CC BY
4E-ISSN: 2667-4262
Atif/Citation: Gündogdu, A. E. (2023). Kültürel Anahtar Sözcüklerin Anlamsal Uzanimlari: "Dügün" Dügüm Sözcügü Üzerine Bir ínceleme.
Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Ara^tirmalan Dergisi (UDEKAD), 6 (2), s. 188-202. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.1288733
Ay§e Eda GÜNDOGDU*
KÜLTÜREL ANAHTAR SÖZCÜKLERIN ANLAMSAL UZANIMLARI: "DÜGÜN" DÜGÜM SÖZCÜGÜ ÜZERlNE BlR INCELEME_
ÖZET
Dogal diller, o kodla ileti^im kuran toplumlarin kültürel mteliklerini ortaya koyabilen en temel dizge olarak kabul edilmektedir. Dil ve kültür, etkile^imli bir alanda geli^mekte ve kültür, dili iferip dönü^türürken dil de kültürün yapilanmasi ve somutla^masina olanak saglamaktadir. Bu baglamda dilde bazi sözcüklerin, kültür aktariminda belirgin ve öncül bir rol oynadigi gözlemlenmektedir. Kültürel anahtar sözcükler olarak adlandirilan bu tür yapilar bir ba§ka dile bütün iflemsel ve buna bagli olarak uzanimsal nitelikleriyle fevrilememektedir. Bu setler üretim afisindan farkli uzla^i, gelenek ve ritüeller dogrultusunda §ekillenmekte; toplumlarin soyut ve somut düzlemlerdeki kavramla^tirmalarini daha yapilandirilmi§ bir bifimde ortaya koyabilmektedir. Bu fali^mada Türkfenin anlam evrenine özgü olan ve farkli bir dile kültürel uzanimlariyla birlikte fevrilmeye izin vermeyen dügün sözcügünün birliktelik kullanimlari ve anlam tercihi görünümleri ara^tirma konusu yapilmi^tir. Bu kapsamda toplumsal baglamda önemli bir gefi§ töreni olan dügün kavrami dogal dilsel veriler i^iginda incelenmi§ ve Türk toplumunun belleginde söz konusu etkinligin nasil yapilandirildigi ortaya konmu^tur. Ara^tirma betimsel modelde tasarlanmi§ ve elde edilen veriler iferik analizi kapsaminda temalar ve kategoriler olu^turularak fözümlenmi^tir. Dügün kavraminin kültürel katmanlar temelli §ekillenmesi, kavramla^tirma sürecinde kent/ta§ra ayriminin belirginle^mesi ve senaryolarin da buna göre olu^masi, söz konusu dügüm sözcügün YER, TÜR, ZAMAN gibi 11 farkli alt ulam fevresinde kurgulanmasi elde edilen önemli sonuflar arasindadir.
Anahtar kelimeler: kültürel anahtar sözcükler, derlem, birliktelik kullanimi, anlam tercihi, dügün.
SEMANTIC EXTENSIONS OF CULTURAL KEYWORDS: A STUDY ON THE NODE WORD "DUGUN"
ABSTRACT
Natural languages are regarded as the most basic system which can reveal the cultural characteristics of societies that communicate with the same code. Language and culture develop in an interactive area, and culture includes and transforms language, and language also enables the structuring and concretization of culture. It is observed that some words in the language play a more prominent and leading role in the transfer of culture. Such structures, called cultural keywords, cannot be translated into another language with all their intensional and, accordingly, extensional qualities. These sets are shaped in line with different conventions, traditions, and rituals in terms of intercultural creation and can reveal the conceptualizations of societies on abstract and concrete levels in a more structured way in the cognitive context. In this study, the word dügün, which is unique to the semantic universe of Turkish and does not allow to be translated into a different language with its cultural extensions, will be examined in terms of co-occurrence and semantic preference, which are among the basic linguistic patterns. In this context, it is aimed to reveal how the concept of dügün is structured in the memory of Turkish society by schematically examining the node word, which is a cultural transition ceremony in terms of individual and social aspects, with reference to natural language. The research was designed in a descriptive model and the data obtained were analyzed by creating themes and categories within the scope of content analysis. It is among the important results obtained that the concept of dügün is shaped based on cultural layers, the city/country distinction becomes clear in the conceptualization process, and the scenarios are formed accordingly, and the node word in question is shaped around 11 different sub-categories such as PLACE, TYPE, TIME.
Keywords: cultural keywords, corpus, co-occurrence, semantic preference, dügün.
* Dof. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal ve Be^eri Bilimler Fakültesi, Dilbilimi Bölümü, Uygulamali Dilbilim Anabilim Dali, Konya / Türkiye. E-posta: aedagundogdu@gmail.com.
Makale Bilgisi (Article Info): Ara^tirma makalesi / Research Article, Makale Geli§ Tarihi (Received): 27.04.2023, Makale Kabul Tarihi (Accepted): 25.09.2023
Giri§
Dil ve kültür kavramlarinin etkile§imsel bir zeminde birbirini besledigi ve toplumsal ya§anti i9erisinde degi§im ve dönü§ümlerinin paralel bir 9izgide ilerledigi bilinen bir ger9ektir. Kültürün dili etkileme ve yapilandirma gibi bir özelligi varken dil de kültürün büyüdügü ve geli§tigi bir düzlem olarak dü§ünülebilir. Bu kar§ilikli bagimlilik, dogal dilleri uluslarin oldugu kadar, kültürlerin de bir ürünü haline getirmektedir. Dil-kültür ili§kiselliginin temellendirilmesine önemli katkilarda bulunan Humboldt'a göre her sözcügün ortaya giki§ sebebi, kar§ilik geldigi bir ihtiya9 ve yansittigi kültür araciligiyla izlenebilir; ayrica diller arasindaki dünya görü§ü esasli kültürel farklar ve buna bagli olarak dil kullanimlari Humboldt tarafindan igsel olarak görülür (Duman, 2020). Buna paralel olarak Sapir-Whorf hipotezinde (Whorf, 1963) dilin sosyal ger9eklik rehberi olarak hizmet ettiginin, 9evreyle ilgili izlenimlerle deneyimlerin farkli §ekillerde ifade edildiginin ve kavramla§tirmanin bu §ekilde olu§tugunun alti 9izilmektedir. Bili§sel anlambilim 9er9evesinde kültür dili a9iklamada, betimlemede ve dilsel uzanimlarin ortaya konmasinda önde gelen veri kaynaklari olarak degerlendirilmektedir. Sharifian (2009, 2011) kültürel bili§ (cultural cognition) adini verdigi alanda ayni toplulugun üyesi olan bireylerin bili§lerinde ortak olarak yer alan devingen ve yeniden düzenlenmeye a9ik bir yapilanma oldugunu ifade etmektedir. Bu kapsamda 9e§itli topluluklar ya da toplumlarin birbirinden farkli kültürel kavramla§tirmalara sahip olmasi dogal bir olgu olarak degerlendirilebilir. Dilin kullanildigi toplumun tarihsel süre9teki ya§antilari-deneyimleri, yogun kültürel katmanlari da beraberinde ta§imaktadir. Sosyal ya§am, dogal 9evre, inani§lar, geleneklerin dile yansimasini atasözleri ve deyimler ba§ta olmak üzere bir9ok dilsel üretimde gözlemlemek mümkündür. Bu durum en temelde anlamlama kavrami ile bagintilandirilabilir. Büyükkantarcioglu (2006) anlamlamayi di§ dünyaya ili§kin ger9eklikle dilsel birimlerin bili§sel bir düzlemde bir araya getirilmesiyle a9iklamakta, anlamlamanin modellenmesini di§ ger9ekligin en temel bile§enlerinden biri olan toplumsal ger9eklikle ve kültürel kurumlarla ili§kilendirmektedir. Kültürel kurumlarin dilsel baglamda ele alinabilecek diger bir önemli özelligi de söylem üretme gücüne sahip olmasidir. Kövecses (2010) ayni kültür düzlemindeki bireylerin belirli birtakim ama9lar dogrultusunda birbirleriyle etkile§ime girdikleri ve bunun dogal sonucu olarak belirli ortak söylemler ürettigini ifade etmektedir. Ara§tirmaci bu baglamda, üretilen söylemlerin bile§enleri olarak belirli konular/deneyimlerle ilgili anlam §emalarinin bir araya geldigini, kavramsal 9er9evenin bir süre sonra normatif olarak kalipla§tigini ve toplumsal bir ideolojiye dönü§tügünü vurgulamaktadir. Söz konusu kültürel/ideolojik yapilanmalarin izlenmesinde kültürel anahtar sözcükler önemli dilsel veriler olarak degerlendirilmektedir.
