Научная статья на тему 'ЁШ КУРАШЧИЛАРДА СПОРТ МАШҒУЛОТЛАРИГА БЎЛГАН МОТВАЦИЯНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ'

ЁШ КУРАШЧИЛАРДА СПОРТ МАШҒУЛОТЛАРИГА БЎЛГАН МОТВАЦИЯНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
35
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА / СПОРТ / ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ / КУРАШ / ОБЩАЯ ФИЗИЧЕСКАЯ ПОДГОТОВКА / ЛИЧНОСТНО-МОТИВАЦИОННАЯ СФЕРА

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Еримбетов Б.К.

Мақола ѐш курашчиларнинг кураш билан шуғулланишга бўлган шахсий мотивациялари ва БЎСМ да улар билан ўтказиладиган ўқув-тренировка жараѐнини ташкил этишнинг ўзига хос жиҳатларини ўрганишга бағишланган.Статья посвящена изучению личностно-мотивационной сферы юных курашистов и специфических особенностей построения учебно-тренировочного процесса в ДЮСШ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ КУРАШЧИЛАРДА СПОРТ МАШҒУЛОТЛАРИГА БЎЛГАН МОТВАЦИЯНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ»

Б.К. ЕРИМБЕТОВ, ^ВДУ, НУКУС

ЁШ КУРАШЧИЛАРДА СПОРТ МАШГУЛОТЛАРИГА БУЛГАН МОТВАЦИЯНИ ШАКЛЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ

Аннотация. Статья посвящена изучению личностно-мотивационной сферы юных курашистов и специфических особенностей построения учебно-тренировочного процесса в ДЮСШ.

Ключевые слова: физическая культура, спорт, здоровый образ жизни, кураш, общая физическая подготовка, личностно-мотивационная сфера.

Долзарблиги. Барчамизга маълумки, таълим тизимида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш соглом турмуш тарзи, касбий кобилиятларни ошириш, умрни узайтириш, талаба-ёшларнинг буш вактини мазмунли утказиш, уларда юксак ватанпарварлик хамда иродавий сифатларни тарбиялаш вазифаларини хал этишда мухим ахамият касб этади. Шу максадда Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш тугрисида"ги ПК-3031-сонли ^арори, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 2 октябрдаги "Кураш миллий спорт турини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3306-сонли ^арори, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 7 ноябрдаги "Кураш миллий спорт турини янада ривожлантириш ва оммалаштириш буйича комплекс чора-тадбирлар дастури тугрисида"ги 893-сонли ^арори

жамиятимизда нафакат жисмоний тарбия ва спортни, балки миллий спорт турларини ривожлантиришга хизмат килмокда.

Болалар, усмир ва ёшларнинг спорт тайёргарлиги умумий жисмоний тайёргарлик, турли кобилиятларни ривожлантириш ва такомиллаштириш масалаларинигина ечиб колмай, балки шугулланувчилар шахсини шакллан-тиришга хам хизмат килади [1, 2]. Бугунги кунда болалар ва усмирларнинг имкони борича купрок кисмини спортга жалб килиш эхтиёжи кучайиб бормокда. Ушбу эхтиёж охирги йилларда хаётий кадриятлар тизими, турмуш тарзи, тафаккур килиш ва бахолаш стандартларида юз бераётган узгаришлар

каби жамият ривожланишидаги салбий тенденциялар натижаси десак муболага булмайди.

Амалиёт шуни курсатадики, юкори натижаларга эришишга кодир болаларнинг маълум кунимсизлиги мукаррар холатдир. Шу билан биргаликда, уз махоратларига эришиш учун 5 йилдан 8 йилгача булган огир тизимли машгулот йилларини сарф килиб булган ёш малакали спортчиларнинг ривожланишдан тухтаб колиш фактлари куплигини пайкамасдан иложи йук. Турли йилларда утказилган ёш спортчиларнинг спортдан кетиш сабабларини урганишга каратилган тадкикотларнинг гувохлик беришича, ёш спортчилар томонидан спортни ноокилона ташлаш сабабларининг манбаини, энг аввало, укув-тарбия жараёни ва тарбия ишининг нотугри йулга куйилганлигида излаш керак. Шундай экан, спортчиларнинг укишни тугатмасдан БУСМлардан эрта кетишини тренер-укитувчилар таркибида касбий

махоратнинг етишмаслигига йуйиш мумкин. Ёш спортчиларнинг сараланиб чикиб кетиши холатларини БУСМлар фаолиятининг сифатини белгиловчи мезон деб олсак, спортни бундай эрта тарк этиш динамикасини эса куп йиллик тайёргарлик жараёнини ташкил этишдаги заиф жихатлар мавжудлигидан далолат сифатида кабул килсак булади.

