RUSÇADAN TÜRKÇEYE GEÇEN ALINTI SÖZCÜKLERDE ANLAMSAL EŞ DEĞERLİK Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

□ывжаы

INTERNA'nONALJCHJRNAL OF LANGUAGE, LITERATURE AND CULTURE RESEARCHES

МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ЛИНГВИСТИЧЕСКИХ. ЛИТЕРАТУРОВЕДЧЕСКИХ И КУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ

E-1SSN: 2667-4262

Atif/Citation: Bayar, A. & Dagtekin, C. (2024). Rusçadan Tûrkçeye geçen alinti sözcüklerde anlamsal e§ degerlik. Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Arapirmalan Dergisi (UDEKAD), 7 (3), 364-380. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.1475640

Aytül BAYAR" Ceren DAGTEKIN"

RUSÇADAN TÛRKÇEYE GEÇEN ALINTI SÖZCÜKLERDE ANLAMSAL E§ DEGERLÍK

ÖZET

insanoglu gegmi§ten günümüze süregelen bir etkile§im agi igerisindedir. Etkile§im esnasinda kültürler arasinda dilsel ili§kiler kurulur. Bu ili§kiler diller arasi bag kurmaya yardimci olurken ayni zamanda kar§ilikli ileti§im agisindan bazi sorunlara neden olabilir. Bu sorunlar arasinda iki farkli dilin birbirini iyi ve dogru bir §ekilde anlayamamasi, aktarmak istedigi dü§ünceyi veya konuyu aktaramamasi gösterilebilir. Toplumlar ileti§imi saglamak ve ileti§im esnasinda dogan anlamsal engelleri a§mak amaciyla birbirlerinin dilini, kültürünü, edebiyatini, tarihini ve sanatini ögrenmeye ba§lar. Bu gereksinim ile birlikte dilsel etkile§imin bir sonucu olarak diller arasinda kar§ilikli sözcük alintilari kaginilmaz olur. Bu süreg igerisinde bir dilden ba§ka bir dile gegen sözcüklerde sözcügün her iki dilde kar§iladigi anlamin birbiri ile örtü§medigi durumlarda diller arasi aktarimlarda birtakim anlamsal hatalar meydana gelebilir. Kültürler arasinda ortaya gikabilecek anlamsal sorunlarin giderilmesi ve sözcüklerdeki anlamin dogru bir §ekilde aktarilmasini saglamak igin dilsel olgulara yogunla§ilmalidir. Bu dogrultuda gali§mada Hint-Avrupa dil ailesinin Slav Dilleri grubunun Dogu Slav Dilleri alt grubundan olan Rusgadan Ural-Altay dil grubunun Altay grubundan olan Türkgeye gegen alinti sözcüklerin anlamsal ili§kilerine deginilmi§tir. iki dil arasinda alintilanan sözcüklerin kar§iladigi anlamlar ve anlamsal e§ degerlikleri incelenmi§tir. Qali§ma taranan sözlükler araciligi ile Rusgadan Türkgeye gegen 22 alinti sözcükle sinirli tutulmu§, bu sözcükler anlamsal e§ degerlik baglaminda incelenerek örnekler dahilinde agiklanmi§tir.

Anahtar kelimeler: Rus Dili, Türk Dili, Alinti Sözcük, E§ Degerlik.

SEMANTIC EQUIVALENCE IN BORROWED WORDS TRANSFERRED FROM RUSSIAN TO TURKISH

ABSTRACT

Human societies engage in continuous interaction spanning across historical epochs to the present day. Within these interactions, linguistic ties are forged between cultures, facilitating cross-cultural communication. While these linguistic connections foster inter-linguistic bonds, they also give rise to mutual communicative challenges. This phenomenon is pervasive across the spectrum of world languages. To bridge these linguistic divides, individuals embark on journeys to learn each other's languages, cultures, literature, histories, and arts, thereby facilitating effective communication and overcoming linguistic barriers. Consequently, due to the imperative of intercultural communication, the mutual borrowing of words between languages becomes inevitable. However, this process can introduce semantic disparities between the original meaning of a word in the source language and its counterpart in the target language, leading to challenges in accurately conveying intended meanings. To mitigate such challenges and ensure precision in communication, it is imperative to focus on linguistic phenomena. In this context, this paper explores the semantic relations of mutually borrowed words transferred from Russian, a member of the East Slavic Languages subgroup within the Slavic Languages group of the Indo-European language family, to Turkish, belonging to the Altaic group within the Ural-Altaic language family. The study examines the semantic equivalences and contextual nuances of borrowed words between the two languages. The study was limited to 22 borrowed words transferred from Russian to Turkish through the scanned dictionaries, and these words were examined in the context of semantic equivalence and explained with examples.

Keywords: Russian Language, Turkish Language, Borrowed Words, Semantic Equivalence.

* Sorumlu Yazar, Dr. Ogr. Uyesi, Agri Ibrahim Qegen Universitesi, Fen Edebiyat Fakultesi, Rus Dili ve Edebiyati Bolumu, Agri/TUrkiye. E-posta: aerdogan.agri.edu.tr / Corresponding Author, Assist. Prof., Agri Ibrahim Qegen University, Faculty of Letters and Science, Department of Russian Language and Literature, Agri/TUrkiye. E-Mail: aerdogan.agri.edu.tr

** Yuksek Lisans Ogrencisi, Agri Ibrahim Qegen Universitesi, Lisansustu Egitim Enstitusu, Rus Dili ve Edebiyati Anabilim Dali, Agri/TUrkiye. E-posta: cern.dagtkn96@gmail.com / Graduate Student, Agri ibrahim Qegen University, Institute of Graduate Education, Department of Russian Language and Literature, Agri/Turkey. E-mail: cern.dagtkn96@gmail.com

Makale Bilgisi (Article Info): Arajtirma makalesi / Research Article, Makale Gelij Tarihi (Received): 29.04.2024, Makale Kabul Tarihi (Accepted): 24.09.2024

Giri§

Rus9a ve Türk9e ge9mi§ten günümüze etkile§imini sürdüren iki dildir. Her iki dilin birbiriyle olan ili§kisinin kesin bir tarihi bulunmamakla birlikte Rus Türkolog ve dilbilimci N. Baskakov (1985, s. 5) diller arasindaki tarihsel ili§ki sürecini be§ döneme ayirir:

1. VIII. yüzyila kadar olan dönem (Kiev Rusya'si kurulmadan önceki dönem): Bu dönemde Eski Rus dilinin Hun, Avar, Hazar, Bulgar, Sabir ve diger Türk boylari arasindaki kar§ilikli ili§kilerin Dogu Avrupa'da Slav boylari ile yakin temasta bulunmasidir. Bu süre9te Ruslar ve Türkler ticari, ekonomi ve barinma konularinda ili§ki i9erisinde olmu§lardir.

2. IX - XII yüzyil arasi dönem (Kiev Rusya'sinin kurulmasi): Bu dönemde Ruslar Oguz ve Kip9ak boylari ile ili§ki i9erisinde bulunmu§lardir. Kiev Rusya'sinin geli§im gösterdigi bir dönemdir. Bu esnada Ruslar, Türk Pe9enekleri ve Oguz boylari arasinda siki bir ili§ki olu§mu§tur. Bu dönemde özellikle Mogol istilasindan sonra Rus9aya bir9ok sözcük ge9mi§tir.

3. XIII - XV yüzyil arasi dönem (Mogol istilasindan sonraki dönem): Bu dönem eski Rus beyliklerinin Altin Ordunun yasalliginda bulundugu ve eski Rus dilinin ise Altin Ordunun yönetimindeki Türk Kip9ak leh9elerinin etkisi altinda kaldigi süreyi kapsar. Bu dönemde Türk leh9eleri araciligi ile Arap9adan ve Fars9adan sözcükler alintilanmi§tir. Ayrica Slav leh9elerine alt tabaka dillerinden olan Sanskrit9eden, £inceden, Tibet9eden, Toharcadan ve Sogdcadan sözcükler nüfuz etmi§tir.

4. ve 5. dönemler ise Ekim Devriminden sonraki süreci kapsar. Ekim Devriminin meydana gelmesi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birliginin kurulmasi ile birlikte birbirinden farkli toplumlar ili§ki kurmaya ba§lami§tir. Bu ili§ki ile birlikte diller arasinda kar§ilikli sahiplenme ve zenginle§me ger9ekle§mi§tir. Bu zenginle§menin i9erisinde Türklerin 9ogunlukta olmasi Ruslarin Türklerle olan ili§kilerine katki saglami§tir. Bunun sonucunda da iki dil arasinda kar§ilikli olarak sözcükler bir dilden digerine ge9er.

