CC BY
5САМТХОИ АСОСИИ ТАКМИЛИ ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ БОЗОРИ
МАБЛАFГУЗОРИИ ХУРД
ИМОМАЛИЗОДА БАХОДУР БОБОМУРОД
омузгори кафедраи фаъолияти гумруки Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав, Бохтар,Точикистон
ИСОЕВ АСЛИДДИН ШАМСИДДИНОВИЧ
унвончуи кафедраи Фаъолияти гумрукии Донишгохд давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав, Бохтар,Точикистон
Аннотатсия: Дар мацола пешнщод шудааст ташаккули бозори муосири маблаггузориихурддар Цущурии Тоцикистонзарурати сащиматлуби танзими давлатй ва назорат аз болои фаъолияти ташкилощои маблаггузории хурд, рушди минбаъда ва такмили пойгоци меъёрию цуцуциро мутобиц ба стандарщои цацонй тацозо мекунад, ки ацамияти щтимоию ицтисодии маблаггузории хурдро дар мацмуъ дар Цущурии Точикистон асоснок мекунад.
Калидвожа^о: Ташаккул, бозор, муосир, маблаггузори, фаъолият, ташкилощо, стандарщои, цщонй, щтимоию ицтисодии, таъсиррасони, мацсаднок, таъмини устувори, сохторхои молиявй, цифзи тавозун, устувории макроицтисодй, маблаггузории хурд, рушди бозори молияви, цонунгузории цавсманкунанда, дастгирии давлатй , дурнамо,
Ташаккули бозори муосири маблаггузории хурд дар Чумхурии Точикистон зарурати сатхи матлуби танзими давлатй ва назорат аз болои фаъолияти ташкилотхои маблаггузории хурд, рушди минбаъда ва такмили пойгохи меъёрию хуцуциро мутобиц ба стандартхои чахонй тацозо мекунад, ки ахамияти ичтимоию ицтисодии маблаггузории хурдро дар мачмуъ дар Чумхурии Точикистон асоснок мекунад.
Дар шароити ицтисоди бозоргонй афзалиятхои асосии танзими давлатй дар мачмуъ, аз таъсиррасонии мацсаднок ва таъмини устувории хамаи сохторхои молиявй, бунёди мухити муносибе, ки ба рацобат дар байни идоракунандагони гуногуни хизматрасонии молиявй мусоидат мекунад, кумак дар чихати хифзи тавозун дар байни мацсадхои ичтимой ва тичоратии маблаггузории хурд ва дастгирй аз устувории макроицтисодй, иборат мебошад.
Омузиши масъалахои таъсири давлат ба рушди бозори молиявии чумхурй ва минтацахои он имкон дод ду чихати таркибии он: дастгирй тавассути цонунгузории хавсманкунанда (танзим), дастгирй аз хисоби бучетро мушаххас кунем. Самти якум хислати умумй ва бунёдй дошта, дар мачмуъ, шароитхои муносибро барои рушди бозор таъмин мекунад. Самти дуюм бошад, аз татбици механизмхои зарурй ва дастгирии он сохторхои молиявие иборат мебошад, ки барои онхо захирахои дар бозор мавчудбуда дастрас нест. Аммо дилхох дастгирии давлатй фацат дар сурате муфид хохад буд, ки агар вай ба мацсадхои дурнамо ва манфиатхои рушди бозор чавобгу бошад ва дар он пайдарпайй ва мантиц дар чихати татбици тадбирхои асосии консептуалй дида шавад ва он дорои меъёрхои объективии андозагирии самаранок бошад [1, с.126].
Давлат барои татбици мацсадхои сиёсати ицтисодии хеш мачмуи тадбирхои хислати цонунй, ичрой ва назоратидоштаро, ки олоти танзими давлатиро ташкил медиханд, ба вучуд меорад. Бо таваччух ба хусусиятхои ташкилию институсионалй методхои танзими давлатиро метавон ба методхои хуцуцй, идорй ва ицтисодй чудо кард, ки истифодаи дастачамъонаи онхо дастрасй ба мацсадхои нихоиро таъмин мекунад.
Вазифахои давлат хачун танзимгари бозори мабалаггузории хурд, цабл аз хама, аз тахия ва муайян кардани асосхои меъёрию хуцуции татбици фаъолияти маблаггузории хурд ва тацсими самараноки ваколатхо оид ба амалй намудани сиёсати давлатй ва тадбирхои хислати хуцуцй, ичрой ва назоратиро дар байни сохторхои ваколатдори давлатй иборат мебошад.
