CC BY
0&~уу=41,
—
МЭДЕНИ М¥РА
Бгздщ |музей / НГ££оку оМиг IтыБвыт / История» Iнашего
музеи https://doi.org/10.47500/2023.v15.i3.10
ГТАМР: 21.15.47
Ибраева Г.Б1.
1С. Сейфуллин музейi Астана к., Казакстан 1е-ша11: gulnaz_0976@mail.ru
С. СЕЙФУЛЛИН МУЗЕЙ1: 9ТКЕН1 МЕН БУГ1Н1
Ацдатпа. Астанадагы жеке тулгага арналган алгашкы кара шацырак - С. Сейфуллин музейшщ 35 жылдык тарихы бар. Макалада eмiр жолы, шыгармашылыгына шолу жасай келе, музейдщ курылуы, калыптасуы, экспозициясыныц тарихы, езгерш, толыктыру кезецдер^ кужаттай-заттай жэдiгерлердi жинактау жумысы жазылган. Музей корындагы деректердi, архив мэлiметтерiн пайдалана отырып, экспозициядагы ец кунды экспонаттар тарихы жазылган. Бiзге жеткен ецбектерi жeнiнде айтылады. Эр жылдары баскарган музей басшыларыныц ецбектерше шолу жасалып, Ресейден, КР ¥лттык архивiнен, К,Р кiтап палатасы, КР Орталык архившен алынган кужаттар, туыстарыныц жинаган заттай жэдiгерлерi туралы баяндалады.
Сэкен Сейфуллиннщ музейi Астанада жеке тулгага арналган алгашкы касиеттi орда. С. Сейфуллин музешн ашу жeнiндегi кужатка 1988 жылы 21 кацтарда кол койылганын тарихтан бiлемiз. Ец алгашкы жумыс -кор жасактау жумысы болды. Жинактау жумысы жYЙелi жYргiзiлгеннiц аркасында казiргi тацда кор жасакталды. Музейдщ негiзгi кецесшiсi филология гылымдарыныц докторы, сэкентанушы Турсынбек Кэкiшулы жэне академик Серж Кирабаев едi. Биыл музей 35 жыл мерейлi кезецге жетш отыр.
Музей кызметкерлерiнiц негiзгi мшдет С. Сейфуллин мурасын жинап, зерттеу аркылы халыкка мэнi зор, жогары децгейдегi кызмет керсету, дамыту, жастарды патриоттык рухта
тэрбиелеу iсiне атсалысу. Музей экспозициясы бойынша eткiзiлетiн экскурсиялармен катар мекемелерде, оку орындарында лекциялар окылып, кермелер уйымдастыру - басты багыттардыц бiрi болып саналады.
Рылыми корга тYскен экспонаттарга сипаттама, ецдеу жумыстарын жYргiзу, паспорт толтыру, корFау, бекiту, олардыц сакталу эдiстерi, кeпшiлiкке кызмет ететiн децгейге жетюзу - гылыми кызметкерлердiц ^нделжт аткаратын жумыстары болып саналады.
Халкымыздыц тарихи-мэдени,
рухани мурасын зерттеп, сактап, жас урпакка жеткiзiп - гасырлар жалгасын айкындап беру - музей кызметкерлершщ еншiсiнде.
Репрессияга ушырап, кужаттары
жоиылып, 4YHMeci тэрк1ленген азаматтын заттарын табу ете киынга TYCKeH. Сонда да к,аз1р корда 6 мындаИ кужаттаИ-заттаИ жэд1гер жиналган. Сол жиналган жэд1герлер непзшде экспозиция курылды.