Rus ve Türk toplumlari arasinda kültürel ve cografi farkliliklar bulunmasina ragmen ticari, ekonomi, yerle§im gibi nedenlerden dolayi birbirlerini etkiledikleri görülür. Diller arasindaki ileti§im ile birlikte kültürel farkliliklara sahip olan Rus9a ve Türk9e arasinda kayna§malar meydana gelir. Baskakov'un dönemsel ifadelerine bakildiginda Ruslar Hun, Avar, Hazar, Bulgar, Sabir, Slav, Oguz ve Kip9ak boylari ile ili§kiler kurarak bu toplumlar ile kar§ilikli bir geli§im gösterir. Bu geli§im süreci dilsel zenginligi de beraberinde getirir. Ruslar etkile§im kurdugu Türk boylarindan aldigi sözcükleri kendi ana dilinde kullanarak Türk toplumu ile olan baglarinin varligini kanitlar. Örnegin; aga-aea (§anskiy, 1963: 38), divan-öuean (§anskiy, 1973: 112), namaz-HaMa3 (§apo§nikov, 2010: 566) sözcükleri dilsel etkile§imin bir sonucu olarak Türk9eden Rus9aya ge9mi§ alinti sözcükledir. Ruslarin Türkler ile olan bu bagi diller arasi alinti sözcükleri ilgi 9ekici bir konu haline getirir ve dilbilimcileri ara§tirma yapmaya te§vik eder.

Toplumlar birbiri ile ili§ki kurmadan ya§amini sürdüremez. Siyasal, ekonomik, sanatsal, tarihsel, kültürel ve ticari a9idan birbirini tanima firsati bulan ve ileti§im kuran toplumlarin dilsel etkile§imleri de ka9inilmaz olur. Etkile§imin bir sonucu olarak iki dil arasinda kar§ilikli ge9i§lerin olmasi dogal bir durumdur. Rus9adan Türk9eye ge9en alinti sözcükler de bu durumun en güzel göstergesidir. Diller arasindaki sözcük ge9i§leri sirasinda dilin kendine has özelliklerine bagli olarak bazi sözcüklerde yapisal ve anlamsal birtakim degi§ikliklerin meydana gelmesi sonucunda Türk9eye ge9en alintilarin Rus9adaki kullanimiyla tamamen ayni kaldigi söylenemez. Bir dilden

diger bir dile geçen sözcükler kendi anlamini korumasinin yani sira bunlardan bazilari temel anlamini yitirerek yeni anlam veya anlamlara bürünebilir. Buradan hareketle çaliçmada Rusçadan Tûrkçeye geçen 22 alinti sözcügün anlamsal eçdegerlik açisindan teyit edilmesi, örnekler ile desteklenmesi ve bu karmaçikliga bir açiklik getirilmesi amaçlanmi§tir. Bu amaç dogrultusunda çaliçmada faydalanilan materyaller Rusça ve Tûrkçe kaynaklardan olup elde edilen bilgiler detayli bir §ekilde taranmi§ ve yapilan incelemeler sonucunda bu çaliçma için gerekli olan bilgiler toplanmi§tir. Çaliçmada elde edilen bilgilerin ôlçûlebilmesine ve degerlendirilebilmesine yönelik olan nicel araçtirma yöntemlerinden tarama araçtirmasi yapilmi§tir. Bu yöntem konunun belirlenmesinden sonra yapilan yayin taramasini kapsayan bir analizdir. Araçtirma dogrultusunda konunun açik bir çekilde detaylandirilmasi amaciyla yazilan kitap, tez, makale, bildiri, sözlük gibi çaliçmalardan veriler toplanmi§tir. Elde edilen veriler sonucunda konu açikliga kavuçturulmaya çali§ilmi§tir. Bu esnada betimleme, çeviri, analiz, kar§ila§tirmali inceleme yöntemleri temel alinmiçtir. Rusçadan Tûrkçeye geçen 22 alinti sözcük belirlenmiç, bu sözcüklerin anlamsal e§ degerlikleri ortaya konmaya çali§ilmi§tir. Yapilan araçtirma yöntemi ile bilimde süreklilik saglanmasi hedeflenmiçtir (Büyüköztürk ve dig., 2014, s. 177; Yazicioglu & Erdogan, 2007, s. 295). Çaliçma baglaminda örnekleme grubu için her iki dil çiftinde anlamsal açidan e§ deger olan alintilarin seçilmesi amaçlanmi§tir. 22 sözcükle sinirli tutulan Rusçadan TCrkçeye geçen alintilar e§ degerlik iliçkileri dogrultusunda incelendikten sonra elde edilen veriler ortaya konmuçtur. Çaliçmada Milli Egitim Bakanligi'na ait (1995-1996) "Örnekleriyle Türkçe Sözlük", Çagbayir (2007) "Ötüken Türkçe Sözlük", Karaagaç (2015) "Turkçemn Alintilar Sözlügü", Uçakov (19351940) "Tolkoviy slovar russkogo yazika- Büyük Rus dili sözlügü" (Толковый словарь русского языка), Fasmer (1987) "Etimologiçeskiy slovar russkogo yazika- Rus dilinin etimoloji sözlügü" (Этимологический словарь русского языка), Çapoçnikov (2010) "Etimologiçeskiy slovar sovremennogo russkogo yazika- Çagdaç rus dilinin etimoloji sözlügü" (Этимологический словарь современного русского языка), Çanskiy, ivanov, Çanskaya (1971) "Kratkiy etimologiçeskiy slovar russkogo yazika- Rus dilinin kisa etimoloji sözlügü" (Краткий этимологический словарь русского языка), Çudinov (1894) "Slovar inostrannih slov, vo§ed§ih v sostav russkogo yazika- Rus dilinde yer alan yabanci kelimeler sözlügü" (Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка), Mihelson (1866) "30000 inostrannih slov, vo§ed§ih v upotrebleniye v russkiy yazik, s obyasneniyem ih korney- Köklerinin açiklamasiyla birlikte Rus dilinde kullanima giren 30.000 yabanci sözcük" (30000 иностранных слов, вошедших в употребление в русский язык, с объяснением их корней), Krilov (2005) "Etimologiçeskiy slovar russkogo yazika- Rus dilinin etimoloji sözlügü" (Этимологический словарь русского языка), Ojegov, Çvedova (1949) "Tolkoviy slovar russkogo yazika- Büyük Rus dili sözlügü" (Толковый словарь русского языка) gibi sözcüklerin etimolojisini de inceleyen sözlükler taranmiç, Rusçadan TCrkçeye geçen 22 alinti sözcük tespit edilmi§tir. Sözlükler yardimi ile tespit edilen bu sözcüklerin kökenleri ve karçiladigi anlamlar incelenmi§, sözcükler arasindaki anlam farkliliklari ve benzerlikleri irdelenmi§tir. Alinti sözcükler anlamsal iliçkileri çerçevesinde tablolar halinde gösterilerek açiklanmiçtir.

1. Alinti Sözcükler

insanoglunun en temel ihtiyaçlarinin baçinda iletiçim gelir. Dogdugu andan itibaren iletiçim halinde olan insanlar birbirinden farkli toplumlarin oluçmasini saglar. Günay Karaagaç toplum hayatini farkli milletlerden olan insanlarin kendilerine ait bilgi ve birikimlerini aktardigi bir sistem olarak ifade eder (Karaagaç, 2009, s. 137'den akt. Karaca, 2012, s. 2060). insanlar arasindaki

iletiçimi saglayan temel unsur ise sözcüklerdir. Sözcükler bir dilin temel dayanagi olan onu zenginleçtiren ve iletiçimi saglayan birer simge olarak nitelendirilir. Sözcüklerin iletiçimi saglamasinin diçinda nesneleri adlandirma görevi de bulunur. Her göstergenin bir göndergesi mevcuttur. Ancak nesneleri ve kavramlari karçilayan göstergeler anlamsal veya biçimsel degiçikliklere ugrar. Bu durumun ortaya çikmasinin temel sebebi diller arasindaki iliçkilerin siklaçmasidir. Bunun sonucunda alici dil ile verici dil arasinda karçilikli olarak kültürel ve anlamsal geçiçler meydana gelir. Bir dilden diger bir dile geçen ve o dilde de kullanimi bulunan bu tür sözcüklere alinti sözcük denir. Diller arasindaki alintilama sadece bir sözcügün alinmasi olarak degerlendirilemez. Çünkü farkli bir dilden sözcüklerin yani sira ekler, sesler, biçimsel yapilar, söz dizim çekilleri ve anlamsal etkileçimler gibi dilin daha birçok farkli düzeyinde geçi§ meydana gelir (Budu, 2018, s. 267; Tervala & Tolvanen, 2006, s. 10). Bu geçi§ sürecinde yeni sözcükler ve anlamlarin kazandirilmasi önemli bir noktadir. Ancak alinan her sözcügün dil içerisinde benimsenmesi gibi bir zorunluluk söz konusu degildir. Alintilanan sözcük o dilde kullanilabilir, fakat dil içerisinde benimsenen bir sözcük olmayabilir. Sözcüge bakildiginda bunun aslinda dile has bir sözcük olmadigi fark edilir (Yumruta§, 2023, s. 37).

