Научная статья на тему 'ДИСК УЛОҚТИРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТЛАРГА БЎЛГАН МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ'

ДИСК УЛОҚТИРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТЛАРГА БЎЛГАН МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
81
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА / СПОРТ / ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ / МЕТАНИЕ ДИСКА / ОБЩАЯ ФИЗИЧЕСКАЯ ПОДГОТОВКА / ЛИЧНОСТНО-МОТИВАЦИОННАЯ СФЕРА

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Юсупова З.Х.

Мақола диск улоқтирувчиларнинг шахсий мотивациясини шакллантириш ҳамда БЎСМ машғулотларнинг ўзига хос хусусиятларини ўрганишга қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДИСК УЛОҚТИРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТЛАРГА БЎЛГАН МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ»

УУК (УДК, UDC) 796.24:015.58

Муаллиф билан ботаниш учун: zebo.yusupova.87@inbox.ru

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Мустакил изланувчи З.Х. ЮСУПОВА1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт

университети,

Чирчик шадри, Узбекистон

ДИСК УЛОКТИРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИНГ МАШГУЛОТЛАРГА БУЛГАН МОТИВАЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ

Аннотация

Annotation

В статье основное внимание уделяется формированию личностной мотивации метателей диска и изучению специфики подготовки детей и юношеских спортивных школ.

Ключевые слова: Физическая культура, спорт, здоровый образ жизни, метание диска, общая физическая подготовка, личностно-мотивационная сфера.

Макола диск улоктирувчиларнинг шахсий мотивациясини шакллантириш дамда БУСМ машгулотларнинг узига хос хусусиятларини урганишга каратилган.

Калит сузлар: Жисмоний маданият, спорт, соглом %аёт, диск улоцтириш, умумий

жисмоний тайёргарлик, хусусий мотивациясини шакллантириш.

***

The article is devoted to the study of the personality-motivational sphere of young throwers and the specific features of the construction of the educational process in the youth sports school.

Key words: Physical culture, sport, healthy lifestyle, discus throw, general physical preparation, personal-motivational sphere.

О <N О

00

TO

F

о

Q.

CO

Кириш. Барчамизга маълумки, Республикамизда ёш авлоднинг ижодий ва интеллектуал салодиятини ошириш ва руёбга чикариш, болалар ва ёшлар урта-сида соглом турмуш тарзини шакллантириш, уларни жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб этиш мудим адамият касб этмокда1. Бугунги кунда спортчилари-миз турлимусобакаларда юкори натижаларни кулга киритиб, Узбекистонни дунёга танитмокда. Оммавий спорт, айникса, болалар спортини илмий асосда ри-вожлантириш, унинг ташкилий асосларини яратишга алодида эътибор каратиш максадга мувофик. Шу максадда Узбекистон Республикасининг 2015 йил 4 сентябрда "Жисмоний тарбия ва спорт тугрисида'ги УР^-394-сон ^онуни кабул килинди, Узбекистон Республикаси Президента ташаббуси ва куллаб-кув-ватлаши билан Узбекистонда 2017-2021 йиллар учун жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш дастури тасдикланди. Шунингдек, 2018 йил 5 мартдаги "Жисмоний тарбия ва спорт содасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида'ги ПФ-5368-сонли Фармон дамда мазкур содага тегишли бошка меъёрий-дукукий хужжатларда белгиланган вазифалар жамиятимизда нафакат жисмо-ний тарбия ва спортни, балки миллий спорт турларини ривожлантиришга хизмат килмокда. Амалиёт шуни курсатадики, юкори натижаларга эришишга кодир болаларнинг маълум кунимсизлиги мукаррар долат-дир. Турли йилларда утказилган ёш спортчиларнинг спортдан кетиш сабабларини урганишга каратилган

1 Узбекистон Республикаси Президентининг "2017-2021 йилларда Узбекистонни ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"гиПФ-4947-сонли Фармони//Узбекистон Республикаси Конун уужжатлари туплами. —Т., 2017. — Б 39.

тадкикотларнинг гувохлик беришича, ёш спортчилар томонидан спортни ноокилона ташлаш сабабларининг манбаини, энг аввало, укув-тарбия жараёни ва тарбия ишининг нотугри йулга куйилганлигидан излаш керак. Болаларнинг спорт мактабларида мустадкам урнашиб колиши ота-оналарнинг спорт машгулотларига булган муносабатига тугридан-тугри боглик.

