CC BY
8ТДУ 336.719
РУЩД ВА ИДОРАКУНИИ БОЗОРИ ЦАРЗХ.ОИ БОНКИИ КИШВАР ДАР АСОСИ ТАХКЩОТХ.ОИ МАРКЕТИНГИ
КАРИМОВА МУАЗЗАМА ИСМАТУЛЛОЕВНА
номзади илмхри и;тисодй, дотсенти Донишгох,и давлатии хук;ук;, бизнес ва сиёсати Точикистон, Чумхуриии Точикистон, шах,ри Хучанд
Анотатсия: Масоилиназариявй ва амалии баландбардории сифатихидматрасонии муштариёни бонкй ва такмили механизщои царздий дар бонк та%циц шуда, ро%%ои дурусти пешнщоди мщсулоти бонкй мавриди омузиш царор дода шудаанд. Асоснок гардидааст, ки дар шароити муосири щтисодй барои цалби муштариён маркетинга бонкй яке аз нишондщандщои калидй дар фаъолияти бонщо буда, дарацаи самаранокии фаъолияти ощо аз ин сахт вобаста мебошад. Хамчунин, ба омищои таъсиррасон ва боздорандаирушду бонк нацши амалиёт царзии бонкй диццати махсус дода, ин омищо гуру%бандй ва тащи шудаанд.
К,айд гардидааст, ки дар низоми бонкии Цущурии Тоцикистон омищои зиёде мавцуданд,ки метавонанд ба суръати пешрафти бонк таъсири амиц дошта бошанд. Омищо ба таври дациц та%циц шуда, рощоирафъи ощо мавриди ба%с царор гирифтаас. Дар асоси омузиши даци ва тщлили %амацониба, цщати баландбардории сифати инфрасохтори хидматрасонии муштариёни бонки тицоратии муосир дар низоми бонкии Цущурии Тоцикистон ва дурнамои рушди ощо, як цатор тавсищо пешнщод гардидааст, ки метавонанд дар он му%ити мусоид фаро%ам оранд.
Калидвожацо: ицтисодиёт, царзи бонкй, маркетинг, низоми бонкй, хизматрасонии бонкй.
Дар шароити муосир рушди фаъолияти бонкхои тичоратй дар мадди аввал барои ноил шудан ба ракобатпазирй, устувор кардани мавкеи худ дар бозори молиявй, таъмини баландшавии арзиши тичорати бонкй ва даромаднокии амалиётхои гузаронидашаванда равона карда шудааст.
Додани карз - фаъолияти асосии бонкхои тичоратй ба хисоб рафта, махз амалиётхои карзй ба бонкхои тичоратй имконияти ба даст овардани фоидаи зиёдро фарохам меоварад. Зеро онро корхонахо, сохторхои хурди истехсолй, дар со хаи кишоварзй ва савдо, хам давлатхо ва шахсони воцеъй истифода мебаранд.
Самаранокии сиёсати карзие, ки аз чониби бонкхои тичоратй гузаронида мешавад аз сифати фаъолияти карзй вобастагй дорад.
Идоракунии маркетингй яке аз унсурхои таркибии фаъолияти бонкхои тичоратй ба хисоб рафта, хамчун воситаи иртиботи онхо ба бозори бонкй хизмат менамояд. Тачрибаи бонкхои бузурги чахонй нишон медиханд, ки дар шароити рушди муносибатхои иктисодй ва ракобат, дар бозор он бонкхое муваффак мегарданд, ки на танхо сохиби махсулотхои хуби бонкй ва хизматрасонихои сатхи олй мебошанд, балки онхое муваффак хоханд шуд, ки идоракунии хуби маркетингиро дар бозори бонкй дар сатхи зарурй ба рох мондаанд. Бинобар ин барои хар як бонкхои тичоратй доштани малакаи хуби идоракунии маркетингй ва ташкили дурусти он дар бозори хизматрасонихои бонкй хатмй буда, дониш ва малакаи хубро талаб менамояд [3, c.34 ].