Kültürel anahtar sözcükler, dile özgü kültürel ögeleri kodlama a9isindan daha fazla egilime ve güce sahip olan yapilar olarak degerlendirilmektedir. Wierzbicka (1997) kültürel anahtar sözcükleri bir dilde belirli olarak bir etikete sahip olan fakat diger dillerde tam bir i9lemsel nitelikle kar§ilanamayan, farkli gelenek ve kurumsal baglamlar dogrultusunda §ekillenen sözcükler olarak degerlendirir. Bu tür sözcükler maddi kültür, sosyal ritüeller ve kurumlar i9in ge9erli olan degerler, idealler ve tutumlar ile dünya ve dünyadaki ya§amimiza ili§kin dü§ünme bi9imleri dogrultusunda yapilanmaktadir. Kültürel anahtar sözcüklerin en belirgin özelliklerinden biri yalnizca sözlüksel görünümlere sahip olmasi degil ayni zamanda ritüel, davrani§, duygu gibi alanlara gönderimde bulunmasi ya da o alanlarin bir par9asini olu§turmasidir. Örnegin Türk9ede dügün gorbasi, pilav dök- gibi dilsel yapilarin hem yemek ulaminda bir kar§iligi varken ayni zamanda söz konusu yapilar evlenme ritüellerinin de bir bölümünü kodlamaktadir. ikinci bir egilim ise kültürel anahtar
sözcüklerin yer ve zamana bagli olarak uzanimsal degiçimlere ugrayabilmesidir. Buna örnek olarak Ruhi (2006) TCrkçede bayram sözcügünün çagriçimlarinin tatil kavramiyla eskiye göre daha fazla örtü§me sergiledigini belirtir. Diger bir egilim ise öntür olarak degerlendirilen ya da kültürel bir kurumun günlük ya§am pratiklerinde yaygin olarak kullanilan yapilarla ba§ka bir dilde ya da dillerde kar§ila§ilmamasi ya da sinirli kar§ila§ilmasi üzerinedir. Örnegin Türk mutfaginda önemli bir yere sahip olan ezogelin çorbasinin ba§ka bir dile tüm içlemsel nitelikleriyle çevrilememesi, mesela ingilizcede red lentil and mint soup1 olarak adlandirilmasi kültürel ögelerin erek dile her zaman yansitilamayacaginin bir göstergesidir. Son örnekten de anlaçilacagi üzere kültürel anahtar sözcüklerle bagintili olan diger bir kavram da çevrilemeyen sözcüklerdir. Catford (1965) çevrilemeyen sözcükleri çeviri durumunun içlevsel olarak ilgili özelliklerinin erek metnin baglamsal anlamiyla in§a edilmesinin imkânsiz oldugu durumlarda belirlenebildigini ifade eder. Bu baglamda kültürel anahtar sözcükler de çevrilemeyen sözcüklerin çok büyük bir kismini oluçturmaktadir. Bu tür yapilanmalar dilin yüzeysel katmanlarinda izlenememekte ve kavramlarin kültürel baglamda açimlanmasinda anlambilimsel bir çözümlemeye gereksinim duyulmaktadir.
Bu çaliçmada Türk kültüründe önemli bir geçi§ töreni olan dügün kavraminin anlamsal uzanimlarini ortaya koymak, buna paralel olarak söz konusu dügüm sözcügün kavramsal aglar §emalar, senaryolar ve sahnelerini derinlemesine betimlemek amaçlanmaktadir. Esgin (2016) gündelik yaçamin etkileçimlerle sürdürülüp yeniden üretildigi, rutin eylemlerin tekrarlandigi ve sosyal aktörlerin aktif bir biçimde katildigi bir etkileçim alani olarak degerlendirmektedir. Bu baglamda dügün törenleri de etkileçimsel, tekrara dayali ve çeçitli sosyal aktörlerle gerçeklik kazanan bir uygulama olarak degerlendirilebilir. Ak (2020) dügün törenlerinin, zaman ve uzam açisindan anlamlarla donanmi§ oldugunu, bu törenler araciligiyla bireylerin birlikteliklerini me§rula§tirmasinin yani sira yaptiklari birçok eylem ile toplumsal sahada görünürlük kazandigini belirtmektedir. Bu açidan toplumsal bellegin bir parçasi olan ritüellerin kurgulanmasi baglaminda pek çok uzanimi içerisinde barindiran ve buna paralel olarak önemli bir kültürel anahtar sözcük oldugu dü§ünülen dügün dügüm sözcügünün anlambilimsel açidan incelenmesinin kültürbilimsel düzlemde alanyazina katkida bulunacagi dü§ünülmektedir.
1. Yöntem
Araçtirmada betimsel tarama yöntemi kullanilmiçtir. Betimsel çaliçmalar neden/etki, fark, ili§ki ölçmekten ziyade, varolan durumu bilimsel ve sistemli bir biçimde ortaya koymayi amaçlamaktadir. Elde edilen veriler içerik analiziyle çözümlenmi§tir. Tavçancil ve Aslan'a (2001) göre içerik analizi sözel, yazili vb. çe§itli metinlerin içerdigi mesaj, anlam veya dilbilgisel yapilari nesnel/sistematik olarak siniflama ve sayisal degerlerle ifade etme sürecidir.
1.1. Veri Seti
Araçtirmanin veri setini oluçturmada Türkçe Ulusal Derlemi 3.0 veritabaninda yer alan bagimli dizin görünümlerinden yararlanilmiçtir. Söz konusu derlem, günümüz Türkçesinin dengeli, büyük ö^ekli ve genel amaçli bir derlemi olacak biçimde (50 milyon sözcük) tasarlanmiçtir (Aksan vd., 2012). Araçtirmanin veri seti TUD 3.0 araciligiyla elde edilen dügün dügüm sözcügünün bagimli dizin görünümleri arasindan yansiz olarak seçilen 2500 tümcesel birimden oluçmaktadir.