Пойгохи меъёрию хуцуцй ва методхои назорати молиявй, дар мачмуъ, ба омилхои беруна, ки ба рушди бозори маблагузории хурд таъсир мерасонанд, тааллуц дорад. Дар айни хол ду варианти ташкили чараёни назорати фаъолияти маблаггузории хурдро чудо мекунанд:
1) назорати беруна, ки аз тарафи мацомоти давлатй, яъне Бонки миллии Точикистон ба амал бароварда мешавад;
2) назорати дохилй, ки аз тарафи мацомоти худтанзимкунии ташкилотхои маблаггузории хурд амалй карда мешавад;
Низоми оцилона сохтаи танзими цонунй бояд хавасмандгардонии фаъолияти маблаггузории хурдро бо дарназардошти ба таври принсипиалй сохтани низоми нави назорат ва санчиш, бунёд кардани шароитхои муносиб барои фаъолияти ицтисодй, молиявй ва хуцуции ташкилотхои хурди маблаггузорй дар назар гирад, ки ба рушди хамачонибаи низоми маблаггузории хурд мусоидат мекунанд.
Вазифаи асосии мацомоти танзимкунандаи маблаггузории хурд аз таъмини тавозун дар байни дастрас будани хизматрасонии молиявй, устувории молиявй ва хифзи хуцуцхои истеъмолкунандагон иборат мебошад[2, с.280]..
Чун маблаггузории хурд солхои охир цудрати бозоргонии худро нишон дода истодааст, унсури чонии хамаи низоми молиявию царзии мамлакат буда, аз ин ру ,тагйир ва такмили пойгохи цонунй ва сохтани фазои меъёрию хуцуции он бояд, цабл аз хама, бо дарназардошти хусусиятхои сохибкории маблаггузории хурд амалй карда шавад.
Асосу поя барои ташаккули низоми давлатии танзими фаъолияти маблаггузории хурдро, хамон тавре ки цаблан цайд карда шуда буд, цонуни цабулшудаи Ч,Т «Дар бораи ташкилотхои маблаггузории хурд», муцаррароти меъёрие, ки цабл аз хама, ба ташаккул ва рушди бозори хизматрасонии маблаггузории хурд ва дастгирии сохибкории хурду миёна дар Чумхурии Точикистон равона карда шудаанд, гузоштааст[3, с.1]. Дар чахорчуби цонун марзхои бозори маблаггузории хурд мушаххас гардида, меъёрхои асосии хуцуции фаъолияти маблаггузории хурд муайян карда шуда, хачм, барасмиятдарорй ва шароитхои пешниход намудани царзхои хурд ба танзим дароварда шуда, тартиби дарёфт ва аз даст додани мацоми ташкилоти маблаггузории хурд муайян карда шуда, хуцуц ва вазифахои мацоми ваколатдор дар сохаи фаъолияти маблаггузории хурд муайян карда шудааст.
Конун ду сатхи танзими фаъолияти ташкилоти маблаггузории хурдро муайян кард: -танзими давлатй, ки тавассути мацоми ваколатдор, яъне Бонки миллии Точикистон бо мацсади химояи манфиатхои пасандоздорону амонатгузорон ва таъмини суботи низоми маблаггузории хурд танзим ва назорати фаъолияти ташкилотхои маблаггузории хурд вогузор карда шуд;
-худтанзимкунй, ки тавассути иштироки ташкилотхои маблаггузории хурд дар ташкилотхои худтанзимкунанда амалй карда мешавад.
Мушаххас аст, ки цабули цонун цадами мухим дар чихати ташаккули низоми хаматарафаи назорати бозори молиявию царзй буда, асоси хуцуциро барои танзими нисбатан самараноки соха бунёд карда, хар як ташаббусе, ки аз тарафи давлат пешниход мегардад, ба андозаи кофй асоснок карда шудааст ва цабл аз хама, ба тоза кардани бозор аз ташкилотхое равона карда шудааст, ки аз руи нацшахои «сиёх» кор карда, онро барои чалби сармоягузорони хусусй ва институсионалй нисбатан чолибтар ва чаззобтар месозанд. Динамикаи мусбати рушди бозори маблаггузории хурд ва таъсири муносиби
ташаббусхои танзимкунанда бобати баланд бардоштани самаранокии он, тахлили пойгохи меъёрию ху;у;ии амалкунанда, дар бораи он гувохй медиханд, ки механизми фаъолияти он ба такмил ва коркарди чиддй ниёз дорад ва мизони назорати фаъолияти бахши молиявии хурд гайрикофй бо;й мемонад.
