55FTAMP 02.51.45
К.С. Ермагамбетова
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыц университетi, Нур-Султан, К,азацстан
(E-mail: e.kuralai@yandex.kz)
Еуразия улттык; университеттщ мэдени-бiлiм беру кещсттндеи музейлер
Ацдатпа. «Музей не ушт цажет? Ол мэдени институт па? Элде бшм мекемеа ме? ¥ылым орталыгы ма? Жастарды цалай тэрбиелейдi? Блт кещсттнде ол не ушт ке-рек? цаншалыцты блт беру урдктде цолданылады?» деген сурацтарга жауап беру ушш Еуразия улттыц университетШц мэдени-бшм беру кецiсmiгiндегi музейлердц тарихы мен кыгзметше мэдени философиялыц жэне антропологиялыц талдау жасалды. Еуразия улттыц университетi блт беру мекемеа, гылыми орталыц, мэдени-агартушылыц кецктж, внегелж ордасы.
Университет музейлерi арнайы мамандандырылган оцу музейлерi титне жатады. Деген-мен, бтш мен гылым ордасында цалыптасцан музейлер университеттщ тарихын, мэ-дениетт, халыцаралыц байланысын, гылыми жетютштерн дэрiпmейдi. Сонымен бiрге Еуразия улттыц университетЫщ музейлерi бшм беру, агарту, мэдени шыгармашылыц кецктж, тарихи-мэдени мураны сацтаушы орын реттде институтталынган музей-лерге бэсекеге бола алады. Мацалада университет музешнщ бшм беру, элеуметтк мэдени, саяси к-шараларды вткiзудегi орны мен рвлi зерделенедi. «Жазу тарихы», «Л.Н. Гумилевтщ музей-кабинетi», «Казацстанныц бшм тарихы» музейлертщ ерекшелк терi сипатталады. Аталган музейлер Казацстан Республикасыныц Туцгыш Президенmi Н.Назарбаевтыц «Болашацца багдар: рухани жацгыру», «¥лы даланыц жеmi цыры», «Казацстанныц киелi жерлерi» жобаларыныц, бтш, мен mэжiрибе интеграциясыныц мац-саты мен мiндеmmерiн кке асырудыц бiр багыты болып табылады. ¥лттыц кодытыиды сацтау, мэдени ерекшелiгiмiздi дэрттеу жолында жумыс атцаратын музейлердц бш-малушылардыц внегелк, философиялыц, этикалыц жэне эстетикалыц вркШц кецеут-де университет музейлерi улкен рвл атцарады. Ец бастысы бтш мен гылым, гыглыт мен mэжiрибе интеграциясын жузеге асырушы зерттеу институты. Ty^h сездер: музей, университет музеш, музей философиясы, естелж орын, мэдени кецктж.
DOI: https://doi.org/10.32523/2616-7255-2021-135-2-111-122
TYcri: 15.02.2021 Жарияланымга руцсат етыдк 10.03.2021
К1ркпе
институт, яти музеи цандаи цызмет атцарады? Экспонатца айналган «еткен шацтыц жугындысы/цалдыгы» цатып келмес таныс мэдениет болып цала ма? Элде осы кунд жэне боалашцты жасаудыц, жацашылдыцца бастауга мумюндДк беретш, цателштерд тузетуге кемектесетш жащырутдыц жолы ма?
МузеИ мэдени философиялыц,
философиялыц антропологияныц зерттеу нысаны ретшде келеа сурацтарды тудырады; Klазiргi мэдениет жэне б^м жуйеандеп архаикалыц болып саналатын мэдени
Музей естел1к орны ма? Музей эстетикалык, енегел1к, ойлау дYниетанымын кецейтетш мэдени орын ба? МузейдД мэдениеттану, археология, этнография, философия, антрополгия, тарих гылымдары зерттеген ^ннщ езiнде кептеген сурактар ашы^ калуы ^мэназ. Дегенмiн, бул гылымныц, б1л1мнщ, тарихтыц, мэдениеттщ жащыруына, жастардыц тархи-мэдени, енегел1к жэне эстетикалык бiлiм ерidн кецейтуге септiгiн тигiзетiнi анык.
К,аз1рп К,азак,стандык, бiлiм берудi жащырту тужырымдамасына сэйкес каз1рг1 когамга тек кана 1скер, кэсiпкер адам гана емес, сонымен бiрге, жалпыадамзат мэдениетшщ игiлiгi мен кундылыктарын тYсiнетiн жэне багалайтын маман керек. Мундай маманды калыптастыратын жэне тэрбиелейтш кеп мэдениеттi кещст1к - ол университет жэне университет музейлер1.
Университет музейлерi эртYрлi бейiндегi арнайыландырылган оку музейлершщ типiне жатады. Елбасы айткандай: «Табысты болудыц ец iргелi, басты факторы бiлiм. Бiлiм эрдайым бiрiншi орында туру керек. Себеб1, кундылыктар жYЙесiнде бiлiмдi бэрiнен бшк коятын улт кана табысты болады» [1]. Сондыктан университет музейлершщ ец басты максаты оку YPДiсiнiц тшмдДлш мен нэтижелiлiгiн арттыру жэне гылыми зерттеу базасы болу. Негiзi университет музейлерi университет жаргысына сэйкес немесе галымдар мен меценаттардыц бастамасымен калыптасады жэне заманауи сураныстар мен талаптарга сэйкес жумыс аткарады. Университет музейлерi ерте заманнан калыптаскан мекемелер. Оны арнайы зерттеу - ол тэжiрибелiк мэселе жэне олардыц когам Yшiн/ мемлекет Yшiн алар орны зор екет кYмэнсiз. Еуразия улттык университетщде жумыс жасайтын музейлердщ ерекшелiгi -олардыц кайтанбастыгы.
Зерттеудiц максаты - университет музейлершщ, соныц iшiнде, Еуразия улттык университет1ндег1 музейлердiц енегелiк философиялык бiлiм беру саласындагы орны мен релш аныктау.