1 Tarif adi https://littleferrarokitchen.com/turkish-lentil-soup/ adli siteden alinmiçtir. (ET: 05.10.2022)
1.2. Veri Toplama Süreci
Dügüm sözcüge iliçkin bagimli dizinlere Biçimbirim Arama (Ba§sözcük) opsiyonundan Sözcük Türü => Ad seçimi yapilarak eri§ilmi§tir. Sorgusu yapilan dügüm sözcüge iliçkin görünümler Dizilim Son^lari/Tümce Görünümü opsiyonu ile elde edilmi§ ve sorgu 3477 sonuç döndürmü§tür. Bir sonraki acamada veriler MS Excel formatinda di§a aktanlmi§tir. ^üncü acamada ise elde edilen veriler içerisinden 2500 tanik tümce rastlantisal örnekleme yöntemi kullanilarak tespit edilmi§ ve veri seti hazirlanmiçtir.
1.3. Veri Çôzûmleme Süreci
Veri çözümleme sürecinde Gökçe'den (2006) düzenlenerek alintilanan aki§ plani kullanilmiçtir:
1. Amacin Belirlenmesi: Ara§tirmada birliktelik kullanimlari ve anlam tercihi kapsaminda kültürel bir anahtar sözcük olan dügün sözcügünün kavramlaçtmlmasi/anlamsal uzarnmlannm ortaya konmasi amaçlanmi§tir.
2. Varsayim Oluçturma: Araçtirma süreci dügüm sözcükle ayni dizgede kullanilan yapilarin bir bölümünün anlamli bir birliktelik kullanimi sergiledigi ve farkli anlamsal ulamlar kapsaminda siniflandirilabilecegi varsayimiyla §ekillenmi§tir.
3. Kategori Sisteminin Olu^turulmasi/Verilerin Kodlanmasi: Çali§mada birliktelik kullanimi ve anlam tercihi olmak üzere iki temel kategori vardir. Verilerin kodlanmasi da söz konusu görünümlerin betimlenmesi ve siklik temelli smiflandmlmasiyla gerçekle§mi§tir. Birliktelik kullanimi dilsel birimlerin dildeki belirli dilbilgisel ve sözcüksel kurallara göre izin verilen dizimsel örüntülerini ifade etmek için kullanilan bir terimdir. Birliktelik kullanim iliçkileri veya kisitlari olarak adlandrnlan ve dildeki dizimsel birliktelik düzenini belirleyen ilgili kurallar, genellikle baglama duyarli ve stratejik kurallar biçiminde belirtilmektedir (Crystal, 2008: 140). Anlam tercihi görünümleri ise dügüm sözcükle birliktelik kullanimi sergileyen diger sözcüklerin paylaçtiklari anlam alani olarak alanyazinda yer bulmuçtur (Baker vd., 2006). Söz konusu araçtirmalar dizgesel açidan birliktelik sergileyen sözcük setlerinin kategorik baglamda açimlanmasina olanak saglamaktadir (Sinclair, 1991; Bednarek, 2008).
4. Varsayimlarin Sinanmasi: Varsayimlar betimsel istatistik kapsaminda siklik analizleriyle sinanmi§tir. Ayrica, araçtirmada kent/ta§ra gibi belirgin kavramsal §emalarin srniflandmlmasi sürecinde, objektifligi saglamak amaciyla anlambilim alaninda çali§an üç uzman kodlayicrnrn görü§lerinden yararlanilmi§ ve kodlama tutarliliklarinin belirlenmesinde Fleiss Kappa uyum katsayisi ö^ümü yapilmiçtir. Fleiss'in Kappa katsayisi ^ ve daha fazla degerleyicinin kodlamalarindaki uyuçmanm ne kadar güvenilir oldugunu ölçen bir istatistik yöntemidir (Fleiss, 1971).
5. Yorumlama: Elde edilen bulgular içlevsel anlambilim, biliçsel anlambilim, halkbilim, sosyoloji disiplinleriyle iliçkili alanyazin dogrultusunda degerlendirilmiçtir.
2. Bulgular ve Yorum
2.1. Giri§ Gozlemleri
Ara§tirmada dugum sozcuk olarak yer alan dugun sozcugunun Turk Dil Kurumu Turk9e Sozluk'teki (2011) gorunumleri a§agidaki gibidir:
1. isim Evlenme veya sunnet dolayisiyla yapilan toren, eglence, cemiyet: "Babam dugunun sava§tan sonraya kalmasini uygun gormu§." - Aka Gunduz
2. isim, mecaz Bir olayi kutlamak ifin yapilan buyuk eglence veya toren.
Turk9e Sozluk'te dugum sozcuge ili§kin iki farkli tanim i9erigiyle kar§ila§ilmaktadir. ilk tanimda sozcugun duzanlamsal baglamdaki uzanimlari kar§imiza 9ikmaktadir. Soz konusu uzanimlar iki farkli duzlem uzerinden ilerlemektedir. Bunlardan ilki, iki insanin hayatini birle§tirme kararini topluma duyurmayi ve bu sureci birlikte kutlamayi ama9layan evlenme toreni iken ikincisi islamiyet'te erkek 9ocuklarinin erginlenme donemi olarak kabul edilen sunnet torenidir. Bu noktada temelde dugun sozcugunun iki farkli kavramla§tirmaya sahip oldugu soylenebilir. ikinci tanim i9eriginde ise ilk tanim kaynak alan olarak kullanilmakta ve hedef alan olarak degi§meceli anlamda, co§ku, sevin9 gibi bile§enlerle belirli bir etkinlige gonderimde bulunulmaktadir.
2.2. "Dugun" Dugum Sozcugunun Birliktelik Kullanimi Gorunumleri
Bir sozcuksel birimin anlamsal uzanimlarini betimleme ve kavramsal §emalarini ortaya koyma a9isindan baglamsal gorunumlerin incelenmesi buyuk bir oneme sahiptir. Soz konusu gorunumler ise temelde sozcukle birlikte belirli bir dizgede birliktelik kullanimi sergileyen diger sozcuklerle bagintili olarak belirlenebilmektedir. Veri seti kapsaminda ger9ekle§tirilen i9erik 9ozumlemesinin ilk a§amasinda, orneklemde yer alan 2500 bagimli dizin gorunumunden 934 tanesinin belirgin bir oruntuye sahip oldugu tespit edilmi§tir. Tablo 1'de dugum sozcugun birliktelik kullanimi gorunumlerine ve bu gorunumlerin sikliklarina yer verilmi§tir.
Tablo 1. dugun Dugum Sozcugunun Birliktelik Kullanimi ve Siklik Gorunumleri
Siklik Birliktelik Kullanimi
83 dugun salonu.
76 sunnet dugunu.
54 dugun gecesi.
44 dugun toreni.
43 dugun gunu.
30 dugun evi.
29 dugun hazirligi.
28 dugun hediyesi.
22 dugun yemegi.
21 dugun alayi, dugun fotografi, koy dugunu.
18 dugun pastasi, dugunden sonra.
16 dugun sahibi, dugunden once.
15 dugun oncesi.
14 dugun sonrasi.
11 dugun gelenegi.
10 [+ETNiK KOKEN] dugunu, dugun 9orbasi, dugun yen, gorkemli dugun.
8 dugun tarihi, guzel dugun.
7 dugun armagani, dugun eglencesi, dugun masrafi, dugun merasimi, kirk gun kirk gece dugun, kraliyet dugunu, mahalle dugunu, dugun sirasi.