Тадкикотнинг максади. Ёш диск улоктирувчи спортчиларнинг укув-машгулот жараёнининг узига хос жидатларини урганиш ва уларда спорт машгулотларига булган мотивацияни шакллантириш.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокама-си. Болаларнинг спортга булган муносабатини урга-ниш максадида биз томонимиздан Чирчик БУСМда педагогик эксперимент утказилди ва унинг доирасида куйидаги вазифалар амалга оширилди. Тадкикотдан аввал биз болалар-усмирлар спорт мактабларида диск улоктириш буйича бошлангич тайёргарлик гуруди мутахассислари ва мураббийларидан машгулотларда диск улоктириш машкларидан фойдаланиш тугриси-да олинган анкета суровномаси натижаларига кура:

- 60% респондентлар бошлангич тайёргарлик гурудида диск улоктириш машкларидан фойдаланиш мумкинлигини;

- 90% машклар бажаришда жародат олиш эдти-моли юкорилигини;

- 50% шугулланувчиларнинг бундай машкларни бажаришга учун зарар эканлиги;

- 50% шароит етарли эмаслиги умумий жисмоний тайёргарлик машкларини кушиб олиб боришни;

- 20% махсус жисмоний тайёргарлик машкларидан фойдаланишни;

- 10% респондентлар эса диск улоктириш махсус

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

машклардан тайёр эмаслиги;

- 30 % машкларнинг шугулланувчилар организми фойдаланмасликлари кайд этдилар.

1-диаграмма. Диск улоктириш буйича бошланFич тайёргарлик гуру^и мутахассислари ва мураббийларидан машFулотларда диск улоктириш маш^лари-дан фойдаланиш т^рисида олинган анкета суровномаси натижаси.

Тахлиллар шуни курсатдики, машгулот жараё-нида спортчиларнинг машгулотларга кизикишини урганишга олиб келди.

Биз тадкикотимиз давомида спортчиларга нима учун диск улоктириш спорти билан шугулланмай-сиз? деган саволимизга спортчилар орасидан, мана шундай жавобларни олдик.

Машгулот жараёнининг ташкил этилиши ёкмас-лиги учун деб - 30 %;

Мураббийларнинг йуклиги сабабини курсатган-лар хам - 40 %;

Машгулотга кизикишади, ота-онасини рухсат этганлар-10%;

Машгулотга кизикишади аммо ота-онаси рухсат-бермаганлар эса - 20 % ни ташкил этишди.

Тадкикотимиз давомида:

1) Ёш диск улоктирувчиларнинг шахсий-мотива-цион сохасини ривожлантиришга каратилган ташки-лий чора-тадбирлар комплекси хамда бола шахсига психологик-педагогик таъсир этишга оид усуллар ишлаб чикилди;

2) Дастурни амалга ошириш жараёнида спорт билан шугулланишга булган кизикишни юзага кел-тириш хамда уни саклаб колишга алохида эътибор берилди;

3) Болаларнинг тизимли машгулотларга хамда мусобакаларга иштирок этишга булган мотивацияси-ни кучайтириш учун спортга алокадор кизикишлар доираснни кенгайтиршга харакат килинди;

4) Укувчилар ва уларнинг ота-оналари билан жисмоний тарбияни таргиб килиш хамда спорт билан шугулланишнинг инсон организми ва шахсий сифат-ларга таъсири билан боглик билимларни ошириш буйича маърифий ишлар доимий олиб борилди.

Биринчи ярим йиллик давомида машгулотларнинг 50% гача булган кисмини болалар билан сухбатла-шишга, уларга уз вазифаларини диск улоктиришнинг техника ва тактикасини тушунарли тилда баён этган холда батафсил тушунтиришга ажратилди, мактабда-ги етакчи спортчиларнинг индивидуал техник хат-ти-харакатларини тахлил килишга алохида эътибор каратилди. Бевосита машгулот жараёнида болаларга аник мисолларда укувчиларнинг купол хатолари куп маротаба курсатиб берилди. Бунда хатоларни курса-тиш ва уларнинг сабабини аниклашга уриниб куриш имконияти дастлаб болаларнинг узига берилди.

