Научная статья на тему 'ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ СПОРТ ФОРМАСИГА ТАЪСИР ЭЪТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАҲЛИЛИ'

ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ СПОРТ ФОРМАСИГА ТАЪСИР ЭЪТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
15
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК МАШғУЛОТЛАРИ / МУСОБАқА ДАВРИ / БАРқАРОР СПОРТ ФОРМАСИ / ОМИЛ / ФУНКЦИОНАЛ ТАЙЁРГАРЛИК / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ВОСИТА / УСУЛ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Қурбонов Х.Х.

Мазкур мақолада ўрта масофага югурувчилар йиллик тайёргарлик машғулотларининг мусобақалар даврида спорт формасини барқарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омиллар юзасидан, ўрта масофага югурувчи спортчиларни тайёрловчи мураббийлар билан ўтказилган анкета сўровномаси натижалар таҳлили баён этилган.В данной статье описаны факторы, влияющие на стабильность спортивной формы в соревновательном периоде годичного цикла подготовки у бегунов на средние дистанции. Данные получены в ходе анкетирования, в котором принимали участие тренеры.This article depicts detailed information on the factors influencing the stability of the sport during the annual training of middle distance runners, as well as the analysis of the results of a questionnaire survey conducted with coaches training middle distance runners.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Қурбонов Х.Х.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ СПОРТ ФОРМАСИГА ТАЪСИР ЭЪТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАҲЛИЛИ»

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Муаллиф билан боFланиш учун:

xurshid@qurbonov.com

Мустакил изланувчи Х.Х. БУРБОНОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

УРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИААРНИНГ

СПОРТ ФОРМАСИГА ТАЪСИР ЭЪТУВЧИ ОМИАААР ТАХДИАИ

Аннотация

Annotation

В данной статье описаны факторы, влияющие на стабильность спортивной формы в соревновательном периоде годичного цикла подготовки у бегунов на средние дистанции. Данные получены в ходе анкетирования, в котором принимали участие тренеры.

Ключевые слова: годичный цикл подготовки, соревновательный период, стабильная спортивная форма, функциональная подготовка, физическая подготовка, средства, методы.

Мазкур маколада урта масофага югурувчилар йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида спорт формасини баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омиллар юзасидан, урта масофага югурувчи спортчиларни тайёрловчи мураббийлар билан утказилган анкета-суровномаси натижалар та^лили баён этилган.

Калит сузлар: йиллик тайёргарлик машгулотлари, мусобаца даври, барцарор спорт формаси, омил, функционал тайёргарлик, жисмоний тайёргарлик, восита, усул.

This article depicts detailed information on the factors influencing the stability of the sport during the annual training of middle-distance runners, as well as the analysis of the results of a questionnaire survey conducted with coaches training middle-distance runners.

Key words: annual training sessions, competition period, sustainable athlete condition , factor, functional training, physical training, means, method.

Долзарблиги. Урта масофага югурувчиларимиз томонидан кайд этилган натижаларни тахлил килиб айтишимиз мумкинки, саралаш мусобакаларида яхши натижаларга эришилмокда аммо, асосий мусобакалар-да натижалар пасайиши холатлари хам кузатилмокда. Урта масофага югурувчилар натижаларининг бундай тарзда кайд этилиши йиллик тайёргарлик машгулотлари жараёнида спорт формаси ташкил топишига хамда мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омиллар деярли хисобга олинмаслиги асосий сабаблардан бири саналади [1,6].

Спорт формасига кириб олгандан кейин, уни бутун масъулиятли мусобакалар давомида саклаб туриш ва спорт ютукларига эришишга айлантириш вазифаси пайдо булади. Юкорида айтганимиздек, спорт формаси - бу факат холатгина эмас, балки жараён хам-дир - спортда ютукларга эришишга тайёр эканликни курсатувчи барча фазилат, малака, махоратларни узлуксиз такомиллаштириб борувчи жараён хамдир [2,7]. Спорт формасига таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килиш оркали мусобака циклла-рида спортчилар томонидан эришилган тайёргарлик даражасини максимал даражада курсатиб бера олиш ва спорт формасини баркарор ушлаб туришлари учун кенг имкониятлар яратиб берилишига хизмат килади. Тадкикот иши мавзусига доир илмий-услубий адабиётларни урганиш ва тахлил килиш жараёнида аникландики, спорт формаси буйича маълумотлар умумий тарзда берилган лекин, спорт формасига таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килиш афзалликларига алохида тухталиб утилмаган.

