CC BY
14
Крбилова Шафоатцон Толибцоновна,
докторанти бахши 3-юми шуъбаи рузонаи ихтисоси 6D050900-«Молия, муомилоти пули ва царз»МДТ "ДДХба номи академикБТафуров"
Кобилова Шафоатджон Толибджоновна,
докторант 3-го курса дневного отделения специальности 6D050900 - Финансы, деньги и кредитные операции ГОУ «ХГУ имени академика Б. Гафурова» (Худжанд, Таджикистан)
Kobilova Shafoatjon Tolibdzhonovna, doctoral student of the 3rd course of the full-time department in the specialty 6D050900- "Finance, money and credit operations " SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov" (Khujand, Tajikistan) e-mail: shafoatchon@bk.ru
Стратегияи рушди бонкуои тицоратй аз нуцтаи назари ицтисодй мавриди баррасй царор гирифта, цанбауои афзалиятноки он тауциц гардидааст. Таъкид шудааст, ки фаъолияти ташкилотуои царзй ва бонщои тицоратй бидуни тауияи стратегияи рушд самаранок буда наметавонад. Цайд шудааст, ки ба раванди ташкили стратегияи рушд омилуои гуногун дар сатуи микро - ва макроицтисодиёт таъсир мерасонанд ва арзёбии онуо уатмй мебошад. Асоснок гардидааст, ки идоракунии самаранок заминаи бунёдии пешгирй аз омилуо буда, метавонад ицроиши муваффацонаи стратегияро таъмин созад. Арзёбии уолати молиявй, таулили мууити фаъолияти бонк, баррасии таъсири манфии омилуо, баландбардории сатуи касбияти мутахассисони бонк ва тацвияти усулуои идоракунии муассир зимни тауияи стратегияи рушди бонкуои тицоратй аз самтуои афзалиятнок ба шумор мераванд.
Калидвожа^о: низоми бонкй, ташкилотуои царзй, стратегияи рушд, банацшагирии стратеги, менецменти бонкй, бонкуои тицоратй, маусулоти бонкй, бозори хизмарасониуои бонкй
С экономической точки зрения исследована стратегия развития коммерческих банков, ее приоритетные аспекты. Отмечено, что деятельность кредитных организаций и коммерческих банков не может быть эффективной без разработки стратегии развития и что на процесс создания стратегии влияют различные факторы на уровне микро- и макроэкономики, их оценка является обязательной. Доказано, что эффективное управление является фундаментальной основой предотвращения негативного влияния сложившихся факторов и может обеспечить успешную реализацию разработанной стратегии. Оценка финансового положения, анализ операционной среды банка, учет негативного воздействия факторов, повышение профессионализма банковских специалистов, усиление эффективных методов управления являются приоритетными направлениями при разработке стратегии развития коммерческих банков.
Ключевые слова: банковская система, кредитные организации, стратегия развития, стратегическое планирование, банковский менеджмент, коммерческие банки
The article examines the development strategy of commercial banks from an economic point of view and examines its priority aspects. It is noted that the activities of credit institutions and commercial banks cannot be effective without developing a development strategy and that the process of creating a development strategy is influenced by various factors at the micro- and macroeconomic level and their assessment is mandatory. It has been proved that effective
DOI 10.24412/2411-1945-2023-3-69- 77 МА СОИЛИ ТАЩЩИ ОМИ.ЩОИ ТАЪСИРБАХШ БА ЧАРАЁНИ ТАХДЯИ СТРА ТЕГИЯИ РУШДИ БОНЩОИ ТЩОРА ТЙ
ИССЛЕДОВАНИЕ ФАКТОРОВ, ВЛИЯЮЩИХ НА ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ КОММЕРЧЕСКИХ
БАНКОВ
RESEARCH OF FACTORS EFFECTING THE PROCESS OF DEVELOPMENT STRATEGY FOR COMMERCIAL BANKS
management is the fundamental basis for preventing the negative impact of existing factors and can ensure the successful implementation of the strategy. Assessing the financial situation, analyzing the bank's operating environment, taking into account the negative impact of factors, increasing the professionalism of banking specialists, strengthening effective management methods are priority areas for developing a development strategy for commercial banks.
