Научная статья на тему 'РОЗИЯ УСМОНОВАНИНГ ИЖОДИЙ ВА ПЕДАГОГИК МАҲОРАТИ'

РОЗИЯ УСМОНОВАНИНГ ИЖОДИЙ ВА ПЕДАГОГИК МАҲОРАТИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
11
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
санъат / театр / телевидение / саҳна / драма / иқтидор / тақлид / репертуар / персонаж / характер / темпо-ритм / нутқ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Махсума Ходжиматова

Мақолада ўзбек саҳна нутқи мактабининг жонкуяри, миллий санъатимиз ривожига катта ҳисса қўшиб келаётган театр ва кино актёрларининг устози, Розия Усмонованинг катта ҳаёт ва ижод йўли, театр санъати таълимига кўшган муносиб улуши ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РОЗИЯ УСМОНОВАНИНГ ИЖОДИЙ ВА ПЕДАГОГИК МАҲОРАТИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 5 Issue 1 / February 2024

РОЗИЯ УСМОНОВАНИНГ ИЖОДИЙ ВА ПЕДАГОГИК

МАХ,ОРАТИ

Махсума Ходжиматова

Узбекистан давлат санъат ва маданият институтининг Фаргона минтакавий

филиали

Аннотация: Маколада узбек сахна нутки мактабининг жонкуяри, миллий санъатимиз ривожига катта хисса кушиб келаётган театр ва кино актёрларининг устози, Розия Усмонованинг катта хаёт ва ижод йули, театр санъати таълимига кушган муносиб улуши хакида суз боради.

Калит сузлар: санъат, театр, телевидение, сахда, драма, иктидор, таклид, репертуар, персонаж, характер, темпо-ритм, нутк

ROZIYA USMONOVA'S CREATIVE AND PEDAGOGICAL

SKILL

Makhsuma Khodzhimatova Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: The article talks about the great life and creative path of Roziya Usmanova, the lover of the Uzbek school of stage speech, the teacher of theater and film actors who have been making a great contribution to the development of our national art, and her worthy contribution to the education of theater art.

Keywords: art, theater, television, stage, drama, talent, impersonation, repertoire, character, character, tempo, speech

Кириш. Юртимизда санъат ва маданият равнакига каратилаётган юксак эътибор, турли ижод масканлари хамда санъат мактабларининг курилиши ёш авлодни хар томонлама етук ва санъат рухида тарбиялашда катта ахамиятга эга. Устоз-шогирдлик анъаналарини мустахкамлаш борасида таникли санъат усталари ва адабиёт намояндаларининг иштирок этишлари узининг хаётбахш намуналари билан барчамизни кувонтиради. Якинда булиб утган президентимизнинг зиёлилар ва фаоллар билан булган учрашувда хам катта вазифалар куйилди. Жумладан маънавий тарбияга эътиборни кучайтириш максадида нафакат ёшлар, балки хар бир соха ходимларининг хам театрга бориб спекталь куришлари айтиб утилди. [1]. Халкимиз санъатсевар халк, уларнинг орасида иктидорли инсонлар борки, улар оиладаги яхши тарбияни жамиятда эзгу ишлари билан хурмат козониб, хар сохада ибратли ва хавас

килгудек. Сахна ва экран санъати пайдо булибдики, инсонларни мудом уйлашга, ёмон иллатлардан узок булиб яхшиликка чорлаган. Бунинг таргиботчилари халкимизнинг пешкадамлари саналади. Шундай бир ноёб касб эгалари борки, улар жамиятимизда содир булаётган турли жараёнларга акл ва калб кузи билан карайдилар, теран мушохада ва мулохаза билан акл тарозисида тортиб, одилона муносабат билдиришда, ижтимоий фикрнинг миллий истиклол гоялари рухида шаклланишига, комиллик сари интилишда ибрат була оладиган ижобий кахрамонларга эхтиром, эъзоз уйготишида халкимизга ибрат намуналарини курсатадилар ва халк дарди билан яшайдилар. Булар санъаткорлардир, хусусан сахна ва экран санъати усталари - режиссёрлар ва актёрлар.