Алгашкы экспозициянын
курылымынын Kipicne залында Акмола аИмагынын елкетану, тын игеру женшдеп кужаттар, осы елкенщ жазушылары, С. СеИфуллин icrn жалгастырушы, дэpiптeушiлep peтiндe Нургожа Ораз, Мадхат Тережанов, Алдан Смаиловтардьщ материалдары коИылды. Кeлeci залдар - балалык шагы, педагогикалык кызмeтi, эдебиет саласындагы eнбeктepi болып белiндi. Бул кезенде жэдiгep жагы eндi жиналып жаткандыктан, кеpeтiн залдар да мазмуны жагынан аз болды. Осы залдын шшдеп бip белмеде муражаИ кызмeткepлepi отырды. GИткeнi ол кезде eкiншi гимарат бepiлмeгeн. Бip-eкi жыл еткен сон кэсшодак терагасы К,асым Таукеновтын кажырлы eнбeгiнiн
аркасында eкiншi гимарат колданыска бepiлдi. Екiншi мазмуны жагынан толыктырылып, толык езгepтiлгeн экспозиция 1994 жылы С. СeИфуллиннiн 100 жылдыгына жасалды. Алматы каласындагы Орталык мемлекеттж музeИiнeн уакытша колдануга 11 жэдиер бepiлдi. Осы мереИтоИ карсанында муражаИ кызмeткepлepi РесеИ мурагаттарында, онын шшде Красногорск каласынын кинофотокужат белiмiндe жинактау жумысын жYpгiзiп, муражаИ коры бipаз кужаттармен толыкты. Онда Жазушылар
Одагынын 1 cъeзi, С. СeИфуллиннiн шыгармашылыгына 20 жыл толуына баИланысты 1936 жылгы марапаттау кужаттары, фотосуреттер бар. Юркпе залындагы жазушылар экспозициясы езгертыш, тек С. СеИфуллинге катысты материалдар коИылды; балалык шагынан басталып, педагогикалык кызмет^ революциялык кeзeндeгi eнбeктepi толык камтылды. Азамат акыннын коFамдык-cаяcи кызметше
Мэжiлic залы.
МЭДЕНИ МУРА
катысты мэлшеттер жинакталды.
Музей кызметкерлершщ жинактау жумысынын нэтижел1 болуына байланысты, эдебиет саласындагы енбектер1нен кеп материалдар жинакталып, эдебиетке арналган залдын мазмуны толык езгертыдь Экспозициянын б1р белмес1нде отырган муражай ^ызметкерлер1 ек1нш1 гимарат^а кеш1р1л1п, тагы б1р мазмунды зал косылды. Реэкспозиция жумыстары 1998 жылы Астана каласынын тусаукесер1не орай езгерт1лд1. ТYбегейлi жэд1гер коятын тугыр, серелер жанартылды. Юркпе залына С. Сейфуллиннiн тагдырынан сыр шертетш Yлкен гобелен койылды. Сол жылдары музей коры ¥лттык каушаздж комитетi мурагатынан алынган материалдармен «Ер есiмi - ел есшде» залы толыкты.
^орга бейнелеу енерi туындылары, Алматыдан суретшiлер Эубэкiр Ысмаилов, Эмен К,айдар жинагы экелiндi. ГYлфайрус Ысмаилова Евгений Сидоркиннiн коллекциясын сыйга тартты. Бастапкыда бейнелеу туындылары кiрiспе залында
орналастырылды. Кейiн белек зал ретшде жасалды. С. Сейфуллиннiн педагогикалык кызметше арналган зал толыктырылды. Экспозицияга белгШ галым Капия Камалиеванын 1960 жылы С. Сейфуллин туралы шыккан ютаптары, авторефераттары койылды. С. Сейфуллиннiн эрштей, устаз Давид Гобузов естелiктерi мен окыту барысындагы кернекi курал ретшде колданган, езi салган суреттерi экспозициядан орын алды. «Тар жол, тайгак кешу» залы С. Сейфуллиннiн туганына 100 толган мерейтойына карсы Эмина Сейфуллинанын тапсырган 1927 жылы жазылган «Тар жол, тайгак кешу» тYпнуска кiтабы экспозициянын ен
кунды жэдiгерi болып табылады. Кезiнде тYпнускаFа «Волга» автомашинасын усынганда бермей, музей корына еткiзген екен. Роман 1960, 1977, 1988, 2004, 2009, 2012 жылдары кайта басылып шыккан. Кейiнгi нускаларына езгерiстер енгiзiлгендiгiн музейдiн Fылыми кызметкерлерi текстологиялык жумыс жYргiзу барысында аныктады. Музей экспозициясында бiрнеше тiлге аударылFан нускалары бар.
