Научная статья на тему 'ЎРТА МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИГА ФИЗИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ХОРИЖ ТАЖРИБАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ЖИҲАТЛАРИ'

ЎРТА МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИГА ФИЗИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ХОРИЖ ТАЖРИБАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
149
78
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
Янги авлод дарслик / амалий машғулот / физик катталик / ахборотни қайта ишлаш / ихтисослаштирилган мактаб. / New generation textbook / practical training / physical size / information processing / specialized school.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — О. Т. Исманова, У. С. Бабохужаев, К. У. Бобохужаев, И. Ш. Эгамберганов

Ушбу мақолада физикадан амалий машғулотлар олиб бориш жараёнида хориж тажрибаси таҳлили, унинг афзалликларига тўхталиб ўтилган. Шунингдек, Ўзбекистон таълим тизимида қўлланилаётган дарслик ва ўқув қўлланмаларда келтирилган масалалар асосида хориж намунасидаги масалаларни тузиш методлари хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASPECTS OF USE OF FOREIGN EXPERIENCE IN TEACHING PHYSICS TO SECONDARY SCHOOL STUDENTS

This article analyzes foreign experience in the process of conducting practical training in physics, focusing on its advantages. There was also a discussion of the methods of compiling problems of the foreign model on the basis of the issues used in the textbooks and manuals used in the education system of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «ЎРТА МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИГА ФИЗИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ХОРИЖ ТАЖРИБАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ЖИҲАТЛАРИ»

УРТА МАКТАБ УКУВЧИЛАРИГА ФИЗИКА ФАНИНИ УЦИТИШДА ХОРИЖ ТАЖРИБАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ ЖИХДТЛАРИ

О. Т. Исманова У. С. Бабохужаев К. У. Бобохужаев И. Ш.

Эгамберганов

Наманган давлат университети Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада физикадан амалий машгулотлар олиб бориш жараёнида хориж тажрибаси тахлили, унинг афзалликларига тухталиб утилган. Шунингдек, Узбекистон таълим тизимида кулланилаётган дарслик ва укув кулланмаларда келтирилган масалалар асосида хориж намунасидаги масалаларни тузиш методлари хусусида фикр юритилган.

Калит сузлар: Янги авлод дарслик, амалий машгулот, физик катталик, ахборотни кайта ишлаш, ихтисослаштирилган мактаб.

ASPECTS OF USE OF FOREIGN EXPERIENCE IN TEACHING PHYSICS TO

SECONDARY SCHOOL STUDENTS

O. T. Ismanova U. S. Babokhujaev K. U. Bobokhujaev I. Sh.

Egamberganov

Namangan State University Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

This article analyzes foreign experience in the process of conducting practical training in physics, focusing on its advantages. There was also a discussion of the methods of compiling problems of the foreign model on the basis of the issues used in the textbooks and manuals used in the education system of Uzbekistan.

Keywords: New generation textbook, practical training, physical size, information processing, specialized school.

КИРИШ

Келажак авлодни хар томонлама баркамол булиб, жахон андозаларига мос келадиган ва ракобатбардош кадрлар килиб тайёрлаш хозирги замон таълим тизимини энг асосий вазифаларидан бири хисобланади. Фикримиз исботи сифатида 2020-йилда таълим тизимини такомиллаштиришга каратилган бир катор Президент фармон ва карорлари кабул килинганлигини келтириб утиш мумкин. Жумладан, усиб келаётган ёш авлоднинг илм-фанга булган интилишларини орттиришга, интелектуал ва ижодий салохиятини янада кучайтиришга каратилган

"Узбекистоннинг янги тараккиёт даврида таълим тарбия, илм-фан сохаларини ривожлантириш чора тадбирлари" тугрисидаги (ПФ-6108,11.06.2020 й) ва "Иктидорли ёшларни саралаб олиш тизими ва академик лицейлар фаолиятини такомиллаштириш чора тадбирлари" тугрисидаги (П^-4910, 12.03.2020) фармон ва карорларини келтириб утиш мумкин. Бундан ташкари ушбу фармон ва карорларда аник ва табиий фанларни укитишни такомиллаштириш ва янги авлод дарсликларини яратишда хориж тажрибаларидан фойдаланиш устувор вазифа сифатида курсатилган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

Укувчиларга билим бериш, замонавий компетенция талабларини бажариш амалиётида дарсликларнинг урни бекиёсдир. Янги авлод дарсликларини яратиш, бу масаланинг ижобий ечимларидан хисобланади, бирок ушбу кулланма яратилиб амалда куллай бошланганидан 4-5 йил утибгина юкоридаги талабларга мос келадиган урта мактаб битирувчиларига эга буламиз. Бу холат мазкур масалага мобиллик талаб килади ва шиддат билан ривожланаётган фан-техника тараккиёти бизни кутиб турмаслиги барчамизга аён. Шунинг учун хозирда урта мактаблар ва академик лицейларда тахсил олаётган укувчиларни хам юкорида куйилган талабларга бир вактнинг узида мослаштиришга харакат килишимиз керак. Бундай талабни амалга ошириш эса аник ва табиий фан укитувчиларидан олиб борилаётган дарс машгулотларига ижодий, креатив ёндашувни талаб килади.