Зерттеу нысаны - Еуразия улттык университетiнiц музейлерi.
Зерттеу пэш - музейдiц курылымы, кызмет1 жэне музей экспонаттары.
Музей экспонаттары мэдени б1л1м беру кецiсiтiгiнiц непзп курмадас белiгi. Экспонат мэдени мекемеге орналаскан кезде оган ерекше онтологиялык дэреже берiледi. КYнделiктi емiрде семиотикалык тургыда мэнс1з зат музей кещстшнде киелi мэнге ие болады да когамга езiндiк енегелiк жэне эстетикалык магына бередi. Ал университет кещстшнде орналаскан экспонаттар одан да жогары мэнге ие болады.
Зерттеу эдiстерi
МузейдД зерттеу Yшiн жалпы пэнаралык зерттеутэс1лдерi колданылады. Атапайтканда, университет музейлершщ калыптасу тарихын аныктау Yшiн ретроспективт! эд1с, музей курылымы мен кызметш зерттеу Yшiн курылымдык-функционалдык эд1с1, музей экспонаттарыныц мэн1 мен магынасын тYсiндiру Yшiн сипаттау, салыстыру, жалпылау, тYсiндiру жэне биографиялык эдiстер колданылды.
Талк,ылау
К,азакстан Республикасыныц «Б1л1м туралы» зацыныц Yшiншi бабына сэйкес «улттык жэне жалпыадамзаттык кундылыктар гылым мен тэж1рибе нег1зiнде тулганы калыптастыруга, дамытуга жэне кэаби шыцдалуга багытталган 61л1мд1 игеруге, жеке адамныц бiлiмдарлыFын ынталандыруга жэне дарындылыгын дамытуга, 61л1м беру децгейлер1нщ сабактастыгын камтамасыз ететiн 61л1м беру процеанщ YЗдiксLЗдiгш, оку, тэрбие жэне тэж1рибе б1рл1г1н камтамасыз етет1н б1л1м беру жYЙес1н жасау» [2] талаптарын орындау барлык б1л1м саласыныц басты м1ндеттер1нщ б1р1. Б1л1м, гылым, тэрбие жэне тэж1рибе арасындагы сабактастык пен Yздiксiздiктi калыптастыратын мэдени институттардыц б1р1 - музей.
Музей - адамзат болмысыныц узак гасылра бойы кел жаткан тарихы мен дэстYрiн, б1л1м1 мен мэдениет1н, ацызы мен шындыгын, рылым
мен енерш кыска уакыт iшiц4е хабардар етет1н акпараттык жылдамдыкка ие акпараттык -танымдык орын, элеуметт1к-мэдени институт. Музей калыптасканнан берп кызмет ету багыттарыныц бiрi - б1л1м беру жэне тэрбиелеу болып саналады. KlазiрIi жаhандык акпараттык когамныц дамуы негiзiнде музейдщ кызметт1к багыты кецейтглдД. Бiлiм берумен катар зерттеу жYргiзiледi, зерттеумен катар тэжiрибе жасалады, тэжiрибемен бiрге тэрибе берiледi, тэрбиемен бiрге патриотизм сезiмi калыптасады, ал патриотизм улттык сезiмдi оятады, улттык сезiм улттык мэдениетт1 дэрiптеуге багыттайды. Осылайша музейдщ когамдагы орны мен рел! артады.
Музейлердщ калыптасу тарихы туралы эртYрлi дереккездер бар. Б1р1, музей жеке гимараты бар мэдени-агартушылык институт деп есептесе, ек1ншiсi, белг^ 61р мекеменщ карамгында калыптаскан зерттеу белiмi деп тужырымдайды. Бул акпараттарды жокка шыгаруга болмайды. «Музей» сез1нщ этимологиялык бастамасы грек тглшдеп «муссейон» - «музалар храмы, музалар гибадатханасы» [3, б.17]. «Муза» ежелп гректердщ тYсiнiг1 бойынша гылым мен енердщ колдаушы, шыгармашылык шабыт беруш1, мэдениетт1 дамытушы, рухани байытушы. «Музалар сарайы» алгаш рет грек кудайыАполлонгаарналыпсалынганболатын. Кейiн гылым мен енердщ колдаушысы болгандыктан 61л1м мен мэдениет Yйлерiнщ мацына да музалар алацын тургызып, эртYрлi музаларга арналган ескертк1штер бой кетердт Атап айтканда, Аристотельд1ц Ликейшщ алацына, Платон Академиясыныц алацына, Дионис сахынасыныц бакшасына музалар гибадатханалар тургызылды. Ол гибадатханаларды карайтын жэне коргайтын арнайы адамдар тагайындалды. Гибадатханалардагы музалардыц сулулыгы мен эсемд1г1н тамашалауга келуш1лер саны кYннен кYнге арта тYCтi, осылайша музалар сарайы кермеге, одан кешн косымша артефактар мен экспонаттардыц келу1мен музейге айналды. ^аз1рг1 кезде Еуропа елдер1нде музейлер ете кеп. Эркайсысы белг1л1 б1р салада кызмет аткарады. Олардыц
ец басты максаты б1л1мнщ, гылымныц жэне енерд1ц дамуы мен жет1лд1р1лу1 Yшiн кызмет ету, кене тарихты сактап калу, келеа урпакка тарату. Музалар алацы жыл сайын кYЗ айында шыгамрашылык сайыстар етк1зет1н орын кызмет1н де аткарды.
Музей зерттеуш1с1 О.А. Еремееваныц айтуы бойынша «университет музейлер1 - б1л1м алушыларды енер, мура аркылы керкемдДк тэрбиелеуге, элеуметт1к тэрбиелеуге багытталган б1л1м беру кецiст1гiнiц ерекше феномет» [4, б.2411].