Тахлили ;онунхои амалкунанда дар бораи он гувохй медиханд, ки фаъолияти бахши молиявии хурд ба таври назаррас камтар дар му;оиса бо низоми бонкй ба танзим дароварда шудааст, ки дар ин холат зарурати ;абули ;онун комилан возех аст. Аммо талабот ба хизматрасонии молиявии хурд ва рушди мушохидашавандаи дороихои ташкилотхои молиявии хурд зарурати бознигарии принсипхои пойгохии танзимро асоснок мекунанд, аз ин ру, сохибкории молиявии хурд дар солхои охир дар маркази ди;;ати сохторхои расмии давлатй ;арор дорад.
Дар вазъияти и;тисодии баамаломада, бахусус, хифзи тавозуни муносиб дар байни танзими муносиб ва назорати бозори молиявии хурд зимни ташаккули хамзамони стандартхои пойгохии худтанзимкунй бисёр мухим аст[6, с.39]..
Равиши мачмуй нисбат ба халлу фасли масъалахое, ки дар сохаи танзими давлатии бозори молиявии хурд ;арор доранд, бояд аз амалй намудани самтхои зерин иборат бошад:
-такмили пойгохи меъёрию ху;у;ии танзимкунандаи хамаи самтхои фаъолияти институтхои молиявии хурд ва та;вияти ;онунии танзимкунанда;
-хавасмандгардонии рушди фаъолияти молиявии хурд бо дарназардошти сохтани низоми ба таври принсипиалй нави назорат ва такмили методхои назорати молиявй;
-чорй намудани стандартхои ягона ва меъёрхои фаъолияти молиявии хурд;
-такмили низоми фаъоли маблаггузорй ва дастгирии бучетии пойгохи захиравй ва тавсеаи сарчашмахои бунёди фондхо барои ташкилотхои молиявии хурд;
-тахия ва истифодаи низоми идоракунии хавфхо дар ташкилотхои молиявии хурд;
Дар холи хозир фаъолияти ташкилотхои маблаггузории хурд тахти дигагуншавихои чиддй ва тагйирёбии куллй ба иллати тагйирёбихои васеъ дар сохаи танзими ху;у;й ва чорй намудани як ;атор ташаббусхои ;онунии нигаронидашуда ба ташаккули пойгохи кории меъёрии танзимкунандаи муносибатхои ху;у;ии субъектхои молиявии хурд ва муносибат ба истеъмолкунандагони хизматрасонии молиявй ;арор дорад.
Ч,орй намудани махдудият барои андозахои фоиз мутоби; ба ;арзхо яке аз омилхои калидии муайянкунандаи рушди бозори молиявии хурд ва аз чумла, сегменти аз хам зиёди он - «;арз то маош» мебошад. Дар чахорчуби амалй намудани тадбирхо доир ба махдуд сохтани андозахои фоизи ;арзхои хурд аз тарафи танзимгар масъалаи муайян кардани хачми нихоии маблаги ;арз, ки набояд аз андозаи чоркаратаи хачми маблагхои ба даст овардаи ;арзгиранда убур кунад, пешниход карда шудааст[5, с.187].. Дар айни хол ;айд кардан бамаврид аст, ки иштирокчиёни зиёди бозор ин мав;еи танзимгарро дастгирй мекунанд ва чунин фикр мекунанд, ки далели асосй барои чуброни ;арз бояд фоизхои ;арз, ки барои маблаги ;арз муайян карда шудаанд, бошанд, дар сурате, ки махдудкуние, ки барои муайян кардани маблаги ;арз муайян карда шудааст, баръакс ;арзгирандаро ба он водор мекунад, ки ;арзро дар мухлати муайян кардашуда пардохт накунад.
Хангоми тахияи санадхои меъёрию ху;у;й манфиатхо ва имконоти ТМХ-и чумхуриро ба назар гирифтан зарур аст. Дар айни хол таъмини диверсификастияи сарчашмахои пур кардани мачмуи ;арзхои ТМХ рохандозии хамкорй бо фондхои байналмилалй ба ма;сади чалби сармояхои иловагиро бисёр мухим мехисобем. Ташкилотхои маблаггузории хурдро зарур аст, ки меъёри фоизро ба таври максималй вобаста ба категорияхои ;арзгирандагон дифференсиатсия намоянд. Дар ин баробар, баланд бардоштани фоиданокии ТМХ ба воситаи пешниход намудани ;арзхои
имтиёзноки марбут ба имконоти истифодаи низоми содагардонидашудаи андозбандй амалй карда мешавад.
Ба андешаи мо, истифодаи низоми содагардонидашудаи андозбандиро барои чунин ташкилотхо цонунан чорй намудан лозим аст. Ба мацсади кохиш додани харочоти пешбинишавандаи ТМХ сохтани барномахои махсуси хамкориро бо чунин ташкилотхои байналмилалй пешниход намудан лозим аст, ки имкон медиханд баргашти маблагхои додашуда афзояд ва боиси харчхои назарраси ТМХ нашавад.