Ba§ka bir dilden alintilanan ve dil içerisinde kullanilan sözcükler O. Visoçina'ya göre (2002, s. 29) Rusçada dört ba§lik altinda incelenir:

1. Sözcüksel alintilar: Bir dilin diger bir dilden biçimsel ve içerik olarak aldigi sözcüklerdir. Örnegin; Rusça балалайка (balalayka) sözcügü TCrkçeye geçerken biçimsel açidan hiçbir degiçiklige ugramadan ve Rusçada karçiladigi "üçgen çeklinde üç telli Rus halk müzik aleti" (Çapoçnikov, 2010, s. 43) anlamini Türkçede de muhafaza eder.

2. Anlamsal alintilar: Bir dilden diger bir dile geçen sözcügün dil içerisinde yeni bir anlam kazanmasidir. Örnegin; Rusçadan TCrkçeye geçen мазот (mazot) sözcügü Rusçada "gazyagi petrolü damitildiktan sonra elde edilen petrol kalintilari, mazot veya motorin, benzin ve gazolin; yanici yag/akaryakit" (Uçakov, 1938, s. 118) anlamina gelir iken ayni sözcük Türkçede Rusçadaki anlamina ek olarak "içki, sigara, uyuçturucu vb." (TDK, 2019, s. 1640) anlamini da kazanir.

3. Yazili ve sözlü olarak yapilan alintilar : Bir dilin diger bir dilden yazili ve sözlü olarak alintiladigi yeni anlamli sözcüklerdir. Örnegin; Rusçada "1. içi kömürle doldurulmuç su kaynatmak için kullanilan metal kap. 2. Çay içme." (Uçakov, 1940, s. 30) anlamlarina gelen самовар (semaver) sözcügü her iki dilde yazili ve sözlü olarak kullanilir.

4. Biçimsel alintilar: Yeni sözcükler oluçturmak amaciyla diger bir dilden alinan biçimsel alintilardir.

Visoçina tarafindan yapilan alinti sözcük siniflandirmasi diçinda farkli alinti türleri olabilir. Bu durum alintilanan sözcüge ve her iki dilin birbiri ile olan etkileçimine bagli olarak degiçiklik gösterir.

Alintilanan her sözcük anlamsal zenginlik ile birlikte dilin bir unsuru haline gelir. Alinan sözcük verici dilin dilbilgisel özelliklerini kaybederek alici dilin dilbilgisel özelliklerine göre yeniden çekillenerek o dilde kullanilir (Günay, 2007, s. 47). Örnegin; Rusça cinsiyet kategorisi bulunan ve sözcüklerin bu kategoriye uygun çekilde çekime girdigi bir dildir. TCrkçede ise sözcüksel açidan herhangi bir cins ayrimi söz konusu degildir. Bu nedenle alintilanan her sözcük dilin dilbilgisel özelliklerine uyum saglar ve bu özelliklere göre çekillenir (Tervala & Tolvanen, 2006, s. 8). TCrkçeye alinti yoluyla dâhil olan sözcükler TCrkçenin gramer yapisinin bir parçasi

haline gelir. Rusçada belli bir cinsi ifade eden sözcük TCrkçeye geçtiginde kendi dilbilgisel özelliklerini kaybeder ve TCrkçenin dilbilgisel özelliklerine uyum saglayarak kullanilir (Ahundova, 2016, s. 208). Rusçadan yapilan alintilarda sözcügün verici dilin dilbilgisel özellikleriyle alici dile geçmesinin mümkün olmadigi, alici dilin dilbilgisel özelliklerine uyum saglamasi gerektigi sonucuna varmak dogru olacaktir. Örnegin; шапш-çapka sözcügü ele alinacak olursa, TCrkçede §apka sözcügünde sayisal veri olarak; iki §apka, be§ §apka ifadelerinde görüldügü gibi sayisal arti§ ile beraber herhangi bir degiçiklik meydana gelmez, ancak Rusçada bu durum degiçir. Çünkü Rusçada adlar sayisal veri açisindan adet sayisina göre degiçiklige ugrar. Bu durumda Rusçadaki karçiligi ise две шапки [dve §apki] ve пять шапок [pyat' §apok] çeklinde olacaktir. Rusçadan TCrkçeye geçen шапка-§apka sözcügü Rusçadaki dilbilgisel özelligini Türkçede muhafaza etmez ve TCrkçenin dilbilgisel özelliklerine göre çekillenir.

2. Sözcüklerde Eç Degerlik

Latince kökenli bir sözcük olan ve e§ deger anlamini ifade eden aequivalens sözcügünden gelen e§ degerlik, kavram anlami itibariyle ses bilgisel, biçimsel ve anlamsal açidan birbirine denk olan sözcükleri karçilar. Türk Dil Kurumu [TDK]'ye göre e§ degerlik, degerleri özde§ olan birbirine muadil olarak ifade edilen bir terimdir (TDK, 2011, s. 822). Yapilan açiklamaya bakildiginda e§ degerlikle nitelendirilen sözcüklerin karçiladigi kavram dizgesinin ayni olmasi gerektigi görülür. Bu noktada sözcüklerin e§ deger olma durumunda "kavram alani" önemlidir. Çünkü bir dildeki sözcügün diger bir dildeki sözcük ile e§ olmasi için kavramsal alan bakimindan sözcügün karçiladigi anlam baglaminda benzerlik göstermesi gerekir. Kavramsal benzerlik gösteren sözcükler e§ deger olarak ifade edilir (Alkan, 2012, s. 673).

Benzer gösterene sahip e§ deger sözcükler arasinda anlamsal bir iliçkinin varligindan söz etmek mümkündür. Bu durumda göstereni ayni olan e§ deger sözcüklerin karçiladigi kavram alani birbirine denktir. Anlamsal açidan bir benzerlige sahip olan sözcükler biçimsel, ses bilgisel ve anlamsal olarak birbirini tamamlar (Ugurlu, 2012, s. 218; Tören, 2022, s. 1292). Buna bagli olarak e§ degerlik ö^ütü ^ maddede degerlendirilebilir: 1) Biçimsel e§ degerlik, 2) Ses bilgisel e§ degerlik, 3) Anlamsal e§ degerlik. Biçimsel e§ degerlikte sözcükler morfolojik açidan birbirine denk iken ses bilgisel e§ degerlikte sözcükler fonetik açidan birbirine denkligi yansitir. Anlamsal e§ degerlikte ise sözcüklerin karçiladigi ileti dizgesi tamamen birbiri ile ayni olan sözcükleri ifade eder.

Sözcüklerdeki anlamsal benzerlik "tam veya bütünsel benzerlik" ve "yari veya kabul edilebilir benzerlik" olarak iki gruba ayrilir. Tam veya bütünsel benzerlik iki dil arasindaki sözcügün biçim, telaffuz ve anlam bakimindan birebir örtü§tügü durumdur. Her iki dilde de e§it olan gösterenin ayni göndergeleri karçilamasi gerekir. Anlamca bütünsel bir benzerlik gösteren bu sözcükler tam e§ deger olarak ifade edilir. Yari veya kabul edilebilir benzerlik ise bir dil ile baçka bir dil arasindaki sözcügün anlamsal bakimdan en az bir anlaminin benzerlik göstermesi durumudur. Sözcükler arasinda anlamsal olarak kismi bir denklik söz konusudur. Anlamca kismi bir benzerlik gösteren bu sözcükler yari e§ deger olarak nitelendirilir (Keskin, 1998, s. 239; Ugurlu, 2012, s. 218). Anlamca denk olan e§ deger sözcüklerdeki önemli nokta sözcüklerin karçiladigi anlamdir. Sesletim açisindan ayni olan sözcükleri e§ deger olarak nitelendirmek için anlamsal bir incelemenin yapilmasi gerekir. Yapilan inceleme sonucunda anlamsal olarak benzerlik gösteren sözcükler e§ deger sinifina dâhil edilir.

Anlamsal açidan benzerlik gösteren es deger sözcükler arastirmacilar tarafindan çesitli sekillerde ifade edilmistir. Ahmet Karadogan (2004, s. 25) es degerligi ortaya koyarken es degerlik olma durumunu sadece sözcüksel olarak ele almaz, ayni zamanda sözcüklerdeki anlamsal benzesimi ekler ve yapilar üzerinden de degerlendirir. Karadogan, es deger sözcüklerdeki anlamsal denkligin eklerde de olabilecegini öne sürer. Bu düsünceden yola çikilarak es degerligin sadece sözcüksel degil, ayni zamanda yapisal olarak da ele alindigi görülür. Mustafa Ugurlu (2012, s. 218) es degerligi bir dil ile bir baska dil arasinda benzer gösterene sahip olan sözcüklerin anlamsal açidan benzerlik göstermesi seklinde açiklar. Ugurlu, morfolojik benzerlik gösteren sözcüklerdeki anlamin da birbiri ile denk olmasinin gerekli oldugunu savunur. Günay Karaagaç'a göre (2013, s. 375) ise es degerlik, yazilis ve telaffuz bakimindan ayni olan göstergelerin anlamsal olarak da örtüsmesidir. Arastirmacilar tarafindan yapilan açiklamalardan gösterenlerin benzer gösterilenlere sahip oldugu noktada es degerlik teriminden bahsetmenin mümkün oldugu anlasilir.

Örnegin;

Балалайка: Ûçgen seklinde ^ telli Rus halk müzik aleti (Çaposnikov, 2010, s. 43).