Тахлил нишон медихдд, ки дар шароити муосир шумораи зиеди омилхое мавчуд х,астанд,ки ба инкишофебии хизматрасонихои бонкии кишвар метавонанд таъсиргузор бошанд. Яъне, имруз омилхое мавчуданд, ки ба рушди бозори хизматрасонихои бонкии кишвар мусоидат менамоянд ва дар баробари ин омилхое низ мавчуданд, ки ба рушди бозори хизматрасонихои бонкй монеа эчод менамоянд. Вобаста ба ин, хар як давлат барои дар сатхи камтарин царор додани омилхои манфии ба вазъи низоми бонкй
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
таъсиргузор чорахои зарурй андешида, барои рушди ояндаи он мусоидат менамояд, зеро аз натичаи он рушди иктисодиети давлат ва сатхи умумии некуахволии мардум вобастагй дорад. Метавонем кайд намуд, ки хизматрасонии бонкй яке аз унсурхои мухимтарини бозори бонкй буда, дар чараени инкишофебй зери таъсири шумораи зиеди омилхое, ки дар умум ба тамоми бозор таъсир мерасонанд, карор мегирад.
Дар баробари ин, бонкхои тичоратй бояд низоми идоракунии сифати хизматрасонихои бонкиро хамчун мачмуи воситахои методй, техникй, иттилоотй ва ташкилии бо хам алокоманде донанд, ки барои идоранамоии сифат нигаронида шудааст. Хдмчунин, дар баландбардории сифати хизматрасонихои бонкй ва чалби бештари муштариен ба бонк, бинои бонк ва тахияи ороишоти он таъсири ами; мегузорад. Тахлилхо нишон медиханд, ки бинои бонк, бояд ба таври замонавй тахия гардида бошад, то ди;;ати муштариро чалб карда тавонад.
Дар замони муосир ташаккулёбй ва рушди бозори карзхои бонкй яке аз омилхои мухимтарини пешрафти и;тисодиёти миллй ва бахусус бахши молиявии он ба хисоб меравад. Бозори карзхои бонкй хамчун ;исми асосй, доимоамалкунанда ва зудинкишофёбандаи бозори карзй дар азнавтаксимкунии воситахои молиявии муваккатан озоди субъектхои и;тисодй, на;ши калидй мебозад. Тагйирёбии холати бозори карзхои бонкй на танхо ба кисматхои алохидаи и;тисодиёт, балки дар мачмуъ, ба тамоми и;тисодиёт таъсири муста;им мерасонад [2, с.75].
Яке аз бахшхои мухимтарини рушди и;тисодиёти миллй дар замони муосир, ин рушди мукаммали бозори ;арзй ба шумор меравад. Ташаккулёбй ва рушди бозори карзхои бонкй аз устуворй ва эътимоднокии низоми бонкй, сатхи боварии ахолй ба ташкилотхои карзй, дарачаи дароманднокии ахолй ва мавчудияти инфрасохтори зарурии пешниходи хизматрасонихои молиявии муосир ба ахолй, вобастагй дорад. [6, с.85].
Омилхои мазкур дар холати муътадил буданашон ба бозори карзхои бонкй таъсири мусбй расонида, дар холати ноустувор ва бад будан, таъсири манфй мерасонанд. Ба а;идаи мо, вобаста ба хусусиятхои хоси худ ба бозори карзхои бонкии Чумхурии Точикистон, хачми интиколи пулии мухочирони мехнатй, инфрасохтори бозори мазкур, маърифати молиявии ахолй ва гайра таъсири муста;им мерасонанд. Боиси зикр аст, ки кам шудани хачми интиколи пулии мухочирони мех,натй ба вазъи бозори карзхои бонкй таъсири ами; мерасонад. [1, с.16]. Тамоюли афзоиши интиколи маблагхо аз хоричи кишвар сабаби зиёд шудани даромадхои ахолй гардида, ба зиёд шудани талабот дар и;тисодиёт оварда мерасонад, ки ин дар нихояти кор кобилияти пардохтпазирии ахолиро баланд мебардорад.