Юкори даражали машкланган холатда (спорт фор-масида) спортчи уз фаолиятида жисмоний техник ва тактик натижаларнинг маълумотларини сифатлирок курсата олади [4]. Урта масофага югурувчилар йиллик тайёргарлик машгулотлари жараёнида спорт форма-сига таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килиш натижасида, улар таркибини тизимли равишда

шакллантириш ва зарарли томонларини бартараф этишнинг самарали йулларини ишлаб чикиш хамда машгулотларда куллаш, кечиктириб булмас долзарб масалалардан бири хисобланади [3,5].

Тадкикотнинг максади. Урта масофага югурувчилар спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида баркарор ушлаб туришга таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килиш.

Тадкикот ишининг вазифалари:

- урта масофага югурувчилар спорт формасини мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омиллар юзасидан илмий-услубий адабиётларни урганиш ва тахлил килиш;

- урта масофага югурувчилар спорт формасини мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омиллар юзасидан махсус анкета-суров-номаси утказиш ва олинган натижаларни тахлил килиш;

- урта масофага югурувчилар спорт формасини мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилиши буйича амалий тавсиялар ишлаб чикиш.

Тадкикотнинг усуллари. Педогогик кузатув, на-зарий тахлил ва умумлаштириш, анкета-суровномаси ва математик-статистик усуллар кулланилди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокамаси. Тадкикот утказиш учун ишлаб чикилган анкета суров-номаси 10 та саволдан иборат булиб, улар куйидагича ифодаэтилди:

1. Урта масофага югурувчилар йиллик тайёргарлик машгулотлар жараёнида спорт формасининг ташкил топиши ва мусобакалар даврида баркарор ушлаб ту-рилишига таъсир этувчи омилларни нималар ташкил этади деб хисоблайсиз?

2. Урта масофага югурувчилар жисмоний тайёр-гарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш керак деб хисоблайсиз?

3. Урта масофага югурувчилар техник-тактик тай-

сч| см о см

oj

га та t

0

Q.

Ф

1

С

га

№2-2022

www.fansports.uz

17

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ёргарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш керак деб дисоблайсиз?

4. Урта масофага югурувчилар психологик тай-ёргарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш лозим?

5. Урта масофага югурувчилар функционал тай-ёргарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор каратиш мудим?

6. Спорт формаси бадолаш ва назорат килишнинг кандай восита - усуллари ишлаб чикилиши ва амали-ётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб уйлайсиз?

7. Ташкил топган спорт формасини бадолашнинг кандай мезонлари ишлаб чикилиши ва амалиётда кул-ланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми?

8. Иш кобилиятини кайта тиклаш буйича кандай махсус машклар ишлаб чикилиши ва амалиётда кул-ланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми?

9. Урта масофага югурувчиларнинг спорт форма-сини такомиллаштиришга каратилган махсус дастур ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми?

10. Урта масофага югурувчилар спорт формаси-нинг кандай модел курсаткичлари ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб уйлайсизми?

1-жадвал

Урта масофага югурувчиларнинг 34 нафар мураббийлари билан утказилган анкета-суровномаси натижалари тах.ш.ш

СМ

см о см

го га

0

ю

1

Т/Р Анкета саволлари Жавоб мазмуни

Ха Йук

1 Урта масофага югурувчилар йиллик тайёргарлик машгулотлар жараёнида спорт формасининг ташкил топиши ва мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омилларни нималар ташкил этади деб дисоблайсиз? 29 5

2 Урта масофага югурувчилар жисмоний тайёргарлигани такомиллаштиришда нималарга этибор бериш керак деб дисоблайсиз? 27 7

3 Урта масофага югурувчилар техник-тактик тайёргарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш керак деб дисоблайсиз? 30 4

4 Урта масофага югурувчилар психологик тайёргарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш лозим? 32 2

5 Урта масофага югурувчилар функционал тайёргарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор каратиш мудим? 31 3

6 Спорт формаси бадолаш ва назорат килишнинг кандай восита - усуллари ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб уйлайсиз? 28 6

7 Ташкил топган спорт формасини бадолашнинг кандай мезонлари ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми? 32 2

8 Иш кобилиятини кайта тиклаш буйича кандай махсус машклар ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми? 30 4

9 Урта масофага югурувчиларнинг спорт формасини такомиллашти- ришга каратилган махсус дастур ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми? 31 3

10 Урта масофага югурувчилар спорт формасининг кандай модел курсаткичлари ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб уйлайсизми? 30 4