Дар поён цайд кардан чоиз аст, ки вазифаи хифзи манфиатхои ташкилотхои молиявии чумхуриявй ва ба мацомоти марбутаи давлатй вогузор кардан лозим аст ва шомил шудани онхо ба низоми содагардонидашудаи андозбандиро ба мацсади хаддиацалсозии харчхо истисно кардан лозим аст.
Чддвали 1
Тавсияхри методй доир ба такмили асосхри меъёрй-хукукии маблаFгузории хурд дар _ЧТ_
САМТИ ТАКМИЛИ МЕТОДЙ МАСЪАЛАХОИ АСОСЙ ТАВСИЯХОИ МЕТОДЙ
Чорй намудани стандартхо дар маблаггузории хурд Дар цонунгузорй мавчуд будани фацат дуто меъёр барои ТМХ, ки хусусиятхои гуногуни категорияхои институтхои маблаггузории хурдро ба назар бигиранд. Зарур аст дар сатхи цонунй ташаккул додани руйхати меъёрхои мушобех ба фаъолияти бонкй, ки ТМХ бояд ба он мутобицат дошта бошанд ва дар асоси он натичахо ба тахияи рейтинги ин ташкилот баргаштан лозим аст. Ба таври цонунй чорй намудани меъёрхо барои ТМХ бояд хислати дифференсионалй дошта бошад ва синни ТМХ, хусусият мачмуи царзхо ва андозаи сармояи шахсй ба назар гирифта шавад.
Набудани шаклхои якхелаи хисобот барои ТМХ, инчунин пойгохи ягона барои нигохдории мутамарказонида. Тахкими имконияти ташаккули сабти ягонаи марказонида барои ТМХ, ки истифодабарандагони онхо метавонанд мацомхои гуногуни танзимкунандаи мацом ва ниходхои царзй бошанд.
Набудани нишондихандахоиягонае, ки устувории молиявии ТМХ -ро тавсиф намоянд. Имконияти истифодаи тачрибаи бонкй ба мацсади арзёбии устувории молиявии ташкилоти маблаггузории хурдро мавриди баррасй царор додан лозим аст.
Мавчуд набудани цоидахо доир ба муайян кардани арзиши нихоии царзи хурд Дар асоси цонунй барои ТМХ чорй намудани цоидаи мухосибаи меъёри фоизхои самаранок доир ба царзхои хурд ва руйхати иттилоот дар бораи арзиши пурраи он шомили комиссионхо ва авориз.
Дар тач,рибаи ташкилотхои царзИ имкони сугуртаи сахмхо аз варшикастагии ТМХ мавчуд намебошад. Имконияти ба таври цонунй чорй намудани механизми сугуртаро ба воситаи чамъияти сугуртаи мутацобила мавриди баррасй царор додан лозим аст. Истифодаи ин тачриба имкон хохад дод, хавфхои ба даст овардани пардохтхои сугуртавии сахмдорон дар сурати варшикаста шудани ТМХ кохиш дода шаванд.
Мавчуд набудани меъёрхои муайяншудае, ки имкон медиханд арзёбии самаранокии ич,тимоии ТМХ гузаронида шаванд. Дар сатхи санадхои меъёрию хуцуцй параметрхоеро чорй кардан лозим аст, ки имкон медиханд самаранокии ичтимоии ТМХ арзёбй карда шаванд.
Мусоидат ба идоракунии самараноки хавфхои царзи Мавчуд набудани меъёрхои муайяншудаи арзёбии рейтингии ТМХ Ба таври хатмй чорй кардани таъйини рейтинги ТМХ, ба хотири он ки бонкхои пурцудрат битавонанд ширкатхои дар руйхати болои рейтинг царордоштаро маблаггузорй намоянд; ба чуз аз ин, чорй кардани стандартхои цонунии ягонаи таснифи дороихои ТМХ ва бонкхои тичоратй зарур мебошад. Имкони сохтани арзишхои миллии рейтингии ТМХ ва ягонасозии чадвал барои мухокимаи арзёбихо.
Мавчуд набудани стандартх,ои ягонаи таснифи дороихои ТМХ ва бонкх,о.
Давоми ч,адвали 1
Тавсияхри методй доир ба такмили асосхри меъёрй-хук;ук;ии маблаFгузории хурд дар
_зг_
САМТИ ТАКМИЛИ МЕТОДЙ МАСЪАЛАХОИ АСОСЙ ТАВСИЯХОИ МЕТОДЙ
Мусоидат ба идоракунии самараноки хавфхои царзй Мавчуд набудани нормаи меъёрию хуцуцие, ки имкон медихад амалиётхо доир ба мухофизасозии дороихо амалй карда шавад. Дар пойгохи меъёрию цонунгузории Ч,Т ворид кардани имконоти гузаронидани амалиёт доир ба мухофизати дороихои ТМХ. Ба апекс - ашкилотхо додани имконот чихати гузаронидани мухофизати дороихои ТМХ. Ба унвони сарчашмахои алтернативии маблаггузорй масъалаи чалби сармояи хусусиро ба воситаи чопи вомбаргхо мавриди баррасй царор додан лозим аст.
