CC BY
0DOI 10.24412/2709-1201-2024-145-149 УДК: 616-092.11- 616-092.12-616-039.19
РУХАНИ ЖЭНЕ ТЭН ЖАГДАЙЛАРЫНЫЦ БАЙЛАНЫСЫН 03 0З1НЕН АНЬЩТАУ АРЦЫЛЫ АУРУДЫЦ АЛДЫН АЛУЫ ЖЭНЕ ЕМДЕУ ЖОЛДАРЫ
С.Е.АТАШБЕК Ц.С.ЦАБДОЛЛА О.М.ИСМОИЛОВ, А.^.САУЫТ, Ж.Б.БАТЫРОВА.
«Астана Медицина университет!» КеАК профессор Г.В.Цой атындагы хирургиялык аурулар кафедрасыныц дэрiгер резиденттерi,дэрiгер интерш
Тужырым. Мацалада медицина университетШц 4-5 курс студенттер1 эрцайсысы вз -взте арнайы анкета толтыру арцылы вз1н1ц дене ауруларыныц рухани жан цубылысына байланысты екетн тYсiнедi. 1000 анкетаныц нэтижест зерттей келе бул цагида дэлелден1лд1. Мундай тэсiлдi медициналыц мамандар -дэр^ер,валеолог- дайындаганда оцу ЖYйесiнде цолдануга болады.
Клт свздер: Рухани жэне тэн аурулары байланысы, жан саулыгыныц цагидалары сауалнама.
Реззюме.Студенты с помошью самоанкетирования определяют зависимость
физического здоровья от их духовного состояния. На основании изучения результатов1000 анкет заполненных самим студентами, наглядно демонстрируется взаимосвязь здоровья студентов от их духовного состояния. Этот метод предлагается использовать в учебном процессе будущих врачей и медицинских работников, валеологов.
Ключевые слова:Взаимосвязь духовных и телесных болезней,анкета.
Resume. Students use self-questioning to determine the dependence of physical health on their spiritual state. Based on the study of the results of 1,000 questionnaires filled out by the students themselves, the relationship between the health of students and their spiritual state is clearly demonstrated. This method is proposed to be used in the educational process of future doctors and medical professionals, valeologists.
Keywords: The relationship of spiritual and bodily diseases, questionnaire.
Такырыптыц езектШН: Адамньщ физикалык денсаулыгы мен рухани ^йнщ байланысын зерттеу актуальдшп мол, мысалы: ^йзелу (стресс) салдары ауруга шалдыктыратыны белгш аксиома.
Зерттеу материалдары мен эдктерк Рухани жэне физикалык жагдай байланысын медик студенттердщ e3rn-e3i диагностикалау Yшш"Денсаулык Yйлесiмi" арнайы сауалнама эзiрлендi. Оны респонденттердщ eздерi толтырды, мунда студенттердщ кещл - ^шнщ ауырлыгы 3 балды; жYЙе бойынша аныкталады: ( + ) - бiлдiрiлмеген; ( ++ ) -канагаттанарлык; ( + + + ) - бiлдiрiлген. "Рухани" немесе физикалык аурудыц болмауы атап eтiлдi ( -). Физикалык аурулар балалы; шактан бастап (туылганнан бастап) медициналы; тексерулерде аныкталган, сонымен катар медициналык академияныц 4-5 курс студенттершщ eзiн-eзi болжайтын ауруларын керсеткен. Ахлактык (рухани) аурулар[1,2,3,6]: Эркeкiректiк(тэккэппэр),eзiмшiлдiк, ренжушiлдiк, ашуланшактык, ызакорлык, кeреалмаушылык, кызганшактык, урып-согу, айкайлау, коркактык, сeгу- урысу, жаман ойлау, тшсу, себепсiз колды, аякты айкастыру, CYЙiнiспеншiлiк, мейiрiмдiлiк,ракымшылык,eз-eзiн тeмен багалау, арсыздык, уятсыздык, eтiрiкшiлдiк, кушылдык киянатшылык, аманатты
Т.У.БАТЫРОВ
Гылыми жетекш1 -профессор АстанаДазак;стан
орындау, кырсыгу, екiжYЗдiлiк, к^марлык^кекшшдш. Физикалык аурулар: бала шагынан 6epi аныкталган диагноздар,студенттер eздерi койган болжам диагноздар. Сауалнамаларды толтырар алдында респонденттерге сауалнаманыц максаттары мен мшдеттер^ зерттеудщ анонимдiлiгi жэне осы сауалнамалардьщ нэтижелерi бойынша д^рыс корытынды жасап, кажет болган жагдайда жеке консультациялар eткiзу мYмкiндiгi туралы тYсiндiрiлдi.(Кесте 1).