Мэжiлiс залына реэкспозиция жумысы 2009 жылы жYгiзiлдi. С. Сейфуллиннщ балалык шаFына байланысты кужаттык-заттай
жэдiгерлер жеке залFа койылды. Жеке мемориалдык заттарынан кабинетi мен жеке турмыстык белмесi жасакталды.
«Эдебиет жэне журналистика» залы «¥шкыннан - Егемен Казакста^а дешн» кужаттык-хронологиялык керсетюш^ КазАПП мYшелерiнiн толык мYшелерi, С. Сейфуллин редакциялы^ымен жиналFан Ы. Алтынсарин, Акан серi, Ш. Кудайбердi тандамалы жинактарынын кешiрмесiмен толыкты.
Акыннын эдеби жэне коFамдык кызметiне 20 жыл толуына байланысты екiмет сыЙFа тарткан алтын калта саFаты Швейцариянын «НУ МОZER» фирмасынiкi, шамамен 1870-1880 жылдардын сэнiнде жасалынFан. Келемдi саFат жоFарFы 18 к/750 пробалы, салмаFы 100 грамм алтыннан турады. Диаметрi 45 мм, Yш какпактан турады. Сырткы какпакта «Сэкен Сейфуллин» деген жазуы бар.
Музей коры жылдан жылFа заттар, жэдiгермен толы^а тYсуде. С. Сейфуллин мураларын жинауFа онын туFан-туыстары да кеп енбек сiнiрдi. Iнiсi Мэжиттiн YЙiнiн жертелесшде сакталып калFан баспа машинасы музей экспозициясынан орын алFан. Бул машинаны да екiмет
сыйга берген. Деректер бойынша, «Ундервуд» маркалы, Нью-Йорк каласында жасалган. Музейге 1994 жылы Сэкеннщ 100 жылдык мерейтойына тапсырылган. Акын пайдаланган ыдыс-аяктар, кабырга сагаты, юлемше-тeсенiштер, киiм iлгiш, сыйкэделер кейiн музейге табысталды. Жеке заттарынан С. Сейфуллиннщ 30-шы жылдары киген костюмi экспозициядан орын алган. Москвадан сатылып алынган. Акын кептеген суреттершде осы костюммен тYскен. Репрессия кезшде костюм туыскандарынын колында сакталынган. Костюмы сол заманнын агылшын сэнiнде ттлген. Замандастарынын айтуынша, Еуропалык стилдегi киiмдердi унататын. Акыннын жары «Халык жауыньщ эйелЬ> ретiнде кудалауда болып, 1950 жылдары босатылганнан кейiн Сэкеннiн кептеген жеке заттары кайтарылган. Онын шшде ГYлбаhрам Сейфуллина тапсырган С. Сейфуллинннщ такиясы, шапаны, сагаты. Рымжан Сейфуллина сактаган
тiгiн машинасын, София Абдулкызы тарихта «Жайылмаган ак дастаркан» деген атпен калган дастарканын бердi. Республикамызга белгiлi дэрiгер Абай К,абатайулынын арнайы экелiп, музей корына eткiзген Акан серiнiн колданган кесесi музей экспозициясынын кунды жэдiгерi катарында.
К,азакстан Республикасынын
мэдениет кайраткерi Абдiлдин Мэлiк Наканулынын авторлыгымен С. Сейфуллиннiн, Б. Майлиннщ, I. ЖансYгiровтын фарфордан куйыл-ган мYсiндерi экспозициянын мэжiлiс залына койылды. Осы кунды жэдiгерлердiн барлыгы бYгiнгi танда музей экспозициясы тeрiнде ез орнын алып, кейiнгi урпакка Yлкен тарихи мэнi бар кeненiн кeзi болып тур.
