CC BY
7УДК 1
Ж^мабаев М.Н.
НД-18-1 тобынын, студент Карагандымемлекетлк техникалык универстетi
Научный руководитель: ^айырбек М.С.
Карагандымемлекетлк техникалык универстетi
РУХАНИ АДАМГЕРШ1Л1К КАСИЕТТЕРД1 «МЭЦГ1Л1К ЕЛ» ИДЕЯСЫНЫЦ НЕГ1З1НДЕ КДЛЫПТАСТЫРУ
Аннотация: в статье рассматривается рухани адамгершшт цасиеттерд1 «мэцгшк ел» идеясыныц нег1зтде цалъттастыру.
Ключевые слова: цасиеттерд1, мэцгшк ел, идеясыныц, нег1зтде цалыптастыру
Елiмiздщ болашагы-^рпак тэрбиесшде, елiмiз егемендж алып,ез алдына отау ттп езiнiц шю-сырткы саясатын езi шешетш болды. БYгiнде баршаныц мшдетьэдет-г^рпымызды, салт-дэстYрiмiздi жандандырып, ^лттык сана-сезiмi жогары тэрбиелi ^рпакты есiру.
Тарих - халыктыц зердесi, ол содан куат алып, болашакка багыт алады. Сондыктан да халык даналыгы: «Эткенге кез жiбермей, болашакты болжай алмайсын,», - дейд^ Бiздiц Отанымыздыц, тэуелшз Казакстанныц тарихында болашак ^рпагы Yшiн «ак найзаныц ^шы мен ак бшектщ кYшш» аямай, туган елi, жерi Yшiн жанын шYберекке тYЙген ерлер аз болмаган. Адамзат тарихы эр дэуiрде, эр кезецде ездерiнiц ой -парасатымен, бiлiк-бiлiмiмен, кемецгерлiк болмысымен, берiсi ^лт дамуына, эрiсi элемдж к¥ндылыктарымыздыц молаюына орасан Yлес коскан трыры биiк т^лгаларга бай.
Мэцгшк ел,¥лы Казак даласы, Тэуелшз мемлекет осы секiлдi сездер адамдарды толгандырмай коймайды. Б^л сездердщ терец магынасын тYсiнiп, эр кайсысына токталар болсак,сонау ата-бабаларымыз емiр CYрген жылдарга барамыз. Ежелден казак еш елге тэуелдi болмауды, кыздары абыройлы, ^лдары намысты болганын калады. Оган осы уакытка дейiнгi болып келген кетершстер,согыстар дэлел бола алады. «Мэцгшк ел» - ата-бабаларымыздыц сан мыц жылдан бергi асыл арманы. Ол арман-элем елдерiмен терезесi тец катынас курып, элем картасынан ойып т^рып орын алатын Тэуелсiз мемлекет атану едг Ол арман-т^рмысы байкуатты, тулш тYзу ^шкан, ^рпагы ертецiне сешммен карайтын бакытты Ел болу едг Елбасы Н.Э. Назарбаев езiнiц «Тарих толкынында» атты ецбегiнде: «Егер бiз мемлекет болгымыз келсе, езiмiздiц мемлекеттiгiмiздi ^зак уакытка мецзеп к^ргымыз келсе, онда халык руханиятыныц бастауларын тYсiнгенiмiз жен. Оган барар жол халык даналыгыныц негiзiнде жатыр», -деген едг Ендi мiне «Казакстан жолы-2050: бiр максат, бiр мYДде, бiр болашак» атты Казакстан халкына Жолдауында ежелгi ата-бабаларымыз - тYркiлердiц Мэцгшк ел идеясын Казак елiнiц ^лттьщ идеясы ретiнде жариялап отыр. Бiз бYгiн ХХ1 гасырдыц есiгiн айкара ашып, терiне енiп отырмыз. Б^л гасыр Казакстан Yшш жасампаз гасыр, жацару гасыры, дэуiрлеу гасыры. Президент Жолдауы Казакстан халкы Yшiн Yлкен мацызга ие болды. Бiр болашак - б^л Мэцгiлiк елдiц, бiздiц ортак Yйiмiз - Казакстан Республикасыныц еркендеуi. Казакстан халкы Ассамблеясы жэне б1ртугас елдiц азаматтары «Мэцгiлiк ел» патриоттык актiсiн эзiрлеу туралы тапсырманы ерекше шабытпен кабылдады. «Мэцгiлiк елдщ» жетi кагидасы бiздiц дамуымыздыц аркаулык к^ндылыктарын, Казакстан халкыныц ортак мYДдесi мен тарихи тагдырын айшыктайды.