6 [+YER/COGRAFYA] dugunu, dugun davetiyesi, dugun konvoyu, dugun §enligi, muhte§em dugun.
5 dügün sezonu, dügün telaçi.
4 dügün açi, dügün daveti, dügün müzisyeni, dügün sofrasi, küçük dügün (niçan).
3 bahçe dügünü, çifte dügün, dügün aliçveriçi, dillere destan dügün, dügün arifesi, dügün esnasi, dügün giysisi, dügün kameramani, dügün kaseti, dügün mevsimi, dügün sonu, dügün zamani, güççe dügünü, sade dügün.
2 burjuva dügünü, büyük dügün, dügün adeti, dügün akçami, dügün açamasi, dügün bayragi, dügün çelengi, dügün davetlisi, dügün ekmegi, dügün ertesi, dügün fotografçisi, dügün halayi, dügün havasi, dügün marçi, dügün meydani, dügün müzigi, dügün orkestrasi, dügün sarayi, dügün çarkisi, dügün teli, dügün videosu, dügün zerdesi, geleneksel dügün, kilise dügünü, k^ük dügün, pahali dügün, rüya dügün, çana layik dügün, çaçaali dügün, çenlikli dügün, toy dügünü, yaz dügünü, yemekli dügün, yerli dügün.
1 [+D1N1 1NANÇ] dügün, açiret dügünü, bir kuç sütü eksik dügün, çagdaç dügün, davullu zurnali dügün, dügün adabi, dügün ahalisi, dügün alani, dügün atmosferi, dügün ayi, dügün coçkusu, dügün çekimi, dügün çikiçi, dügün ezgisi, dügün halki, dügün harcamasi, dügün heyecani, dügün ikrami, dügün içleri, dügün kepçesi, dügün kiyafeti, dügün magandasi, dügün mahalli, dügün mutfagi, dügün odasi, dügün okuntusu, dügün organizasyonu, dügün organizatörü, dügün ortami, dügün ortasi, dügün parasi, dügün pilavi, dügün psikolojisi, dügün sabahi, dügün solisti, dügün çarkicisi, dügün telaçesi, dügün videocusu, dügün yogunlugu, dügün zamani, dügün ziyafeti, dügünün maliyeti, gösteri^li dügün, güzide dügün, havali dügün, içkili dügün, ihtiçamli dügün, inanilmaz dügün, kalabalik dügün, kederli dügün, kir dügünü, kiç dügünü, koca dügün, kokteyl dügün, krallara layik dügün, lüks dügün, müstakbel dügün, neçeli dügün, olayli dügün, otel dügünü, ramazan dügünü, romantik dügün, rüya süsleyen dügün, siradan dügün, sokak dügünü, çanli ¡jöhretli dügün, çatafatli dügün, ¡jik dügün, taçra dügünü, toplu dügün, törensel dügün , trajik dügün, zengin dügün.
Dügüm sözcüge iliçkin örüntüler incelendiginde sikligi en yüksek yapilarin dügün salonu, sünnet dügünü, dügün gecesi, dügün töreni, dügün günü ve dügün evi oldugu gözlemlenmektedir. Yer ve zaman kavramlarinin hem di§sal-flziksel hem de metaforik baglamda kurgulanan gerçekligin temelinde yer aldigi dü§ünüldügünde salon ve ev gibi yer; gece ve gün gibi zaman uzanimlarinin yayginliginin son derece beklendik oldugu söylenebilir. Yüksek siklik gösteren yapilarda dikkate deger diger bir egilim de evlilik töreni ve sünnet töreni gibi dügün türü ayriminin belirginleçmeye baçlamasidir. Bu açidan dügün kavramlaçtirmasinin yüksek siklik açisindan iki farkli senaryo ile karçimiza çiktigi söylenebilir. Orta-üst düzeyde sikliga sahip yapilar incelendiginde ise ilk olarak kent ve ta§ra uzamlarinin dügün senaryolaçtirmasinda önemli bir degiçken oldugu görülmektedir. Örnegin, uzmanlar2 dügün pastasi ögesini kentsel baglamda degerlendirirken dügün alayi, köy dügünü gibi örüntüler taçra baglaminda degerlendirilmiçtir. Örüntülerden elde edilen diger bir bulgu ise dügün kavraminin anlamsal aglarinda yemek ulaminin da belirginleçmesidir. Dügün yemegi, dügün pastasi gibi birliktelik kullanimlari bu egilime örnek olarak gösterilebilir. Tablo 1 incelendiginde ayrica dügün alayi, dügün teli, dügün zerdesi, toy dügünü gibi baskin kültürel anahtar sözcüklerin de orta-alt düzeyde kavram agina girdigi gözlemlenen diger bir önemli bulgudur. Son olarak, Tablo 1 bütüncül olarak degerlendirildiginde dügün kavramlaçtirmasinin temel uzanimlarinin geniçledigi ve evlilik töreni, sünnet töreninin yani sira g^çe dügünü ve ni§an anlamina gelen k^ük dügün gibi farkli senaryolarla da kar§ila§ildigini söylemek mümkündür. Çaliçmanin bir sonraki bölümünde örüntüsel yapilarin kodlanmasiyla elde edilen temel ulamlar ve bu ulamlarin kavramsal aglari kapsamli olarak incelenmektedir.
2 Çaliçma boyunca sunulan, örüntülerin kent, taçra ya da her iki kategoriye dahil edilmesine iliçkin bulgular uzmanlar tarafindan yapilan kodlama sonucu elde edilmiçtir. Kodlama sonucu yapilan Fleiss Kappa uyum ö^ümleri sonucunda .S3 oraninda (üst düzey uyum) tutarlilik tespit edilmiçtir. Ek 1'de Fleiss Kappa uyum ö^ütleri yer almaktadir.
2.3. "Dügün" Dügüm Sözcügünün Anlam Tercihi Görünümleri
Anlam tercihi görünümleri belirli bir dügüm sözcükle birliktelik kullanimi sergileyen diger sözcüklerin ge§itli anlam alanlari ve ulamlar 9er9evesinde siniflandirilmasi esasina dayanmaktadir. Bu kapsamda söz konusu görünümlerin belirginle§tirilmesi, dügüm sözcügün kavramsal §emalarini belirginle§tirmek ve detaylandirmak a9isindan büyük önem ta§imaktadir. Veri setinden hareketle, dügün dügüm sözcügünün kavramla§tirilmasinda ZAMAN, TÜR, YER, EYLEM/ETKiNLiK, NESNE, NiTELiK, YEME-i£ME, Ki§i, SOYUT YAPILANMA, MÜZiK ve MALiYET olmak üzere toplam 11 ana ulam tespit edilmi§tir. £ali§manin devaminda dügüm sözcüge ili§kin yüksek sikliktaki ulamlar, orta-üst sikliktaki ulamlar ve orta-alt sikliktaki ulamlar kapsaminda elde edilen bulgulara ve bu bulgularin yorumlanmasina yer verilmektedir.