Key words: banking system, credit organizations, development strategy, strategic planning,
banking management, commercial banks
Фаъолияти бонкхои тичоратй дар шароити густариши муносибатхои и;тисодй ва тахкимёбии и;тисодиёт метавонад бо омилхои зиёде дар сатххои микро - ва макрои;тисод бархурд намояд. И;тисодиёти ра;амй дар пешрафти самтхои мухталифи хочагии хал;и мамлакат ахаммияти зиёд дорад ва тара;;иёти минбаъдаи сохахои афзалиятноки и;тисодиёт ба ин чараён сахт вобаста аст. Арзёбии сарва;тй, тахлили ами; ва баррасии о;илонаи омилхои таъсирбахш ба раванди фаъолияти бонкхои тичоратй метавонад заминаи фаъолияти самаранокро фарохам орад ва бонхои тичоратиро аз таъсири эхтимолии бухронхои молиявии гуногун эмин нигох дорад. Оид ба ин масъала Виханский О С. ;айд мекунад, ки интихоби стратегияи рушд кори хеле масъулиятнок ва ва;тталаб мебошад [4,с.154]. Бояд боди;;ат холати бозор ва вазъи молиявии ташкилоти ;арзй тахлил гардад. Зарур аст, ки стратегияи рушд дар якчанд шакл тахия гардад ва аз байни онхо намунаи муътадили он интихоб карда шавад. Виханский О.С. таъсири омилхои беруна ва дохилиро зимни тахияи стратегияи рушд ногузир медонад ва дар ин самт масъулиятнокиро аз чониби ;абулкунандагони ин стратегия талаб менамояд [4,с.119]. Дар баробари ин, Довган Л.Е. омилхои таъсирбахшро ба ду ;исми асосй чудо менамояд [7,с.228]. Ба фикри у омилхо метавонанд дар ду сатх ба раванди тахияи стратегияи рушди таъсир расонанд. Омилхои ;исмати якум дар сатхи микрои;тисод ва омилхои ;исмати дуюм бошад дар сатхи макро-и;тисод ба чараёни тахияи стратегия таъсир расонида метавонанд [7,с.39]. Во;еан, гурухбандии омилхо ба ду сатх, аз чониби Довган Л.Е. арзёбии таъсири омилхоро то андозае сода гардонида, татби;и самараноки стратегияро асос мегузорад [7,с.136]. Томпсон А.А. бошад, ба назар гирифтани хамаи омилхои таъсиррасонандаро гайриимкон мехисобад. "У ;айд менамояд, ки "зимни интихоби стратегия кулли омилхоеро, ки ба ин чараён таъсири манфй мерасонанд, арзёбй намудан гайриимкон мебошад" [12,с.321]. Ба назари у, арзёбии омилхои таъсиррасон аз фаъолияти густурдаи бонк вобастагй дошта, бояд холати молиявии бонк дар сатхи микро ва макро-и;тисод ба таври васеъ омухта шавад [12,с.468]. Метавон бо андешахои Томпсон А.А. розй шуд, агар хадафи стратегияи рушд таъмини рушди уствори бонк ва ё ки дигар ташкилот набошад. Хадафи стратегияи рушди бонк ба рох мондани фаъолияти густурда мебошад. Аз ин чо, метавон гуфт, ки кулли омилхое, ки чараёни фаъолияти бонкро халалдор месозанд, бояд хангоми тахияи стратегияи рушд да;и;ан арзёбй гарданд.
Вобаста ба масъалаи мазкур Кузнетсова К.А. чунин андеша дорад, ки "хар як ташкилот вобаста аз имконияти молиявй ва афзалиятхои идоравй худуди хавфхои имконпазирро муайян менамояд ва чунин ;арорхои молиявй дар доираи стратегияи рушди худ муайян месозад" [9,с.486]. Яъне, Кузнетсова К.А. имкониятх,ои молиявии ташкилотро бо хавфхои эхтимолии он ва омилхои таъсири манфидошта ало;аманд медонад ва мувофи;и а;идаи вай хангоми ;абули стратегияи рушд бояд дарачаи таъсири онхо ба назар гирифта шавад. Бонкхои тичоратй худуди хавхои имконпазир ва сатхи таъсирнокии омилхоро дар доираи стратегияи рушд бояд ани; созанд ва вобаста ба он роххои кохишдихии онро та;вият бахшанд [9,с.487].