Инкишофи инфрасохтори дастгирии маблаггузории хурд Мавчуд набудани тачрибаи цонунии муттахид намудани функсияхои ТМХ ва ниходхои калони инфрасохторй. Имконоти муттахдд намудани тичорати ТМХ бо тичорати институтхои инфрасохторй дар чахорчуби сиёсати фуруши муштарак, алянсхои стратегй, ширкатхои фаръии бонкхо, инчунин созишномахои
дарозмуддат барои хизматрасониро мавриди баррасй царор додан.
Мавчуд набудани механизмхои тахия кардашудаи маблаггузории бучетии ТМХ. Имконоти чудо кардани кумакхои пулй аз хисоби бучет ба ТМХ шахсй ва ташкилотхои царзй, ки шомили реестри давлатии мацоми ваколатдор мебошанд, (БМТ. АМФОРТ), ба мацсади маблаггузории хурд ба сохибкорони навкор.
Мавчуд набудани механизми ироаи дороихои иловагй аз тарафи бонкхо зимни маблаггузории ТМХ. Дар тачрибаи бонкии чумхурй татбиц намудани имконоти ба бонкхое, ки маблаггузории ТМХ анчом медиханд, пешниход намудани дорой дар шакли РЕПО ба мухлати аз 1 то 6 мох ва дар оянда ба РЕПО додани мацоми маблаггузории такрорй ба мацсад мувофиц аст.
Мавчуд набудани дастгирии самараноки ТМХ, ки сохаи кишварзиро маблаггузорй мекунанд. Ба таври цонунй муайян кардани мацоми низоми миллии кишоварзии маблаггузории хурди мамлакат бо дарназардошти шабакаи шохадори ТМХ ва бонк-шарикон, ки ба таври афзалан дар манотици кишоварзии Чумхурии Точикистон мутамарказонида шудаанд.
Манбаъ: тахияи муаллиф
Истифодаи амалии ин тавсияхо имконият медихад, ба таври назаррас сифати фаъолияти маблаггузории хурд баланд бардошта шуда, имконоти истифодаи царзхои хурд дар бахши сохибкории хурду миёна, инчунин дастгирии ахолй тавсеа дода шавад. Ба чуз аз ин, истифодаи ин тавсияхо ба такмили низоми царзй дар шароити гузариш ба маблаггузории хурд ва якпорчагии инфрасохтори он бо дарназардошти талаботи сохибкорй ва амалй намудани самтхои мухимми ицтисодиёти Чумхурии Точикистон мусоидат хоханд кард. Дурнамои рушди минбаъдаи бозори молиявии хурд дар бисёр чихат ба самаранокии тадбирхое, ки аз тарафи танзимгар дар бахши вазифахои назоратии сохаи фаъолияти молиявии хурд амалй карда мешавад, вобаста аст.
Масъалахои таъсиррасонии ташаббусхо доир ба сохтани танзимгари молиявй барои дурнамои рушди сохаи молиявии хурд мавзуе мебошад, ки вацтхои охир ба таври фаъолона аз тарафи коршиносони молиявй, тахлилгарон ва иштирокчиёни бозор мавриди баррасй царор гирифта истодааст[4, с.312]..
Механизми мушаххас кардани вазифахои танзимгарй ва санчишию назоратй дар мархилаи тахияву тадвин царор дорад ва тарси асосии иштирокчиёни бозор аз он иборат аст, ки танзими бозори молиявии хурд аз тарафи Бонки миллии Точикистон шабех ба танзими бонкй бидуни дар назар гирифтани хусусиятхои сохаи маблаггузории хурд, аз нуцтаи назари бизнес-моделхо, сохторхои институсионалй ва формати расонидани хизматрасонй, ки дорои фарциятхои худ мебошад, амалй карда мешавад. Танзими бахши маблаггузории хурд бояд ба тарзи дигар рохандозй карда шавад: назорат бояд аз руйи интизоми бозоргонй сурат бигирад на аз болои устувории молиявй. Зохиран бошад, интицоли стандартхои танзими бонкй ба бозори маблаггузории хурд боиси ба
сохибкории «сиёх» мунта;ил шудани бархе аз сохибкорони бозори маблаггузории хурд хохад шуд.