Б1л1м беру институттарында орналаскан музейлердщ арнайы музейлерден
айырмашылыгы студенттщ ез1нд1к санасын калыптастыруга, оку-зерттеу кызметш жетглдДруге жэне «Alma mater» улттык б1регейлшн калыптастыруга багытталган. С.В. Муравскаяныц птршше «университетт1к музей кещстшнде университеттщ ем1р1, б1л1м мен гылым тарихы, б1л1м беру, окыту жэне студенток кауымдастык бейнеленедт Олар университет куныдылктарын керсетедД, таратады, кешптейдД, бейнелейдД» [5, б.115]. Олайболса,университетмузешуниверситеттщ мэдени кещстшн калыптастырады. Жогарыда айтакымыздай, университет музейлер1 университет жаргысына сэйкес жYзеге асырылады.
Музей кещстш нышандар мен магыналар орны рет1нде адамды киел^кт, кудДреттткт 1здеуге багыттайды жэне ынталандырады. Э.Гуссерль айткандай «мен Yшiн элем - жэй гана заттар элем1 емес, ол кундылыктар элем1, ол иплж элем1, ол тэж1рибе элем1, ол магыналар элемЪ> [6. б.251]. нем1с галымыныц ойын жалгастыратын болсам, музей когам Yшiн мацызды, кунды, магыналы, багалы, ерекше элеуметт1к мэдени кодты тасымалдаушы «месседж» тэр1зд1. Оныц кещстшнде нышандар мен дэстурлер элем1нщ заттары сакталган. Яши, музей кещстш тацбалы-нышандык жэне материалды-заттык элементтердщ жиынтыгын курайды.
Б1л1м беру мекемелершдеп музейлердщ калыптасуын 18-гасырмен байланыстырады. Алгаш Кембридж, Оксфорд, Сант-Петербург университеттер1нде калыптаскан
антропологиялыц жэне жаратылыстану музейлерiмен елшейдъ Негiзi жогарыда жазып кеткетмдей ол ежелг1 Грециядагы Платон мен Аристотель мектептершен бастау алады. К,алай деседе, университет музешнщ мацсаты мен мiндеттерi бiлiмге цызмет ету. Университет музейлершщ жумысы мен цызметi университет жаргысы мен даму стратегиясына багынышты. Бiр жагынан бул музейдщ жумысын шектейдi, еркш зерттеу жYргiзуге кедерп келтiредi. Дегенмен, музейдщ цызметi тоцтамайды.
Еуразия улттыц университеттщ миссия сы - iргелi жэне цолданбалы зерттеулердщ жаца нэтижелерiн цолдануды, бiлiм мен технология трансферт, ортац оцу багдарламаларын жасау жэне жетiлдiру мацсатында элемдДк университеттермен стратегиялыц ынтымацтастыц орнатуды, студенттердщ iскерлiк рухын, мэдениетш жэне инноавциялыц бiлiктерiн цалыптастыруды цамтамасыз ететiн, улттыц мэдениеттт1 сацтаушы, улттыц 61л1мд1 дэрiптеушi, улттыц патриотизмге тэрбиелеуш! еуразиялыц кещспктег1 Yздiк 61л1м беру, гылыми жэне мэдени орталыц болу.
Университеттщ аздап тарихына тоцталатын болсац, Л.Н. Гумилеватындагы Еуразияулттыц университет1 К,азацстан Республикасыныц Б1р1нш1 Президент1 Н.Э.Назарбаевтыц бастамасымен 1996 жылы 23 мамырда Целиноград инженерл1к-цурылыс институты мен Целинаград педагогикалыц институтын б1р1кт1ру нег1з1нде цурылды. Еуразия
улттыц университет1 бYг1нг1 тацда жетекш1 классикалыц оцу орындарыныц б1р1. Еуразия улттыц университетi студент- жастардьщ улттыц-мэдениет1не, рухани-адамгершiлiг1не, эстетикалыц жэне отансYЙгiштiк тэрбиес1не аса мэн беред [7].
Еуразия улттыц университет! б1л1м беру орадасы гана емес, ол мэдени, элеуметпк, саяси 1с-шаралады жYзеге асыратын кещспк. Университет кещстшнде Халыцаралыц форумдар, гылыми семинарлар мен конференциялар жэне т.б.етк1з1лед1. Кептеген шет елдершен галымдар мен мэдениет, саясат цызметкерлер1 келед1 Университет кептеген мемлекетпк 1с-шараларга цатысады. Сондыцтан университет б1л1м беру ордасымен цатар мэдени кещспк цызметш атцарады.
Университетке Еуразия кец1стшндег1 тYркi "плдес халыцтардыц тарихы мен мэдениетш, жазуын зерттеуде Yлкен Yлес цосцан тYрколог Л.Н.Гумилев еам1 К,азацстан Республикасыныц Тущыш Президент Н.Назарбаевтыц жеке бастамасымен 1996 жылы бер1лд1 2002 жылы цазан айында Л.Н.Гумилев атындагы университетанщ екшш1 ректоры М.Ж.Жолдасбековтыц бастамасымен «Л.Н.Гумилевтщ муражай-кабинетЪ> (сурет 1) цурылды. Муражай экспозициясын цуруга Л.Н. Гумилевтщ шыгармашылыгын зерттуш1 галымдар - Э.Д1лмухамедов, М.Козырев, Е.Маслов жэне тагы басцалары атсалысты [8]. 2004 жылы галымныц жубайы - Натья Викторовна Гумилева университетке галымныц Мэскеудег1 жумыс кабинет1н жэне
Сурет 1. Л.Н. Гумилевтщ муражай-кабинет1 Сурет 2. Л.Н. Гумилевтщ ем1ршен фотосуреттер
жеке заттарын сыйга тартты. Музей-кабинетте галымныц суреттер1, зерттеулер1, хаттары жэн к1таптары жинакталган. Галымныц ем1р баяны мен шыгармашылыгы туралы фотокужаттар 1лшген (сурет 2).
