CC BY
2УДК 687.1
СЭНДЕГ1 Т¥РАЦТЫЛЬЩ МЭСЕЛЕС1НДЕГ1 ЭКОЛОГИЯЛЫЦ ДИЗАЙН ЖЭНЕ МАТЕРИАЛДЫ ТАЦДАУДЫЦ МАЦЫЗЫ
ШАЙЗАДАНОВА ГУЛЬНАР СЕЙТБЕККЫЗЫ
Алматы Технологиялык Университетшщ Дизайн, текстиль жэне киiм технологиялары факультетшщ профессор ассистентi, PhD Алматы, Казахстан
ЕРЕНБАЙ АЙЫМ Н¥РЛАНЦЫЗЫ
Алматы Технологиялык Университетшщ Дизайн, текстиль жэне кшм технологиялары
факультетшщ студентi Алматы, Казахстан
Аннотация: Бул мацалада сэн индустриясындагы турацтылыцтыц мацызы мен оныц цаз1рг1 цогамдагы рвл1 царастырылады. Турацты дизайн принциптерг мен экологиялыц таза материалдарды цолдану сэн саласыныц цоршаган ортага тиг1зет1н тер1с эсерш азайтуга багытталган. Сонымен цатар, мацалада ресурстарды тшмд1 пайдалану, цайта вцделетт материалдарды енг1зу жэне тутынушылардыц саналы тацдау жасауын цолдау сияцты аспектглер талцыланады. Сэндегг турацтылыц тек экологиялыц цана емес, элеуметтгк-экономикалыц мацызга ие, себеб1 ол внд1р1с процестдегг эд1лд1к пен жауапкерш1л1кт1 де цамтиды.
Клт свздер: Кшм, экология, цайта вцдеу, гигиеналыц,технология, цайта цолдану.
Соцгы онжылдыктарда коршаган ортаны коргау мэселелерi когам Yшiн мацызды такырыптардыц бiрiне айналды жэне сэн бул Yдерiстен тыс калган жок. Жыл сайын коршаган ортага терю эсердi азайту кагидаттарына непзделген туракты дизайнга кызыгушылык артып келедi. Бул макалада бiз сэндеп турактылыктыц негiзгi аспектiлерiн, оныц шшде туракты дизайн мен материалды тацдауды карастырамыз.
Туракты дизайн: тужырымдамадан юке асыруга дейiн
Сэндегi туракты дизайн тутынушылардыц кажеттшктерш канагаттандырып кана коймай, сонымен катар коршаган ортага эсерш барынша азайтатын киiм мен аксессуарларды жасауды камтиды. Буган eнiмнiц берштш, материалды кайта ецдеу жэне кeмiртеri iзiн азайтуга кeмектесетiн технологияларды пайдалану сиякты аспектiлер кiредi.
Туракты дизайнныц негiзгi принциптерiнiц бiрi - узак мерзiмдi перспективага ие киiм eндiру. Бул пiшiнi мен сапасын узагырак сактайтын кYштi маталарды пайдалануды, сондай-ак eнiмдердi жендеуге жэне кайта ецдеуге болатынын камтамасыз етудi бiлдiредi. «Сэннщ турактылыгы» тYсiнiгi жиi пайдаланылады, онда стильдер кыска мерзiмдi трендтердi устануга емес, узак мерзiмдi перспективага катысты болуга арналган.
Материалдарды тацдау: табиги жэне кайта eцделген
Материалдарды тацдау сэн eнiмдерiнiц турактылыгында мацызды рeл аткарады. Органикалык макта, зыгыр, жYн, карасора жэне кайта eцделген материалдар сиякты табиги маталар планетага эсерш азайтуды кeздейтiн брендтер арасында танымал бола тYсуде.
Органикалык макта - экологиялык таза киiмге арналган ец кец таралган материалдардыц бiрi. Ол химиялык тыцайткыштар мен пестицидтердi колданбай eсiрiледi, жер мен су ресурстарына зиянды эсердi азайтады. ^арасора жэне зыгыр сиякты баска да eсiмдiктер суды аз пайдалануды жэне химиялык eцдеудi кажет етпейтiн уксас жолмен eсiрiледi.
Сурет 1 - Органикалык макта
^айта ецделген материалдар теракты сэннщ мацызды белшне айналуда. Мысалы, ecKi пластик бетелкелерден жасалган кайта ецделген полиэстер калдыктарды айтарлыктай азайтады жэне жаца ресурстарды тутынуды азайтады. ЖYндi кайта ецдеу сиякты токыма буйымдарын кайта евдеу технологиялары да коршаган ортага тYceтiн ауыртпалыкты азайтуга кемeктeceдi.
Биопластикалык мата жэне сацыраук^лак былгары алмастыргыштары, кайта ецделген резецке немесе балдырлы токыма буйымдары сиякты инновациялык материалдар болашакта саланыц мацызды белiгiнe айналуы мYмкiн негурлым теракты материалдарды пайдалана отырып, теракты сэннщ дамуыныц элeуeтiн керсетедь
Сурет 2 - Киiм ецдеу процeci
Киiмдi кайта ецдеудщ тYрлeрi: 1. ^айта колдану:
- Есю киiмдi жаца енiмгe айналдыру (мысалы, есю джинс матадан семке жасау).
- Киiмдeрдi кайырымдылык уйымдарына немесе кайта сату дYкeндeрiнe тапсыру.
Сурет 3 - ^айта ецдеудщ белпа 2. Механикалык кайта ецдеу:
- Киiмдeрдi талшыктарга белiп, жаца мата немесе окшаулау материалдарын ендiру.
- Бул тэciл макта, жYн сиякты табиги талшыктарга жиi колданылады.