Асоси фаъолияти ташкилот, аз чумла бонкхои тичоратй аз сатхи арзёбии омилхои таъсиррасон ва хавфхои эхтимолй дар ва;ти ;абули ;арорхои стратегй вобастагии зиёд дорад, таъкид мекунанд Бригхем Ю. ва Гаспенски Л. Онхо чунин фикр мекунанд, ки корхона тарщи истифодаи захирахои дохилй бояд фаъолияташро ба тагйироти мухити беруна мутоби; намояд ва кори вохидхои сохтории худро бо онхо хамоханг кунад [1,с.369]. Во;еан, агар дар раванди фаъолияти худ ташкилоти ;арзй ба воситаи арзёбии таъсири омилхои берунй раванди фаъолиятро татби; намуда тавонад, пас ба тагйироти
баамалоянда мутобщ мегардад. Гузашта аз ин, дар ин чараён назорати дохилии фаъолияташро пурзур намуда, чанбахои ^авй ва заифи кори худро муайян мекунад. Икгисодшиноси барчастаи амрикой Минсберг Генри оид ба фаъолияти самараноки корхона дар бозор андешаи махсуси худро дорад. "У ^айд менамояд, ки стратегия мачмуи ^оидахое мебошад, ки дар он ^арорхои дахлдор кабул мешаванд ва дар рафти ^абули ^арорхо зарур аст, ки фаъолияти корхона бо назардошти таъсири омилхои берунй ва дохилй ташкил гардад. Стратегия хамчун консепсияи муайяни фаъолияти корхона тахия гардида, усулхои татби^ ва роххои расидан ба хадафхои гузошташуда бояд да^и^ карда шаванд" [10,с.253]. Дар бонкхои тичоратй низ ва^те, ки стратегия хамчун консепсияи танзимкунандаи фаъолият кабул карда мешавад, пас омилхо, хавфхо ва имкониятхои амалисозии он дар шароити и^тисодиёти ра^амй бояд ба назар гирифта шавад [6,с.32].
Вобаста ба тахлили андешаи коршиносон ва а^идахои олимони соха метавонем кайд кунем, ки чараёни тахияи стратегияи рушд дорои хусусиятхои хоси худ буда, аз тахиякунандагони он тахлили ами^и бозор, баррасии имкониятхои молиявии дохилй ва ба назар гирифтани и^тидори кадрии бонкро талаб менамояд. Лозим ба зикр аст, ки арзёбии омилхои таъсиррасон ва тахлили асосноки онхо метавонад самаранокии стратегияи кабулгардидаро замина гузорад ва дар натича, мав^еи бонкро дар бозор кавй гардонида, даромаднокии пайвастаи онро таъмин намояд.
Хдмин тавр, омилхое, ки ба ташаккул ва татби^и стратегияи рушди бонкхои тичоратй таъсири бевосита мерасонанд, зиёд мебошанд. Таъсири мута^обилаи ин омилхо ба хар як ташкилоти карзй ва ё бонки тичоратй хос аст ва бо мурури замон метавонад тагйир ёбад. Омилхои асосии ташаккули стратегияи рушди бонкхои тичоратй дар шароити гузариш ба и^тисодиёти ра^амй дар чадвали 1 нишон дода шудаанд.
Цадвали 1
Омилхои таъсирбахш ба раванди тахияи сратегияи рушди бонкхои тицоратй дар
шароити ицтисоди рацамй
Номгуи омилхои таъсирбахш Шархи омилхо
Омилхои ичтимой-иктисодй низоми бонкй Мухимтарин омиле, ки ба чараёни татби^и стратегияи рушди бонки тичоратй таъсири амик мерасонад, вазъи ичтимой-и^тисодии муштариён ба шумор меравад. Пеш аз хама дар ин раванд, дарачаи даромаднокй ва сатхи саводнокии ахолй барои бонкхои тичоратй ахаммияти зиёд дошта, суботи и^тисодй ва рушди сохахои афзалиятноки хочагии хал^и мамлакат ахамияти бештар дорад.
Омилхои сиёсй Дар ин самт, суботи сиёсии кишвар дар назар дошта шудааст. Агар суботи сиёсй дар худуди кишвар таъмин бошад, пас фаъолияти самараноки субъектони и^тисодй, аз чумла бонкхои тичоратй таъмин мегардад ва сармоягузорихои хоричй низ меафзояд.
Мукаррароти идоравй Меъёрхое, ки аз чониби бонки марказй муайян мегарданд ва самтхои мухталифи фаъолияти бонкхои тичоратиро танзим ва назорат менамояд. Меъёрхое аз забили сармояи оинномавй, захирахои хатмй, пардохтпазрии чорй, бозоргирй ва меъёри бозтамвил ва хоказо.
Эътимоднокии бонк Барои таъмини эътимоднокй бонкро зарур меояд, ки дар бозор фаъолияти самаранок дошта, ба боварии ахолй сазовор гардида бошад. Барои ноил гардидан ба эътимоднокй зарур аст, ки фаъолияти бонк шаффоф ва ахолй аз даромаднокй он огох бошад.