Кесте 1. АНКЕТА - '^ЙЛЕСУШШТК ДЕНСАУЛЬЩ КЕП1Л1"
№ № Адамныц /респонденттер/ РУх жаFдайлары мен медакадемия студенттершщ аныкталы^ан жэне болжала^ан аурулар диагнозы сандары атаулары. + 20 жас та + 21 жас т ++ 20 жас т ++ 21 жас +++ 20 жас ++ + 21 жа с 20 жас 21 жас
1 0ркек1рект1к 48.1 50 38.5 24 5.8 6 7.8 20
2 0з1мш1лд1к 56.9 56 37.2 27 5.9 9.6 0 7.7
3 Ренжуш1лд1к 29 31 48 52 23 15 0 2
4 Ашуланшактык 53 60 27.4 8 3.9 4 15.7 22
5 Ызакорлык 63.4 51 17.1 20 4.9 10 14.6 19
6 Кереалмаушылык 70.6 56 11.8 5.8 3.9 2.2 13.7 36
7 ^ь^аншактык 40 38 34 32.6 22 12. 2 4 18
8 ¥рып-соFу 43 43.5 0 4.5 0 0 57 52
9 Айкайлау 50 51 24 21.6 8 9.8 18 17.6
10 ^оркактык 49 50 39.2 34 9.8 8 2 8
11 Сегу; урысу 62.7 61 15.7 12 9.8 6 12 20.4
12 Жаман ойлау 57 43 16 19 7.8 6 20 32
13 Тшсу 25 40.5 53 33 10 24 12 24
14 Себепс1з колды, аякты айкастыру 22 27 43 30 23 33 12 10
15 Суй1н1спенш1л1к 5.9 14 53 39 41 43 0 4
16 Мей1р1мд1л1к,ракымшылы к 20 25 47 46 31 27 2 0
17 0з-ез1н темен баFалау 34 29 36 34 14 13 16 23
18 Арсыздык 53 39 12 0 4 0 31 61
19 ¥ятсыздык 42 34 12 2 4 0 44 64
20 0т1р1кш1лд1к 56 61 24 11 4 2 16 25
21 Кушылдык 51 59 31 18 6 4 12 19.6
22 Киянатшылык 29 34 7.8 2 2 2 61.5 62
23 Аманатты орындау 17.6 26 47 26 29.4 24 5.9 24
24 ^ырсь^у 27 37 35 39 12 21 6 21
25 Ек1жузд1л1к 47 44 12 8 2 4 43 44
оф "Международный научно-и сследовательски й центр "Enaies s Light n Scien
26 ^умарлык 45 44 39 19 7.8 16 7.8 19
27 Кекшшдж 45 36 16 2 3 8 36 44
28 Ауру диагноздары саны: 6ipe у 39.2 6ipe у29 екеу 21.6 екеу 16 Yшeу 27.4 < 45 жок 11.8 жок 10
29 - болжам диагноз 40 35.4 20 12.5 0 16. 6 40 35.4
*Торкездерде 1000 респондент атап еткен статистикалык керсетк1штердщ орташа керсетк1штер1 %
( + ) - бшд1ршмеген; ( ++ ) - канагаттанарлык; ( + + + ) - бшд1ршген. "Рухани" немесе физикалык аурудыц болмауы атап ет1лд1 ( -) Зерттеу нэтижеск
1. 20 жастагы студенттер арасында аныкталган аурулардыц Yлес салмагы жогары, 27,4-тен 45% - га дешн 3 немесе одан да кеп диагноз койылган.
2. Медициналык академияныц 4-5 курс студенттерi 60-65% жагдайда диагноз койылмаган ауруларды болжайды.
3. 95-100% - га дейiн студенттер eздерiшц "рухани" ауруларын атап етп.
4. Аныкталган аурулар саныныц есу1 "рухани" аурулардыц ауырлыгына тжелей тэуелд1л1г1 байкалды.
5. Суй1спенш1л1к пен мешр1мдш1к сез1мдер1 жYЙке жYЙесiшц ^йне де эсер етедi; болашак дэр^ерлердщ 25% -мей1р1мд1л1к сез1м1 аз, ал 2% - ол жок.
6. 1^олдар, аяктар жэне т.б. себепс1з киылысу жагдайлары да респонденттердщ денсаулыгына эсер етедi.
^орытынды:1000 сауалнаманыц статистикалык талдауы негiзiнде медициналык академияныц 4-5 курс студенттершщ денсаулык жагдайын eзiн-eзi тексеру нэтижелерi тургысында, саралап зерттеулердщ негiзiнде, бiз практикалык сабактар мен дэрютерде адамныц eзiн-eзi жетiлдiрудщ ерекше кабiлеттерiне негiзделген рухани кYЙ мен физикалык денеш сауыктыру бойынша кешендi емдеу усыныстар усындык.Мысалы ауыз куысы уылуына аса шыдам-сабырлыкпен коса-ашутас емге колайлы (1-7 сурет). Ашутас аксары тYCтi, дэмi кышкыл, уытсыз кермек кристалдык тас, табиги жэне eцделген тYрi (8 сурет) балалардыц аузы уылганда, уртка ушык шыкканда, кYЙдiрiлген ашудастан аз мeлшерде уылган жерге себу ауызды кургатып кана коймай, тютщ берiктiгiне де ыкпал ететш кeрiнедi[7]
8сурет. Ашутас
¥сыныстар:
1. Эзiрленген сауалнама кез-келген ересек адамныц физикалык денсаулыгы мен рухани ^йнщ байланысын зерттеу Yшiн колданыла алады.