Маълумки сунгги ун йилликда академик лицейлар ва урта мактаб битирувчилари нуфузи хорижий таълим муассасаларига грант асосида кабул килинишлари учун ILTS сертификатларидан ташкари математика ва физикадан кушимча сертификатлар талаб килинади. Сир эмаски бундай сертификатларни олиш учун нодавлат таълим муассасаларида ёки малакали репититор укитувчилар билан кушимча тайёргарликлар курилади. Х,ар кандай холатда хам укувчиларни мана шундай сертификатга эга булиш учун тест синовларига тайёрланишда баъзи тажрибаларга эга булдик. Хакли савол тугилади физика укитишда хориж тажрибаси нимаси билан фарк килади. Фаолият тажрибамиз ва адабиётлардаги [1,2] маълумотларга кура, урганиладиган назарий маълумотларда деярли фарк йук, аммо уни синфлар буйича таксимотида фарк бор. ^ар йилги утиладиган мавзулар асоси бир хил, лекин йилдан йилга мураккаблашиб ва кенгайиб боради. Бу эса укувчиларни оддийдан мураккабга тамойили асосида укитиш имконини яратади. Тахлилга кура, асосий фарк амалий машгулотларда бериладиган физик масалалардадир. Бундай фаркни Корея республикасининг ихтисослаштирилган урта таълим муассасасида фаолият олиб борган Россиялик педагог Ю.Л.Башкатов хам таъкидлаган[3].

Бундан ташкари республикамизда ташкил килинган Президент мактабларида физика курсида фойдаланилган укув кулланмалари [2] ва биз фойдаланган адабиётлар [1] хам юкоридаги фикрларимизни тасдиклайди. Бу фарк асосан назарий билимларни мустахкамлашда ва назорат ишларида фойдаланадиган масалаларда аникланиши керак булган физик катталиклар сонидадир. Республикамизда урта мактабларда 6-8 синфларида амалий машгулотларида дарслик ёки укув кулланмада берилган масалалар билан чекланилса, 9-11 синфларда асосан А. Римкевич тахрири остида масалалар тупламидан фойдаланилади. Умумий урта таълимда кулланиладиган бошка масалалар тупламлари хам юкоридагиларга ухшаш [4,5], яъни хар бир масалада деярли факат битта физик катталик масалан: вакт,тезлик,йул, куч, энергия ва хоказоларни топиш талаб килинади. Бундай масалалардан фойдаланиб олинган назорат ишларида эса берилган хар бир масала 5 баллгача бахоланади. Бундай ёндашув юкори иктидорли укувчиларни билимларини мустахкамлашда ва бахолашда яхши натижа беради. Чунки талаб килинган физик катталикни аниклаш учун берилганлардан фойдаланиб бир нечта оралик катталикларни топиб, сунгра уларни узаро боглай олади. Аммо, уртача узлаштирувчи укувчилар хар доим хам фойдаланиш керак булган оралик катталикларни аниклай олмайдилар. Бундан ташкари урта мактабларда, ихтисослашган мактабларда хам, укувчилар олган назарий билимларини аста секинлик билан "step by step" тарзида мустахкамлаб боради.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хорижий мамлакатларда амалий машгулотларда такдим этиладиган масалаларда оддийдан мураккабга томон бир неча физик катталикни аниклашни талаб килади. Масалаларни бу шаклда берилиши укувчига гуёки ёрдам бергандай булиб, кетма-кет керакли катталикларни аниклай бошлайди. Бу эса укувчида узига булган ишонч туйгусини уйготиб фанга булган кизикиши орттириб боради. Шундай масалалардан физиканинг турли булимига оид намуналарини келтириб утамиз.

1-масала: Иккита брусокка таъсир цилувчи кучлар диаграммаси тасвирланган.

а. Цайси диаграммада тасвирланган брусок унг томонга тезланиш билан уаракат цилади.

б. Брусок таъсир цилувчи кучларни номини ёзинг.

в. Хар бир брусокка таъсир цилувчи натижавий кучни топинг.

2-масала: Суюцлик босимини тик равишда пастга йуналганига суюцлик огирлиги сабаб булади. Суюцлик устуни босими Р=р^Н формула орцали берилади.

а. Формулада берилган уар бир катталикни номи ва бирлигини ёзинг

б. Формуладан фойдаланиб босимни Паскал(Па) бирлигини СИ бирликлар системасини асосий бирликлари орцали ифодаланг.

3-масала. Расмда келтирилган идиш зичлиги 850 кг/м булган суюцлик билан тулдирилган.

Суюцликнинг асосга босимини, яъни р = рдк I ни

умумий босим формуласидан фойдаланиб келтириб чицаринг ва уисобланг.

с. Идишдаги суюцлик щжмини, массасини ва озирлигини уисобланг.