Шароити ракобат дар бозор Бозори хизматрасонидои бонкй дорои инфрасохтори зарурй буда, бонки марказй ракобати солимро коркард тадия карда бошад. Хдр як бонк дар алодидагй бо истифода аз роду усулдои муосир мавкеи худро дар бозор устувор гардонад.
Имкониятдои бозории бонк ва хатар^ои тавдидкунанда Имкониятдои молиявй, техникй, технологй ва кадрии бонк дар ин чараён арзёбй карда мешаванд ва бонк тарики истифодаи самараноки ондо фаъолияти худро татбик менамояд.
Ч,анба^ои заиф ва кавии фаъолияти бонк ва имкониятдои ракобатии он Истифодаи роду усулдои муосир ва моделдои гуногун (PESTLE-тадлил ва SWOT-тадлил) метавонанд чанбадои устувор ва гайриустувори бонкро муайян намоянд. Чунин амалкард метавонад татби^и самараноки стратегияи рушдро таъмин намояд ва имкониятдои ракобатии бонкро зиёд кунад.
Сарчашма: тауияи муаллиф
Бояд ^айд намуд, ки омилдои болозикр дар чараёни тадияи стратегияи рушд таъсири худро ба таври муста^им ва гайримуста^им мерасонанд ва зимни коркарди стратегия ондо бояд ба назар гирифта шаванд. Маъмулан агар сардади байни вазъияти дохилй ва берунй муайян карда нашавад, ба даст овардани бартаридои назарраси ра^обатй таъмин нагардад ва фаъолияти ширкат бо роду усулдои муассир хуб гардонида нашавад, стратегия наметавонад муваффа^ияти ташкилотро таъмин намояд, яъне уолати дохилии бонк бо назардошти афзалиятдои ра^обатй санчида шавад ва раванди фаъолияти минбаъдаи бонк дар бозор тардрезй гардад. Дар акси дол бонк наметавонад, ки имкониятдои ра^обатии худро ба таври самаранок истифода намояд ва татби^и дамачонибаи стратегияи ^абулгардидаро таъмин созад. Аз ин ру, менечер бояд пеш аз ^абули ^арор дар бораи интихоби стратегияи мушаххас мачмуи омилуои берунй ва дохилиро арзёбй кунад. Дар ин раванд аз менечери бонк масъулият ва дарачаи баланди касбият алалхусус, дангоми ^абули ^арордои стратегй ва арзёбии таъсири омилдои дохиливу берунй талаб карда мешавад. Дар ин самт тачрибаи кишвардои аврупой (Фаронса, Англия, Шветсия, Швейтсария) бояд ба назар гирифта шаванд. Дар кишвардои аврупоии болозикр ба менечерони бонк адаммияти чиддй зодир мегардад. Махсусан, зимни ^абули ондо дамчун родбари бонк, аз чониби бонкуои марказй барномадои мушаххас тадия гардидааст, ки сатди саводнокй ва касбияти довтатабон ба таври ами^ арзёбй карда, баъд аз он оид ба родбари бонк таъин намудани ондо ^арори дахлдор кабул мегардад [11,с.28]. Дар низоми бонкии Чумдурии Точикистон низ барои кабул кардани родбари бонки тичоратй Бонки миллй шартдои мушаххас тадия намудааст [5,с.33]. Аммо тачриба нишон медидад, ки таи солдои охир фаъолияти як катор бонкуои тичоратии ба будрон гирифторшуда, бевосита аз дарачаи идоракунии менечерони ондо вобастагй дошт. Идоракунии фаъолияти ташкилотдои карзй дар шароити и^тисоди ра^амй мушкил мегардад ва аз менечерони ондо касбияти баландро та^озо мекунад. Барои муайян кардани стратегияи рафтори ташкилот ва татби^и ин стратегия, менечер бояд дар бораи мудити дохилии ташкилот, и^тидор ва тамоюлдои рушди он, инчунин мудити беруна, ма^оми ишголкардаи ташкилот дарки амик дошта бошад. Хдмзамон, мудити берунаи ташкилот аз чониби менечменти стратегй дар навбати аввал бо ма^сади ошкор кардани он таддиддо ва имкониятдое, ки ташкилот бояд дангоми муайян кардани дадафдои худ ва ноил шудан ба ондо ба назар гирад, омухта мешавад. Мудити берунае, ки ташкилот дар он фаъолият менамояд, бояд пурра омухта шавад ва баъд аз он ^арордои стратегии ташкилот кабул карда шаванд. Дар шароити муосири ицтисодй, бонкдо ба таддидои зиёде дучор меоянд, ки Кузнетсова К.А. ондоро ба якчанд гуруд чудо намудааст: и^тисодиёт; сиёсат; бозор; технология; вазъи ичтимой [9,с.489].