Сурет 4 - Механикалык ецдеу процес
3. Химиялык кайта ецдеу:
- Синтетикалык материалдардан (полиэстер сиякты) химиялык эдютер аркылы жаца маталар алу.
- Бул технология кYPдeлi эрi кымбат, бiрак синтетикалык калдыктарды азайтуга мYмкiндiк бeрeдi.
Сурет 5 - Химиялык евдеу процес
4. Энергияны кайта пайдалану:
- Киiмдердi арнайы кондыргыларда жагу аркылы энергия ендiру. Бул тэсiл экологиялык тургыдан тиiмдi болмауы мYмкiн, бiрак кей жагдайда колданылады.
^айта евдеудщ артыкшылыктары:
- Экологиялык пайдасы:
Киiм калдыктарыныц полигондарга тYсуiн азайтады жэне коршаган ортага тYсетiн жYктеменi темендетедi.
- Ресурстарды Yнемдеу:
Киiм ендiрiсiнде колданылатын су, энергия жэне шиюзатты Yнемдеуге мYмкiндiк береди
- Экономикалык пайда:
^айта евделген материалдардан арзан ешмдер жасау аркылы экономиканы колдайды.
^аз1рп замангы тэж1рибелер:
Кептеген брендтер (H&M, Patagonia, Levi's) есю киiмдердi жинау жэне кайта евдеу багдарламаларын жYзеге асырудаДазакстанда да киiмдердi кайта евдеуге арналган бастамалар колга алынуда. Алматы мен Астанада киiмдердi кабылдайтын арнайы орындар бар.
Сурет 6 - ^айта eцделген киiмдер
Жумыс тэжiрибесi жэне этикалык сэн
Туракты сэн тек мата тацдауынан асып тYседi. Турактылыктыц мацызды аспектiсi де этикалык eндiрiс болып табылады. Бул ецбек жагдайларына камкорлык, эдiл жалакы жэне ашык процестердi камтиды. Кeптеген турактылыкка багдарланган брендтер тауарларды тасымалдауды оцтайландыру, экологиялык таза орауыш материалдарын пайдалану жэне eндiрiс адлемш азайту аркылы кeмiртегi iздерiн азайтуга тырысады, бул артык eндiрiстi жэне нэтижесшде кокыстардыц толып кетуiн болдырмайды.
Тутынушыларга жэне туракты сэн болашагына эсерi
Экологиялык мэселелер туралы хабардар болу артып келе жаткандыктан, ^птеген тутынушылар экологиялык таза жэне этикалык брендтерге саналы тYPде тацдау жасай бастады. Нэтижесiнде, туракты тэсiл тек уакыт сындарына жауап болып кана коймай, сэн компаниялары Yшiн мацызды бэсекелеспк артыкшылыкка айналуда. Бул eз кезегiнде киiм дизайны мен eндiрiсiнде одан эрi инновациялар Yшiн ынталандыру жасайды.
Сэннiц болашагы 3D басып шыгару, биоинженерия жэне eсiмдiк непзшдеп жэне кайта eцделген материалдарды пайдалану сиякты жаца технологияларды бiрiктiрудi камтуы мYмкiн. Муныц бэрi сэн индустриясын экологиялык тургыдан туракты етуге жэне оныц планетага эсерiн азайтуга кeмектеседi.
Сурет 7 - 3D Кшм Yлгici
^орытынды
Сэндегi турактылык жай тренд емес, адамзаттьщ коршаган ортаны дамыту мен сак;тау арасындагы тепе-тевдшт табуга деген умтылысын кeрсететiн кажеттiлiк. Бул процесте теракты дизайн жэне материалды тавдау мацызды рел аткарады. ^огам табигатты коргаудыц мацыздылыгын тYсiнетiндiктен, туракты eндiрiс пен этикалык тэжiрибе сэн тек сулулык емес, сонымен катар планетаныц игiлiгi болатын болашакты куруга багытталган заманауи сэн индустриясыныц ажырамас белшне айналуда.
1. Тонкопий М.С., Сатбаева Г.С., Ишкулова Н.П., Анисимова Н.М. Экология жэне туракты даму: Окулык. Алматы: Экономика, 2014
2. Саданов АД. СYлейменова Н.Ш. Дэменова Н.С. Махамедова Б.Я. Экология жэне туракты даму: Жогары оку орындарына арналган окулык. Алматы: «Агроуниверситет» баспасы,
3. Бейсенова Э.С., Шiлдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З. Экология - Алматы: Еылым, 2001. - 238 б. Бейсенова, Э. С. ^азакстан табигатыньщ зерттелуг окулык. - Алматы : Дэуiр, 2011.
4. Yпiшев Е.М. Табигатты пайдалану жэне коршаган ортаны коргау: Окулык. - Алматы : Экономика, 2006.
5. Манько О. М., Мешалкин А.В., Кривов С. И. Экологиялык табигатты пайдалану негiздерi: орта кэсштш бiлiм мекемелерi студенттерi Yшiн. — М.: «Академия» баспа орталыгы, 2015.
6. Панкина М.В., Захарова С.В. Экологический дизайн: учебное пособие для вузов. — 2-е изд., испр. и доп. — Москва: Издательство Юрайт, 2024.
7. Идрисова Г.З., Каржауова Г.Г. Энеркэсш калдыктарын жою, залалсыздандыру жэне кему:
8. Кокеткин П.П. Одежда: технология - техника, процессы- качество: справочник. - М.: МГУДТ, 2001.
9. Бузов Б.А., Алыменкова Н.Д. Материаловедение в производстве изделий легкой промышленности. Швейное производство. 4-е изд. М.:Академия, 2010.
10. Бершев Е.И., Куриленоко А.И., Курицина В.В. Физико-химические и комбинированные способы производства нетканых материалов. - М.: Легпромбытиздат, 1993.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
2010.