Дар робита ба ин, ди;;ати хосро тахлили омилхои дохилии ба бозори карзхои бонкй таъсиррасон талаб менамояд. Зеро омилхои дохилй аз фаъолияти иштирокчиёни бозори мазкур вобаста буда, ба холати бозор таъсири бевосита мерасонанд. Тавре кайд кардем, яке аз омилхои асосие, ки ба вазъи бозори карзхои бонкй таъсир мерасонад, ин харочоти амалиётии ташкилотхои ;арзии молиявй мебошад. Зиёд будани харочотхои амалиётй сабаби баланд шудани фоизи ;арз шуда, метавонад ба бозори карзхои бонкй таъсири манфй расонад. Баъзе ташкилотхои ;арзии молиявй харочоти бемантику ношаффофи зиёд доранд, ки чуброни он ба души муштариён гузошта шудааст. Аз чумла, харочоти зиёд барои сафархои хизматй, хакки хизмати зиёд барои мушовирони хоричй, масрафи калон барои сузишворй, сохтмони зиёди амволи гайриманкул ва гайра. Омили дигаре, ки ба тагйирёбии вазъи бозори карзхои бонкй таъсир мерасонад, ин меъёри фоизи карзй мебошад. Бидуни шак, чй кадаре, ки фоизи ;арз паст бошад, хамон кадар талабот ба ;арз зиёд мешавад ва ё баръакс дар холати баланд будани фоизи карз талабот ба карз кам мегардад. Бояд кайд намуд, ки дар мукоиса ба сатхи миёнаи фоизи карзхо дар сатхи байналмилалй фоизхои карзй дар кишвари мо баланд
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
ба хисоб мераванд. [3, с.42]. Дар робита ба халли ин мушкилй дар Бонки миллии Точикистон гурухи корй оид ба муайян намудани арзиши ;арз ташкил карда шудааст, ки барои бахои во;ей додан ба фоизи ;арзхо ва коркарди тавсияхо бахри паст намудани фоизи ;арзй фаъолият намуда истодааст. Дар холати паст шудани фоизи ;арз шумораи муштариён афзоиш меёбад, ра;обатпазирй ба миён меояд ва дар ин замина доираи нтихоб намудани муштариёни фаъол васеъ шуда, сифати санду;и ;арзй бехтар мегардад, ки ин боиси аз чониби ташкилоти ;арзии молиявй гирифтани даромади фоизии бештар мешавад. Дар баробари дурустии тахлили ;обилияти пардохтпазирии муштарй дуруст бахогузорй намудани нархи амволи гарав омиле мебошад, ки таъсири бевоситаи худро ба бозори ;арзхои бонкй мерасонад. Мутаассифона дар низоми бонкии мамлакат раванди бахогузории нархи амволи гарав дар сатхи на он ;адар хуб ;арор дорад.
Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон, зимни муло;от бо кормандони сохахои молия, андоз, гумрук ва бонкхо низ изхори нигаронй намуда, аз Бонки миллии Точикистон талаб намуданд, ки раванди мазкурро тахти назорати чиддй ;арор дихад.
Таъсири манфии омили мазкур дар он зохир мегардад, ки дар холати нодуруст бахогузорй намудани нархи амволи гарав, руёнидани ;арзи гайрифаъол аз хисоби амволи ба гаравгирифташуда, гайриимкон мегардад ва барои ташкилоти ;арзй мушкилоти молиявиро ба бор меорад. Кдрздории аз хад зиёд (;арз гирифтани як муштарй аз чанд ташкилоти ;арзй) омили дигарест, ки ба бозори ;арзхои бонкй таъсири манфй мерасонад. Барои мисол, як муштарй барои ;онеъ гардонидани талаботаш ба воситахои пулии дарозмуддат аз якчанд ташкилоти ;арзии молиявй ;арз мегирад. Дар холати дуруст ба рох намондани фаъолият, муштарй ба мушкилихои молиявй ру ба ру мегардад ва нихоят барои баргардонидани ;арзи аз як бонк гирифтааш ба бонки дигар мурочиат менамояд ва дар натича ;арздории муштарй ва хавфи ташкилотхои ;арзй дар самти баргардонидани ;арз низ меафзояд [4, с. 18].
Дар ало;амандй ба халли ин масъала, яке аз дастовардхои мухими низоми бонкй -ташкили Бюрои таърихи ;арзй ба шумор меравад. Бешубха, барои ташкилотхои ;арзии молиявй ин пойгох имкон медихад, ки муштариёни таърихи ;арзии манфй доштаро шиносанд ва ба онхо ;арз надиханд. Барои дар сатхи муътадил нигох доштани сифати санду;и ;арзии низоми бонкй, муайян намудани ;обилияти пардохт-пазирии муштариён, муайян намудани нархи бозории амволи ба гарав гузошта ва сугуртаи он, кор аз болои баргардонидани ;арзхои мушкилситон ва паст намудани дигар хавфхои эхтимолй, дар бозори ;арзхои бонкй бояд институтхои махсус фаъолият намоянд, то ин ки ташкилотхои ;арзи молиявй аз онхо истифода баранд.