Омузиш ва тахлили холати иктисодиёти мамлакат метавонад ташаккулёбй ва таксимоти захирахои пулиро муайян намояд ва заминаи чалби бештари пасандозхоро ба низоми бонкй гузорад. Дар ин чараён бояд кимати ММД тахлил гардад. Сатхи таваррум арзёбй шавад, даромаднокии ахолй тахлил гардад ва дарачаи бекорй дакик карда шавад. Ин чо накши даромадхои ахолй низ бенихоят баланд арзёбй карда мешавад. Зеро андозаи даромаднокии ахолй ба ташаккули захирахои бонкй таъсир мерасонад ва заминаи тахкими он шуда метавонад. Нишондихандаи асосии даромаднокии ахолй музди мехнати миёна дар микёси чумхурй ба хисоб меравад. Дар Чумхурии Точикистон музди миёнаи мехнат хамасола зиёд мегардад ва ин омили ташаккулдихандаи захирахои бонкй мебошад. Агар соли 2011 музди миёнаи мехнат дар худуди Чумхурии Точикистон 506,9 сомониро ташкил дода бошад, пас ин нишондиханда дар соли 2019 ба 1357,1 сомонй расидааст, ки нисбат ба соли 2011 2,6 маротиба зиёд мебошад [2,с.9]. Соли 2022 музди миёнаи мехнат дар Чумхурии Точикистон 1858 сомониро ташкил дод, ки нисбати соли 2019 26,9 банди фоизй афзудааст [3,с.8]. Аммо, бояд кайд кард, ки дар баробари афзоиши музди миёнаи мехнат ва зиёдшавии даромади ахолй бонкхо низ бояд дар бозори пасандоз фаъол бошанд. Дар низоми бонкии Чумхурии Точикистон бонкхои тичоратии амалкунанда сиёсати муваффаки пасандозй надоранд ва хангоми коркарди стратегияи рушд ба ин самт камтар таваччух зохир менамоянд. Тараккиёти илму техника барои бонкхои тичоратй яке аз самтхои мухимми фаъолият ба шумор рафта, дар коркард ва татбики стратегияи муваффак сабаб мегардад. Коркарди махсулоти нави бонкй ва такмил додани хизматрасонихои пешниходшаванда аз чараёни рушду такомули технологияи муосир вобастагии беандоза дорад. Истифодаи технологияи бонкй метавонад харочоти бонкро кам гардонида, суръати гузаронидани амалиётхоро афзояд. Раванди истифодаи тенологияи муосири бонкй ва ба назар гирифтани он дар вакти коркарди стратегияи рушд яке аз омилхои мухим ба шумор меравад. Дар хамин замина, ахолй иштироки ахоли тораф фаъолонатар мегардад ва талаботи муштариён ба махсулоти ракамии бонкй афзоиш меёбад. Шумораи кортхои пардохтии аз чониби ташкилтхои карзй эмиссия гардида дар соли 2022 нисбат ба соли 2016 1,86 маротиба афзудааст [3,с.81]. Микдори банкоматхо низ дар ин давра афзоиш ёфтааст, ки аз рушди инфрасохтори пардохтй шаходат медихад. Соли 2016 шумораи умумии банкоматхои 685 ададро ташкил дод ва дар соли 2022 ин шумора ба 1412 адад расид, ки 2 маротиба зиёд мебошад [3,с.89]. Илова ба ин, дар давраи солхои 2019-2022 шумораи QR-рамзхо дар Чумхурии Точикистон 6 маротиба афзудааст [3,с.91]. Густаришёбии нишондихандахои микдории бозори пардохтй ва шумораи банкоматхову QR-рамзхо дар бозори хизматрасонихои бонкии Чумхурии Точикистон аз тахкими он дарак медихад ва ташкилотхои карзиро лозим меояд, ки стратегияи рушдро бо назардошти ин чараён коркард кунанд.