Урта масофага югурувчилар йиллик тайёргарлик машгулотлар жараёнида спорт формасининг ташкил топиши ва мусобакалар даврида баркарор ушлаб ту-рилишига таъсир этувчи омилларни нималар ташкил этади деб дисоблайсиз? деган саволга 29 нафар му-

раббий "ХД" деб, 5 нафар мураббий томонидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Урта масофага югурувчилар жисмоний тайёргар-лигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш керак деб дисоблайсиз? деган саволга 27 нафар му-раббий "ХД" деб, 7 нафар мураббий томонидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Урта масофага югурувчилар техник-тактик тай-ёргарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш керак деб дисоблайсиз? деган саволга 30 нафар мураббий "ХД" деб, 4 нафар мураббий томонидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Урта масофага югурувчилар психологик тайёргар-лигини такомиллаштиришда нималарга этибор бериш лозим? деган саволга 32 нафар мураббий "ХД" деб, 2 нафар мураббий томонидан эса, "МУК" деб жавоб берилди.

Урта масофага югурувчилар функционал тайёр-гарлигини такомиллаштиришда нималарга этибор каратиш мудим? деган саволга 31 нафар мураббий "ХД" деб, 3 нафар мураббий томонидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Спорт формаси бадолаш ва назорат килишнинг кандай восита - усуллари ишлаб чикилиши ва амали-ётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб уйлайсиз? деган саволга 28 нафар мураббий "ХД" деб, 6 нафар мураббий то-монидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Ташкил топган спорт формасини бадолашнинг кандай мезонлари ишлаб чикилиши ва амалиётда кул-ланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми? деган саволга 32 нафар мураббий "ХД" деб, 2 нафар мураббий томо-нидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Иш кобилиятини кайта тиклаш буйича кандай махсус машклар ишлаб чикилиши ва амалиётда кул-ланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми? деган саволга 30 нафар мураббий "ХД" деб, 4 нафар мураббий томо-нидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Урта масофага югурувчиларнинг спорт форма-сини такомиллаштиришга каратилган махсус дастур ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб дисоблайсизми? деган саволга 31 нафар мураббий "ХД" деб, 3 нафар мураббий томонидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Урта масофага югурувчилар спорт формасининг кандай модел курсаткичлари ишлаб чикилиши ва амалиётда кулланилиши, спорт натижаларининг баркарор усишига хизмат килади деб уйлайсизми? деган саволга 30 нафар мураббий "ХД" деб, 4 нафар мураббий томонидан эса, "ЙУК" деб жавоб берилди.

Утказилган анкета суровномаси буйича олинган маълумотларга асосланиб айтишимиз мумкинки, купчилик мураббийлар, урта масофага югурувчилар спорт формасини, йиллик тайёргарлик машгулот-ларининг мусобакалар даврида, баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омиллар буйича етарлича маълумотга эга эмасликлари аникланди.

Бизнинг фикримизча, урта масофага югурувчилар

18

www.fansports.uz

№2-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотлари-нинг мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилиши-га таъсир этувчи омиллар буйича доимий назорат олиб бориш оркали, спортчилар натижаларининг баркарор усишига еришишларида, самарали ёндашув хисобла-нади. Урта масофага югурувчилар спорт формасини, йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омилларни тизимли асосда тахлил килиб бориш, уларнинг салбий тасирини камайтириш ёки бартараф этилишига хизмат килади.

Амалий тавсиялар

1. Йиллик тайёргарлик машгулотларида, спорт формаси ва жисмоний тайёргарликнинг алокадор хусусиятларини урганиш хамда тахлил килиш, зарур холларда узгартиришлар киритиш лозим.

2. Йиллик тайёргарлик машгулотларида, спорт формаси ва техник-тактик тайёргарликнинг алокадор хусусиятларини урганиш ва тахлил килиш зарур хол-ларда узгартиришлар киритиш лозим.

3. Йиллик тайёргарлик машгулотларида, спорт формаси ва психологик тайёргарликнинг алокадор хусусиятларини урганиш ва тахлил килиш тегишли вазиятларда узгартиришлар киритиш лозим.

4. Йиллик тайёргарлик машгулотларида, спорт формаси ва спортчининг функционал тайёргарлиги-дан келиб чикиб, юклама турлари ва шиддат зона-ларига зарур холларда узгартириш ёки кушимчалар киритиш максадга мувофик.

5. Йиллик тайёргарлик машгулотларида, спорт формаси ва мусобакаларнинг йиллик таквим режаси буйича спортчиларнинг мусобакаларда иштирок этиш сонининг хар бир спортчи учун аник меъёри белгилаб олиниши лозим.

6. Йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида спорт формасини баркарор ушлаб турилишида, иклим ва об-хаво шароитларини таъси-рини инобатга олиш максадга мувофик.

7. Йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида спорт формасини баркарор ушлаб турилишида, спортчининг "Спорт разряди" алока-дорлигини хисобга олиш керак.

8. Йиллик тайёргарлик машгулотларида, юклама хажми ва шиддати меёрлаш ва унинг усиб бориш тенденсиясини хисобга олиш лозим.

9. Йиллик тайёргарлик машгулотларида восита ва усулларни куллашда машгулот характерини хисобга олган холда узгартиришлар киритилиб туриши зарур.

10. Машгулотлар давомида ва ундан сунг дам олиш турлари ва тиклаш воситаларини куллашда машгулот хусусиятларини хисобга олган холда тугри куллаш лозим.

Биз тадкикотни олиб боришда, урта масофага югурувчилар спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килиш нуктаи-назаридан ёндашилди.

Урта масофага югурувчилар спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

омиллар юзасидан, урта масофага югурувчи спорт-чиларни тайёрловчи мураббийлар билан утказилган анкета-суровномаси буйича олинган маълумотлар мазмуни тадкикотда иштирок этган барча мураббий ва мутахассислар фикри бир хил ёки бир-бирига мазму-нан боглик хулосаларни шаклланишига хизмат килди.

Биз олиб борган тадкикот ишининг бош максади эса, урта масофага югурувчилар йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида спорт формасини баркарор ушлаб туришга таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килишдан иборат эди. Биз томонимиздан утказилган педагогик тадкикот натижалари кутилган самарадорликка эришганлиги-мизни асослаб берди.

Хулоса. 1. Илмий-услубий адабиётларни урганиш ва тахлил килиш давомида маълум булдики, урта масофага югурувчилар спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида баркарор ушлаб туришга таъсир этувчи омиллар буйича олимлар томонидан алохида тадкикот ишлари олиб борилмаганлиги аникланди.

2. Тадкикотдан олинган натижалар математик-статистик усулдан фойдаланилган холда тахлил килинганда, урта масофага югурувчилар спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида, баркарор ушлаб туришга таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килиш оркали ушбу омилларнинг салбий таъсир этишининг олдини олиш ва бартараф этиш оркали машгулотларни олиб бориш самарадор ёндашув эканлиги, утказилган анкета-суровномаси натижалар оркали уз тасдигини топди.

3. Урта масофага югурувчилар спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омиллар юзасидан, урта масофага югурувчи спорт-чиларни тайёрловчи мураббийлар билан утказилган анкета-суровномаси натижаларига асосланган холда амалий тавсиялар ишлаб чикилди. Утказилган пе-дагогик тадкикот натижаларидан келиб чикиб айти-шимиз мумкинки, урта масофага югурувчилар спорт формасини йиллик тайёргарлик машгулотларининг мусобакалар даврида баркарор ушлаб турилишига таъсир этувчи омилларни урганиш ва тахлил килишда спорт турининг хусусиятларини хисобга олган холда ёндашиш тавсия этилади.

Адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январ-даги "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари туррисида"™ Фармони. ПФ-5924-сон.

2. Саламов Р.С. "Спорт маштуготининг назарий асослари". Т.2005. 132 б.

3. Бондарчук А.П. "Управление тренровчним процсесом спорцменов високого класса". - М.: Олимпия пресс 2007 г. 148 с.

4. Арзикулов Д.Н. "Спорт психологияси". Т. 2021 й. 306 бет.

5. Олимов М. С. "Урта масофаларга югурувчи спортчи талабаларни УзДЖТИ укув юкламасига мослаштирилган мусобакд олди тайёргарлиги дастури буйича мусобакдларга тайёрлаш самарадорлиги". Т: 2011 й. 68 б.

6. Qurbonov X.X. "Sport formasini ushlab turish davomiyligini oshirish texnologiyasi". Magistrlik dissertatsiyasi. Chirchiq-2018 y. 116 bet.

7. Qurbonov X.X. "Yillik tayyorgarlik siklida uzoq masofalarga yuguruvchilarning sport formasini takomillashtirish". Ilmiy maqola. "Fan sportga" ilmiy nazariy jurnal. 2020 y. 3-son 28-31 bet.

CM CM

о

CM

ro та t

0 Q. w

1

с го

№2-2022

www.fansports.uz

19

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.