Научная статья на тему 'ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИ ЎТИШ ДАВРИДАГИ ТИКЛОВЧИ ВОСИТАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ'

ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИ ЎТИШ ДАВРИДАГИ ТИКЛОВЧИ ВОСИТАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
30
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СПОРТСМЕНЫ / СРЕДНЯЯ ДИСТАНЦИЯ / ЦИКЛ / ВОССТАНОВИТЕЛЬНЫЕ СРЕДСТВА / СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ / МАССАЖ / ОПРОСНИК / НЕДЕЛЬНЫЙ ТРЕНИРОВОЧНЫЙ МИКРОЦИКЛ / ФИТНЕСС УПРАЖНЕНИЯ / УПРАЖНЕНИЯ НА РАССЛАБЛЕНИЕ / МИНЕРАЛЬНЫЕ СОЛИ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Хўжамкелдиев Ғ.С.

Ушбу мақолада ўрта масофага югурувчи спортчиларни йиллик тайёргарлик циклининг ўтиш даврида тикловчи воситаларни қўллаш самарадорлигига эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИ ЎТИШ ДАВРИДАГИ ТИКЛОВЧИ ВОСИТАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

- турли топширикларни бажаришда (инвентарни тайёрлаш ва тозалаш, хакамлик килиш ва назорат синовлари, мусобакаларни утказишда мураббийга ёрдам бериш ва хк.) бола узининг алохида ижтимоий мавкийини тушуниши;

- мусобакаларда катнашиш даврида тренер ва жамоадош уртоклари олдидаги масъулият хиссини англаш;

- "мураббий булиш"ни урганиш хохишининг пай-до булиши ва боланинг узи машгулотларни утказиши;

- спорт муваффакиятларининг улкан ижтимоий ахамиятини хамда спорт фаолиятида булиши мумкин булган шахсий истикболларни тушуниш.

Тажриба гурухида укув-машгулот ишини ташкил килиш учун биз томонимиздан тарбиявий ишларнинг узига хос шакллари, воситалари ва мазмуни ишлаб чикилди ва тадкикот сунгида утказилган анкета суровнома натижасини куйдаги диаграммада кури-шимиз мумкин (2-диаграмма).

Maujfyflor жараёни Мураббийларни йу|у1иги Машгудотга ^иэи^ади Машгулотга к.и^ик^ди

ёцмаслиги учун сабабини курсатганлар аммо ота-онаси рухсат ота-онаси рухсат

этмаганлар этганлар

ВТад^ицотдан олдин ЯТздки^отдан кейин

2-диаграмма. Чирчик, болалар ва усмирлар спорт мактабининг 10-12 ёшли бошланFич бос^ичдаги спортчиларда утказилган анкета суровномаси курсатгичлар динамикаси.

Иш болаларнинг индивидуал кобилиятларини хисобга олиш асосига курилди. Синов натижалари

хамда шифокор назорати хулосаларини батафсил урганиб тахлил килишда болаларга машгулотларни индивидуаллаштириш зарурати тушунтирилди. Болаларга уларга оид маълумотлар асосида максадли режалаштириш методологиясининг энг оддий асо-слари берилиб, бу билан ёш диск улоктирувчиларда уз олдига тенг муддатли вазифаларни куйиш ва спорт тайёргарлигининг хар бир булимида уз натижаларини хамда уларни белгиловчи курсаткичларни режа-лаштириш куникмаси шакллантирилди.

Хулоса. Дастлабки йилдаги иш амалиёти тан-ланган йуналишнинг тугрилигини тасдиклади. Буни куйидаги натижаларда куриш мумкин: Биринчидан, кейинги йилнинг кузида бутун гурух тулик таркибда машгулотларга келди; иккинчидан, спорт курсат-кичлари анъанавий усулларда машгулот олиб борила-ётган бошка гурухлардаги тенгдошлариникидан паст булмади; учинчидан, мотивларнинг йуналиши спорт сохасини ривожлантириш томонга жиддий узгарди.

Тажриба жараёнида болаларда диск улоктириш билан шугулланишга булган кизикишнинг усиши кузатилди. Шу билан биргаликда, тадкикотимиз таълимий ва тарбиявий йуналганликдан ташкари, машгулотларни ташкил этишда дастурларнинг узини узгартириш, уларни янада кизикрок ва турли-туман килиш зарурлигини курсатди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июн-даги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш туфисида"™ П^-3031-сонли ^арори. Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари туплами. - Т., 2017. - Б 39.

2. Шакиржанова К.Т. Енгил атлетика (мусобака кридалари). -Тошкент. УзДЖТИ, 2007.-353 б.