Музейдщ непзп м1ндет1 Л.Н.Гумилевтiц ем1р1 мен кызметше катысты муражай экспонаттарын зерттеуде (фотосурет, жеке заттары, кужаттар, хаттар) жэне муражайдыц гылыми корын курастыруды нег1зге ала отырып жинактау, сактау жумыстарын жYргiзу; муражай корларыныц алгашкы жэне ек1нш1 есепке алу жYЙесiн ретту; материалды жинактау мен зерттеу непз1нде экспозициялар жэне уакытша кермелер куру; экскурсиялар, дэрiстер, семинарлар, муражай сабактары, гылым жэне мэдениет кайраткерлершщ кездесулерi,тYлектер кештерiн уйымдастыру, университет конактарына таныстыру саяхатын етк1зу, студенттермен,аспиранттармен,
окытушылармен, кызметкерлерiмен гылыми-агартушылык жумыстар жYргiзу жэне тагы баска жиындарды етюзу [8]. Музей-кабинет мегеруш1а Ахметова Сымбат Муталафхановна музейге тамаша саяхат жасап, жаксы баяндап бередг БYгiнгi кYнi музей-кабинет Еуразиялык зерттеулер кафедрасыныц оку лабораториясы рет1нде жумыс жасайды.
Л.Н. Гумилевт1ц б1ршш1 музей-пэтер1 Санкт-Петербургте Коломенская кешеанде орналаскан. Л.Н.Гумилевтщ бул ез1нщ алгашкы ек1 белмел1 жеке пэтер1 болган едт Гумилев кайтыс болганнан кешн 1994 жылы эйел1 пэтерд музей жасауга бередт К,иын-кыстау заман богандыктан музей когамдык мекеме рет1нде кызмет аткарды, тек 2004 жылы «мемориалды музей-пэтер» деген ресми мэртебе бер1лш Анна Ахматова мемлекетпк музешнщ филиалына айналды [9, с.214]. Пэтер-музей сол кYЙiнде сакталган. Музейдщ ец кер1кт1 жер1 Гумилевтщ жеке кабинет1. Ол жерде жумыс стел1, к1таптар сереа, Yстел YCтiндегi жазбалары мен каламдары, кабыргадагы суреттер мен галымныц марапаттары сакталган. Еуразия улттык университет1ндег1 Гумилев муражай-кабинетше бер1лген жумыс Yстелдiц б1р1 осы пэтерден алынган. Гумилев пэтер-
музейшщ Yлкен ерекшелш - ол жерге арнайы таспаларда Гумилевтщ дауыстары жазылган магнитафондар койылган. Келуш1 телефон устагышы немесе кулаккап аркылы галымныц дауысын жэне дэр1стерш тыцдай алады. Еуразия улттык университет1ндег1 Л.Н. Гумилев муражай-кабинетше осы тэр1зд1 галымныц аудиодэр^терш койса, косымша дэр1с сабактарында пайдалану Yшiн тшмд болар ед1
Б1л1м алушылар мен конактар ездер1нщ университетпен алгашкы танысуларын университетт1ц бас гимаратынан бастайды. Бас гимараттыц керк1 орталык атриумда орналаскан «^лтепн» ескерткшшен басталады. «^лтепн» ескертк1ш1
университетке 2001 жылы экел1нд1. Жапонияныц Осака каласында жасалган кеш1рме. 2001 жылы 18 мамырда К,азакстан Республикасыныц Тущыш Президент1 Н.Назарбаевтыц катысуымен салтанатты тYрде ашылды[10]. КYлтег1н ескертк1ш1 - ТYрiк империясыныц тарихы жайлы эцг1мелейт1н кене тYркi жазба ескертюшт КYлтегiн ескертк1ш1 кеш1рмеанщ университет кещстшнде орналасуы жэй емес. Ол тYркi жазуыныц, б1л1мшщ, еркениеттщ нышаны болып саналады. 2001 жылы «ТYркi еркениет1: жазба ескертк1шЪ> Халыкаралык гылыми-тэж1рбел1к конференция жэне тYрколог галымдардыц зерттеулер1 мен усыныстары осы ^лтепн ескертюшшц нег1з1нде Еуразия улттык университетшде тYркi халыктарыныц жазу тарихын зерттеп, халыкка насихаттау максатында танымдык, оку-эдДстемелш багыттагы «Жазу тарихы» музейдщ ашылуына себеп болды. Музей 2003 жылы 18 кыр^йекте ашылды.
«Жазу тарихы» музеш университет1м1зд1ц орталык атриумда орналаскан. атриумныц ортасында, музейге к1ре бер1сте КYлтегiн ескертк1ш1 (сурет 3) орналаскан. Ек1 жагында витриналарда тYркi халыктарыныц, кешпел1 этностардыц кшм Yлгiлерi, соныц 1ш1нде батырлардыц кшм Yлг1лерi орналаскан. Бул казак халкыныц тарихын, мэдениетш, коленерш, ерлшн сипаттайтын ерекше кубылыс болып саналады.
I ■
Сурет 3. Култепн ескертк1ш1. (Л.Н. Гумилев ат.Е¥У)
«Жазу тарихы» музеш оцу-агарту, б1л1м беру саласында Yлкен цызмет атцаратын, цайталанбайтын ерекше музей. Филология, лингвистика, тарих, тYркология, шыгыстану мамандыцтарыныц б1л1м алушыларына ■пкелей б1л1м беретш, тарих жазбаларды оцып цана цоймай, кезбен керш, цолмен устауга, сенз1нуге мYмкiндiк берет1н б1л1м беру орны. «Жазу тарихы» музеш Yш экспозициялыц залдан турады, эр залда тYркi ■плдес халыцтардыц болмысын сипаттайтын экспонаттар орналасцан. дуние жYзiнде тYркi т1лдес халыцтардыц саны 180 миллионнан
асады. Музейде тYркiтiлдес 38 улт аттары келттршген жэне олардыц мэдениеттмен байланысты эскпонаттар керсетшген.
Музейге мектеп оцушылары да жш келед1, себеб1 мектеп багдарламасындагы сауат ашу багдарламыснда жазу тарихы туралы тарау бар. 2017 жэне 2018 жылдары мектеп мугал1мдершщ ет1тш1 бойынша оцушыларды ««Жазу тарихы» музешне саяхат» жобасын жасадыц. Ютапта оцыган мэл1меттерд1 кезбен кере алу мYмкiндiг1 оцушыларды ете цызыцтырды. Эаресе, таста, цыш тацтайшаларда жазылган жазулар (сурет 4, 5, 6) мен бал бал тастарга цызыгушылыц бшдДрдД.