Balalayka: Ûç köseli, üç teli olan Rus çalgisi/Rus halk sazi (TDK, 2011, s. 242). Rusçada ve TCrkçede benzer göndergeye sahip göstergeler olan балалайка-balalayka sözcükleri tam es deger sözcüklerdir. Sözcükler anlamsal açidan incelendiginde her iki dilde de kullanilan sözcükler arasinda anlamsal bir denklik oldugu görülür. Göstergelerin anlamsal açidan bir benzerlik göstermesi sözcügün es deger oldugunu kanitlar.

2.1 Alinti Sözcüklerde Anlamsal E$ Degerlik

Diller arasi etkilesim sonucu bir dilden diger bir dile geçen sözcügün sahip oldugu anlama bakilmalidir. Çünkü sözcügün ait oldugu dilde karsiladigi anlami diger dilde korumasi gibi bir zorunluluk söz konusu degildir. Ancak verici dildeki anlamini koruyan ve dildeki anlamina ek olarak alici dilde yeni anlamlara bürünen sözcükler de mevcuttur. Örnek olarak Rusçadan TCrkçeye geçen ve TCrkçede Rusçadan farkli anlamlari ifade eden boyar, vatka, mazot, çar, çapka gibi sözcükler verilebilir. Çalismanin temelini olusturan Rusçadan Türkiye Trn-kçesine geçen ve sayisal olarak sinirli tutulan 22 alinti sözcük biçimsel özellikleri temel alinmadan anlamsal es degerlikleri baglaminda incelenecektir. Bu dogrultuda bir dilden digerine geçen sözcüklerin karsiladigi anlam veya anlamlara bakilarak anlamsal es degerlikleri irdelenecek, analiz sonucunda alinti sözcükler tablolar halinde verilerek örnekler ile desteklenecektir.

3. Rusçadan T^kçeye Geçen Alinti Sözcükler

Tablo 3.1. Rusçadan Tûrkçeye anlam kaybina ugramadan geçen alinti sözcükler

Rusçadan TCrkçeye Geçen Alinti Sözcük Sözcügün Rusça Anlami Sözcügün TCrkçe Anlami

Балалайка-1* Balalayka Ûçgen seklinde ûç telli Rus halk müzik aleti (Çaposnikov, 2010, s. 4З). Ûç köseli, Uç teli olan Rus çalgisi/Rus halk sazi (TDK, 2G11, s. 242).

Örnek cümle: R. Праздная дворня сидит у ворот; там слышатся веселые голоса, хохот, балалайка... (Goncarov, 1859, s. 119). Türkce Cevirisi: Avlak hizmetli karnnin önünde oturuvor; orada neseli sesler, kahkahalar, balalavka duvuluvor... T. ...Sürücü, polisin ceza vazdisi sirada balalavka adli enstrümanini eline alarak sarki söyledi. O anlar sosval medyadayogun ilgi gördü. Olay, Rusya'nin baqkentiMoskova'da meydanageldi... (Milliyet, 11 Kasim 2019).

Бричкa/Брычкa 7 Briçka/Briçka iki tekerlekli binek araba (Krilov, 2005, s. 45). Üstü kapali, kisin kizak olarak kullanilan tek atli, yayli hafif araba, Rus gezi arabasi (TDK, 2019, s. 400).

Ornek cümle: R. По мере того как бричка близилась к крыльцу, глаза его делались веселее... (Gogol, 1842, s. 9). Türkce Cevirisi: Binek arabasi perona vaklastikca gozleri daha neseli bir hale geldi... T. Ambardaki asir yükleri bricka yardimi ile pazara gdtürdük.

Вотга-* Votka Alkollü içecek (Sanskiy, 1971, s. 87). Tahil tanelerinin damitilmasiyla elde edilen alkollü içki (TDK, 2011, s. 2490).

Örnek cümle: R. Напитки состояли: квас, кислы щи, пиво и разные меды. Из простова вина сделанная вотка, вины: церковное, то есть красное ординарное вино... (Çerbatov, 1908, s. 12). Tûrkçe Çevirisi : içecekler kvas, eksi lahana corbasi, bira ve cesitli ballardan olusuvordu. Sade saraptan vapilan votka kilisedeki tatli kirmizi bir saraptir... T. Bir agaç sürüsünün üstünden Çok agaçli bir agaç sürüsünün üstünden Kesilmi§ limon dilimleri gibi dü§üyor güne§ Votka bardagimin içine Benim olmayan bir sevinç duyuyorum (Edip Cansever, Uçurum §iiri).

KanycKa/Kanycra-* Kapuska/kapusta Lahana i.Etle pisirilmis lahana yemegi (TDK, 2011, s. 1312). 2. Lahana (Çagbayir, 2007, s. 3006).

Ornek cumle: R. Он не знал того чувства перемены, которое она испытывала после того, как ей дома иногда хотелось капусты с квасом или конфет... (Tolstoy, 1934, s. 59). Turkce Cevirisi: Evde bazen cani kvasli kapusta veva seker istedikten sonra hissettigi bu degisim duvgusunu bilmiyordu... T. Iftar yemeginde kapusta yemegini gorunce istahim kabardi.

Колхоз-1* Kolhoz Köylülerin ortak çalistigi kolektif tarim (Ojegov, 1949). Rusya'da köylülerin ortak olarak çalistiklari tarim isletmesi, tarim üretim kooperatifi (TDK, 2011, s. 1463).

Örnek cümle: R. Сапоги бы надела и в колхоз со мной (Dudintsev, 1988, s. 290). Tûrkçe Çevirisi: Çizmelerimi kolektif tarimda da giyerdim. T. Balaban, sosyalist tarim sisteminde uygulanan "Kolhoz ve Sovhoz" deneyiminden bahsediyor. Bu iki farkli modelin, bûyûk toprak sahiplerine alternatif olarak, Sovyet rejiminin getirdigi, "topragin tümünün köylüler tarafindan kolektif bir §ekilde i§lendigi, ûrûnûn birlikte hasat edildigi sistemin adi " oldugunu anlatiyor ve Tûrkiye 'nin ihtiyaci olan §eyin bu oldugunu dü§ündügünü söylüyor (Duvar, 16 Kasim 2020).

Мaтрёшкa 'Matruska Orta kisimda birbirinden ayrilan yari oval ahsap boyali iç içe olan bebekler (Saposnikov, 2010, s. 500). Özellikle Rusya'dan dünyaya yayilan, tahtadan yapilmis iç içe bebeklerden olusan süs esyasi (TDK, 2019, s. 1636).

Örnek cümle: R. Это как матрёшка: может быть внутри ещё одна... (Sonn, 2013, s. 33). Türkce Cevirisi: Bu matruska gibi: icinde bir tane daha olabilir... T. TRT 1'deyayinlanan 'Kalk Gidelim' dizisinde oynayan Asli Omag, önceki ak§am Galatasaray Spor Kulübü'nde sahneye cikti. Omag, kendisini dinlemeye gidenlere keyifli anlar ya§atti. Sahne öncesi sorulari cevaplayan Omag, "Her katmanimda ayri bir yetenek var, matruska gibiyim (Sabah, 14 Agustos 2018).

Печь-1'Peç Odun veya baska yanici bir madde ile yakilan ve odanin isinmasini saglayan tas veya metal yapi (Usakov, 1939, s. 252). Rus mimarisinde odalari isitmak için yapilan firin tarzi ocak (TDK, 2011, s. 1905).

Örnek cümle: R. Справа - малюсенькая глинобитная печь с подом (Çerkasov, 1966, s. 102). Tûrkçe Çevirisi: Sagda ufak ve kerpiçten olan bir ocak var. T. Çok ûsûyen çocuk peç ile isinan odaya girdi.

Погром * Pogrom 1. Yikim, bozguna ugratma. 2. Hükümet ve egemen siniflar tarafindan düzenlenen gerici-soven eylemde, mülk soygunlarinin, yikimin ve Soykmm (Bir insan toplulugunu ulusal, dinsel vb. sebeplerle yok etme; jenosit, genosit, pogrom.) (TDK, 2019, s. 1935).

cinayetlerin oldugu insan toplulugunun katliami (Uçakov, 1939, s. 352)._

Örnek cümle:

R. Только дай толчок- и начнётся погром (Soljenitsin, 2010, s. 42). Tûrkçe Çevirisi: Sadece biraz ittir, vikim baçlayacak.

T. 6-7 Eylül pogromu cezasizlik ve hesap vermeme kültürünün hakim oldugu necip ülkemizde daha sonra tezgahlanacak olan Mara§, Malatya, Çorum ve Sivas gibi kanli katliamlarin ilham kaynagi ve öncüsü oldu (Duvar, 10 Eylül 2021)._

Самовар-* Semaver

1. içi kömürle doldurulmuç su kaynatmak için kullanilan metal kap. 2. Çay içme (Uçakov, 1940, s. 30)._

Özellikle çay demlemekte kullanilan, içinde kömür yakacak ocagi bulunan, elektrikle de çaliçabilen, bakir, pirinç vb. metallerden yapilmiç musluklu kap (TDK, 2011, s. 2063)._

Örnek cümle:

R. Самовар, вероятно, уже закипел (Nekrasov, 1968, s. 51). Tûrkçe Çevirisi: Muhtemelen semaver kaynamiçtir.

T. Sabahleyin Ali'nin bir semaver, bir de fabrikanin önünde bekleyen salep gûgûmû hoçuna giderdi (Abasiyanik, 2002, s. 9)._

Санки/Сани/Занка" Zanka/Zanga

Kizak ile ayni anlamda. iki atli kizak (Uçakov, 1940, s. 47).