Хукумати Чумхурии Точикистон чихати равнаки низоми бонкй ва тахкими минбаъдаи он хамчун бахши мухимми хочагии халки мамлакат, пайваста чора меандешад. Кабули хуччатхои стратегие ба монанди "Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030", "Стратегияи сиёсати пулию карзии Чумхурии Точикистон барои солхои 2022-2025", "Стратегияи миллии фарогирии молиявии Чумхурии Точикистон барои солхои 2022-2026" аз он шаходат медихад, ки давлат дар ин самт корхои заруриро анчом дода истодааст.
Илова ба ин, яке аз самтхои хаётан мухимми бонкхои тичоратй, омузиши холати молиявй ва мавкеи ракибон дар бозор ба хисоб меравад. Дар ин чараён вазъи молиявй-иктисодии хар як субъекти дар бозор амалкунанда бояд арзёбй ва аз руи он стратегияи рушди минбаъда тахия карда шавад. Дар бозор холати демографй, даврахои хаётии махсулот ва хизматрасонихо, даромаднокии ахолй, сатхи ракобатпазирии ракибон ва дигар нишондихандахо зуд-зуд тагйир меёбанд. Аз ин ру, тахлили пайвастаи бозор ба манфиати
фаъолияти бонк мебошад. Бо назардошти таъсири омилдои гуногун ба тадия ва интихоби стратегияи бонкдои тичоратй бояд кайд кард, ки такрибан дамаи мутахассисони содаи идоракунии стратегй омилдои якхелаи мудити берунаро баррасй ва пешнидод менамоянд. Дама равишдоеро, ки мо ба таснифоти омилдои беруние, ки ба корхона ва фаъолияти он таъсир мерасонанд, омухта метавонем, ба ду намуд таксим кардан мумкин аст. Тадкикгарони менечменти стратегй омилдои мудити берунаро ба ду сатд чудо менамоянд: макро - ва микрокисодиёт. Аз чумла М.Мескон ва К.Боуман омилдои микро - ва макросатдро аз дамдигар фарк мекунанд [8,с.655]. М.Мескон зикр мекунад, ки иктисодиёт омилдои мудити беруна дар сатди макро - ва микроиктисод ба раванди стратегияи рушди бонк таъсири мустаким ва гайримустаким дорад (расми 1) [8,с.501]. Ба фикри М.Мексон омилдои зерин ба таври мустаким ба раванди интихоби стратегияи рушд дар сатди микроиктисод таъсир мерасонанд: -санаддои меъёрии дукукй; заминаи техникй-технологй; -мудити корй [8,с.463]. Аммо, лозим ба таъкид аст, ки дар ин чо М.Мексон гуруди дигари омилдое, ки дар сатди микроиктисод таъсир мерасонанд, ба назар нагирифтааст. Махсусан, омилдое аз кабили дамкории дучонибаи бонк бо муштарй; сатди саводнокии кормандони бонк; дарачаи идоракунии дохилй; сиёсати молиявй-иктисодии бонк; дамкорй бо дигар субъектони иктисодй; сиёсати ракобатй дар бозор; дарачаи саводнокии менечерони бонк ва гайра.
Расми 1
Омилдои мудити берунаи бонки тицоратй аз назари М.Мескон
ОМИЛХ.ОИ МУХ.ИТИ БЕРУНА, КИ БА РАВАНДИ ФАБОЛИЯТИ БОНКИ ТИЧ.ОРАТЙ ТАБСИР МЕРАСОНАНД
1 1
Омилдои мустакиман таъсиррасон Омилдои таъсиррасон гайримустаким
| \
Муштариён Долати рушди иктисодиёти миллй
*
Х,олати дигар рак ибо н Тадаввулоти технологй-техникй
\ \
Заминаи конунгуюрй Омилдои сиёсй
1 1
Иттифокхои касаба Омилдои ичтимой-фардангй
Сарчашма: тауияи муаллиф дар асоси [8,с.624]
Бояд кайд намуд, ки омилдои муайяннамудаи М.Мескон дорои хусусиятдои хоси худ мебошанд ва дар дар як кишвари алодида метавонанд ба таври гуногун таъсир расонанд. Яъне вобаста ба мудите, ки ташкилот, корхона ва бонк дар он амал менамояд, дар як омил таъсири гуногун мерасонад. Масалан, дар баъзе аз кишвардо омилдои сиёсй, фардангй (давлатдои китъаи Африко, Диндустон, Покистон, Афгонистон, баъзе аз давлатдои Иттидоди Давлатдои
Араб) таъсири бештар доранд, дар кишвархои дигар (Ч,опон, Чин, Кореяи Ч,анубй) омилхои технолога, иктисодй ба чараёни татбики стратегияи рушд таъсиргузор хастанд. Дар ИМА ва баъзе аз кишвархои Аврупои Fарбй бошад ба ин раванд асосан иттифокхои касаба ва органхои хокимияти махаллй бештар таъсир мерасонанд [10,с.209].