Музейдщ тагы б1р ерекше экспонаттары -тYркi элемшщ пайдалашан элшбилер1 (Сурет 7,8,9). ТYркi халыцтары езшщ даму тарихында Арамей, байырга тYркi, уйыгыр, армян, араб, латын жэне сол сияцты 16 жазу Yлгiлерiн пайдалашан. Каз1рг1 тацда Казац ел1нщ латын графикасына кешу мэселесшде бул элшбилердщ алатын орны зор екет ^мэназ. Музейдщ тагы б1р бага жетпес цундылыцтарыныц б1р1 - Ахмет Байтурсыновтыц ецбектер! Ахмет Байтурсынов 1926 жылы алгашцы араб элшбидеп эрштеге реформа жасап, артыгын алып тастап цазацтыц алгашцы латын элшбшн жасаган агартушы галым. Каз1рп кезде Казацстанныц латын графикасындагы цазац элшбшне кешу жобасын жYзеге асыру Yшiн цунды ацпарат деп санаймын. Бул жоба шецбер1нде Еуразия улттыц университетанщ
Сурет 4.
Талас жазба ескертк1ш1
Сурет 5.
Кыш иршштеп жазу
Сурет 6. Б1ршш1 Туры цаганаты тусындагы жазу
т1л мамандарды, жет1к зерттеуш1лер тынбай зерттеу жумыстарын жYрг1зуде.
Сонымен катар музейде Еуразия улттык университетше келген конактар мен танымал тулгалардыц сыйлыктары да сакталган.
«Жазу тарихы» музеш К,азакстандагы жазу тYрiне арналган жалгыз музей болса, Ресейде де 2009 жылы ICOM-ныц ресми колдауымен жазу енерше арналган «ЭлемдДк коллиграфия музеш» ашылды. Музейдщ ашылуына бастамашы болган жеке коллекция жинаушы А.Ю.Шабуров . Ол ТYркия, Араб Эмираттарындагы, К,ытай жэне Жапония елдер1ндег1 коллиграфиялык экспозицияларына аналог рет1нде Ресейде жазу енер1 музешн ашуды усынып, езшщ жеке коллекциялары нег1з1нде музейд курды. Музейде славяндык жэне еуропалык жазу Yлгiлерi, еврей жэне араб мектептер1нщ коллиграфиясы, кытайлык жэне жапондык жазу Yлгiлерi жинакталган. Музейде экспонаттар мен экспозициялардан баска коллиграфиялык жазуды YЙрену залы бар. Залда келуш1лер арнайы тактайшалар мен кагаздарда кылкаламмен, эртYрлi бояулармен ез еамдерш кытай, жапон, мысыр, еск1 славяндык, ежелг1 грек т1лшдег1 коллиграфиялармен жазуды YЙрене алады жэне жазган кагазын естел1к рет1нде алып кете алады. Бул тек келуш1лерге арналган белме емес, бул жерде коллиграфиялык жазуды
YЙренуге кызыгушылык таныткан адамдар келш YЙрене алады. Аталган музей Ресейдщ жогаргы оку орындарымен т1келей жумыс жасайды.
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет1ндег1 «Жазу тарихы» музеш К,азакстан аумагында аналогы жок музейдщ б1рт ТYркi халыктарыныц тYпнускалык жазу енер1, жазба деректер1 сакталган.
Музей экспозициясы езд1г1нен
жасалмайды, экспонаттар езд1г1нен орналаспайды. Музейдщ тарихын жазушы тYрколог галымдар болса, музейдщ ерекше болмысы мен кер1тсш сактайтын музей кызметкерлерт «Жазу тарихы» музешнщ мецгеруш1с1 К,ожамкул Тамара Абжанкызы эркашанда музейдщ эрб1р экспонатыныц тарихымен, купиясымен таныстыруга дайын. Б1л1м алушылар мен конактарды жылы карсы алып, к1тапта жазылмаган б^мд ашады. «Жазу тарихы» музейнщ нег1зг1 концецпиясы - «тYркi тектес елдердщ Еуразия кещстшнде колданган жазу Yлгiсiмен жэне аса кунды жазба мураларымен таныстыру. Музей экспозициясындагы жэдДгерлер мен олардыц фотокужаттык накты кеш1рмелер1 тYрколог галымдардыц кажырлы ецбектер1 аркылы тYркi жазу мэдениет1тц кешепа мен бYгiнгiсiн жас урпак санасына терец ащре отырып, Отанына деген патриоттык сез1мш, ез ана т1лше, елше деген CYЙiспеншiлiriн арттыру»[10].
БYг1нг1 тацда «Жазу тарихы» музей университетт1ц мэдени-агартушылыц
кещстш, кер1кт жер1, естел1к орны.