Rus. sanki. Atla çekilen kizak (Tietze, 2019, 478). iki atli kizak (TDK, 2011, s. 2643).

Örnek cümle:

R. Он катался на санках на берегу реки... (Lari, 2018, s. 17). Tûrkçe Çevirisi: Nehrin kiyisinda kizak ile kayiyordu...

T. Fatma zanka ile kaymayi çok seviyor._

Совхоз Sovhoz

Sosyalist Devlet Tarim içletmesi (Uçakov, 1940, s. 347)._

Sovyetler Birligi'nde devlet eliyle yönetilen tarim içletmesi (TDK, 2011, s. 2145)._

Örnek cümle:

R. Совхоз выделяет квартиры для работников (Rasputin, 2018, s. 10). Tûrkçe Çevirisi: Devlet tarim isletmesi çaliçanlar için daire ayiriyor.

T. Balaban, sosyalist tarim sisteminde uygulanan "Kolhoz ve Sovhoz" deneyiminden bahsediyor. Bu iki farkli modelin, büyük toprak sahiplerine alternatif olarak, Sovyet rejiminin getirdigi, "topragin tümünün köylüler tarafindan kolektif bir çekilde içlendigi, ûrûnûn birlikte hasat edildigi sistemin adi " oldugunu anlatiyor ve Tûrkiye 'nin ihtiyaci olan çeyin bu oldugunu dûçûndûgûnû söylüyor fDuvar, 16 Kasim 2020)._

s

Rusçadan TCrkçeye geçen bu alintilar TCrkçede herhangi bir anlam daralmasina veya geniçlemesine ugramayan anlamsal açidan birbiri ile tam e§ deger olan sözcüklerdir. Bu sözcükler TCrkçede Rusçadaki karçiladigi anlam veya anlamlarini kaybetmemiç, birebir korumuçtur. Ancak матрёшка-matru^ka, самовар-semaver sözcükleri TCrkçeye geçiçinde biçimsel degiçiklige ugramiçtir. Biçimsel olarak degiçen bu sözcükler anlamsal olarak hiçbir degiçiklige ugramaz. Rusçadan TCrkçeye geçen "zanka" (занка) sözcügü Rusçada "sani" (санки/сани) sözcügünden gelmektedir. "Sani" (санки/сани) sözcügü de "zanka" (занка) sözcügü gibi kizak anlaminda kullanilir. Örnek cümleler üzerinden de analiz edilen alinti sözcükler çeviri sirasinda anlamsal karmaçikligin önüne geçilmesi amaciyla cümlenin içerdigi anlami verecek çekilde aktarilmiçtir. Balalayka, briçka, kapusta, kolhoz, matruçka, peç, pogrom, semaver, sovhoz, votka, zanka alintilari Rusçada oldugu gibi TCrkçede de tek yönlü anlama sahip ve her iki dil arasinda anlamsal açidan tam e§ deger sözcüklerdir.

Tablo 3.2. Rusçadan T^kçeye anlam kaybina ugrayarak geçen alinti sözcükler

Rusçadan Tûrkçeye Geçen Alinti Sözcük Sözcügün Rusça Anlami Sözcügün TCrkçe Anlami

Коса-* Kosa 1. Kiyidan uzanan uzun, dar, düz veya düijük kara parçasi. 2. Otlari biçmek için kullanilan bir tarafi bilenmiç kavisli ve uzun biçakli tarim aleti, orak. 3. Örgülü saç (Uçakov, 1935, s. 1481). Bir tür uzun sapli orak (TDK, 2011, s. 1487).

Örnek cümle:

R. Роса косу точит... (Aleksandrov, 2016, s. 44). Türkqe Çevirisi: Rosa oragi biliyor...

T. Çiftçi ekinleri biçmek için yeni bir kosa orak satin aldi.

Мужик *Mujik

1. Rus köylüsü. 2. Erkek, koca, es, adam (Usakov, 1938, s. 274).

Rus köylüsü (TDK, 2011, s. 1707).

Örnek cümle:

R. Он знал народ, как знали его помещики, то есть он знал каждого мужика своей деревни и у каждого мужика знал каждую корову и чуть не каждый лишний карбованец в мужицкой мошне. (Korolenko, 1978, s. 65).

Türkge Çevirisi: Toprak sahiplerinin onu tanidigi gibi o da insanlari taniyordu, yani köyündeki her kövlüvü taniyordu ve her bir köylünün inegini ve köylünün çantasindaki neredeyse fazladan olan tüm parayi biliyordu.

T. Rus mujik Vasili ilin'den hayat dersleri: "Sadece açgözlüler para biriktirir! (Türkrus, 18 Eylül 2013)._

Тройка-* Troyka

1. Ûç rakami. 2. "Yeterli" derecedeki okul notu. 3. Ûç at kosulu kizak veya araba. 4. Ceket, pantolon (veya ceket, etek) ve yelekten olusan elbise (Saposnikov, 2010, s. 430).

1.Rusya'da kullanilan, ^ atla çekilen kizak veya araba. 2. ÛçM (TDK, 2019, s. 2383).

Örnek cümle:

R. Через десять минут вошла вторая тройка... (Udoviçenko, 2014, s. 8). Türkge Çevirisi: On dakika sonra ikinci üc kosulu at içeri girdi...

T. Bütün çarçi meydanini troyka esiiginde gezdik._

Tabloda verilen kosa, mujik ve troyka örnekleri Rusçadan TUrkçeye geçen alintilardir. TUrkçeye geçen bu sözcükler Rusçadaki anlamlarindan yalnizca birini TUrkçede muhafaza etmistir. Kosa sözcügünün Rusçada ûç farkli anlami bulunurken, Tür^eye geçisinde "otlari biçmek için kullanilan tarim aleti" anlamini korumustur. Mujik sözcügü Rusçada iki farkli anlama sahipken, Türkcede yalnizca "Rus köylüsü" anlamini korur. Troyka sözcügünün ise Rusçada dört farkli anlami vardir. Türkceden farkli olarak "1. Ûç rakami. 2. "Yeterli" derecedeki okul notu. 3. Ceket, pantolon (veya ceket, etek) ve yelekten olusan elbise" anlamlarini tasir. Troyka sözcügü TCrkçede sadece kizak veya araba anlamini korumustur. Bu alintilarin TCrkçede anlamlarindan birini muhafaza etmesi ve TCrkçede ayni anlami karsilamasi kismi es deger olduklarini gösterir.

Tablo 3.3. Rusçadan Türkgeye anlamlarindan birini koruyarak ve yeni anlamlar kazanarak geçen alinti

sözcükler

Rusçadan Türkceye Geçen Alinti Sözcük Sözcügün Rusça Anlami Sözcügün Türkce Anlami

Бояр-*Boyar Moskova Rusya'sinda üst tabakada bulunan soylu (Usakov, 1935, s. 179). 1.Boyayici niteligi olan. 2. Hücre öz suyunda eriyik halde bulunan renk verici madde. 3. Prensin arkadaslarinin olusturdugu üst sinif. 4. Eflak ve Bogdan soylusu. 5. Eflak ve Bogdan beylerinin unvani (Çagbayir, 2007, s. 807). 6. Tuna bölgesinde, Transilvanya'da, Rusya'da soylulara verilen unvan. 7. Boyar madde (TDK, 2019, s. 387).

Örnek cümle: R. Петр повелел: имена приезжающих бояр... (Puskin, 1835, s. 18). Türkce Çevirisi: Pyotr gelen boyarlarin/soylularin isimlerini söyledi... T. Toplum içerisinde boyarlar/soylular ön siradaydi.

Ватка-1' Vatka Çogunlukla pamuktan yapilan, çok kabarik lifli madde, bir parça pamuk (Usakov, 1935, s. 227). 1.Bir elbisenin omuzlarini doldurmaya yarayan pamuk, sünger, elyaf gibi maddelerden yapilmis sabit veya ayrilabilir parça (TS, 1936, s. 3055). 2. Dokumacilikta, tarak makinelerinden çikan elyaf tülünü enli bir çubuk üzerine sararak elde edilen yumak (TS, 1996, s. 3055).

Örnek cümle: R. Помазав ваткой смоченной спиртом, она увидела как синева смывается. (Koçan, 2018, s. 25). Türkce Çevirisi: Pamugu ispirtoya sürdükten sonra maviligin nasil yikandigini gördü. T. Pazarin bir çok yerinde vatka elyaftan yapilmiç yorganlari görmek mümkün.