Болаларнинг спорт мактабларида мустахкам урнашиб колиши ота-оналарнинг спорт машгулотларига булган муносабатига тугридан-тугри боглик. Масалан, болани машгулотларга боришдан махрум килиш мактабдаги ёмон узлаштиришда энг куп кулланиладиган жазо турларидан хисобланиб, бу ерда

кураш машгулотлари яхши ёки коникарли укишга тусик сифатида илгари сурилади.

Ишнинг максади - ёш курашчилар укув-машгулот жараёнининг узига хос жихатларини урганиш ва уларда спорт машгулотларига булган мотивацияни шакллантириш.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мух,окамаси. Болаларнинг спортга булган муносабатини урганиш максадида биз томонимиздан Нукус шахридаги БУСМда педагогик эксперимент утказилди ва унинг доирасида куйидаги вазифалар амалга оширилди: 1) ёш курашчиларнинг шахсий-мотивацион сохасини ривожлантиришга каратилган ташкилий чора-тадбирлар комплекси хамда бола шахсига психологик-педагогик таъсир этишга оид усуллар ишлаб чикилди; 2) дастурни амалга ошириш жараёнида спорт билан шугулланишга булган кизикишни юзага келтириш хамда уни саклаб колишга алохида эътибор берилди; 3) болаларнинг тизимли машгулотлар хдмда

мусобакаларда иштирок этишга булган мотивациясини кучайтириш учун спортга алокадор кизикишлар доирасини кенгайтиришга харакат килинди; 4) укувчилар ва уларнинг ота-оналари билан жисмоний тарбияни таргиб килиш хамда спорт билан шугулланишнинг инсон организми ва шахсий сифатларига таъсири билан боглик билимларни ошириш буйича маърифий ишлар доимий олиб борилди.

Биринчи ярим йиллик давомида машгулотларнинг 50 % гача булган кисмини болалар билан сухбатлашишга, уларга уз вазифаларини курашнинг техника ва тактикасини тушунарли тилда баён этган холда батафсил тушунтиришга ажратилди, мактабдаги етакчи

курашчиларнинг индивидуал техник хатти-харакатларини тахлил килишга алохида эътибор каратилди. Бевосита машгулот жараёнида болаларга аник мисолларда укувчиларнинг купол хатолари куп маротаба намойиш этилди. Бунда хатоларни курсатиш ва уларнинг сабабини аниклашга уриниб куриш имконияти дастлаб болаларнинг узига берилди.

Машгулотлардан кейинги сухбат-ларда килинган ишларнинг тахлили ва

хулосасига алохида урин ажратилди. Кундаликка киритилаётган машгулотлар буйича маълумотлар хамда синовлар натижалари (дастлабки пайтларда тренер, кейинчалик эса укувчининг узи томонидан) бутун гурух иштирокида мухокама килинди. Тушунтиришларда кун тартибига катъий риоя килишнинг зарурлиги, мактаб (уй) вазифаларини тайёрлашда вактни тугри таксимлашнинг мухимлиги, тулаконли уйку хамда дам олишга купрок вакт колиши учун мактабдаги дарсларда янги материални диккат билан узлаштириш зарурлиги алохида эътироф этилди. Ёш курашчини фаол харакат хамда узок муддатли ва машаккатли мехнатга тайёрлаш жараёни, энг аввало, ундаги харакатланишга ва ушбу харакатларни янада самарали амалга ошириш учун билим олишга булган эхтиёжини рагбатлантириш ва

ривожлантиришга асосланган эди. Аммо болаларда харакат килишга, урганишга ва мусобакалашишга булган доимий эхтиёжнинг шаклланиши, уз урнида, уларнинг жисмоний сифатлар,

координацион кобилиятлар, кураш техникасини такомиллаштириб бориш заруратини англаб етишларини талаб этади. Ушбу вазифаларни факатгина ошиб бораётган иш хажмлари ва юзага келиши мукаррар кийинчиликларни енгиб утиш йули билангина бажариш мумкин.