Зикр намудан ба маврид аст, ки омилхои мухити берунаро дар як сатх баррасй кардан мумкин аст, аммо арзёбй ва тахлили амики онхоро ба рох мондан барои ташкилот мушкилй пеш меорад. Аз ин ру, ба сатххо чудо намудани омилхо ба максад мувофик мебошад. Дар ин маврид бояд кайд кард, ки омилхои чугрофй аз нигохи иктисодй таъсири калидй расонида метавонанд. Алалхусус, чойгиршавии чугрофй мавкеи мухимро касб менамояд. Вобаста ба гуфтахои боло дар расми 2 омилхое, ки аз нигохи Д.Дэниелс ва Л.Радеба ба чараёни татбики стратегияи рушди ташкилот ва имкониятхои татбики он дар корхона ва бонки тичоратй таъсиргузор мебошанд, оварда шудааст [13,с.668].
Расми 2
Омилхои ба цараёни татбици стратегияи рушд таъсирбахш аз назари Д.Дэниелс
ва Л.Радеба
Сарчашма: тауияи муаллиф дар асоси [13,с.428]
Накшаи дар боло зикршуда имкон медихад, ки на танхо омилхои берунй ва дохилии ба стратегия таъсиррасон муайян карда шавад, балки тартиби асосии тахияи он муайян карда шавад. Бояд кайд намуд, ки ба мухдги макроиктисодии ташкилот таъсир расонидан бенихоят мушкил аст, агар менечмент дар он самаранок ба рох монда шуда бошад. Дар ин бобат вазъияти дохилй мусоидтар ба назар мерасад. Дар ин асос метавонем кайд намоем, ки мухити дохилии ширкат он кисми мухити умумй мебошад, ки комилан аз махорати кормандони
- 75 -
рохбарикунандаи ин ширкат вобаста аст. Дар ин замина, татбики стратегияи рушд ва ноилгардй ба хадафхои гузошташуда барои бонк бидуни мушкилй метавонад рохандозй карда шавад. Бонкхои тичоратии дар Чумхурии Точикистон амалкунанда, бояд маркетинги бонкро хамчун механизми асосии рохёбй ба бозор мавриди истифода карор диханд.
Бо назардошти самтхои болозикр фаъолият намудани бонкхои тичоратй метавонад таъсири омилхои дохилиро кохиш дихад ва муваффакияти татбики стратегияи рушдро таъмин созад.
Чй тавре ки тахкикотхо нишон доданд, ба раванди татбики стратегияи рушди бонкхои тичоратй омилхои зиёде таъсир мерасонанд ва ин омилхоро мачмуъан метавонем ба 2 гурухи асосй таксим намоем: берунй ва дохилй. Бо вучуди ин, дар байни онхо, дар шароити ноустуворй ва иктисодиёти ракамй махз омилхое мавчуданд, ки ба омилхои номуайянии мухит алокаманданд. Махз ин омилхо дар чараёни ичроиши стратегияи рушд мавкеи калидиро касб намудаанд ва арзёбии онхо ба манфиати бонк хохад буд. Мавчудияти номуайянй раванди тахияи стратегияро хеле мушкил мекунад. Бисёр моделхо ба он асос ёфтаанд, ки омилхое, ки ба карорхо таъсир мерасонанд, дакик маълуманд, аммо вокеият ба чунин муаррифй мувофикат намекунад. Ба эътибор нагирифтани номуайянй ва дуруст бахо надодани омилхо боиси талафоти зиёди иктисодй, ичтимой ва гайра мегардад. Аз ин ру, стратегияи рушд бояд хамчун санади аз хар нигох устувор ва тобовар ба тагйироти мухити дохилй ва берунии бонки тичоратй тахия карда шавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бригхем Ю., Гаспенски Л. Финансовый менеджмент / Ю. Бригхем, Л. Гаспенски. -Санкт-Петербург: Высшая школа, 2011. - 640 с.
2. Бюллетени омори бонки. 2011, №12(293). - 141 с.
3. Бюллетени омори бонки. 2022, №12(291). - 138 с.
4. Виханский, О.С. Стратегическое управление: учеб. / О.С. Виханский. - Изд. 2-е, перераб. и доп. - Москва: Гардарики, 2000. - 296 с.