3. Шакиржонова К.Т. Енгил атлетикада бошкарув ва педагогик назорат (маърузалар матни). - Тошкент. УзДЖТИ, 2009. - 58 б.

4. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. -Л.: Омега, 2004. - 159 с

УУК (УДК, UDC) 796.422.1: 012.33

Укитувчи

F.C. ХУЖАМКЕЛДИЕВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик; шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

gqfur.xujamkeldiyev@mail.ru

УРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИ УТИШ ДАВРИДАГИ ТИКЛОВЧИ ВОСИТАЛАРНИ КУЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ

Аннотация

Annotation

В данной статье основное внимание уделяется на эффективности применения восстановительных средств в переходный период годового цикла подготовки бегунов на средние дистанции.

Ключевые слова: Спортсмены, средняя дистанция, цикл, восстановительные средства, статистический анализ, массаж, опросник, недельный тренировочный микроцикл, фитнесс упражнения, упражнения на расслабление, минеральные соли.

Ушбу маколада урта масофага югурувчи спортчиларни йиллик тайёргарлик циклининг утиш даврида тикловчи воситаларни куллаш самарадорлигига эътибор каратилган.

Калит сузлар: Спортчилар, урта масофа, цикл, тикловчи воситалар, статистик тщлил, массаж, анкета суровнома, уафталик тайёргарлик микроцикл, фитнес

машцлари, релаксацион машцлар, минерал тузлар.

***

This article focuses on the effectiveness of the use of restorative means in the transition period of the annual cycle of training middle-distance runners.

Key words: athletes, medium distance, cycle, restorative means, statistical analysis, massage, questionnaire, weekly training microcycle, fitness exercises, relaxation exercises, mineral salts.

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Долзарблиги. Республикамизда суши йилларда жисмоний тарбия ва спортни оммавийлаштириш, куп йиллик тайёргарлик боскичларига иктидорли спортчиларни саралаб олиш, максадли тайёрлаш, улар учун зарур шарт-шароитлар яратиш, миллий терма жамоага захира спортчиларни етказиб бериш хамда миллий терма жамоа аъзоларини халкаро спорт майдонларида муносиб иштирок этишини таъмин-лаш борасида давлатимиз рахбари ва хукуматимиз томонидан изчил чора-тадбирлар режаси ишлаб чикилган ва амалда жорий килиниб келинмокда [1,2].

Хозирда спорт сохасида шундай ривожланиш боскичига эришилдики, унда етакчи уринларга чикиб олиш учун барча тайёргарлик методларидан фойдаланиш талаб килинмокда ва бу борада мураб-бийлар томонидан бир канча вазифалар бажарилиб келинмокда.

Хусусан, йиллик тайёргарлик цикли уч даврга бу-линишини инобатга олиб айтиш мумкинки, машгулот жараёнида спортчиларга юкламаларни меъёридан ортик берилиши спорт натижаларини пасайишига, колаверса, спортчилар организмига меъёридан ортик юкламаларни тушишига, спортчилар организмини толикишига олиб келади. Бу борада спортчилар ор-ганизмини кайта тикланиши учун машгулот якунида тикловчи воситаларни кулланилиши буйича олимлар томонидан бир канча тавсиялар ишлаб чикилиб амалиётга жорий килинган булсада, мураббийлар то-монидан тикловчи воситаларни кулланилишида тар-тибсизликка йул куйилмокда[3,5]. Бу муаммо буйича енгил атлетиканинг урта масофага югуриш турларида хам етарлича муаммолар мавжудлигини куришимиз мумкин. Купчилик мураббийлар йиллик тайёргарлик машгулотларини турли давр ва боскичларида спорт-чилар организмини тиклашда ва асосий ишларга тайёрлашда, колаверса, спортчилар тайёргарлигини бошкаришда мухим ахамиятга эга. Куп холларда спорт машгулот юкламларини ошириб борилиши спортчи организмини ортикча энергия сарфланишига олиб келади ёки булмаса бир машгулот билан иккин-чи машгулот орасида спортчи организмининг кайта тикланиши чузилиши кузатилади. Бунинг окибатида спортчиларнинг спорт натижаларни пасайганлиги ёки машгулот жараёнларидаги юкламани тулик бажара олмаслигига олиб келади. Албатта, юкори-даги холатларни олдини олиш максадида тикловчи воситаларни куллаш спортчилар тайёрлаш тизимини йиллик тайёргарлик боскич ва даврларида уз ечимини кутаётган долзарб масалалардан саналади. [4,7,8].