Еуразия улттыц университет! мемлекеттщ даму страгениясын жYзеге асыруда, халыцаралыц ынтымацтастыцты дамытуда, б1л1с саласындагы жацалыцтарды 1ске асыруда Yлкен Yлестер цосуда. Казацстанныц б1л1м саласындагы жацартулар мен отандыц жэне халыцаралыц ецбек наргында бэсекеге цаб1летт мамандар даярлауда алдыщы орында. Казацстан Республикасыныц Президентгнщ Халыцца Жолдауларына, мемлекетт1к багдарламаларга, «Б1л1м туралы» заща, «Гылым туралы» зацдарга сэйкес эртYрлi к-шаралар етк1зуде. Соныц б1р1, Казацстанныц б1л1м мен гылым саласындагы жеттст1ктер1 мен мацтаныштарын
насихаттайтын «Казацстанныц б1л1м тарихы» музеш. 2014 жылы цыр^йек айында мемлекет басшылары мен галымдардыц цатысуымен салтанатты ашылуы етп. Музей университеттщ «Астана»атриуымында
орналасцан. музейдщ жалпы аумагы 400 шаршы метрд цурайды. Музейге каре бер1сте Казацстан Республикасыныц Тущыш Президент Н.Э.Назарбаевтыц портрет жэне «Ел1м1здщ басты байлыгы - сапалы б1л1м» деген даналыц сез1 1лшш тур. Музей алты бел1мнен, 48 середен турады. Серелерде цазац тарихындагы б1л1м жYЙесi барынша кесет1лген. Музейдщ оц жагында Ыбырай Алтынсариннщ, Шоцан Уэлихановтыц, Абай
Кунанбаевтыц, Элихан Бекейхановтыц, Ахмет Байтурсыновтыц, Каныш Сэтбаевтыц, сол жагында Эл-Фарабидщ, Махмут Кашцарижщ, Кожа Ахмет Яссауидщ, Мухаммед Хайдар Дулатидщ, Буцар жыраудыц, Жэцг1р ханныц портреттер1 Штп тур, олардыц ес1мдер1 алтын эрштермен жазылган.
Казац жер1ндег1 б1л1мныц цалыптасуы мен дамуын насихаттайтын экспозицияларга «¥лы тYрiктердiц тасца цашалган жылнамасы» (сурет 10), «¥лы даланыц даццты агартушылары, даналары» (сурет 11), «Ортагасырлыц мектептер мен медреселер» (сурет 12), «Казац ацын-жырауларыныц педагогикалыц мурасы» (сурет 13), «Х1Х гасыр аясындагы цазацтыц кернект галым-агартушылары» (сурет 14) жатады [10], сонымен цатар, Кецес одагы кезещнде оцыган азаматтардыц кеудеге таццан «октябренок», «пионер», «комсомол» тесбелг1лер1 мен галстуктары жинацталган сере де кездеседД.
Музей экспозициясындагы мYсiндер, диораммалар, макеттер, граммафон, мер, б1лте шам, цабырга сагаты, сия сауыты, цыл цалам музей келуш1лерше ерекше кещл-кYЙ сыйлайды [11]. Б1л1мге умтылган адам ешцашан сылтау 1здемеген. Ертедег1 агартушылар б1л1м алу Yшiн, б1лте шамныц жарыгымен кттап оцып, сауыттагы сияга цыл цаламды цайта-цайта малып отырып жазу жазган. Бул заттар мен агартушылардыц ем1р баяны, шыгармашылыгы бтмнщ цундылыгын насихаттайды. «Б1л1м инемен
Сурет10 Сурет11 Сурет12 Сурет13 Сурет14
кудык казгандай» деген макалдыц дэлел1 десем катеспеймш.
Музей кене заттармен гана шектелш калмаган. К,аз1рг1 кездег1 б1л1мнщ жет1ст1г1н, мактанышын дэрштейтш экспозициялар да кездеседД. К,азакстан Республикасыныц Туцгыш Президентшщ бастамасын курылган дарынды балалар мектептер1 мен жогаргы оку орындарыныц жет1ст1ктер1 де керсет1лген. Атап айтканда, «Назарбаев зияткерл1к мектебЬ> (сурет 15), «НурОрда инновациялык мектебЬ> (сурет 16), «Назарбаев университета» (сурет 17) экспозициялары.
Аталган оку орындары б1ршш1 болып казакстандык б1л1м беру кещстштде халыкаралык стандарттар негшнде жумыс жасай жасады. ЭлемдДк жетекш1 мамандар шакыртылды. Дарынды балаларга ерекше колдау керсетш, олардыц эр1 карай дамуына Yлес косып отыр. К,аз1рг1 тацда аталган оку орындарыныц тYлектерi жогаргы оку орындарыныц 1ш1нде Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет1не тацдау жасайды. Еуразия улттык университет1де халыкаралык б1л1м беру стандартарын жет1к мецгерш дарынды студенттерд1 тэрбиелеуг жетекш1 университеттердщ б1р1 болып саналады.
Аталган музейде университетт1ц б1л1м алушылары мен окытушы-профессор курамыныц шыгармашылык, спорттык, гылыми жет1ст1ктер1 керсет1лген. Жыл
сайынгы
жет1ст1ктер
экспонаттар
катарынан табылады. Бул Еуразия улттык университеттщ макстанышы, гылым мен б1л1м саласындагы алга жылжуы.
«К,азакстандагы б1л1м мен гылым музешнщ» аналогы К,азакстанда жок, б1рак Ресейдщ Омск каласында «агартушылык музеш» бар.
Ек1 музей мазмуны мен максаты жагынан уксас келед1 Дегенмен, музейдщ кещстшнде б1л1м саласыныц барлык элементтерш камтитын экпозициялар орналаскан: мектептщ жазу куралдары, Yцгiрдег1 суреттер мен клинописьтер, каламныц ежелг1 тYрiнен бYг1нг1 кYнгi формалары, ежелг1 жэне бYг1нгi мектеп, арнайы орта б1л1м мен жогаргы оку орындарыныц тарихы мен б1л1м формасы, жастар козгалысы, агартушылар, алгашкы мектеп окулыктары, мектеп кшмдершщ Yлгiлерi, «октябренок», «пионер», «комсомол» белг1лер1 мен формалары жэне баскалары. Омск агартушылык музеш галымдар мен педагогика саласыныц мамандары Yшiн таптырмайтын казына болып саналады. К,азакстандык б1л1м мен гылым саласыда осы музейде керсет1лген тарихты басынан етюздт Гасырлар бойы эртYрлi езгеркке ушыраган б1л1м мен гылымныц тарихы мен оныц мурасын сактау, коргау жэне тарату максаты тек кана б1л1м саласыныц емес жалпы мемлекетт1ц мYДдесi болуы тшс.