"Сахна нутки" кафедрасининг фахрий устозларидан саналган Розия Усмонова узининг педагогик фаолиятида театр санъати таълими йуналишида укиб, бугунги кунда элимиз ардогида булган бир канча санъаткорларнинг табаррук устози хисобланади. Розия Усмонова 1939-йил 9-августда Тошкентда тугилган. Оиласида ва якин кариндошлар орасида санъаткорлар булмаган. Лекин у опа-сингиллари билан албатта радио оркали анча кейинрок эса телевизордан бериладиган адабиий-бадиий, мусикий курсатувларга кизикишлари, театр томошаларига боришлариданок уларда санъатга иштиёк уйгонганини билса булади. Унинг актриса буламан деган катъий карори "Бой ила хизматчи" спектаклини кургандан кейин "кучга кирган". Уша спектаклда Жамила ролини Узбекистон халк артисти Сора Эшонтураева ижро этган эди. "Менинг Сора опага ихлосим баланд эди, - дейди Розия опа, унинг "Жамиласидаги" дардга, йиги тула титрок овозига буткул мутаассир булганимдан, спектакль тугаб, уйга боргунча Жамиланинг овози кулогимдан кетмай, роса йиглабман, Абдулла Кодирий ибораси билан айтганда - анча кунгача "килар ишимдан, борар йулимдан адашганман" дейди. [2]

Бу наздимизда театр санъатига яна бир ёш ошуфта калбнинг кушилганлигидан дарак берар балким... Мактабнинг 5-синфидан бошлаб А.Н.Островский номидаги пионерлар саройида Учкун Рахмонов етакчилик килган драма тугарагининг энг кизикувчан аъзоларидан бири булиб, сахна санъатининг илк унсурларини урганишга интилган. Тугаракда сахналаштирилган "Абдулла Набиев" номли асарда Розия опа кахрамоннинг онасини, унинг угли - Абдулла Набиев ролини эса Арсен Исмоилов ижро этган. Кейинчалик улар институтда курсдош булдилар. Драма тугарагидан ташкари булиб утадиган шеърият кечаларида иштирок этиб, уша даврнинг таникли шоирлари иштирокидаги мушоиралардан таъсирланиб, баъзан узлари хам шеърлар ёзиб турар эдилар. "Шеърият кечасида таникли шоирларнинг шеър укишларига кизикиб баланд овозда, уларга таклид килар эдим. Эсимда,

биринчи ёзган шеърим ватан мавзусида эди, "илк ижодимни" шундай ардоклаб, узимча сайкал бериб, ён дафтаримга кайта-кайта ёзиб багримда олиб юрардим. Институтга кириш ижодий имтихонида коммиссиядан рухсат сураб, хеч узимга сигмай, биринчи булиб, шу шеърни ижро этганман" [2] Балки шеърият ёзма насрдан аввал пайдо булганлиги, ундаги хис-туйгулар инсонни жумбушга келтириши ва суз санъатига мафтун килиши шундандир.

Шундай килиб, урта мактабни битирган кахрамонимиз катта орзулар билан А.Н.Островский номидаги, Тошкент театр ва рассомлик санъати институтига, "Драматик театр ва кино актёрлиги" йуналишига укишга кабул килинади. Розия опа институтдаги устозларини катта фахр ва эхтиром билан ёдга олади. Булар Узбекистон санъат арбоби Тошхужа Хужаев, Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими, доцент Абдурахмон Сайфуддинов ва катта укитувчи Михаил Фаттохов, Узбекистон халк артисти, профессор Назира Алиева эдилар. "Тошхужа Хужаевдан актёрлик махоратини кунт билан ургандим. Устозимиз хар биримизга узимиздан келиб чикиб ёндашардилар. Шундан булса керак бизнинг курсимиздан театр ва кино санъатинг махоратли ва таникли актёрлари етишиб чиккан. Актёрлик махоратининг "кон томири" хисобланган "Сахна нутки" фанининг яна бир забардаст жонкуяри, муболагасиз мен катори куп санъаткорларнинг "Онажон - устози" саналган Узбекистон халк артисти, профессор Назира Алиевадан суз санъати сирларини кизикиш билан ургана бошладим. Назира опа катта-ю, кичикка жуда эътиборли, мехрибон билимдон, нозик табиатли ва зиёли аёл булган. Дарслардан ташкари уларнинг уйларига бориб хам вазифаларимни тайёрлар эдим. Институтда булиб утадиган ижодий кечалар ва тадбирларда хам ижрочи, хам бошловчи сифатида иштирок этар эдим. Булар албатта Назира опанинг назоратлари остида булар эди. Менга суз санъатининг "бадиий укиш", "бадиий суз", адабий матн устида ишлаш ва унинг ижросини ургатган устозим доцент, Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими, Абдурахмон Сайфиддинов буладилар. Кейинчалик педагогик ишларимда хам у кишидан айнан адабий матн устида ишлаш ва тахлилни ургандим. Мен барча устозларимдан миннатдорман. Охиратлари обод булсин." [2] Бизга маълумки, санъат оламида устоз ва шогирд анъаналари бошка сохалардан кура узгача, мураккаброк куринишда кечади. Чунки актёр ва режиссёрларга таълим-тарбия бериш жараёнида хар бир талабанинг имконияти, дунёкараши, кизикишлари, ижодий фантазияси, ички дунёси индивидуал холда урганиладики, худди шу лахзалар талаба ижодкор хотирасида бир умрга сакланиб колади, десам янглишмайман. Шогирдлар касб сирларини мукаммал эгаллашларида ва келажакда самарали ижод килишлари учун устозлар каттиккул ва мехрибон рахбар хамда садокатли дуст вазифасини бажарадилар. Шундай килиб, Розия Усмонова укиётган гурух 3-курсга келиб, устозлари