Казакстан мен астананыц тэуелсiздiгi ¥лттык бiрлiк, бiздiц когамымыздагы бiтiм мен келiсiм Зайырлы когам жэне жогаргы руханилык Индустрияландыру мен инновациялар негiзiндегi экономикалык есiм Жалпыга ортак Ецбек Когамы Тарихтыц, мэдениет пен тiлдiц ортактыгы ¥лттык кауiпсiздiк жэне бiздiц елiмiздiц жалпы элемдiк жэне ецiрлiк проблемаларды шешуге жаhандык ат салысуы. Осы к^ВДылыктар аркасында бiз эрдайым жещске жеттiк, елiмiздi ныгайттык, ^лы жетiстiктерiмiздi
еселедш. Жаца Казакстандык Патриотизмнщ идеялык негiзi осы мемлекет кураушы, жалпы ^лттык к^ндылыктарда жатыр.
БYгiнгi жаИандану дэуiрiнде «Мэцгiлiк ел» идеясы багзы тYркiлiк тектш-болмысымыздыц, асыл т^рпатымыздыц заманауи кайта жацгыруыныц, озык, куатты ел болып гYлденуiнiц кепш. Тэуелсiз ел атанганнан кейiн б^л идеяны iске асырудыц тарихи мYмкiндiгi туып отыр. Ежелгi тYркiлердiц «Мэцгшк ел» идеясы Yш т^гырдан т^рды, ягни Yш негiзден тирады: оныц бiрiншiсi-кене тYркi жазба ескерткiштерiндегi «Мэцгшк ел» манифеш, екiншiсi - Эл-Фарабидщ философиялык шыгармаларында, эсiресе, «Кайырымды калада» б^л идеяныц теориялык-методологиялык т^ргыдан тиянакталуы жэне Yшiншiсi - ЖYсiп Баласаг^нныц осы идеяны негiздеген «К^тты Бшк» дастаны. Б^лардыц бэрi бiр-бiрiмен тыгыз байланысты, бiр заманныц жемiсi жэне езше дейiнгi бабалар м^ратымен жалгаса отырып, кейiнгi ^рпактарыныц курган мемлекетшшдж, ягни мМэцгiлiк ел" идеясымен сабактасады.
мМэцгiлiк елге бастайтын ец абыройлы, ец мэртебелi жол", - деген ^лттык идеясыныц тамыры ете терецде, езеп сонау тYркiлердiц дэуiрiнен бастау алатыны айтылды. «Мэцгiлiк ел» идеясын алгаш рет манифест ретiнде жарияланган Тоныкек абыз бYкiл тYркi ж^ртын бiр шацырактыц астына бiрiктiрудi кездеген болатын. Эзара кыркыстан эбден шаршап, тоз-тоз болып кеткен тYркi тайпаларыныц арасында б^л Yндеу кецiнен колдау тауып, жYзеге асады да, казак даласында ТYрiк, ТYргеш, Карахан сиякты кYштi каганаттар курыла бастайды. Кешн тYркi халкыныц бiрлiгi тагы да ыдырап, жан-жакка шашырап кеткен кезде де ^лтымыздыц бiртуар кесемдерi халкын осы идеяныц аясына кайтадан жинап, элемге эйгiлi, тарихта ез орнын калдырып кеткен Алтын Орда, Ак Орда, Ногай, Моголстан, Казак хандыгы сиякты алып та, куатты мемлекеттердщ негiзiн калап кетедi. «Мэцгiлiк елдщ» емiршецдiгi соншалыкты казiргi кезде ез жалгасын тауып, Меде, Бумын, Капаган, Бiлге, КYлтегiн сиякты кагандарымыздыц iсiн м^ра ретiнде кабылдаган Елбасымыз осы идеяны ез отандастарына жария етш, казакстандыктарга Yлкен сенiм артып отыр.