Институтхо ё ширкатхои мазкур дар якчоягй инфрасохтори бозори ;арзхои бонкиро ташкил менамоянд. Иштирокчиёни инфрасохтори бозори ;арзхои бонкй ба таври муста;им ё гайримуста;им дар раванди ;арздихй иштирок намуда, хавфи ;арзро ба-рои ташкилотхои ;арзй паст менамоянд. Рушди инфрасохтори бозори ;арзхои бонкй омилест, ки шояд аз хама бештар таъсир ба рушди бозори мазкур таъсири ами; расонад. Тиб;и тахлилхо инфрасохтори бозори ;арзхои бонкии Точикистон айни за-мон дар холи ташаккулёбй ва рушд ;арор дорад ва баъзе институтхои он то дарачаи лозимй рушд наёфта, баъзеи дигараш тамоман ташаккул наёфтаанд. [6, с.66]. Барои таъмин намудани рушди босуботи бозори ;арзхои бонкй ва боло бурдани на;ши ташкилотхои ;арзии молиявй дар рушди и;тисодиёти мамлакат, пешгирй ва бартараф намудани омилхои ба бозори ;арзхои бонкй монеаэчодкунанда, ба сомон расонидан чунин корхоро зарур мешуморем:
• Баландбардории масъулият ва чавобгарии рохбарони ташкилотхои ;арзй нисбати чалби сармояи арзони дохилй ва хоричй, истифодаи роху услуби сарфакорй ва кам намудани харочоти амалиётй, инчунин баланд бардоштани сифати санду;и ;арзй;
• Ч,оннок намудани фаъолияти Бюрои таърихи ;арзй ва такмил додани махзани бюрои таърихи ;арз барои ташкилотхои ;арзй ва муштариён инчунин, чоннок намудани фаъолияти дигар иштирокчиёни инфрасохтори бозори ;арзхои бонкй;
• Тахия намудани санади меъёрии ху;у;ии махсус рочеъ ба тартиби муайян намудани арзиши аслии ;арз;
• Таъсисдихии институтхои молиявии нав аз ;абили ширкатхои кор бо ;арзхои мушкилситон, ширкатхои бахогузорй ва раддабандии ташкилотхои ;арзй (рейтингй), ширкатхои баходихандаи нархи амволи гарав ва гайрахо.
Фаъолияти босамараи низоми бонкй дар мамлакат яке аз шартхои мухим дар тараккиёти иктисодиёти миллй ба хисоб меравад. Бонкхо бояд сармояхои молиявиро аз субъектони иктисодй чамъ намуд, онхоро барои маблаггузории бахшхои вокеии иктисодиёт истифода баранд. Фаъолияти дигари низоми пулй-карзй зиёдшави ва паст намудани сатхи тавварум, чалби сармояи бонкй ва воситахои амонатй, таъминоти фаъолияти хуби бонкй, таъмин намудан бо карз, тараккй додани маблаггузорихо ба сохахои иктисодй ва гайра ба хисоб меравад.
Амалиёти карзии хурд яке аз намудхои карз ба хисоб рафта, он яке аз намудхои пахншуда дар муносибатхои карзй ва иктисодиёти мамлакати мо ба хисоб меравад.
^арзхои хурд асосан барои васеъ намудани шахсони ху;у;й баъди тахлили чукури карзгирандагон пешниход карда мешавал. Раванди карздихй яке аз равандхои мушкил ба хисоб меравад. Бонкхо дар вакти пешниходи карзхо дар инкишофи бахши хусусй сахми арзанда мегузоранд [5, с. 56].
Самти дигаре, ки дар баландбардории сифати хизматрасонихои бонкй ва такмилдихии он ахамияти бесоби;а дорад, зерсохтори бонкй дониста мешавад. Зеро фаъолияти хамачонибаи бонк аз зерсохтори он вобаста аст. Бо такя ба адабиёти и;тисодй зерсохтори бонкиро метавон хамчун мачмуи унсурхое, ки самаранокии фаъолияти иштирокчиёни низоми бонкиро таъмин менамояд, бахогузорй кард.