Машгулотлардан кейинги сухбатларда килинган

ишларнинг тахлили ва хулосасига алохида урин ажратилди. Кундаликка киритилаётган машгулотлар буйича маълумотлар хамда синовлар натижалари (дастлабки пайтларда тренер, кейинчалик эса укувчи-нинг узи томонидан) бутун гурух иштирокида мухока-ма килинди. Тушунтиришларда кун тартибига катъий риоя килишнинг зарурлиги, мактаб (уй) вазифаларини тайёрлашда вактни тугри таксимлашнинг мухимлиги, тулаконли уйку хамда дам олишга купрок вакт колиши учун мактабдаги дарсларда янги материални диккат билан узлаштириш зарурлиги алохида эътироф этил-ди. Ёш спортчилар фаол харакат хамда узок муддатли ва машаккатли мехнатга тайёрлаш жараёни, энг аввало, ундаги харакатланишга ва ушбу харакатларни янада самарали амалга ошириш учун билим олишга булган эхтиёжини рагбатлантириш ва ривожлантиришга асосланган эди. Аммо болаларда харакат килишга, урганишга ва мусобакалашишга булган доимий эхти-ёжнинг шаклланиши, уз уринда, уларнинг жисмоний сифатлар, координацион кобилиятлар, диск улоктириш техникасини такомиллаштириб бориш заруратини англаб етишларини талаб этади. Ушбу вазифаларни факатгина ошиб бораётган иш хажмлари ва юзага келиши мукаррар кийинчиликларни енгиб утиш йули билангина бажариш мумкин.

Боланинг булажак малакали спортчи сифатида-ги шахсий-мотивацион сохасини шакллантиришда куйилган вазифаларни биргаликда аниклаштиришга, аник курсаткичларни режалаштиришга, доимий тест топшириклари хамда назорат меъёрларини топши-ришга катта ахамият берилди.

Бошкача айтганда, мураббий машгулотлар жа-раёнида хакикатдан хам укитишнинг энг мухим умумпедагогик принциплари, яъни онглилик ва кур-газмалилик тамойилларининг амалга оширилишини таъминлаши керак. Боладаги кизикиш куйилган вазифалар бажарилганда, меъёрларга эришилганда усиб боради, хохиш-иштиёк пайдо булади ва у янги кийинчиликларни енгиб утишга, янгидан-янги чукки-ларни эгаллашга интила бошлайди. Укув-машгулот фаолияти укувчининг кизикишларини кенгайтирган ва чукурлаштирган холда шахсий эхтиёжларига мос келиши учун хар бир спортчига факат реал, аммо осон эришиб булмайдиган максадлар куйилди ва уларга эришиш йулида ёш спортчилар хар томонлама куллаб-кувватланди хамда муваффакият козонишга рагбатлантирилди. Укувчи килаётган иши узи учун зарурлигига ишонганда хамда уни бажара олиши-га кузи етгандагина маълум бир ишга киришади. Машгулотларнинг зарурлигига булган ишончни шакллантиришда куйидаги боскичларни ажратиб курсатиш мумкин:

- согликни мустахкамлаш хамда барча жисмоний сифатлар (куч, чидамлилик, чакконлик, тезлик ва эги-лувчанлик) ривожланган жисмоний баркамолликка эришиш учун спорт билан шугулланишнинг накадар мухимлигини укувчининг узи англаб етиши;

- укувчининг спорт машгулотларига булган ён-дашуви жиддийлигини ота-оналар, укитувчилар ва уртоклари томонидан тан олиниши ва унинг бунга рагбатлантирилиши;

№3-2020 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz

33

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

- турли топширикларни бажаришда (инвентарни тайёрлаш ва тозалаш, хакамлик килиш ва назорат синовлари, мусобакаларни утказишда мураббийга ёрдам бериш ва хк.) бола узининг алохида ижтимоий мавкийини тушуниши;

- мусобакаларда катнашиш даврида тренер ва жамоадош уртоклари олдидаги масъулият хиссини англаш;

- "мураббий булиш"ни урганиш хохишининг пай-до булиши ва боланинг узи машгулотларни утказиши;

- спорт муваффакиятларининг улкан ижтимоий ахамиятини хамда спорт фаолиятида булиши мумкин булган шахсий истикболларни тушуниш.

Тажриба гурухида укув-машгулот ишини ташкил килиш учун биз томонимиздан тарбиявий ишларнинг узига хос шакллари, воситалари ва мазмуни ишлаб чикилди ва тадкикот сунгида утказилган анкета суровнома натижасини куйдаги диаграммада кури-шимиз мумкин (2-диаграмма).