Мазот/мазут * Mazot Gazyagi petrolü damitildiktan sonra elde edilen petrol kalintilari, mazot veya motorin, benzin ve gazolin; yanici yag/akaryakit (Usakov, 1938, s. 118). 1.Yakit olarak kullanilan, ham petrolün damitma ürünlerinden biri; mazot veya motorin. 2. içki, sigara, uyusturucu vb. (TDK, 2019, s. 1640)

Örnek cümle: R. Мазут наш берут как сырье... (Misenko, 2016, s. 29). Türkce Çevirisi: Motorini hammadde olarak alivorlar... T. Petrol türevlerinden biri olan mazot motorlu araçlarda kullanilir.

Копейка-1* Kapik 1. Rublenin yüzde biri degerindeki Sovyet ve eski Rus para birimi. 2. Para (Usakov, 1935, s. 1460). Kapik/kopek 'para, akçe'. Rus. kopeyka 'bir rubl'ün yüzde biri' (Tietze, 2016, s. 113). 1.Köpek. 2. Rublenin yüzde biri degerinde para birimi (TDK, 2G11, s. 13G8).

Örnek cümle: R. Самая хорошая белка - десять копеек... (Zadornov, 1946, s. 67). Türkce Çevirisi: En güzel sincap on kapiktir . T. Rubleden iki sifir atilsin, 1 dolar 70 kapik olsun" önerisi (Türkrus, 13 Temmuz 2020).

Царь-1* Çar 1. Bazi ülkelerdeki hükümdar adlan. 2. Güce sahip olan ve bu gücünü toplum üzerinde kullanan. 3. Bir hükümdarliga ait oldugunu göstermek için sahip olunan üstünlük (Usakov, 1940, s. 1203). 1.Su ve benzeri akiskan maddelerin dökülüsünü anlatan kök. 2. Dönme, sürtünme, bagirma, aglama, ötme ve parazitli sesler çikarma durumlarinda çikan sesleri anlatan kök. 3. Örülmüs. 4. Örülmüs saç. 5. "Çoluk çocuk" anlamindaki "çar çarmak" ikilemesinde geçer. 6. Omuzlara örtülen atki; sal. 7. Basörtü; çarsaf. 8. Bel bagi. 9. Çare. 10. Tugla ve çanak çömlek fmni. 11. Hastalik; çor. 12. Tarti. 13. Saman sepeti. 14. Bozuk para. 15. Dört (Çagbayir, 2007, s. 1095). 16. Rus imparatorlarina ve Bulgar krallarina verilen unvan (Çagbayir, 2007, s. 1095; TDK, 2G19, s. 49б).

Örnek cümle: R. Если медведь кого увечил, царь награждал того деньгами (Tolstoy, 1862, 45). Türkge Çevirisi: Eger bir ayi birini yaralamis olsaydi, Çar onu parayla ödüllendirirdi. T. Rus Çari 2. Aleksandr Nikolayeviç döneminde köylü serfligi ortadan kaldirildi.

Шапка-^' Çapka §apka, baslik (Fasmer, 1987, s. 4G6). 1.Soba borusunun tepesindeki düz finldak (Çagbayir, 2007, s. 5368). 2. Gemi direginin tepesindeki tekerlek. 3. Keçe, hasir, kumas, ip vb. ile yapilan baslik; kapela (sapka). 4. Boru, baca, direk vb. seylerin açik olan üst bölümünü havanin etkisinden korumak için takilan baslik. 5. Bazi bitkilerde, özellikle mantarlarda sapin üstünde bulunan, üreme organlarini tasiyan sapka biçimindeki organ. 6. Düzeltme isareti (TDK, 2011, s. 2203; Karaagaç, 2015, s. 750).

Örnek cümle: R. Крицкий медлительно встал и взялся за шапку (Tolstoy, 1934, s. 76). Türkoe Çevirisi: Kritskiy yavasça ayaga kalkti ve sapkasini tuttu. T. Babam kahverengi bir sapka satin aldi.

Rusçadan TCrkçeye geçen Boyar, çar, kapik, mazot, çapka ve vatka alintilari Rusçada karsiladigi anlam veya anlamlari TCrkçede korur. Ancak TCrkçeye geçen bu sözcükler anlamsal açidan degisikliklere maruz kalmis ve TCrkçede Rusçadaki anlamlari disinda farkli anlamlari da ifade etmektedir. Bu alintilarin TCrkçe anlamlari ile Rusçadaki anlamlari arasinda en az birinin benzerlik göstermesi sözcüklerin anlamsal açidan kismi es deger oldugunu gösterir.

Tablo 3.4. Rusçadan Tûrkçeye anlamlarindan birini koruyarak, anlam kaybina ugrayarak ve yeni anlamlar

kazanarak geçen alinti sôzcûkler

Rusçadan TCrkçeye Geçen Alinti Sözcük Sözcügün Rusça Anlami Sözcügün TCrkçe Anlami

Дум^-> Duma 1. Düsünce. 2. Ukrayna (Kazak) tarihi halk müzigi türü. 3. Bazi devlet kurumlarinin adi. 4. Rusya Federasyonu Federal Meclisi'nin alt meclisi (Saposnikov, 2010, s. 249). i.Rusya'da Çarlik döneminde parlamentoya verilen isim. 2. Nezle, grip, bronsit. 3. Öksürük; bogmaca öksürügü. 4. ikinci evliliginde de duvak takan kadin. 5. Tümsek; çikinti. 6. Yuvarlak tas; doma (Çagbayir, 2007, s. 1623). 7. Rus parlamentosunun alt kanadi (TDK, 2011, s. 722).

Ornek cumle: R. Московская городская Дума обращается к населению города... (Tolstov, 2012, s. 438). Tûrkçe Çevirisi: Moskova Sehir Dumasi sehir nUfusuna hitap edivor... T. Rusya'nin Ukrayna'dan ilhak ettigi Donetsk, Luhansk, Zaporijya ve Herson bolgelerinin Rusya topraklarma katilimi, Rusya Devlet Baçkani Vladimir Putin'in ardindan Rus parlamentosunun alt kanadi Duma'da da onaylandi (Millivet, 3 Ekim 2022).

Куля^-> Kulak 1. Yumruk. 2. Öncü asker grubu. 3. Varlikli olan köylü. 4. Cimri ve çikarci kisi (Ojegov, 1949). i.Tutmak kaldirmak, tasimak vb. sebeplerle bir yükün, dengin her kösesinden dügümlenmis veya kivrilmis tutamak. 2. Bir malin ucuna baglanmis, fiyat, cins, talimat vb. hususlarin yazili oldugu kûçûk kâgit. 3. Bir belge veya kâgidin yanina veya kösesine ilistirilen kûçûk kâgit. 4. Pulluk ve sabanda sürülen topragi devirmeye yarayan egri ve genis biçak. 5. içine metal bir vida vb. giren delikli çikinti. 6. Bir makine parçasini ana ana parçaya birlestiren kûçûk baglanti. 7. Bir makine parçasinin vidalama uzunlugunu arttirmaya veya saglamlastirmaya yarayan çikintili kisim. 8. imparatorluk döneminde resmi mektuplarin alindi makbuzu. 9. Yapida, yandaki taslar üzerine kaymasini önlemek için bazi kemer veya kilit taslarina yapilan çikinti. 10. Bir koltukta arkaligin her iki yaninda bulunan çikintili kisim. 11. Yatagan, kiliç, biçak vb. kesici aletlerin kabzasinin daha iyi tutulmasina ve elden kaymamasina yarayan çatalli çikinti. 12. Tarlanin kösesi: dar yeri. 13. Yagmur ve sel sularinin toplandigi çukur; su yataklari. 14. Ark, göl ve dereden tarlaya alinan suyun agzi. 15. iki yol kenarinda kalan toprak parçasi. 16. Dokuma tezgâhlarinda gücü sirigini koymaya yarayan yan direkler. 17. Oku boyunduruga baglayan kayis. 18. Kolayca tasinmasi için çuvalin agzinin iki yanina yapilan tutma yeri. 19. Çamliklarda biten ve yemegi yapilan bir tür ilkbahar bitkisi. 20. Her söyleneni yapan; söz dinleyen (Çagbayir, 2007, s. 3497). 21. Basin her iki yaninda bulunan isitme organi. 22. Bu organin, sesleri toplayip içeriye almaya yarayan dis bölümü. 23. Baliklarda basin iki yaninda bulunan ve agizdan alip solungaçlardan geçirdigi suyu disariya vermeye yarayan yariklardan her biri. 24. Saban kulagi. 25. Duvar, baca, sömine vb. yerlerde kulaga benzer çikinti.

26. Telli çalgilarda tel germeye yarayan burgu. 27. Seslerin uygunlugunu seçebilme ve degerlendirebilme yetenegi. 28. Akarsularin ve özellikle göllerin karaya giren ve durgunlasan yerleri. 29. Varlikli Rus köylüsü (TDK, 2019, s. 1518).