Tablo 2. dügün Dügüm Sözcügünün Ulamsal Görünümleri (Yüksek Sikliktaki Ulamlar)
Ulamlar Ulam ifi Ögeler Siklik
ZAMAN dügün gecesi (54), dügün günü (43), dügünden sonra (18), dügünden önce (16), dügün öncesi (15), dügün sonrasi (14), dügün tarihi (8), dügün sirasi (7), dügün sezonu (5), dügün arifesi (3), dügün esnasi (3), dügün mevsimi (3), dügün sonu (3), dügün zamani (3), dügün ak§ami (2), dügün a§amasi (2), dügün ertesi (2), dügün ayi, dügün 9iki§i, dügün ortasi, dügün sabahi, dügün zamani. 205
TÜR sünnet dügünü (76), köy dügünü (21), [+ETNiK KÖKEN] dügünü (10), kraliyet dügünü (7), mahalle dügünü (7), [+YER/COGRAFYA] dugunu (6), kü9ük dügün (ni§an) (4), bah9e dügünü (3), 9ifte dügün (3), gü99e dügünü (3), burjuva dügünü (2), kilise dügünü (2), toy dügünü (2), yaz dügünü (2), yemekli dügün (2), yerli dügün (2), [+DiNi iNANQ dügün, a§iret dügünü, kir dügünü, ki§ dügünü, kokteyl dügün, otel dügünü, ramazan dügünü, sokak dügünü, ta§ra dügünü, toplu dügün. 162
YER dügün salonu (83), dügün evi (30), dügün yeri (10), dügün meydani (2), dügün sarayi (2), dügün alani, dügün mahalli, dügün mutfagi, dügün odasi. 131
EYLEM/ETKiNLiK dügün töreni (44), dügün hazirligi (29), dügün eglencesi (7), dügün merasimi (7), dügün §enligi (6), dügün daveti (4), dügün ali§veri§i (3), dügün 9ekimi, dügün i§leri, dügün organizasyonu. 103
Tablo 2 incelendiginde dügün kavramla§tirmasinda ZAMAN, TÜR, YER ve EYLEM/ETKiNLiK ulamlarinin önemli bir rol oynadigi gözlemlenmektedir. Söz konusu ulamlardan ZAMAN ve YER, Langacker (1987) tarafindan kavramla§tirma sürecindeki düzlemleri belirlemek amaciyla ortaya konan siniflandirmada da kar§imiza 9ikmaktadir. Bu kapsamda di§ dünyayi anlamlandirmaya yardimci olan uzamsal kodlamalarin ayni zamanda kaynak alan olu§turarak toplumsal düzlemdeki i§leyi§leri belirli/somut bir zemine oturtmak ve bunlarin sinirlarini 9izmek gibi bir i§leve sahip oldugu söylenebilir. Ögeler incelendiginde zamansal uzanim a9isindan etkinlik öncesi, etkinlik sirasi ve etkinlik sonrasi uzanimlarin yogun olarak i§lendigi görülmektedir. Ayrica gece, sabah, gün, ay, mevsim gibi zamansal kodlama birimlerinin de dügün kurgusunda yaygin olarak kullanildigi söylenebilir. ZAMAN ulamina ili§kin ögelerin sikligi, kavramla§tirma a9isindan önemli bir parametre olan soyutlama ile a9iklanabilir. Lee (2005) ve Lemmens (2015) dikkat ve ayrintilandirmanin anlam üretiminde önemli bir yere sahip oldugunu belirtmektedir. Soyutlama parametresindeki geni§leme, o kavrama yüklenen degerle bagintilidir. Buna paralel olarak Evans (2007) önemli görünen olu§umlarin dilsel baglamda üretilen senaryoda daha detayli ele alindigini ifade etmektedir. Bu kapsamda dügün
kavramla§tirmasinda zamansal kodlamalarin ayrintili bir bi9imde yer almasi Türk kültüründe dügün ritüeline/etkinligine verilen dikkatle ili§kilendirilebilir. Ayni bi9imde, dügün türlerinin son derece ge§itli ve detayli olarak kar§imiza 9ikmasi da dügün pratigine atfedilen önemle baglaminda degerlendirilmelidir. Dügün kavramina ili§kin türsel ayrim ayni zamanda farkli kültürel katmanlari da dügün senaryosuna dahil etmektedir. Söz konusu katmanlar büyük öl9üde kent/ta§ra uzanimlari kapsaminda kar§imiza 9ikmaktadir. Bu a9idan burjuva dügünü, kir dügünü, otel dügünü gibi örüntüler kent; köy dügünü, mahalle dügünü, toy dügünü, a§iret dügünü gibi bile§imler ise ta§ra uzanimiyla kurgulanmaktadir. Ayrica etnik köken (Türkmen dügünü), cografya (Iran dügünü) gibi unsurlarin da dügün türünün ve buna bagli olarak sosyolojik/kültürel katmanlarin belirginle§tirilmesi a9isindan önemli bir parametre oldugunu söylemek mümkündür.
Ak (2020) dügünleri geleneksel kültürel uygulamalarin dönü§tügü bir alan olarak degerlendirmekte, degi§en toplum ve ya§am §artlari ile bazi kültürel unsurlarin, dügün i9erisinde bazi uygulamalarin farklila§abildiginin altini 9izmektedir. Sonu9 olarak standart bir dügün formundan ziyade karma§ik, 9ok formlu, farkli tarzda ritüellerin bir araya geldigi 9ok degi§kenli bir yapinin olu§umundan söz etmek mümkündür. Bu kapsamda, günümüz Türk kültüründe dügün kavramla§tirmasinin birden 9ok düzlemde ve farkli senaryolar e§liginde kurgulandigi sonucuna ula§ilabilir. Buna paralel olarak da otel dügününe ili§kin kavramsal aglar ile mahalle dügününe ili§kin kavramsal aglarin büyük oranda paralellik sergilememesi beklendik bir durum olacaktir.
Tabloda siklik a9isindan ü9üncü sirada kar§ila§ilan YER ulami kapsaminda dügün salonu gibi etkinligin ger9ekle§ecegi genel bir konum ya da dügün mutfagi gibi etkinlik öncesi-sirasi süre9lerinde kullanilacak sinirli bir konuma ili§kin kodlamalar yer almaktadir. Söz konusu kodlamalarin tipki TÜR ulaminda oldugu gibi kent/ta§ra olmak üzere iki farkli düzlemde §ekillendigini söylemek mümkündür. Bu baglamda dügün salonu, dügün sarayi gibi yapilanmalar kent düzlemi ile bili§sel bir ag olu§tururken dügün evi, dügün meydani gibi yapilanmalar ta§ra bili§sel alani 9er9evesinde kurgulanmaktadir. Elde edilen bu bulgular, dügün kavramla§tirmasinda sosyolojik ve buna bagli olarak kültürel degi§kenlerin önemli bir yer tuttugunu ve bu degi§kenler araciligiyla farkli kavramsal senaryolarin üretildigini göstermektedir. Lefebvre (2016) bu bulguyu destekler §ekilde, toplumsal mekanlarin toplumlarin egilimleriyle birlikte degi§tigi ve mekanin bu baglamda bili§sel §emalarla kültürel §emalari birbirine bagladigini ifade etmektedir.