Maujfyflor жараёни Мураббийларни йу|у1иги Машгудотга ^иэи^ади Машгулотга к.и^ик.йди

ёцмаслиги учун сабабини курсатганлар аммо ота-онаси рухсат ота-онаси рухсат

этмаганлар этганлар

ВТад^ицотдан олдин ЯТздки^отдан кейин

2-диаграмма. Чирчик, болалар ва усмирлар спорт мактабининг 10-12 ёшли бошланFич бос^ичдаги спортчиларда утказилган анкета суровномаси курсатгичлар динамикаси.

Иш болаларнинг индивидуал кобилиятларини хисобга олиш асосига курилди. Синов натижалари

хамда шифокор назорати хулосаларини батафсил урганиб тахлил килишда болаларга машгулотларни индивидуаллаштириш зарурати тушунтирилди. Болаларга уларга оид маълумотлар асосида максадли режалаштириш методологиясининг энг оддий асо-слари берилиб, бу билан ёш диск улоктирувчиларда уз олдига тенг муддатли вазифаларни куйиш ва спорт тайёргарлигининг хар бир булимида уз натижаларини хамда уларни белгиловчи курсаткичларни режа-лаштириш куникмаси шакллантирилди.

Хулоса. Дастлабки йилдаги иш амалиёти тан-ланган йуналишнинг тугрилигини тасдиклади. Буни куйидаги натижаларда куриш мумкин: Биринчидан, кейинги йилнинг кузида бутун гурух тулик таркибда машгулотларга келди; иккинчидан, спорт курсат-кичлари анъанавий усулларда машгулот олиб борила-ётган бошка гурухлардаги тенгдошлариникидан паст булмади; учинчидан, мотивларнинг йуналиши спорт сохасини ривожлантириш томонга жиддий узгарди.

Тажриба жараёнида болаларда диск улоктириш билан шугулланишга булган кизикишнинг усиши кузатилди. Шу билан биргаликда, тадкикотимиз таълимий ва тарбиявий йуналганликдан ташкари, машгулотларни ташкил этишда дастурларнинг узини узгартириш, уларни янада кизикрок ва турли-туман килиш зарурлигини курсатди.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июн-даги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш туфисида"™ П^-3031-сонли 1^арори. Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари туплами. - Т., 2017. - Б 39.

2. Шакиржанова К.Т. Енгил атлетика (мусобака кридалари). -Тошкент. УзДЖТИ, 2007.-353 б.

3. Шакиржонова К.Т. Енгил атлетикада бошкарув ва педагогик назорат (маърузалар матни). - Тошкент. УзДЖТИ, 2009. - 58 б.

4. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. -Л.: Омега, 2004. - 159 с

УУК (УДК, UDC) 796.422.1: 012.33

Укитувчи

F.C. ХУЖАМКЕЛДИЕВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик; шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

gqfur.xujamkeldiyev@mail.ru

УРТА МАСОФАГА ЮГУРУВЧИ СПОРТЧИЛАРНИ УТИШ ДАВРИДАГИ ТИКЛОВЧИ ВОСИТАЛАРНИ КУЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ

Аннотация

Annotation

В данной статье основное внимание уделяется на эффективности применения восстановительных средств в переходный период годового цикла подготовки бегунов на средние дистанции.

Ключевые слова: Спортсмены, средняя дистанция, цикл, восстановительные средства, статистический анализ, массаж, опросник, недельный тренировочный микроцикл, фитнесс упражнения, упражнения на расслабление, минеральные соли.

Ушбу маколада урта масофага югурувчи спортчиларни йиллик тайёргарлик циклининг утиш даврида тикловчи воситаларни куллаш самарадорлигига эътибор каратилган.

Калит сузлар: Спортчилар, урта масофа, цикл, тикловчи воситалар, статистик тщлил, массаж, анкета суровнома, уафталик тайёргарлик микроцикл, фитнес

машцлари, релаксацион машцлар, минерал тузлар.

***

This article focuses on the effectiveness of the use of restorative means in the transition period of the annual cycle of training middle-distance runners.

Key words: athletes, medium distance, cycle, restorative means, statistical analysis, massage, questionnaire, weekly training microcycle, fitness exercises, relaxation exercises, mineral salts.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.