5. Fаюров, F. X Тащици цанбауои назариявй - амалии фаъолияти бонщои тицоратй ва таъсири он ба рушди ицтисодиёти мамлакат / F. X. Fаюров, С. П. Одинаев // Паёми "Донишгоци миллии Тоцикистон. Бахши илмуои ицтимой-ицтисодй ва цамъиятй". -2020. - No. 10-1. - С. 30-34. - EDNNRLYQT.
6. Гаюров, Г. Х. Совершенствование и развитие банковских услуг в условиях Республики Таджикистан / Г. Х. Гаюров // Вестник Таджикского национального университета. Серия социально-экономических и общественных наук. - 2017. - № 2/2. - С. 32-35. -EDN ZXGQDL.
7. Довгань, Л.Е. Стратегическое управление: науч. пособ. / Л.Е. Довгань, Ю.В. Каранай, Л.П. Артеменко. - Киев: Центр учебной литературы, 2009. - 440 с.
8. Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. Учебник /Пер. с англ. — Москва: Дело лтд, 2010. - 701 с.
9. Кузнецова К.А. Трансформация коммерческих банков в экосистемы в контексте цифровизации экономики Российской Федерации // Научные труды Вольного экономического общества России. - 2020. - № 4. - С. 481-492.
10. Структура в кулаке: создание эффективной организации / Г. Минцберг/ Пер. с англ., под ред. Ю. Н. Каптуревского. - Санкт-Петербург: Питер, 2004. - 512 с.: ил. - (Серия «Деловой бестселлер»).
11. Стелла Г.Б. Некоторые аспекты возникновения и становления европейской банковской системы /Г.Б. Стелла//Экономика. Статистика и Информатика. - 2021. - №2.- С.23-30.
12. А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд. Стратегический менеджмент. 12-е изд./Пер. с англ. - Москва, 2006. — 928 с.
13. Дэниелс Джон Д., Радеба Ли X. Международный бизнес: внешняя среда и деловые операции /Пер. с англ., 6-е изд. — Москва: Дело,1998. — 784 с.
REFERENCES:
1. Brigham Y., Gaspenski L. Financial Management / St. Petersburg: Higher School, 2011 - 640 pp.
2. Bulletins Omori bonki 2011, No. 12 (293), - 141 pp. P. 9.
3. Bulletins Omori bonki 2022, No. 12 (291), -138 p. P. 8.
4. Vikhansky, O.S. Strategic Management: textbook. / O.S. Vikhansky. - Ed. 2nd, amended and supplimented - M. : Gardariki, 2000. - 296pp.
5. Gayurov, G. H. Study of the theoretical and practical aspects of the activity of commercial banks and its impact on the development of the country's economy/ G. H. Gayurov, S.P. Odinaev // Bulletin of the Tajik National University. Series of socio-economic and social sciences." - 2020. - No. 10-1. - P. 30-34. - EDN NRLYQT.
6. Gayurov, G. Kh. Improvement and Development of Banking Services in the Conditions of the Republic of Tajikistan / G. Kh. Gayurov // Bulletin of the Tajik National University. Series of Socio-Economic and Social Sciences. - 2017. - No. 2/2. - PP. 32-35. - EDN ZXGQDL.
J. Dovgan, L.E. Strategic Management: scientific. allowance / L.E. Dovgan, Yu. V. Karanay, L.P. Artemenko. - K.: Center for Educational Literature, 2009. - 440 pp.
S. Meskon M., Albert M., Khedouri F. Fundamentals of Management. /Trans. from English -Textbook. - M. : Delo LTD, 2010. - 701 pp.
9. Kuznetsova K.A. Transformation of Commercial Banks into Ecosystems in the Context of Digitalization of the Economy of the Russian Federation // Scientific works of the Free Economic Society of Russia. 2020. No. 4. PP. 481-492.
10. Structure in a fist: creating an effective organization / G. Mintzberg / Trans. from English edited by Yu. N. Kapturevsky. - St. Petersburg: Peter, 2004. - 512 pp. : ill. - (Business Bestseller Series).
11.Stella G.B. Some Aspects of the Emergence and Development of the European Banking System / Economics, Statistics and Informatics, No. 2, 2021. -PP.23-30.
12.A.A. Thompson, A.J. Strickland Strategic Management / 12th ed., Trans. from English - M.: 2006. - 928 pp.
13.Daniels John D., Radeba Lee H. International Business: external environment and business operations. Per. from English, 6th ed. - M. : Delo, 1998. — 784 pp.