Dügün kavramla§tirmasinin bir bölümünde de ritüelin 9e§itli a§amalarinda ger9ekle§en eylemler ya da etkinlikler yer almaktadir. Temel olarak, geleneksel Türk dügün adetlerinde de dügün hazirliginin büyük bir öneme sahip oldugu ve yöreden yöreye degi§se de belirli adim yapilarinin gözlemlenebildigi dü§ünüldügünde eylemsel ve etkinlige dayali bili§sel aglarla kar§ila§ilmasi beklendik bir durumdur. Ulam i9i ögelerin bir bölümü hem kent hem ta§ra §emalarina dahil edilebilmekteyken diger bir kismi belirgin bir kültürel katman 9er9evesinde §ekillenmektedir. Bu kapsamda dügün ali§veri§i, dügün daveti gibi etkinlikler her iki kültürel baglamda da kodlanabilirken dügün organizasyonu gibi ulam i9i ögeler yalnizca kent kavramsal agi kapsaminda degerlendirilebilmektedir. §i§man (2017) dügün organizasyonunun dekor, giyecekler, gelinin sa9 düzeni, dans, müzik, ikram gibi bir9ok adimi barindirdigini belirtmektedir. Bu baglamda geleneksel bir dügünde yer alabilecek farkli sosyal aktörlerin, modern dügünde ortak bir anlamsal alanda toplandigini göstermektedir. Bu a9idan kent/ta§ra ayrimina ko§ut olarak geleneksel/modern uzanimlarinin da dügün kavramla§tirmasi altinda §ekillenen bili§sel alanlarin belirlenmesinde önemli bir parametre oldugu söylenebilir.
Tablo 3. dugun Dugum Sozcugunun Ulamsal Gorunumleri (Orta-Ust Sikliktaki Ulamlar)
Ulamlar Ulam ifi Ogeler Siklik
NESNE dugun hediyesi (28), dugun fotografi (21), dugun armagani (7), dugun davetiyesi (6), dugun giysisi (3), dugun kaseti (3), dugun bayragi (2), dugun 9elengi (2), dugun teli (2), dugun videosu (2), dugun kep9esi, dugun kiyafeti, dugun okuntusu. 79
NiTELiK gorkemli dugun (10), guzel dugun (8), kirk gun kirk gece dugun (7), muhte§em dugun (6), dillere destan dugun (3), sade dugun (3), buyuk dugun (2), geleneksel dugun (2), ku9uk dugun (2), pahali dugun (2), ruya dugun (2), §ana layik dugun (2), §a§aali dugun (2), §enlikli dugun (2), bir ku§ sutu eksik dugun, 9agda§ dugun, davullu zurnali dugun, gosteri§li dugun, guzide dugun, havali dugun, i9kili dugun, ihti§amli dugun, inanilmaz dugun, kalabalik dugun, kederli dugun, koca dugun, krallara layik dugun, luks dugun, mustakbel dugun, ne§eli dugun, olayli dugun, romantik dugun, ruya susleyen dugun, siradan dugun, §anli §ohretli dugun, §atafatli dugun, §ik dugun, torensel dugun , trajik dugun, zengin dugun. 79
YEME-iCME dugun yemegi (22), dugun pastasi (18), dugun 9orbasi (10), dugun a§i (4), dugun sofrasi (4), dugun ekmegi (2), dugun zerdesi (2), dugun pilavi, dugun ikrami, dugun ziyafeti. 65
Kl§i dugun alayi (21), dugun sahibi (16), dugun konvoyu (6), dugun muzisyeni (4), dugun kameramani (3), dugun davetlisi (2), dugun fotograf9isi (2), dugun orkestrasi (2), dugun halki, dugun magandasi, dugun organizatoru, dugun solisti, dugun §arkicisi, dugun videocusu, dugun ahalisi. 63
Tablo 3 kapsaminda NESNE ulami incelendiginde ulam i^i ogelerin onemli bir bolumunun dugune ili§kin rituelleri ger9ekle§tirmeye yardimci olma i§levini ta§idigi gozlemlenmektedir. Bu yapilarin bir bolumu dugun kulturel anahtar sozcuguyle ayni anlamsal ag uzerinde kurgulanmi§ diger anahtar sozcukler olarak degerlendirilebilir. Dugun bayragi, dugun teli, dugun kepgesi, dugun okuntusu gibi oruntuler alt kulturel anahtar sozcuklere nitelikli ornekler te§kil etmektedir. Ozellikle ta§ra sahnesi ile kurgulanan bu ornekler, geleneksel dugun kulturunun izlerini ta§imaktadir. Soz konusu ulamda ayrica ritueli kayit altina alma egilimini kodlayan dugun fotografi, dugun kaseti, dugun videosu gibi ogelerle de yaygin olarak kar§ila§ilmaktadir. Bu da dugun etkinligine atfedilen onemi ortaya konan diger bir bulgu olarak degerlendirilebilir. Ayrica belirgin bir sosyal aktor olan misafirlerin gelin ve damada sunduklari dugun hediyesi, dugun armagani, dugun gelengi gibi nesnelerin dilsel duzlemde gozlenebilir olmasi, dugunde hediyele§me kavramini on plana 9ikarmaktadir.
NiTELiK ulami incelendiginde gorkemli dugun, guzel dugun, kirk gun kirk gece dugun, muhte§em dugun gibi ulam i^i ogelerin son derece geni§ bir yelpazede yer aldigi gorulmektedir. Bir onceki bolumde sozu edildigi uzere belirli bir kavram 9er9evesinde yapilan ayrintilandirmanin, o kavrama verilen onemle bagintili olmasi, ulam i9i ogelerin farklila§masini a9iklar niteliktedir. Luks dugun/davullu zurnali dugun gibi bazi ogeler kent/ta§ra ya da modern/geleneksel kapsaminda farkli anlamsal aglar kursa da ogelerin buyuk bir bolumu her iki kulturel katman i9in de ge9erli olabilecek uzanimlara sahiptir. YEME-i£ME ulamina ili§kin ogelerin ise buyuk oranda geleneksel kavram aglarina ozgu oldugu gozlemlenmektedir. Dugun gorbasi, dugun a§i, dugun ekmegi, dugun zerdesi, dugun pilavi gibi ta§ra katmanindaki rituelleri aktaran bu aglar dugun kavramla§tirmasi 9er9evesindeki yerel kulture ozgu §emalarin dikkate deger bir bolumunu olu§turmaktadir. Orta-ust siklikta gozlenen diger bir ana ulam ise Ki§i'dir. Soz konusu ulam i9i ogeler, kavram aglarinin olu§turulmasina yardimci olan 9e§itli sosyal aktorlerin tespit edilmesini saglamaktadir. Ogelerin
bir bölümü dügün alayi, dügün konvoyu, dügün orkestrasi, dügün halki gibi insan toplulugu alt ulamiyla §ekillenirken diger bir bölümü dügün müzisyeni, dügün davetlisi gibi bireysel kodlarla dilsel düzleme 9ikmaktadir. Ayrica, ulam i9erisinde dügün alayi, dügün konvoyu ögelerinin kültürel anahtar sözcüklere önemli örnekler te§kil ettigi de belirtilmesi gereken diger bir husustur.