Кайд кардан бамаврид аст, ки «бозори маблаггузории хурд дорои и;тидори калон мебошад, аммо танзим ва назорати он чараёни сода нест, чунки танзимгар одат кардааст, ки бо ташкилотхои ;арзй кор кунад, сохибкории он калонхачм буда, аз сохибкории ташкилотхои молиявии хурд калонтар мебошад. Хатто замоне хам буд, ки Бонки миллй ба фаъолияти маблаггузории хурд таваччух зохир намекард, аммо бо гузашти замон имруз вазъият хеле тагйир ёфта фар; кардааст ва диду назари Бонки миллй нисбат ба ин сегменти бозори молиявй ба таври куллй тагйир ёфтааст».
Ба хайси принсипхои асосй дар асоси танзим ва назорати бозори молиявии хурд, ки бояд «шаффоф, муфид ва бехатар гардад», Бонки миллии Точикистон мавридхои зеринро муайян кардаст:
-бахши маблаггузории хурд бояд стандартхои миллй ва талаботро ичро кунад;
-танзими бозори маблаггузории хурд бояд бар руйи принсипи мутаносибй асос
ёбад.
Дар чахорчуби хамкории сохторхои маблаггузории хурд ва Бонки миллии Точикистон мачмуи чорабинихои аввалиндарачае мушаххас гардидаанд, ки ба сохтани бозори мутавозин ва танзимшавандаи молиявии хурд равона карда шудаанд, дар байни онхо мавридхои зеринро чудо кардан мумкин аст:
1) муайян кардан ва назорати сахт аз болои фаъолияти маблаггузории хурди ташкилотхое, ки ба фехристи ТМХ шомил нестанд ва ха;;и машгул шудан ба ин намуди фаъолиятро надоранд; манъ кардани намудхои фаъолияте, ки ба маблаггузории хурд шомил нестанд;
2) таъмини шаффофияти иттилоотй ва «тоза» кардани бозор тавассути назорати сахт аз болои риоя кардани меъёрхои умумии пазируфташуда ва чорй кардани чарима бар алайхи ташкилотхое, ки талаботхои ;онунгузории фаъолро вайрон мекунанд;
3) дастгирии ташаббусхо доир ба рушди ниходи худтанзимшаванда, татби;и ;онунии талабот дар бораи иштироки ташкилотхои молиявии хурд, сохтани стандартхои ягонаи идоракунии корпоративй ва баланд бардоштани сатхи ифшои иттилоот;
4) танзими андозахои фоизи ;арзхои хурд, ки бо дарназардошти хусусиятхои нархгузорй ва кам кардани хавфхо дар сохтори маблаггузории хурд ба амал бароварда мешавад;
5) тахия ва татби;и стандартхои равобити мута;обилаи бонкхо ва ташкилотхои маблаггузории хурд, имкон медиханд муносибатхо дар байни ду сегменти бозори молиявй дар асоси фоидаи тарафайн ва амалй ба рох монда шавад;
6) рушди олотхо ва тахияи механизмхои ироаи дастрасии ташкилотхои молиявии хурд ба сарчашмахои иловагии молиявй.
Кайд карда мешавад, ки «теъдоди ташкилотхои маблаггузории хурд - ин нишондихандаи сифати корхои онхо намебошад», вазифаи худро Бонки миллии Точикистон, ;абл аз хама, дар дар «пок» кардани бозори молиявии хурд ва таъмини иттилооти шаффоф тавассути назорати сахт аз болои риояи меъёрхои ба таври умум пазируфташуда ва чорй кардани чаримахо бар алайхи ташкилотхое, ки ;онунгузории фаъолро вайрон мекунанд ва ташкилотхое, ки эродхои гирифтаро нисбат ба фаъолияти хеш сари ва;т бартараф намекунанд, мебинад.
Яке аз принсипхои мухимтарини танзимгар, ки ба оптимизатсияи теъдоди муштариён дар бозори маблаггузории хурд равона карда шудааст, чорй намудани захира барои масъалаи ;арздорихо барои ташкилотхои гайрибонкие, ки ба додани ;арзхои кутохмуддати бегарав машгул мебошад ва имконоти ба назар гирифтани захирахо дар мухосиботи андоз махсуб мегардад [7, с.15]. Ин амал ташкилотхои маблаггузории хурдро дар баробари ташкилотхои ;арзй мегузорад ва хисоботи объективии молиявиро таъмин
мекунад, ки ба таври мусбат ба баланд бардоштани чолибии сармоягузории сектор мусоидат мекунад. Бонки миллй нацшаи интицоли ташкилотхои молиявии хурдро ба чодаи захирасозй муайян кардааст, ки дар дурнамои наздик самаранокии тадбирхои цабулшуда бояд мушаххас гарданд.