д. Идиш асоси юзини уисобланг

е. Идиш асосига босимни босим = — ифодадан

юза

фойдаланиб уисобланг Жавобингизни текширишда р = рдк дан фойдаланинг.

Келтирилган намуналардан куриниб турибдики, ушбу масалалар биз ишлаган масалалардан фарк килмайди. Факат ушбу масалаларни ишлашда укувчиларнинг оддийдан мураккабликга йуналтирилиши оркали ахборотларни кайта ишлашга урагатилади. Баъзи бир масалаларда хаттоки фойдаланиши керак булган формулалар хам берилган булиб, факат хисобланади холос ёки формулалардаги физик катталикни номи ва бирлигини топиш талаб килинади.

Демак уларда таълим техналогияларининг максади факат "Ишлаб чикариш" булмай "Ахборотларни кайта ишлашга" каратилган. Бундай технологиялар оркали улар таълим жараёнининг самарадорлигига нафакат укувчиларининг йуналтирилганлиги ва тиришкоклиги билан, балки уларнинг ахборотни мустакил кайта ишловчанлиги ва изланувчанлигини шакллантириш билан эришади.

Бундан ташкари шу каби типдаги масалалар ёрдамида назорат ишлари оркали укувчилар билимини синаш ёрдамида бир нечта вазифаларни хал килади яъни:

- укувчилар деярли "коникарсиз" бахоланмайди, бу эса укувчи рухини туширмайди;

- укувчи ва укитувчи утилган мавзуларни кай даражада узлаштириганлигини билиб олади;

- гурух укувчиларнинг умумий курсатгичига кура килиниши керак булган ишлар аник булади.

Шу тарзда укувчиларни физика фанини укитишнинг мохиятини англашга куникма хосил килдирилади ва уларни бахолашда хам шу аснода мисоллар танлаш максадга мувофикдирДуйида назорат ишларда бериладиган масалалардан намуна келтирамиз.

Расмда 1.7 м узунликдаги ция текисликда ёгоч брусок тасвирланган. Брусокни арцон ёрдамида ция текислик буйлаб узгармас 0.6 м/с тезликда тортилмоцда

а. Бажарилган иш деганда нима назарда тутилганини тушунтиринг.

б. Нъютоннинг биринчи цонунига кура брусок мувозанатда туриши мумкин ёки мумкин эмаслиги мууокама цилинг.

с. Брусок таъсир цилувчи реакция кучи иш бажармаслигини тушунтиринг.

д. Брусокни циялик буйлаб юцорига кучиришда Т кучнинг бажарган иши, брусокни потенциал энергиясини ва F кучни бажарган иш формуласини ёзинг.

е. д- булимида ёзилган формуладан Т кучни аницланг.

f. Брусокни узгармас тезликда циялик буйлаб кучиришга зарур цувватни уисобланг.

балл {1}

{2} {2}

{3}

{2} {3}

ХУЛОСА

Юкорида намунада келтирилган масалалардан куриниб турибдики, мактабда фойдаланилаётган физика дарсликларида ва масалалар тупламида берилаётган топшириклардан масала шартлари деярли фарк килмайди, аммо топилиши керак булган физик катталиклар бир нечталиги ва фойдаланиладиган ифодаларга изох бериш талаби билан фаркланади.

Юкорида билдирилган фикрларга таяниб, Республикамиздаги физика-математикага ихтисослаштирилган мактаб ва академик лицейларда физика фани укитувчилари 7-10 синфлар кесимида келтирилган масалалар каби ёндашув оркали улардан амалий машгулотларда фойдаланишлари зарур, деган хулосага

келиш мукин. Бундан ташкари республикамиздаги педагогика институтлари ва университетлари физика йуналишларида таълим олаётган талабалар учун танлов фан сифатида "Хорижий давлатларда физика укитилиши" курслари киритилса максадга мувофик булар эди. Шунда битирувчилар шундай типдаги масалалар билан танишиш ва тузиш куникмасига эга булишади ва бу оркали урта мактабларда физика укитиш жараёнида хориж тажрибасидан фойдаланиш имконияти пайдо булади.

REFERENCES

1. Kenneth R, Jonathan W, AP Physics 1 and 2// USA "Barron's" 2015 y www.barronseduc.com

2. David S and Groham J. Cambridge international AS and A Lewel Physics. Workbook//Cambridge University press, Cambridg CB28BS

3. Ю.Л.Башкатов. Преподавание физики и организация научно исследовательской работышкольниковKSAоfKAIST (Республика Корея).//Вестник НГУ.Серия Педагогика. 2012.Т.13.В.1 С91-92

4. М.М.Усмонов. Физикадан савол ва масалалар туплами. Тошкент. "НАВРУЗ" 2014 й

5. ^.А.Турсунметов, А.А.Узоков, И.Бурибоев. Физикадан масалалар туплами. Академик лицей ва касб-хунар коллежлари учун укув кулланма. 4-нашр "Укитувчи" 2005 й

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.