Tablo 4. dügün Dügüm Sözcügünün Ulamsal Görünümleri (Orta-Alt Sikliktaki Ulamlar)
Ulamlar Ulam Ifi Ögeler Siklik
SOYUT YAPILANMA dügün gelenegi (11), dügün tela§i (5), dügün adeti (2), dügün adabi, dügün atmosferi, dügün co§kusu, dügün heyecani, dügün ortami, dügün psikolojisi, dügün tela§esi, dügün yogunlugu. 26
MUZIK dügün halayi (2), dügün havasi (2), dügün mar§i (2), dügün müzigi (2), dügün §arkisi (2), dügün ezgisi. 11
MALIYET dügün masrafi (7), dügün harcamasi, dügünün maliyeti, dügün parasi. 10
Orta-alt sikliktaki bulgular incelendiginde ilk olarak SOYUT YAPILANMA ulami ile kar§ila§ilmaktadir. Ulam kapsaminda özellikle duyu§sal alana ili§kin §emalarin önemli bir yer tuttugunu söylemek mümkündür. Dügün tela§i, dügün co§kusu, dügün heyecani, dügünpsikolojisi, dügün tela§esi ögeleri bu kapsamda degerlendirilebilir. Duygu durumlarinin bu denli ayri§tirilarak bir alt ulam olu§turma egilimini dügün ritüeline atfedilen deger ile a9iklamak mümkündür. Tabloda yer alan diger bir anlamsal ulam da MÜZIK'tir. Esgin (2016) müzigin yalnizca duygu ve dü§ünceleri seslerle anlatma olanagi veren bir dil olmadigini, ayni zamanda ayni zamanda toplumsalligi temsil eden tarihsel, ideolojik ve kültürel bir olgu oldugunu belirtir. Bu kapsamda dügün kavramla§tirmasinda özellikle kültürel anahtar sözcük olma a9isindan dügün halayi, dügün havasi ögeleri önemli bir yer tutmaktadir. Kar§ila§ilan son kavram alani olan MALiYET ulami incelendiginde dügün masrafi, dügün harcamasi, dügünün maliyeti gibi ögelerle kar§ila§ilmaktadir. Söz konusu yapilanma dügünün ayni zamanda ticari boyutunun da özgün bir §ema olu§turma egiliminde oldugunu söylemek mümkündür.
Sonu?
Anlamin 9izgisel degil sarmal bir yapilanmaya sahip oldugu dü§ünüldügünde belirli bir kültürel anahtar sözcügün sözlük taniminin, uzanimsal a9idan sinirli bilgiler verebilecegi söylenebilir. Bu a9idan, bir sözcügün kültür-dilbilimsel olarak a9imlanmasinin en sistematik ve bilimsel yolu kavramsal aglarin ortaya konmasidir. £ali§mada Türk kültüründe önemli bir ge9i§ töreni olan dügün kavramina ili§kin kültürel bili§in nasil yapilandirildiginin ortaya konmasi ama9lanmi§ ve bu baglamda birliktelik kullanimi ve anlam tercihi görünümleri dogal dilsel veriler araciligiyla betimlenmi§tir. £ali§mada dügün kavramla§tirmasinin tek bir sahne araciligiyla kurgulanmadigi, evlilik töreninin yani sira erginleme törenleri olarak sünnet dügünü ve gügge dügününün de yeni birer kavramsal ag sistemi yarattigi, ayrica ni§an anlamina gelen kügük dügün kavramsal alaninin kültürel baglamda önemli bir yere sahip oldugu tespit edilmi§tir. Dügüne ili§kin kavramla§tirmalar anlam tercihi görünümleri a9isindan ZAMAN, TÜR, YER, EYLEM/ETKiNLiK, NESNE gibi toplam 11 ulam üzerinden betimlenebilmektedir. Öte yandan, dügün kavramla§tirmasinda dikkate deger diger bir bulgu da dügün senaryosunun kent/ta§ra ve modern/geleneksel ayrimi üzerinden ilerlemesidir. Bu a9idan senaryolarin kurgulanmasinda sosyokültürel katmanlar/habituslarin (bkz. Bourdieu ve Loic, 2014) önemli bir degi§ken oldugu söylenebilir. Ulam i9i ögeler incelendiginde, dügün sözcügüyle ortak aglar payla§an farkli kültürel anahtar sözcüklere de rastlanmasi da gözlemlenen diger bir durumdur.
TUD 3.0 temelli veri seti araciligiyla eri§ilen bagimli dizin görünümlerinin birliktelik kullanimi ve anlam tercihi a9isindan 9özümlenmesi sonucu elde edilen bulgular i§iginda, Türk kültüründe dügün kavramla§tirmasi 9er9evesinde öne 9ikan birtakim baskin modeller oldugu tespit edilmi§tir. Lakoff (1987) tarafindan geli§tirilen ídealle§tirilmi§ Bili§sel Modeller yakla§imi 9er9evesinde herhangi bir kavrama ili§kin farkli modellerin bütünsel bir küme olu§turdugu kabul edilmektedir. Ara§tirma kapsaminda belirlenen modellerin dügün kavramini bütünleyen, ayni zamanda i9kin par9alari araciligiyla farkli senaryolarin üretilmesine olanak saglayan kavramsal alanlara sahip oldugu gözlemlenmektedir. Grafik 1'de dügün kavramla§tirmasina ili§kin belirlenen 13 modele yer verilmi§tir.
Grafik 1. dügün Kavramla§tirmasina ili§kin Modeller
Grafik 1 incelendiginde tespit edilen modeller kapsaminda, kavramla§tirma sürecinde evlenme töreni olarak dügün kurgusunun digerlerine göre daha 90k i§lendigini, evlenme ritüeli kapsaminda türsel ayrimlara gidildigini, dügünde 9e§itli sosyal aktörlerin farkli i§levlerle yer alabildigi, mekan ve zaman ögelerinin kavramla§tirmada önemli bir yer tuttugunu söylemek mümkündür. Kavram aglarinin yapilandirilmasinda dügün töreninin farkli niteliksel özellikleri ve dügün öncesi-sirasi-sonrasi ger9ekle§tirilen ritüeller, dügüne ili§kin duyu§sal özelliklerin de ön plana 9ikan diger modeller oldugu gözlemlenmektedir. Ayrica müzik, yeme-i9me, kayit altina alma, ritüele yardimci nesneler kullanma da dügün kavraminin bile§enlerinin önemli bir bölümünü olu§turmaktadir. Son olarak kültürel olmakla birlikte ticari bir etkinlik olan dügünlerin ekonomik boyutlarinin da belirgin temalardan biri oldugu söylenebilir.
Extended Abstract
Language and culture affect each other on an interactive basis, and their changes and transformations proceed in a parallel line in social life. While culture has features such as influencing and structuring language, language can be considered a plane where culture grows and develops. This interdependence makes natural languages a product of cultures as well as nations. In this study, co-occurrence and semantic preference aspects of the dügün cultural keyword, which is unique to the semantic field of Turkish and does not allow to be translated into a different language with its cultural extensions, have been researched. In this context, the concept of dügün, which is an important rite of passage in the social context, was examined through natural linguistic data and how it was structured in the memory of the Turkish society was revealed. Discourses produced through cultural rituals are formed by the combination of meaning schemes related to certain experiences and after a while they become normative. In the evaluation of these stereotypes, cultural keywords are considered as important linguistic data. Cultural keywords are considered as structures that have more tendency and power to encode language-specific cultural
elements. These types of words are considered to have a specific label in one language, but cannot be fully integrated in other languages, and are shaped in line with different traditions and institutional contexts. One of the most distinctive features of cultural keywords is that they not only have lexical appearances, but also refer to areas such as ritual, behavior, emotion, or form. In this study, it is aimed to reveal the semantic extensions of the concept of dugun, and to describe the conceptual networks, schemes, scenarios, and scenes of the node word.