Татбици талабот оид ба пешниход намудани иттилоот дар бораи царзгирандагон ба Бюрои таърихии царзхо дар асоси доимй боиси сахт шудани талабот нисбат ба царзгирандагон аз тарафи ташкилотхои молиявй мегардад. Дар сатхи танзимгар ташаббус доир ба ташаккули Бюрои ягонаи марказонидашудаи таърихи царзхо баррасй шуда истодааст, ки пойгохи додашудахои онхо дар асоси таърихи царзхои муштариёне сохта мешавад, ки онхо аз тарици ташкилотхои маблаггузории хурд ба таври расмй маблаг дарёфт кардаанд. Ин тадбир ба царзгирандагони ташкилотхои маблаггузории хурд имкон медихад, таърихчаи царзии худро бехтар намуда, ба махсулотхои бонкй гузаранд.
Назорати арзиши пурраи царз дар асоси семоха цобили пешгуй буда, ба кохиш ёфтани андозахои фоиз дар бозори ташкилотхои молиявии хурд мусоидат карда, ба таври назаррас дастрасиро ба царзхои хурд барои истеъмолкунандагон бехтар мекунад. Дар айни хол барои мухосибаи объективонаи арзиши пурраи царз бо таваччух ба навъи махсулоти царзии пешниходшаванда марзбандии сегменти бозори молиявии хурд мутобиц ба царзгиранда (шахси воцей ва ё хуцуцй) ва сарчашмаи маблаггузорй, ки аз тарафи муассисахои гуногуни маблаггузории хурд ироа мегарданд (хусусй ва ташкилотхои маблаггузории хурд) ба таври кофй асоснок карда шуда аст. Маълум аст, ки барасмиятдарории цонунии цоидахои чудогонаи танзим барои сегментхои чудогонаи бозор бояд гуногун бошад.
Ба хайси яке аз ташаббусхои танзимгар пешниход дар бораи чудо кардани ташкилотхои мухимми маблаггузории хурд, ки дар зери назорати чиддии дастгохи маркази танзимгар царор хохад гирифт, дар сурате, ки ташкилотхои маблаггузории хурди боцимонда дар байни Идораи минтацавии Бонки миллии Точикистн аз руйи махалли бацайдгирй тацсим карда хоханд шуд. Ташаббусхои асосии цонунгузорй доир ба дастгирии бозори маблаггузории хурд, ки ба тацвияти нацши ичтимоии маблаггузории хурд равона карда шудаанд, лозим аст аз тарафи иштирокчиёни калон ва муваффаци бозор баррасй ва татбиц карда шаванд.
Ташаббуси Бонки миллии Точикистон доир ба чорй намудани низоми назоратии дузинагй дар бозори молиявии хурд ба таври истисной саривацтй ва мубрам буда, ба таври табий ба консепсияи ташаккул дар дурнамои низоми бонкии сезинагй чойгузин мешвад. Ин ба он алоцаманд аст, ки дар бозор ташкилотхои молиявии хурди гуногун: хам ташкилотхои калон, ки асосан дар минтацахо кору фаъолият мекунанд ва хам ташкилотхои на он цадар калон, ки дар худуди як чамоат барои ахолй царзхои хурд пешниход мекунанд, фаъолият мекунанд. Дар Бонки миллии Точикистон истифодаи принсипхои мушобехи танзимро барои ташкилотхои калон нодуруст мехисобад, дар сурате, ки ин принсип барои ташкилотхои хурд басанда ва кофй мебошад. Низоми дузинагй ба ташкилотхои калон барои рушди минбаъда имконият фарохам оварда, ташкилотхои хурдро бошад, аз фишори иловагй озод мекунад. Меъёри асосии тацсим кардани ташкилот хачми сармоя мебошад: нисбат ба ташкилотхои царзии хурд талаботи хачми сармоя ироа карда намешавад, дар сурате, ки мацоми ташкилотхои молиявии хурдро он ташкилотхое метавонанд ба даст биоранд, ки сармояи на камтар аз 6 миллион сомонй дошта бошанд. Манъи чалби маблагхои шахсони воцей, ки барои ташкилотхои царзии хурд чорй карда шудааст, омили боцуввати мутаваццифкунандаи бозор шуда наметавонад, чунки дар айни хол низ ташкилотхои хурд барои чалби маблагхои шахрвандон дар хачми даркорй барои пеш бурдани сохибкорй омода нестанд. Ташкилотхои маблаггузории хурди калонхачм хуцуци чалби маблагхои шахсони
ха;и;й, нашри вомбарг, секюритизатсияи ;арзхо ва истифодаи дигар сарчашмахои молиявиро нигох доштаанд.
Васеъ кардани роххои маблаггузорй дар нихояти кор, бояд ба кохиш ёфтани арзиши чо ба чо кардани маблагхо таъсири худро бирасонад.