Боланинг булажак малакали спортчи сифатидаги шахсий-мотивацион сохасини шакллантиришда куйилган вазифаларни биргаликда аниклаштиришга, аник курсаткичларни режалаштиришга, доимий тест топшириклари хамда назорат меъёрларини топширишга катта ахамият берилди. Бошкача айтганда, тренер машгулотлар жараёнида хакикатан хам укитишнинг энг мухим умумпедагогик принциплари, яъни онглилик ва кургазмалилик тамойилларининг амалга оширилишини таъминлаши керак. Боладаги кизикиш куйилган вазифалар бажарилганда, меъёрларга эришилганда усиб боради, хохиш-иштиёк пайдо булади ва у янги кийинчиликларни енгиб утишга, янгидан-янги чуккиларни эгаллашга интила бошлайди.

Укув-машгулот фаолияти укувчи-нинг кизикишларини кенгайтирган ва чукурлаштирган холда шахсий

эхтиёжларига мос келиши учун хар бир курашчига факат реал, аммо осон эришиб булмайдиган максадлар куйилди ва уларга эришиш йулида ёш спортчилар хар томонлама куллаб-кувватланди хамда муваффакият козонишга рагбатлан-тирилди. Укувчи килаётган иши узи учун зарурлигига ишонганда хамда уни бажара олишига кузи етгандагина маълум бир ишга киришади. Машгулотларнинг зарурлигига булган ишончни

шакллантиришда куйидаги боскичларни ажратиб курсатиш мумкин:

- согликни мустахкамлаш хамда барча жисмоний сифатлар (куч, чидамлилик, чакконлик, тезлик ва эгилувчанлик) ривожланган жисмоний баркамолликка эришиш учун спорт билан шугулланишнинг накадар мухимлигини укувчининг узи англаб етиши;

- укувчининг спорт машгулотларига булган ёндашуви жиддийлигини ота-оналар, укитувчилар ва уртоклар томонидан тан олиниши ва унинг бунга рагбатлантирилиши;

- турли топширикларни бажаришда (инвентарни тайёрлаш ва тозалаш, хакамлик килиш ва назорат синовлари, мусобакаларни утказишда тренерга ёрдам бериш ва х.к.) бола узининг алохида ижтимоий мавкеини тушуниши;

- мусобакаларда катнашиш даврида тренер ва жамоадош уртоклари олдидаги масъулият хиссини англаш;

- "мураббий булиш"ни урганиш хохишининг пайдо булиши ва боланинг узи машгулотларни утказиши;

- спорт муваффакиятларининг улкан ижтимоий ахамиятини хамда спорт

фаолиятида булиши мумкин булган шахсий истикболларни тушуниш.

Тажриба гурухида укув-машгулот ишини ташкил килиш учун биз томонимиздан тарбиявий ишларнинг узига хос шакллари, воситалари ва мазмуни ишлаб чикилди. Иш болаларнинг индивидуал кобилиятларини хисобга олиш асосига курилди. Синов натижалари хамда шифокор назорати хулосаларини батафсил урганиб тахлил килишда болаларга машгулотларни индивидуаллаштириш зарурати тушунтирилди. Болаларга уларга оид маълумотлар асосида максадли режалаштириш методологиясининг энг оддий асослари берилиб, бу билан ёш курашчиларда уз олдига тенг муддатли вазифаларни куйиш ва спорт тайёргарлигининг хар бир булимида уз натижаларини хамда уларни белгиловчи курсаткичларни режалаштириш куникмаси шакллантирилди.

Хулоса. Дастлабки йилдаги иш амалиёти танланган йуналишнинг тугрилигини тасдиклади. Буни куйидаги натижаларда куриш мумкин: 1) кейинги йилнинг кузида бутун гурух тулик таркибда машгулотларга келди; 2) спорт курсаткичлари анъанавий усулларда машгулот олиб борилаётган бошка гурухлардаги тенгдошлариникидан паст булмади; 3) мотивларнинг йуналиши спорт сохасини ривожлантириш томонга жиддий узгарди.

Тажриба жараёнида болаларда кураш билан шугулланишга булган кизикишнинг усиши кузатилди. Шу билан биргаликда, тадкикотимиз таълимий ва тарбиявий йуналганликдан ташкари, машгулотларни ташкил этишда дастурларнинг узини узгартириш, уларни янада кизикрок ва турли-туман килиш зарурлигини курсатди.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш тугрисида"ги П^-3031-сонли ^арори.

2. Керимов Ф.А. Спорт кураши назарияси ва усулияти. Т., УзДЖТИ, 2001.

3. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. М., 1991.

4. Матвеев Л.П. Основы общей теории спорта и системы подготовки спортсменов. Киев, 1999.

5. Платонов В.П. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев,

1997.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.