Б1л1м тарихы музешнщ максаты - улан-гайыр территориялык аймакта гасырлар бойы калыптасып, сакталган мол мэдени-агартушылык кундылыктарды жинактай
Сурет15
Сурет16
Сурет 17
отырып, журтшылыц назарына усыну. Жастардыц бойына iзгiлiктi, бiлiмге цуштарлыцты, тарихца цурмет пен мацтаныш сез1мш дарыту. Багалы музей заттары мен мэдени цундылыцтар жинацтамасын кeпшiлiкке керсету арцылы еткен тарихца он кезцарас цалыптастыру [11]. Дегенмен, музей цазацстандыц университет кещсттндег1 цайталанбайтын бiрiншi жэне жалгыз музей.
Нэтижелер
Музей б1л1м мен тэж1рибенщ интеграциясын жYзеге асырушы мэдени институт ретiнде университет жэне цогам eмiрiнде мацызды орын алады. Зерттеу барысында келес1 нэтижелерге цол жеткiзiлдi: мацалада музейдщ цалыптасу тарихы зерделендД, музейдщ цогамдагы орны мен рел! аныцталды. Университет музейлершщ ерекшел1ктер1 царастырылды. Элемдiк каллиграфия музейi мен Еуразия улттыц университетнщ «жазу тарихы» музейлерше, Санкт-Петербургтег1, Еуразия улттыц университетндеп Л.Н. Гумилевтщ кабинет-музейiне, Омск цаласындагы жэне Еуразия улттыц университетндеп «Агартушылыц тарихы музешне» салыстырмалы талдау жасалды. Музейдщ 61л1м, мэдени-агартушылыц, рухани жащыру саласындагы атцаратын рeлi мен орныныц мацыздылыгы дэлелдендi.
Корытынды
Музей «Мэцплш ел» улттыц идеясын, «Казац елЬ> патриоттыц жобасын жYзеге асырушы, тэуелс1з елдщ тарихи-мэдени, агартушылыц цундылыцтарын насихаттаудыц ерекше Yлг1сL. Ал Еуразия улттыц университет музейлерi цайтанбайтын ерекше музейлер. Казацстандыц цазiрг1 музей тарихында «Жазу тарихы» тYркi тлдес халыцтарыныц жазуы мен эдебиетiн зерттеуге арналган алгашцы музей, «Б1л1м тарихы» цазацстандыц цогамдагы б^мнщ цалыптасуы мен оныц жетiст1ктерiн зерттеуге багытталган б1р1нш1 музей. Олай болса, Еуразия улттыц университет б1л1мд1, гылымды, мэдениетт1 дамыту саласындагы ерекше жогаргы оцу орны жэне тарихи-мэдени мураны жинацтаушы, сацтаушы, насихаттаушы мэдени институт жэне гылыми база. Сонымен цатар, университет музейлер1 мемлекетт1к музейлерд1 цалыптастырудыц жэне олардыц ер1с1н кецейтудщ нег1зг1 1ргетасы. Ал, Еуразия улттыц университетнщ музейлер1 еткенд1, бYг1ндi жэне болашацты байланыстыратын улттыц тарихи-мэдени мураныц б1р бел1г1 болып цала бермек.
Музей жансыз жасанды заттардан цуралган кещстк емес, ол тарихты баяндайтын, мэдениет1м1зд1 сипаттайтын, кене т1л1мен сейлейтш, жетiстiг1мiздi дэр1птейт1н естел1к орны.
Эдебиеттер TÏ3ÏMi:
1 Казахстан Республикасыныц Туцгыш Президент Н.Э.Назарбаевтыц «Болашацца багдар: рухани жацгыру» атты мацаласы [Электрон. ресурс].- 2021. - URL: https://www.akorda.kz/kz/events/akorda_news/ memleket-basshysynyn-bolashakka-bagdar-ruhani-zhangyru-atty-makalasy (Крлданган кун1: 20.01.2021).
2 Казацстан Республикасынын «Б1л1м туралы» зацы. (31.03.2021 жылгы толыцтырулар мен езгерту-лер непзшде) [Электрон.ресурс]. - 2021. - URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_ (Колданган кун1: 23.05.2021).
3 Юренева Т. Ю. Музееведение: Учебник для высшей школы / Т. Ю. Юренева. - Москва: Академический Проект, 2010. - 560 с.
4 Еремеева О. А. Роль музейного пространства в образовательном процессе вуза. // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - 2013. - Т. 3. - С. 2411-2415.
5 Muravskaya, S.V. Museums of higher education institutions: some features of existence // Вопросы музеологии, -2012. - №. 2(6). - P. 114-121.
6 Гуссерль Э. Идеи к чистой феноменологии и феноменологической философии / Э. Гуссерль. -Москва: Академический Проект, 2005. - 448 с.
7 Университет тарихы [Электрон. ресурс]. - 2021. - URL: https://www.enu.kz/enu-turaly/index.php (пайдалану мерзiмi 24.01.2021).
8 Л.Н. Гумилевтщ муражай-кабинет. [Электронды ресурс] - 2021 - URL:https://my.enu.kz/page_ museum.php?id=2 (Колданган куш: 09.02.2021).
9 Кобак А. В. Мемориальный музей-квартира Л.Н. Гумилева. Энциклопедия Санкт-Петербурга / А. В. Кобак. - Санкт-Петербург: Лики России, 2015. - 823 с.
10 Музей тюркской письменност [Электрон. ресурс]. - 2021. - URL: https://my.enu.kz/page_museum. php?id=1#img_big (Колданган куш: 14.02.2021).
11 Казацстанныц бШм тарихы муражайы. [Электрон. ресурс]. - 2021. - URL: https://my.enu.kz/page_ museum.php?id=3 (Колданган куш: 17.02.2021).