Мемлекет басшысы Жолдауда атап еткен дYние елдiц кекейiнде жYрген
мэселелер едг Бiрлiгiмiздi сактап, ана тшне деген к¥рметiмiздi берiк етсек, ^лттык
мYДденiц Yстемдiк етерi анык. Елбасымыздыц осы Жолдауда кетерген идеялары жYзеге
18
асырылса, елiмiздщ iргесi нык бекш, келешек кекжиегiне талмай жетерiмiз анык. Елiмiздiц болашагы жаркын болып калыптасуы Yшiн ^лттык к¥ВДылыкты санасына терец мецгерген бiлiмдi, инабатты жас ^рпакты тэрбиелей отырып, кол жетюзсек б^л ^стаздар кауымы Yшiн Yлкен жетiстiк болары айдан анык. Казакстан тагдыры Yшiн еткен ата-бабалар мен болашак ^рпак алдында ец багалы к¥ВДылыгымыз -егемендiгiмiздi сактап, м^ратымызга айналган «Мэцгiлiк ел» болу идеясын жYзеге асыру жолында аянбай ецбек ете бшешк!
Халык даналыгында: <^р баланы адам етiп есiргенше, бiр шаhар апат болады» деген сез бар. Осы салыстырудыц езi-ак баланыц шын мэнiндегi Адам болып калыптасуы кыруар уакыт пен тер тегетш ецбектi кажет ететiн аумагы кец ,жауапкершшп мол кYPделi iс екенш ^ктырса керек. «Ту жанында кисык агаш жатпайды» дегендей, сом тараулы тэрбие жолыныц тогысар т^сы халыктыц езiнде ,ата -баба салт санасында, дэстYрiнде. Жас ^рпакты ^лттык мактаныш пен ^лттык патриотизм рухына калай тэрбиелесек,елiмiздiц халкымыздыц болашагы, даналыгы да солай айкын керiнедi [1].
Окушылар арасында рухани тэрбиенi калыптастыруда тарихи т^лгалардыц алар орны ерекше. «0ткендi бiлмей, келешектi болжау киын»- дегендей тарихи т^лгалардыц тарихтагы игi ютерш, жагымды касиеттерiн ез бойына кондырып, кеткен кемшiлiктерiнен сабак алу да бYгiнгi ^рпактыц еншiсiнде. Ка^р^ тацда мектеп окушыларын тэрбиелеу мэселесiнде адамныц жан дYниесiн, рухани элемiн танып, дамытып, жетiлдiру багытындагы iзденiстер жYрiп жатыр. Ондагы басты кагида адамныц юсшк келбетi, соган лайыкты бола бшу, адамныц табигатпен, элеммен YЙлесуi, халыктык дэстYP, рухани мэдениет непзщде болашак ^рпактыц рухани -адамгершшк тэрбиесiн жаца сатыга кетеруге непзделген [3].
Жаца Казакстан Yшiн казак еркениетш дамыту, салт-дэстYрiн, эдет-г^рпын, тшн, т.б. ^лттык к^ндылыктар аясында кецейту - езекл мэселенiц бiрi. Сондыктан алдымызда т^рган Yлкен максат - ^лттык м^ра к^ВДылыктарын казiргi тацныц мэдени жетiстiтерiмен YЙлестiру. Жас ^рпак тэрбиесiнде YЙлесiмдiлiк зацы салтанат к¥руы шарт. Ягни ол езiнiц есу, есею кезiнде ак CYт берш асыраган ата-анасымен де, кекiрек
кезш ашкан устаздарымен де Yйлесiм таба бiлуi тиiс. Сонда гана тулга бойында улттык рухани касиеттер бiрте-бiрте калыптасары сезсiз.
Тэрбиенщ негiзi болып саналатын адамзаттык кундылыктардыц бiрi тэрбиенiц баска адамга деген кажеттшп, баска адамидарды CYйе бшу кажетiлi болып табылады. Корыта айтканда, бYгiнгi кYнде жастарды эдептi де саналы етiп тэрбиелеу Yшiн ец алдымен тэрбие ережелерiне CYЙене отырып, улттык дэстYрiмiздi, эдет-гурыптарымызды, дiнiмiздi, ата-бабаларымыздан калган насихат-мураларды жастардыц санасына сiцiре бiлуiмiз кажет.
Список литературы:
Бирюков С., Елькин Д., Делягин М., Собозобов Ю. 2020-Стратегиялык жоспары: Кешбасшылыкка бастайтын Казакстандык жол. Назарбаев Н. Еасырлар тогысында. - А, 2001.
Толегенова А. Б. Жеке тулганы улттык кундылыктар аркылы тэрбиелеу // Молодой ученый. — 2015. — №7.2. — С. 64-65.
«Жеке тулганы шыгармашылыкка баулу» Казакстан мектеб1.2008
Калиулы С., Казак энциклопедиясыныц теориялык непздер1 мен тарихы ( Оку куралы). -Алматы: Бш1м, 2003-280 б.