Тахлил нишон медихад, ки зерсохтори бонкй ба ду гурухи асосй ;исмат мешавад: зерсохтори дохилй ва зерсохтори берунй. Зерсохтори дохилии бонк фарогири чанбахои дохилии бонк аст, яъне устуворй, пардохтпазирй, вазъи молиявй ва дигар нишондихандахои мухимро дар бар мегирад. Зерсохтори берунй бошад, равобити тарафайн, хамкорихои бонк бо дигар субъектони хочагидорй, бо дигар бонкхо ва ташкилотхои ;арзиро фаро мегирад.
Дар ин самт, метавон ;айд намуд, ки фарохамсозии фазои мусоиди зерсохтори бонкй, чи дар дохили бонк ва чи берун аз бонк, метавонад фаъолияти бонкро боз хам такмил дихад. Дар самти зерсохтори берунибонкй, бояд таъминоти иттилоотй, методй, илмй ва кадрй, воситахои ало;а, коммуникатсия ва гайра ба таври зарурй рохандозй карда шаванд. Дарачаи рушди зерсохтори дохилй ва берунии бонк, самаранокии фаъолияти бонкро таъмин мегардонад.
Рушди зерсохтори бонкй бо дигар омилхо хамбастагии наздик дорад. Аз ин ру, омили дигаре, ки имруз барои бонкхои тичоратии Чумхурии Точикистон ногузир ва хатмист, рушди технологияхои иттилоотй ба шумор меравад. Раванди рушди муосири технология дар сохаи бонкдорй нишон медихад, ки яке аз чанбахои мухим дар пешбурди фаъолияти бонкхо дастрасии муштариён ба технологияи навин мебошад. Имруз чихати таъмини ра;обатнокй ва ба рох мондани фаъолияти устувор, бонкхоро зарур аст, ки аз технологияи навтарин истифодаи хамачониба дошта бошанд. Зеро раванди рушди технологияхои бонкй нишон медихад, ки бе истифодаи онхо фаъолияти самаранок доштан гайриимкон аст.
Дар шароити муосир кулли амалиетхои бонкй дар асоси технологияхои иттилоотии муайян амалй гардонида мешавад, аз ин ру суръати ичроиши махсулоти бонкй тезонида шуда, вобаста ба ин хачми даромади бонк низ меафзояд. Вобаста ба ин имруз яке аз омилхои асосй дар бозори хизматрасонихои бонкии кишвар, рушди технологияхои иттилоотй ва пешниходи хизматрасонихои бонкй тавассути интернет дониста мешавад. Доираи хизматрасонихои электронии бонкй, принсипи дастрасй ба хизматрасонихоро аз фосилаи дур, дар холати аз чониби мизочон истифода шудани телефон ва е компютер бо максади истифода бурдан аз амалиет ва хизматрасонихои бонкй, доро мебошад. Ч,ихати рушди истифодаи технологияи муосир бонкхо бояд стратегияи муайяни худро дошта бошанд ва дар татбики он кушиш намоянд.
Дар мачмуъ, метавон кайд намуд, ки фаъолияти бонкхои тичоратй ва ташкилотхои карзй дар шароити муосири иктисодй бояд бо назардошти омилхои дар боло овардашуда ба рох монда шавад. Зеро фаъолияти самаранок танхо дар асоси риояи конуниятхои бозор ва конеъсозии талаботи муштариен ба даст меояд.
АДАБИЁТИХ,ОИ ИСТИФОДАШУДА:
1. Алешина И. "Public relations" для менеджеров и маркетеров. - М., 1997г.
2. Ахмедов Ф.В. Нак;ши дастгирии давлатй дар ташаккул ва рушди бизнеси хурди и^тисодиети минтакд (дар мисоли вилояти Сугд) /Ф.В. Ахмедов //Вестник Таджикского национального университета. Серия социально-экономических и общественных наук. "Душанбе, 2019. - №4-1. -С.87-93
3. Березкина Г.Е. Основы маркетинга. Практикум. Учебное пособие. - М.: Вж. шк., 2006.
4. Омарова Х.М. Роль маркетинга в системе управления коммерческими банками.-аспирантка кафедры «финансы и страхование»/Исаева П.Г.- к.э.н., доцент кафедры «Финансы и страхование, ДГУ. 2018. - С. 77.
5. Основные направления банковского маркетинга. [захираи электронй] https://studref.com/386410/bankovskoe delo/osnovnye napravleniya bankovskogo marketin ga (санаи истифодабарй 06.12.2022)
6. Халимов Л.М Развитие банковской отрасли на основе маркетинговых Исследований. //Вестник ТГУК. - С. 89.
