хрмидиён Х.К.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров
Бояд зикр намуд, ки яке аз мухимтарин омилхои ба олами адаб ворид шудани шеър ва ё худ тавлиди осори манзум, тачрибаи шахсИ ва мухити зиндагонии шоир ба хисоб меравад. Албатта дар бароабари ин, дигар омилхое низ вучуд доранд, ки сабаби ташаккули офариниши мавзуъхои