К.С. Ермагамбетова
Еврзаийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Нур-Султан, Казахстан
Музеи в культурно-образовательном пространстве Евразийского национального университета
Аннотация. «Зачем нужен музей? Какую роль выполняет музей в системе образования и воспитания? Зачем музей в простанстве университета? Насколько он полезень в системе образования?» такие вопросы часто встречаются в общества. Для того чтобы ответить на эти вопросы сделан культур-фило-софский и антропологический анализ истории и функции музеев в культурно-образовательном пространстве университета на примере Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. В статье рассматривается история и функции музеев университета в культурно-образовательном пространстве, роль музеев в воспитании и обучении молодежи. Университетские музеи относятся к типу специализированных учебных музеев различного типа. Они формируются как научно-исследовательские подразделения, становятся базой для научных исследований. Хранят богатые информации об университет и о его достижениях. Музеи Евразийского национального университета являются конку-рентноспособными музеями в сфере развития образования, культуры, науки, творчества и сохранении историко-культурного наследия.
В статье описывается особенности музеев Евразийского национального университета, таких как, «История тюркской письменности», «Музей-кабинет Л.Н.Гумилева» и «История образования Казахстана». Формирование данных музеев связана со стратегическим развитием, миссией и виденеим университета, стратегическим развитем страны. Университетские музеи являются одним из направлением реализации проектов Первого Прездиента Республики Казахстан Н.Назарбаева «Взгляд в будущее: духовное модернизация», «Семь граней Великой степи» и «Сакральная география Казахстана». Так же музей один из главных институтов, хранящий культурный код. Поэтому роль университетских музеев в развитии образования, культуры и науки очень важна.
Ключевые слова: музей, университетские музеи, философия музея, место памяти, культурное пространство
K.S. Yermagambetova
L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan
Museums in the cultural and educational space of the Eurasian National University
Abstract. «Why do we need a museum? What role does the museum play in the system of education and upbringing? Why do you need a museum in the university space? How useful is it in the education system? « Such questions are often found in society. To answer these questions, a cultural-philosophical and anthropological analysis of the history and function of museums in the cultural and educational space of the university is made on the example of the L. N. Gumilyov Eurasian National University. The article examines the history and functions of the university museums in the cultural and educational space, the role of museums in the education and training of young people. University museums belong to the type of specialized educational
museums of various types. They are formed as research units and become the basis for scientific research. They store rich information about the university and its achievements. The museums of the Eurasian National University are competitive museums in the field of development of education, culture, science, creativity, and preservation of historical and cultural heritage.
The article describes the features of the museums of the Eurasian National University, such as» The History of Turkic writing»,» The Museum-cabinet of L. N. Gumilyov «and «The History of Education of Kazakhstan». The formation of these museums is related to the strategic development, mission and vision of the university, and the strategic development of the country. University museums are one of the areas of implementation of the projects of the First President of the Republic of Kazakhstan N. Nazarbayev «A look into the future: spiritual modernization», «Seven facets of the Great Steppe» and «Sacred Geography of Kazakhstan». The museum is also one of the main institutions that stores the cultural code. Therefore, the role of university museums in the development of education, culture and science is very important.
Keywords: museum, university museums, museum philosophy, place of memory, cultural space
References
1 Kazakhstan Respublikasynyn Tungysh Prezidenti N.A.Nazarbayevtin "Bolashakka bagdar: ruhani zhangyru" atty makalasy [Article by the First President of the Republic of Kazakhstan, N.A. Nazarbayev, 'In Focus on the Future: Spiritual Renewal'], Available at: https://www.akorda.kz/kz/events/akorda_news/ memleket-basshysynyn-bolashakka-bagdar-ruhani-zhangyru-atty-makalasy, [in Kazakh], (accessed 20.01.2021).
2 Kazakhstan Respublikasynyn «Bilim turaly» zany. (31.03.2021 jylgy tolyqtyrular men ozgertuler negizinde) [Law of the Republic of Kazakhstan «On Education». (On the basis of additions and changes as of March 31, 2021)], Available at: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_ [in Kazakh], (accessed 20.01.2021).
3 Yureneva T.Yu. Mezeevedenie: Uchebnil dlya vysshei shkoly, [Museum Studies: Textbook for Higher Education], (Akademicheski Prospect, Moscow, 2010, 560 p.), [in Russian].
4 Eremeeva O. A. Rol muzeynogo prostranstvo v obrazovatelnom processe vuza, [The role of museum space in the educational process of the university] Nauchno-metodicheski elektonny zhurnal "Koncept" [Scientific and methodological electronic journal «Concept»]. 2013. V. 3. P. 2411-2415, [in Russian].
5 Muravskaya, S.V. Museums of higher education institutions: some features of existence, Voprosy muzeologii [Museological issues], No. 2(6), P. 114-121.
6 Gusserl E. Idei k chistoi fenomenologi I fenomenologicheskoi filosofi, [Ideas for pure phenomenology and phenomenological philosophy] (Akademicheskii proekt, Moscow, 2005, 448 p. ), [in Russian].
7 Universitet tarikhy [History of the University], Available at: https://www.enu.kz/enu-turaly/index.php [in Kazakh], (accessed 24.01.2021).
8 L. N. Gumileyvtin murashai-cabineti [Museum-Office of L. N. Gumilyov]. Available at: https://my.enu. kz/page_museum.php?id=2 [in Kazakh], (accessed 09.02.2021).
9 Kobak A.V. Memorialnyi muzei-kvartira L.N.Gumileva, Enciklopediya Sankt-Peterburga [L.N. Gumilyov's memorial museum-apartment. Encyclopaedia of St. Petersburg], (Liki Rossii, Saint-Petersburg, 2015, 823 p.), [in Russian].
10 Musey turkskoi pismennisti [Museum of Turkic writing], Available at: https://my.enu.kz/page_museum. php?id=1#img_big, [in Russian], (accessed 14.02.2021).
11 Kazakhstannyn Bilim tarikhy murashai [Museum of the history of education in Kazakhstan], Available at: https://my.enu.kz/page_museum.php?id=3, [in Kazakh], (accessed 17.02.2021).
Автор туралы мэлiмет:
Ермагамбетова Куралай Сергабыловна - Ph.D., философия кафедрасыньщ доцент м.а., элеуметтж гылымдар факультет, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет^ Нур-Султан, Казахстан.
Yermagambetova Kuralai Sergabylovna - Ph.D., Associate Professor of the Department of Philosophy, Faculty of Social Sciences, L. N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan.