Ишнинг максади. Тикловчи воситалар ёрдамида урта масофага югурувчи спортчилар организмини тиклашга каратилган дастур ишлаб чикиш ва педа-гогик тажрибада асослаш.

Тадкикот вазифалари.

- Йиллик тайёргарлик машгулотларининг давр ва боскичларида кулланиладиган тикловчи воситалар турларини аниклаш.

- Урта масофага югурувчи спортчиларни йиллик тайёргарлик машгулотларининг боскич ва даврларида тикловчи воситалардан фойдаланиш.

- Урта масофага югурувчи спортчиларни йиллик тайёргарлик боскичида утиш даври учун тикловчи

бирок бундай воситалар мажмуасини ишлаб чикиш ва унинг самарадорлигини педагогик тажрибада илмий асослаш зарур.

Тадкикот усуллари. Педагогик кузатув, анкета суровномаси, статистик тахлил, тадкикотни ташкил килиш, педагогик тажриба, математик статиситик усуллар.

Олинган натижалар ва уларни тахлили. Олиб борилган тадкикотимиз давомида урта масофага югурувчиларни йиллик тайёргарлигини утиш дав-рида кулалланиладиган тикловчи воситалардан фойдаланиш жараёнини аниклашга эътибор карат-дик. Унга кура урта масофага югурувчи спортчилар томонидан факатгина массаж, хаммом, сауна, сузиш, сайрда юришлар ва витаминлар оркали организмни тиклашда фойдаланиши педагогик тадкикот жараё-нида аникланди.

Биз урта масофага югурувчи спортчиларни тайёр-ловчи мураббийларда махсус анкета суровномасини утказдик. Бу оркали мураббийларни утиш даврида куллайдиган тикловчи воситаларини аниклашга эътибор каратдик.

Анкета суровномаси 6 та саволдан иборат булиб, булар куйидагича ифода этилди:

1. Хафталик тайёргарлик микроциклда тикловчи воситалардан кайсиларидан фойдаланасиз?

а) Сауна, хаммом, массаж, сайр килиш, тикловчи дори дармонлардан фойдаланиш.

б) 1 соат сув хавзасида сузиш, спорт уйинларидан фойдаланиш.

с) Фитнес машкларидан фойдаланиш, харакатли уйинлар.

2. Машгулот жараёнида тикловчи воситаларидан кайсиларидан фойдаланасиз?

а) Массаж.

б) Укалаш.

с) Релаксацион машклар.

3. Машгулотдан сунг организмда йукотилган минерал тузларни урнини босувчи тикловчи воси-талардан фойдаланасизми?

А) Табиий дамламалар (урик ва олма шарбатлари ва х.к.)

Б) Алкогол ичимликлар (пиво, арок, вино)

С) Газланган ва энергетик ичимликлар (Coca-cola, Fanta, Flash)

4. Огир юкламали машгулотлардан сунг кайси тикловчи воситалардан фойдаланасиз (хафталик микроциклда) ?

А) Очик хавода, бог ва хиёбонларда сайр, енгил югуришлар.

Б) Чузилиш машкларини бажариш.

С) Тренажёрлардан фойдаланиш.

5. Спортчиларда тикловчи яна кандай восита ва усуллардан фойдаланасиз (киска ва аник жавоб ёзилади)?

6. Спортчиларни организми тиклаш технологияси жорий килиш буйича фикрингиз(киска ва аник жавоб ёзилади)?

Утказилган анкета суровномасида олинган маъ-лумотларда хафталик тайёргарлик микроциклида тикловчи воситалардан кайсиларидан фойдалана-сиз, деган саволга респондентларнинг 56% сауна ва

о

(N

0 сч

00

01

F

о

Q.

СО

№3-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 35

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

хаммомдан фойдаланамиз, деб фикр билдиришди. Уларнинг 37% хар хил дори-дармонлар асосида ор-ганизмни тиклаш лозим, деб хисоблашди. Колган 7% респондентлар сайрлар ва сув хавзаларида чумилиш тиклашдаги асосий воситалардан деб билишади.

Спортчиларни машгулот жараёнида тикловчи воситаларидан кайсиларидан фойдаланасиз, деган саволга 42% массаждан фойдаланишини айтди, 14% респондентлар рад жавобни беришган булса, 44% респондентлар релаксацион машклардан фойдала-нишини билдиришди.

Навбатдаги берилган машгулотдан сунг ор-ганизмда йукотилган минерал тузларни урнини босувчи тикловчи воситалардан фойдаланасиз, деган саволимизга респондентлар томонидан 70% таббий дамламалардан фойдаланиши, 5% алкогол ичимликлардан ва 25% очик хавода юриш ва енгил югуришлар деб жавоб беришди.