A descriptive survey model was used in the research. Descriptive studies aim to present the existing situation in a scientific and systematic way, rather than measuring cause/effect, difference, and relationship. The obtained data were analyzed by content analysis. Concordance views in the Turkish National Corpus 3.0 database were used to create the data set of the study. The data set of the research consists of 2500 sentence randomly selected among the concordance views of the dugun node word obtained through TUD 3.0. In the next process, the data were exported in MS Excel format. In the third process, 2500 sentences from the obtained data were determined by using the random sampling method and the data set was prepared.
In the study, it is observed that the conceptualization of the dugun is not constructed through a single scene, and that in addition to the marriage ceremony, the sunnet dugunu and the gugge dugunu as initiation ceremonies create a new conceptual network system. It has been determined that the conceptual field of kuguk dugun, which means engagement, has an important place in the cultural context. Conceptualizations related to the dugun can be described in terms of semantic preference views through a total of 11 categories such as TIME, TYPE, PLACE, ACTION/ACTIVITY, OBJECT. On the other hand, another important finding in the dugun conceptualization is that the wedding scenario progresses through the distinction between urban/country and modern/traditional. In this respect, it can be said that sociocultural layers/habitus are important variables in the construction of scenarios. Another observation is that when the elements within the category are examined, different cultural keywords that share common networks with the word dugun are also observed. Within the scope of the findings obtained as a result of analyzing the concordance views accessed through the TUD 3.0 based data set in terms of co-occurrence and semantic preference, it has been determined that there are some dominant models that stand out within the framework of dugun conceptualization in Turkish culture. It is observed that these models have conceptual areas that integrate the concept of dugun and allow the production of different scenarios through their immanent parts. According to the results of the research, the concept of dugun as a marriage ceremony is more common than others, there are generic distinctions within the scope of the marriage ritual, various social actors take part in the wedding with different functions, and the elements of space and time have an important place in conceptualization. In addition, music, eating and drinking, recording, and using ritual objects constitute an important part of the components of the dugun concept.
Kaynak^a
Ak, E. (2020). Tarihsel Sureg igerisinde Dugun ve Bir Eylem Sahasi Olarak Dugun Torenleri, Yuksek Lisans Tezi, inonu Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu.
Aksan, Y. vd. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012) i9inde, Editor: Nicoletta Calzolari vd. 3223-3227.
Baker, P., Andrew H. & McEnery, T. (2006). A Glossary of Corpus Linguistics. Edinburgh University Press.
Bednarek, M. (2008). Semantic Preference and Semantic Prosody re-examined. Corpus Linguistics and Linguistic Theory, 4, 119-139.
Bourdieu, P. & Wacquant, L. (2014). Du§unumselBir Antropoloji igin Cevaplar, £ev. Nazli Okten. ileti§im Yayinlari.
Buyukkantarcioglu, N. (2006). Soylemden ideolojiye: Ele§tirel Soylem Qozumlemesi. Dilbilim Temel Kavramlar, Sorunlar, Tarti§malar i9inde, Edt. Ahmet Kocaman, Dil Dernegi Yayinlari.
Catford, J. C. (1965). A Linguistic Theory of Translation; an Essay in Applied Linguistics. Oxford UP.
Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell Pub.
Duman, M. A. (2020). Dilbiliminin Buyukbabasi Humboldt. Ekev Akademi Dergisi, 24, 409434.
Esgin, A. (2016). Sosyolojik Soru§turmalar Gundelik Olanin Analizinden Kesitler. Siyasal Kitabevi.
Evans, V. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics. Edinburgh University Press.
Fleiss, J. L. (1971). Measuring Nominal Scale Agreement Among Many Raters. Psychological Bulletin, 76, 378-382.
Gok9e, O. (2006). igerik Analizi Kuramsal ve PratikBilgiler. Siyasal Kitabevi.
Kovecses, Z. (2010). Metaphor and Culture. Acta Universitatis Sapientiae Philologica, 2 (2), 197-220.
Lakoff, G. (1987). Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind. University of Chicago Press.
Langacker, R. W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Stanford University Press.
Lee, D. (2005). Cognitive Linguistics. Oxford University Press.
Lefebvre, H. (2016). Modern Dunyada GundelikHayat, £ev. I§in Gurbuz. Metis Yayinlari.
Lemmens, M. (2015). Cognitive Semantics. Routledge Handbook of Semantics, Editor: Nick Riemer. Routledge.
Ruhi, §. (2006). Kultur Ara§tirmalarinda Dilbilimin Yeri: Kulturel Anahtar Sozcuk Baki§ A9isi. Dilbilim Temel Kavramlar, Sorunlar, Tarti§malar, Ed. Ahmet Kocaman. Dil Dernegi Yayinlari.
Sharifian, F. (2011). Conceptualizations of Cheshm 'Eye' in Persian. Embodiment via Body Parts: Studies from Various Languages and Cultures. Ed. Zouheir A. Maalej & Ning Yu. John Benjamins Publishing Company.
Sharifian, F. (2009). On Collective Cognition and Language. Language and Social Cognition. Ed. Hanna Pishwa. Mouton de Gruyter.
§i§man, B. (2017). Qagda§ Kentin Dügün Algisi ve Dügün Organizasyon §irketleri. T.C Kültür ve Turizm Bakanligi Ara§tirma ve Egitim Genel Müdürlügü, 9. Milletlerarasi Türk Halk Kültürü Kongresi, 319-328.
Tav§ancil, E. & Aslan, A. E. (2001). Igerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. Epsilon Yayinevi.
Türk Dil Kurumu Türkge Sözlük (2011). Türk Dil Kurumu Yayinlari.
Whorf, B. L. (1963). Sprache-Denken-Wirklichkeit. £ev. Peter Krausser. Rowohlt Verlag.
Wierzbicka, A. (1997). Understanding Cultures Through Their Key Words. Oxford University Press.
https://littleferrarokitchen.com/turkish-lentil-soup/ (Eri§im Tarihi: 05.12.2022)
Ethical Statement/Etik Beyan: Bu gah§manin hazirlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyuldugu ve yararlanilan tüm gali§malarin kaynakgada belirtildigi beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited. Cati^ma beyani/Declaration of Conflict: Cali§mada ki§i ya da kurumlar arasi gikar gati§masinin olmadigi beyan olunur. / It is declared that there is no conflict of interest between individuals or institutions in the study. Telif Hakki&Lisans/Copyright&License: Yazarlar dergide yayinlanan gali§malarinin telif hakkina sahiptirler ve gah§malari CC BY-NC 4.0 lisansi altinda yayimlanmaktadir. / Authors publishing with the j ournal retain the copyright to their work licensed under the CC BY-NC 4.0
EK 1. Uzman Görü$ Formlari Fleiss Kappa Sonuflari
Degerleyici Sayisi Fleiss Kappa Uyum Katsayisi Degerlendirme
3 .83 mükemmel uyum
Fleiss Kappa Uyum Katsayisi istatistiksel Yorum
<0 uyum yok
0.0 — 0.20 önemsiz uyum
0.21 — 0.40 orta derecede uyum
0.41 — 0.60 yeterli uyum
0.61 — 0.80 önemli derecede uyum
0.81 — 1.00 mükemmel uyum