Дар чахорчуби вазифахои назоратй Бонки миллии Точикистон ба тархи калонхачми санчиши бозори молиявии хурд ба воситаи чамъоварии нишондихандахои тахлилй, ки онхо мутоби; ба он бояд ба департаменти устувории молиявии Бонки миллии Точикистон дар бораи фаъолияти худ бо рохи пур кардани саволномаи махсус дар формати электронй маълумот пешниход намоянд, огоз кард.
Татби;и мачмуи чорабинихо доир ба танзими давлатй ва назорат аз болои бозори молиявии хурд дар якчоягй бо тадбирхо доир ба дастгирии ташкилотхои маблаггузории хурд ба сохибкории бозори молиявии хурд имкон медихад, мав;еи худро дар низоми молиявию ;арзии мамлакат та;вият бахшида, ба маъруф гардидани хизматрасонии молиявй мусоидат намуда, онхоро нисбат ба дастрасй барои субъектхои сохибкории хурд ва ;ишрхои васеи ахолй дар дастрас ;арор дихад.
Чунин мехисобем, ки дар дурнамои кутохмухлат ва миёнамухлат барои сегменти молиявии хурд равияхои зерин хос мебошад:
-хифзи суръати ба таври кофй баланди рушд дар пасманзари кохиш ёфтани суръати ;арзхои истеъмолии бонкй;
-тавсеаи инфрасохтори худудй ва та;вияти ра;обат дар байни иштирокчиёни бозори молиявии хурд, ки ба баландравии дастрасй ва сифати хизматрасонии молиявй ба таври мусбат таъсир мерасонад;
-тахассусбандии институтхои молиявии хурд ва сохторбандии ;арзгирандагон; -та;вияти фаъолияти танзимгарии Бонки миллии Точикистон ва ташкилотхои худтанзимшаванда;
-тавсеаи олотхои фондсозии ташкилотхои маблаггузории хурд; -махдудиятхои меъёрии андозаи чойгир кардани захирахо, ки ба кохиш ёфтани андозаи ;арзхои додашаванда оварда мерасонад;
-баланд бардоштани донишхои молиявии ахолй ва аз тарафи чомеа андухтани тачрибаи ;арздихии гайрибонкй.
Дурнамо барои рушди самараноки бозори маблаггузории хурд возех ва равшан аст ва сабабхои он чандто мебошанд:
-аввалан, олоти коршоями молиявии хурд ва тавсеаи дастрасй ба маблаггузории берунаи субъектхои сохибкории хурд;
-дуюм, талаботи хеле бисёр ва во;ей ба хизматрасонии молиявии хурд; - самаранокй ва устувории молиявии ташкилотхое, ки дар ин сегмент кору фаъолият мекунанд;
-сеюм, чараёни фаъол доир ба институтсионалисозии бозори молиявии хурд ва ташаккули стандартхои ягонаи фаъолият.
РУЙХАТИ АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА
1. Имомалиев Б.Б. Ташаккулёбии маблаггузорихои хурд дар Чумхурии Точикистон / диссертатсия барои дарёфти дарачаи илмии номзади илмхои ицтисодй. Душанбе 2020, С.126
2. Имомалиев Б.Б. Нацши ташкилотхои маблаггузории хурд дар рушди низоми бонкии Чумхурии Точикистон// Паёми Донишгохи Давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав 1/3 (65) Бохтар- 2019 сах.279-282;
3. Крнуни Чумхурии точикистон «Дар бораи ташкилотхои маблаггузории хурд», ш. Душанбе, 16 апрели соли 2012, № 816,С.1.
4. Мухаммад Юнус Алан Жоли. Создавая мир без бедности. Социальный бизнес и будущее капитализма. НП «НАУМИР», 2010. 312 с.
5. Саидмуродов, Ш. М. Хавфу хатархои гайримолиявй ва идоракунии он дар фаъолияти ташкилотхои маблаггузории хурд / Ш. М. Саидмуродов, Б. Б. Имомалиев // Кишоварз. - 2019. - N0 3. - Р. 186-190. - ЕЭМ ИЕЯТОМ.
6. Хайрзода Ш.К., Хочаев Б.Б. Финансова и институциональная основа повышения и улучшения банковского кредитования в сельском хозястве // Финансово - экономический вестник. 2019. № 4 (20). С. 35-43.
7. Хикматов У.С. Хикматов С. Низкий уровень финансовой грамотности как негативный фактор развития финансово-кредитной системы / Хикматов У.С., Хикматов С.// Вестник Таджикского Национального университета. Серия социально-экономических и общественных наук 2019. №3. Часть 2. Душанбе.С.14-