2. Сауалнама нэтижелерi бойынша пациенттерге рухани жагдайды тYзетудiц жэне денсаулыкты жаксартудыц жеке эдютерш усынуга болады.
3. Бул эдiстi болашак дэрiгерлер мен медицина кызметкерлерш пациенттермен жумыс iстеуге дурыс багыттау Yшiн медициналык оку орындарыныц оку багдарламасына енгiзуге болады.
4. Бул эдют мектептерде жэне баска оку орындарында валеологияны окытуда да колдануга болады.
5. Жан саулыгыныц кагидалары(ХД. Сэтбаева, З.С. Эбiшева, А.Д. Соколов,2016ж.) [5] валеология пэнiне арналган оку-эдютмелштщ замануй тэжiрибелiк усыныстарын колдану.
6. Сонымен катар,жан-тэн саулыгын клиникалык сабактарына да электив ретiнде етюзуге болады. Бiздiц зертеуiмiздiц кортындысы ретшде 2003 жылгы Халыкаралык конференцияда баяндама мен макалада окыту процессiне колдану керектш усынылган[4].
Жан сауль^ыныц ка^идалары (Валеология Сэтбаева Х.^.)
1. Эз мYмкiншiлiктерiн барынша керсету.Эзще деген кызыгушылыкты сактау. Эзiцдi дамытуга жэне психологиялык мэдениетiцдi жогарылатуга уакыт табу.
2. Кебшесе осы кезецмен емiр CYPУ керек. Эткен емiрге орала бермеу керек. Болашак Yшiн жумыс ютей жYрiп, ол туралы кеп ойлай берудщ кажетi жок.
3. Бiз емiрге деген катынастыц жагымды жэне жагымсыз жагын езiмiз тацдаймыз. Жаксы кещл-^йде болу пайдалырак, жамандыкка кеп кещл белу, ол залал кел^ретш факторлардан зияндау.
4. Философиялык ойлау кабiлетiн дамыту, бYкiл элемге деген т1келей катынасты сезiну, емiрге
деген кезкарас концепцияларына кызыгу, экзистенциальдi проблемалар аркылы юке асады. Бул эр тYрлi жагдайларды езiцдi сырттан керуге мYмкiншiлiк береди
5. Тацныц атканы мен батканына жэне жулдызды аспанга карауды умытпау керек.
6. Болып жаткан емiрдегi келецаз жагдайларга жаксы жагынан карап оны iске асырган жен.
7. Оздщ агрессияцыз - алдымен сiзге ец кымбат «лэззат». Ашушац ренжiгiш адам кебшесе жYрек ауруларына, гормональды, iсiк ауруларына жэне де стреске кептеп ушырауы мYмкiн. Эзiцiз «ашуланбаудыц алдын алу» шараларын табыцыз.
8. Барлык проблемалар 2 тYрге белiнедi: Оздщ оны шешуге шамацыз келмейтiн жэне шешуге еш жагдай жасай алмайтын проблемалар. Бiрiншi проблеманы алып шешу керек, оган ешкандай «шешу керек» деп уйымдастырмай-ак. Екiншi проблемалар ете оцай. Ол былай - шешшмейтш проблеманы шешiп те, оган бола ашуланып та кажет жок.
ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Сабырлык. http://www.ihsan.kz/kk/articles/view/10320
2. Мшез кулык. http://www.ihsan.kz/kk/articles/category/10
3. Тель Л.З. Валеология человека. В 3 томах. Астана, 1999г.
4. Батыров Т.У.Самодиагностика заболеваний студентов 5 курса медакадемии, как самостоятельная работа проблемного обучения на курсе челюстно-лицевой хирургии и стоматологии//Материалы Конгресса (Зсъезда) стоматологов Казахстана.Алматы-2003.-с.52-61.
5. ХД. Сэтбаева, З.С. Эбшева, А.Д. Соколов Валеология. Оку-эдютемелш курал. - Алматы: Эверо, 2016 ж. - 158 бет.
6. ^азакстан Мусылмандары Дiни Баскармасы. Караганды облысы бойынша eкiлдiгi (ihsan.kz)
7. Ашудастыц бiз бiлмейтiн пайдасы-Жацалыктар (oinet.kz)