Örnek cümle: R. В СССР крестьяне называли кулаками из-за по признакам имущественного положения. nrkçe Çevirisi: Sovyet Sosyalist Cumhuriyet Birliginde köylüler mülkiyet özelliklerine göre varlikli Rus köylüsü olarak adlandirilirdi. T. Eski Rus köylüleri arasinda ihtiyaçlarini gideren köylülere kulak (varlikli köylü) denilirdi.

Rusçadan TCrkçeye geçen Duma ve kulak sözcükleri geçis sirasinda Rusça anlamlarindan sadece birini korumustur. Bu sözcükler TCrkçede Rusçadan aldigi anlamin disinda farkli anlamlari da karsilar. Duma sözcügü Rusçada dört farkli anlama gelir. TCrkçeye ise bunlardan sadece "varlikli köylü" anlamini kazandirmistir. Kulak sözcügü her iki dilde kullanimi olan bir sözcüktür. Ancak her iki dile ait kulak sözcügünde anlamsal farkliliklar mevcuttur. Rusça kulak sözcügü TCrkçede karsiladigi anlamlardan farkli olarak "1. Yumruk. 2. Öncü asker grubu. 3. Varlikli olan köylü. 4. Cimri ve çikarci kisi" anlamlarina gelir. Bu sözcük Rusça anlamlarindan biri olan "varlikli Rus köylüsü" anlamini TCrkçeye kazandirir.

Sonuç

Rus ve Türk toplumu arasindaki karsilikli iliskiler tarihi bir derinlige sahiptir. Yasanan tarihi süreçte bu iki toplum komsuluk baglari kuvvetlenen iki medeniyet olmustur. Bu durum birbirinden farkli iki toplumun sosyal, siyasal, kültürel, sanatsal, ekonomik ve dilsel etkilesim içerisinde olmalarini zorunlu hale getirmistir. Bunun neticesinde Rusça ve TCrkçe birbirini etkileyen ve sözcüksel biçimlerini birbirine yansitan iki kültür haline gelmistir. Bu durumun en açik örnegini Türkçeye geçen alinti sözcüklerde görmek mümkündür. Alintilarda üzerinde durulmasi gereken en önemli nokta sözcügün sözlük anlaminin ve bu anlamin disinda tasidigi ileti dizgelerinin göz ardi edilmemesidir. Dikkat edilmesi gereken husus alintilarin karsiladigi göndergelerin anlam yelpazesine yogunlasmaktir. Sözcüklerdeki anlama bu denli hassasiyet ile yaklasilmasinin nedeni ise iki kültür arasindaki anlasmayi ve iletisimi dogru sekilde saglamaktir. Bir dilden baska bir dile geçen sözcügün sahip oldugu veya o dil içerisinde büründügü anlam önem arz etmektedir. Bu dogrultuda Rusçadan TCrkçeye geçen alinti sözcüklerin incelendigi çalismada anlamsal açidan es deger olma özelliklerine sahip 22 sözcük ele alinmistir. Yapilan inceleme sonucunda 22 alinti sözcükten balalayka, briçka, kapuska, kolhoz, matruçka, peç, pogrom, semaver, sovhoz, votka, zanka sözcükleri Rusçadaki anlamlarini birebir korumustur. Bu alintilar anlamca bütünsel bir benzerlik gösterdigi için tam e§ deger olarak ifade edilir. Boyar, çar, duma, kapik, kosa, kulak, mazot, mujik, çapka, troyka, vatka sözcükleri ise Rusçadaki anlamlarini birebir korumadigi ve anlamca bütünsel bir benzerlik göstermedigi için kismi e§ deger olarak nitelendirilir. Adi geçen alinti sözcüklerin her iki dilde de yasiyor olmasi Rusça ve TCrkçe dil iliskilerinin ileri seviyede oldugunu gösterir. Sözcüklerin kavramsal alanina bakildiginda günlük yasam, askeri, ticari, sosyal, müzik, tarim, doga, alet edevat, yeme-içme gibi isimler oldugu görülür. Bu sözcüklerden bazilarinin sosyal sinif katmanlarindan ve askeri rütbelerden olmasi ise iki kültür arasindaki siyasi ve sosyal yöndeki iliskilerin de bir kanitidir. Alintilardaki anlamin genislemesinin sözcüklerin dil içerisinde içsellestirildigini gösterir. iki dil arasindaki anlamsal es degerlige sahip 22 alinti sözcügün edebi eserlerden alinan örnek cümleler ile desteklenmesi ve dil içerisinde kullanimi

bulunan ancak edebi eserlerde kullanimina rastlanilamayan alintilara ornekler verilmesi sonucunda olujabilecek anlamsal tutarsizliklar onlenmijtir.

Diller arasi anlamsal ej degerlige sahip alinti sozcuklerin incelenmesi baglaminda ele alinan bu galijma dilbilim ve geviri bilim agisindan onemli bir yere sahiptir. Bir dildeki sozcugun diger bir dildeki karjiliginin belirlenmesi, sozcugun dil igerisinde sahip oldugu anlam veya anlamlari dijinda diger dilde kazandigi yeni anlamlarinin ve muhafaza edemedigi anlamlarinin ortaya konmasi iki dil arasindaki aktarim sorunlarini da en aza indirmeye yardimci olacaktir. Ayrica bu galijmanin Rusgayi yabanci dil olarak ogrenen ogrencilere ve Rusgayi yabanci dil olarak ogretecek ogreticilere katki saglayacagi dujunulmektedir.

Extended Abstract

Comparative studies between two or more languages are of great importance in the field of linguistics. Individuals' curiosity about different cultures that are foreign to their mother tongue, their desire to question, and their openness to learning about that culture make comparative linguistic research widespread. The fact that words, which serve as the basic building blocks of a language and are indicators of the richness of the language, are at the forefront of comparative study subjects once again reveals the importance of the semantic features as well as the morphological and phonetic features of the words. In this study, it is aimed to analyze the semantic equivalences of the quoted words from Russian to Turkish, to prevent semantic confusion that may occur, and to convey the words that are a part of language learning in a clearer and more understandable way for individuals who learn and will teach Russian as a foreign language. In line with the targeted purpose, 22 quoted words with semantic equivalence from Russian to Turkish are presented in detail with examples. When we look at the sources that have been scanned in detail on the subject, it has been seen that it is a remarkable subject in linguistics. However, as a result of the research, it has been determined that there is no comprehensive study on the quoted words of the Russian and Turkish language pairs. The fact that the research is limited to a certain framework indicates that this study will close a gap in terms of linguistics. The fact that the semantic equivalences of the subject are not discussed in the research is important for the study in terms of Russian and Turkish language pairs.

The materials used throughout the study were collected from Russian and Turkish researches. The necessary information has been examined in order to ensure that the subject is explanatory. As a result of the resources obtained by the scanning method, the subject was clearly conveyed. Comparative studies conducted in this process are also taken as a basis. In this direction, 22 quoted words with semantic equivalence from Russian to Turkish were analyzed. After the words with equivalent meanings were determined from the Russian and Turkish dictionaries, their semantic systems were compared. As a result, the references of the quoted words were determined. Accordingly, the quoted words examined were limited to words with semantic equivalence. Quoted words that are equivalent in meaning between both languages are clarified by giving examples. The words obtained were also put forward numerically.

In this study, in which 22 quoted words with semantic equivalence from Russian to Turkish are examined, it is concluded that Russians have a close relationship with Turks when lexical quotations are examined. In this case, it is seen that two cultures belonging to different language families influence each other and reflect their lexical forms to each other. It is undeniable that the

semantic analysis of quoted words prevents disputes that may occur and provides communication correctly. It has been understood that in order for the transfer between the two languages to take place correctly, it is necessary to pay attention to the basic meaning of the words and their meaning during the transition. When we look at the analyzed words, it is possible to see that some of the words preserve their meaning in the source language during the transition and transfer this meaning to the target language, that there are quotations that expand the message string in the source language in the target language or narrow the meanings it meets, and that there are quoted words that carry their meaning in the source language in whole or in part.

Kaynak^a

Abasiyanik, S. F. (2002). Semaver. Yapi Kredi Yayinlari.

Ahundova, P. (2016). Dil ili§kileri ve alinti sözler üzerine. Gazi Türkiyat, (18), 205-211. Aleksandrov, V. (2016). Akuka. izdatelskiye re§eniya.

Alkan, H. (2012). Leh9eler arasi aktarmalarda yalanci e§ degerler sorunu (Türkiye Türk9esi-Özbek Türk9esi-Yeni Uygur Türk9esi fiil örnegi). International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (4), 671-688. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4100

Baskakov, N. (1985). Tyurkskaya leksika v slove opolku igoreve. Nauka.

Budu, M. (2018). Türk9eden Rus9aya ge9en kelimelerin fono-morfo-semantik ba§kala§masi. Yeni Türkiye Türk Dili Özel Sayisi, 267-282.

Büyüköztürk, §., £akmak, E. K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, §. & Demirel, F. (2014). Bilimsel ara§tirmayöntemleri. Pegem Akademi Yayinlari.

Cansever, E., Ugurum §iiri. https://www.siir.gen.tr/siir/e/edip_cansever/ucurum.htm adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 06.03.2024)

£agbayir, Y. (2007). Ötüken Türkge sözlük. Ötüken Yayinlari.