Эр жылдары баскарган басшылар Сэкен мурасын насихаттап, музей жумысын жYргiзу барысында аянбай енбек еттi. Музейдiн алгашкы директоры Роза Имангаликызынын бiлiктiлiгiнiн
С. Сейфуллиннщ жумыс кабинетi.
«Тар жол, таЙFак кешу» романынын тупнускасы.
аркасында кор жиналып, музейдiн алFашкы экспозициясы жасалды. Серiк ТурFынбекулы сол жумысты жалFастырып, Серiк Кэрiбайулы Оспанов С. Сейфуллиннщ музыкалык мурасын зерттеп, Yлкен енбек жазып, насихаттау максатында экспедициялар уйымдастырды. Несiпбек Айтулы
МЭДЕНИ М¥РА
музей экспозициясына реэкспозиция жумысын жасап, музей Fимараттарына жендеу жумыстары жYргiзiлдi. Жыл сайын акындар мYшэйрасын еткiзу дэстYрге айналып, С. Сейфуллиннiн «Сырсандык» сериялык жинаFы 8 том болып жарык кердь
Казiр кара шанырак музейлер бiрлестiгi курамына енiп, Салтанат Акселеукызынын тэжiрибелi
жумысынын аркасында насихат жумысы жалFасын тауып отыр. С. Сейфуллин музейшщ тiзгiнiн белгiлi Fалым, тарих Fылымынын докторы, сэкентанушы Марат Оралбайулы Эбсемет
алып, музейдiн корын толыктыру, реэкспозиция жумысын жандандыру, Сэкен мурасын насихаттау барысындаFы жумыстарды колFа алды. Келеа жылы С. Сейфуллиннiн 130 жылды^ын атап ету жоспары жасалып, дайындык жумыстары басталып кеттi.
N
Педагогикалык кызмет1 залы.
Я
С. Сейфуллин музейi.
МЭДЕНИ МУРА
Ибраева Г.Б.1
1Музей С. Сейфуллина г. Астана, Казахстан 1e-mail: gulnaz_0976@mail.ru
МУЗЕИ С. СЕИФУЛЛИНА: ПРОШЛОЕ И НАСТОЯЩЕЕ
Аннотация. На протяжении 35 лет в Астане функционирует музей С. Сейфуллина - первый музей в столице, посвященный исторической личности. В статье представлен процесс создания, формирования музея, истории экспозиции, реэкспозиции и пополнения фондов, сбора экспонатов, благодаря чему мы можем ознакомиться с жизнедеятельностью и творчеством писателя. На основе материалов фонда и архива статья знакомит с историей ключевых экспонатов музея, а также с работами, дошедших до наших дней. Дан обзор трудов руководителей, возглавлявших музей в разные годы, документов из России, Национального архива РК, Книжной палаты РК, Центрального архива РК, личных вещей, собранных родственниками.
Ibrayeva G.B.1
1S. Seifullin museum Astana, Kazakhstan 1e-mail: gulnaz_0976@mail.ru
S. SEIFULLIN MUSEUM: PAST AND PRESENT
Abstract. 35 years ago, the S.Seifullin Museum was opened in Astana - the first museum in the capital dedicated to a historical figure. The article presents the process of creation, formation of the museum, the history of the exposition, re-exposition and replenishment of funds, collection of exhibits, thanks to which we can get acquainted with the writer's life and work. According on the materials of the fund and the archive, the article introduces the history of the museum's important exhibits, as well as works that have survived to the present day. An overview of the works of the heads who headed the museum in different years, documents from Russia, the National Archive of the Republic of Kazakhstan, the Book Chamber of the Republic of Kazakhstan, the Central Archive of the Republic of Kazakhstan, personal belongings collected by relatives is given.