1-диаграмма.

Сунги саволимиз огир юкламали машгулотлардан сунг кайси тикловчи воситалардан фойдаланасиз (хафталик микроциклда), деган саволимизга очик хавода ва бог ва хиёбонларда юриш, енгил югуришлар вариантини 42% респондентлар, 38% эса чузилув-чан машклардан фойдаланишини билдирган булса, колган 20% респондентлар эса тренажёрлардан фойдаланиш самаралирок деган жавобни беришди.

Юкорида олинган маълумотларга асосланадиган булсак, купчилик мураббийлар тикловчи восита-

лардан имконият даражасида фойдаланишлари аникланди. Бизнинг фикримизча, хафталик микроцикл сунгида хаммом, сауна, массаж, маданий хордик, сайрлар каби дам олиш воситаларидан фойдаланиши спортчилар организмини навбатдаги ишга тайёрлашда самарали хисобланади. Машгулот жараёнидаги тикловчи восита сифатида релаксацион машклар организмни тез тиклашда самарали хисобланади. Агарда урта масофага югурувчи спортчиларни машгулотлари жараёнида переферик мускулларга бериладиган релаксацион машклар куллаб борилса уларда иш унимдорлиги янада ортади ва тиклаш тез амалга ошади.

Хулосалар. Урта масофага югурувчи спортчиларни утиш давридаги тикловчи воситалардан фойдаланиш самарадорлиги буйича утказилган тадкикот натижалари куйидаги хулосаларни кайд этиш имконини берди:

- купчилик мураббийлар утиш даврида тикловчи воситалардан сауна ва хаммомдан фойдаланиш анкета суровномасида аникланди;

- машгулот жараёнида урта масофага югурувчи спорт-чиларнинг купчилиги переферик мускулларни тикловчи релаксацион машклардан фойдаланиши аникланди;

- утиш даврида тикловчи воситалардан фой-даланиш урта масофага югурувчиларни кейинги ишларга тайёрлашда ва юкламаларни бажаришга замин яратади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари ^рисида. Узбекистон Республикаси Президенти фармони. 24.01.2020 й

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш чора тадбирлари ^рисида"ги 3031-сон карори 3 июн 2017 йил.

3. Азимов И., Собитов Ф. Спорт физиологияси. - Т. 1993 йил. (34-43бетлар)

4. Керимов Ф.А., Умаров М.Н. Спортда прогнозлаштириш ва моделлаштириш. - Т.: УзДЖТИ, 2005йил. 279 б.

5. Олимов М.С. Урта масофага югуриш техникасини ургатиш услубияти. 2014 йил (102-116 бетлар)

б.Олимов М.С. Урта масофага югурувчи спортчи талабаларни мусобакаларга тайёрлаш услубияти. номзодлик диссертацияси. 2011 йил (97-106 бетлар)

7. Олимов М.С., Солиев И.Р., Гайдаров Б.Ш. Спорт педагогик махрратини ошириш. - Т. Авто нашрёти. 2017 йил (86-93 бетлар)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Озолин Н.Г. "Легкая атлетика" 1971 йил (287-296 бетлар)

О

(N О СЧ 00

F

о

Q.

СО

УУК(УДК, UDC) 796.015.56:576

Кандидат педагогических наук, доцент Л.Н. ХАСАНОВА1

'Больница в Кингстоне-апоне-Темсе, Англия Кандидат педагогических наук, доцент Ж.Х. УМАРОВ2 Доцент А.Ю. ЧАСТОЕДОВА2

2Узбекский государственный университет физической культуры и спорта, город Чирчик, Узбекистан

Информация для связи с автором:

feruzaluiza@yahoo.co.uk

ПРОФИЛАКТИКА НАРУШЕНИЙ КОГНИТИВНОЙ ФУНКЦИИУ ПОЖИЛЫХ СРЕДСТВАМИ ЛФК

Аннотация

Annotation

В статье рассматриваются проблемы снижения когнитивной функции у пожилых людей, диагностика и профилактика, а также значение средств лечебной физкультуры в профилактике деменции и болезни Альцгеймера.

Ключевые слова Пожилой возраст, когнитивные функции головного мозга, деменция, болезнь Альцгеймера, тест МОСА, лечебная физкультура.

The article discusses the problems of cognitive decline in the elderly, diagnosis and prevention, as well as the importance of physiotherapy in the prevention of dementia and Alzheimer's disease.

Key words: Old age, cognitive functions of the brain, dementia, Alzheimer's disease, MOS test, physiotherapy exercises.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.