£erkasov, A. (1966). Hmel. Azbuka-Attikus.

£udinov, A. (1894). Slovar inostrannih slov, vo§ed§ih v sostav russkogo yazika. izdaniye knigoprodavtsa v. i. Gubinskava.

Dudintsev, V. (1938). Beliye odejdi. Knijnaya palata.

Duvar Gazetesi. (2020, 16 Kasim). Qare Sovyet rejimi tarim sistemi. Türkiye'ye gare kolhoz ve sovhoz deneyimi. https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2018/06/10/care-sovyet-rejimi-tarim-sistemi adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 03.03.2024)

Duvar Gazetesi. (2021, 10 Eylül). 6-7 Eylül Pogromu, ulus devlet anlayi§i, laiklik ve Atatürk'ün mirasi. https://www.gazeteduvar.com.tr/6-7-eylul-pogromu-ulus-devlet-anlayisi-laiklik-ve-ataturkun-mirasi-haber-1534140 adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 03.03.2024)

Fasmer, M. (1987). Etimologigeskiy slovar russkogo yazika. Tom 4. Progress.

Gogol, V. (1842). Mertviye du§i. Moskovskiy universitet.

Gon9arov, Í. (1859). Oblomov. SPb.

Günay, D. V. (2007). Sözcükbilime giri§. Multilingual Yayinlari.

Karaaga9, G. (2009). Dil, tarih ve insan. 5. Basim. Kesit Yayinlari.

Karaaga9, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlügü. 2. Baski. Türk Dil Kurumu Yayinlari.

Karaaga9, G. (2015). Türkgenin alintilar sözlügü. 1. Baski. Ak9ag Yayinlari.

Karaca, V. i. (2012). Türkiye Türk9esindeki alinti sözcüklerde görülen ses olaylari üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 7(4), 2059-2090. Doi:

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4107

Karadogan, A. (2004). Türk lehgeleri arasinda aktarma sorunlari. (Yayinlanmami§ doktora tezi). Kirikkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Keskin, A. (1998). iki dilli sözlük bilgisi lexikographie ve dillerarasi e§degerlik sorunsali. Qukurova Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 5(5), 220-240.

Ko9an, V. (2018). Po jizni v vasilkovoy forme. Rasskazi otfeld§era. izdatelskiye re§eniya.

Korolenko, V. (1978). Slepoy muzikant. Lenizdat.

Krilov, G. (2005). Etimologigeskiy slovar russkogo yazika. Pe9atniy dvor.

Lari, S. (2018). Nayti tebya. izdatelskiye re§eniya.

Mihelson, A. (1866). 30000 inostrannih slov, vo§ed§ih b upotrebleniye v russkiy yazik obyacneniyem ih korney. Po slovaryam: Geyze, Reyfa i dr.

Milli Egitim Bakanligi Kurumu. (1995). Örnekleriyle Türkge sözlük. Milli Egitim Bakanligi Yayinlari.

Milli Egitim Bakanligi Kurumu. (1996). Örnekleriyle Türkge sözlük. Milli Egitim Bakanligi Yayinlari.

Milliyet Gazetesi. (2019, 11 Kasim). Ceza yiyen alkollü sürücüden polise konser. https://www.milliyet.com.tr/dunya/ceza-yiyen-alkollu-surucuden-polise-konser-6076795 adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 05.03.2024)

Milliyet Gazetesi. (2022, 3 Ekim). Duma'dan Ukrayna'dan ilhak edilen 4 bölgenin Rusya'ya katilimina onay. https://www.milliyet.com.tr/dunya/dumadan-ukraynadan-ilhak-edilen-4-bolgenin-rusyaya-katilimina-onay-6835036 adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 06.03.2024)

Mi§enko, A. (2016). Savaof. izdatelskiye re§eniya.

Nekrasov, V. (1968). V okopah Stalingrada. izvestiya.

Ojegov, S. & §vedova, N. (1949). Tolkoviy slovar russkogo yazika. Akademii nauk SSSR.

Pu§kin, A. (1835). istoriya Petra I. Public Domain.

Rasputin, V. (2018). Pro§aniye s materyoy. Pojar (sbornik). Ekslyuziv: Russkaya klassika.

Sabah Gazetesi. (2018, 14 Agustos). Asli Omag: Matruqka gibiyim. https://www.sabah.com.tr/magazin/matruska-gibiyim-4363070 adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 06.03.2024)

Soljenitsin, A. (2010). Krasnoye koleso. Vremya.

§anskiy, N. (1963). Etimologigeskiy slovar russkogo yazika. Toml. Vipusk 1. Moskovskiy universitet.

§anskiy, N. (1973). Etimologigeskiy slovar russkogo yazika. Tom1. Vipusk 5. Moskovskiy universitet.

§anskiy, N., ivanov, V. & §anskaya, T. (1971). Kratkiy etimologigeskiy slovar russkogo yazika. Prosve§eniye.

§apo§nikov, A. (2010). Etimologigeskiy slovar sovremennogo russkogo yazika. Prosve§eniye.

§erbatov, M. (1908). Opovrejdenii nravov v Rossii. Russkogo tovari§estva.

§orin, A. (2013). Nefomat (sbornik). izdatelstvo Aelita.

TDK. (2011). Türkge sözlük. 11. Baski. Türk Dil Kurumu Yayinlari.

TDK. (2019). Türkge sözlük. 11. Baski. Türk Dil Kurumu Yayinlari.

Tervala, O. & Tolvanen, K. (2006). Zaimstvovanniye slova v russkom yazike v leksike po ekonomike. Yuvyaskulya.

Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkgesi Lugati. IV. Cilt. TÜBA Yayinlari.

Tietze, A. (2019). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkgesi Lugati. IX. Cilt. TÜBA Yayinlari.

Tolstoy, A. (1862). Knyaz Serebryaniy. izdatelstvo detskaya literatura.

Tolstoy, L. (1934). Anna Karenina. Gosudarstvennoye izdatelstvo detskoy literaturi.

Tolstoy, A. (2012). Hojdeniye po mukam. Nauka.

Tören, H. (2022). Türk9e söz diziminde denk / e§ degerli yapilar. Divan Edebiyati Araqtirmalari Dergisi, 29(29), 1289-1300.

Türkrus. (2020, 13 Temmuz). Rubleden iki sifir atilsin, 1 dolar 70 kapik olsun önerisi. https://www.turkrus.com/1206017-rubleden-iki-sifir-atilsin-1-dolar-70-kapik-olsun-onerisi--xh.aspx adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 10.04.2024)

Türkrus. (2013, 18 Eylül). Rus mujik Vasili ilin'den hayat dersleri: "Sadece aggözlüler para biriktirir!". https://www.turkrus.com/62507-rus-mujikten-hayat-dersleri-xh.aspx adresinden edinilmi§tir. (Eri§im Tarihi: 10.04.2024)

Udovi9enko, N. (2014). izlom. Vremenapohuje. Ot kabula do Vankuvera. Samizdat.

Ugurlu, M. (2012). Türk leh9eleri arasinda benzer kelimelerin e§ degerlik durumu. Turkish Studies, 7 (4), 215-222. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4235

U§akov, D. (1935). Tolkoviy slovar russkogo yazika. Том 1. A-Ryurini.

U§akov, D. (1938). Tolkoviy slovar russkogo yazika. Том 2. L-Onlovet.

U§akov, D. (1939). Tolkoviy slovar russkogo yazika. Том 3. P-Rya§:Ka.

Usakov, D. (1940). Tolkoviy slovar russkogo yazika. Том 4. S-.Yasurnii.

Visoçina, O. (2002). Ponimaniye i adaptatsiya inoyaziçnogo slova v soznanii nositelya yazika. Yuvyakyulya.

Yazicioglu, Y. & Erdogan, S. (2007). Bilimselaraçtirmayöntemleri. Genisletilmis 2. Baski. Detay Yayincilik.

Yumrutas, M. (2023). Alinti sözcüklerin TRT Haber ve Anadolu Ajansi haber bültenlerinde kullanim durumu. Akdeniz Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü Dergisi, (13), 28-55.

Zadornov, N. (1946). Amur-batyu^ka. Veçe.

Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalismanin hazirlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyuldugu ve yararlanilan tüm çalismalarin kaynakçada belirtildigi beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Çatiçma Beyani/Declaration of Conflict: Çalismada kisi ya da kurumlar arasi çikar çatismasinin olmadigi beyan olunur. / It is declared that there is no conflict of interest between individuals or institutions in the study.

Arastirmacilarin Katki Orani Beyani/Contribution Rate Declaration of Researchers: Yazarlarin çalismadaki katki oranlari esittir. / The contribution rates of the authors to the study are equal.

Telif Hakki&Lisans/Copyright&License: Yazarlar dergide yayinlanan çalismalarinin telif hakkina sahiptirler ve çalismalari CC BY-NC 4.0 lisansi altinda yayimlanmaktadir. / Authors publishing with the journal retain the copyright to their work licensed under the CC BY-NC 4.0