Тошхужа Хужаев бошчилигида" Хдмза" (хозирги Миллий академик драма театри) театрига бириктирилди, Шекспирнинг "Юлий Цезарь" асарида оммавий сахналарда ва бошка спектаклларда хам иштирок эта бошладилар. Розия опанинг катта сахнадаги биринчи роли О.Ёкубовнинг "Олма гуллаганда" асаридаги кичик бир персонажи булган. Шундан кейин талаба-актрисада сахна санъатига иштиёк янада ортиб кетади. Уша даврда буладиган декадаларнинг бирига Розия Усмонова "Юлий Цезарь" асари билан Москвага ижодий сафарга юборилган. Юкорида узлари айтганларидек гурухдошлари орасида миллий санъатимизда уз урнига эга булган, унинг равнаки йулида хизмат килганлар сафида, Узбекистон халк артистлари Ширин Азизова, Толиб Каримов, Дилбар Исмоилова, Узбекистонда хизмат курсатган артист Тугон Режаметов, Узбекистонда хизмат курсатган ёшлар мураббийи, Коракалпогистон халк артисти, профессор Арсен Исмоилов.

Кейинги ижодий ишлари миллий театр сахнасида булди. Буни карангки, орзулари бир олам, юраги сахна завки билан тулиб юрган гузал Розияхоннинг хаётига уни зимдан кузатиб, унга кунгил куйган инсон кириб келди.Театр ва кино санъатининг махоратли актёри Пулат Саидкосимов билан турмуш курдилар. Энди улар санъат оламининг кизгин жараёнларини биргаликда ижод килиб давом эттиришди. Кушканотларнинг оиласида фарзандлар тугилди, икки угил бир киз. Уларга чиройли тарбия бериб укитишди. Олий маълумотли, уйли - жойли килишди. Бирин-кетин набиралар тугилишди. Фарзандлари санъат йулини танламадилар. "Мен такдиримдан, унинг берган неъматларидан Аллоххга шукур дейман. Ота-онам, устозларим ва мени ардокдаб ижодимга далда берган турмуш уртогим. Мукаррамхон Онажоним, кайнона онажоним Ойнисахон оналарга хам таьзимдаман, айникса, кайнона онамнинг мен институтдан ташкаридаги ижодий-педагогик ишларимни хотиржам бажаришимда роли катта булган албатта. Фарзандларимга ва менга жуда мехрибон эдилар. Болаларга катта эътибор билан карашни ва мактабга бориб келишларини уз зиммаларига олганлар. Мен нафака ёшига етгач, фарзандларим ва турмуш уртогим ёнида, купрок бирга булиш учун, энг асосийси, бу пайтда анча кексайиб колишган хар иккала онамнинг хизматларини килиш учун, уйда колишни лозим курдим. Севган касбимдан кетиш осон кечмаган. Кайнонамнинг оиламизга ва фарзандларимга курсатган мехрларига менинг фарзандлик-келинлик жавобим шундай эди." [2]

Дарвоке, фарзандлари санъат йулини танламади дегандик. Лекин, набиралари орасида Нодирахон Максудхужаева Узбекистон давлат санъат ва маданият институтида укиб, хозирда Узбекистон телевиденияси "Дунё буйлаб" каналида режиссёр ёрдамчиси булиб ишламокда. Яна бир набиралари Пулатхужаев Азаматсаид шу институтнинг кино операторлик йуналиши

талабаси. "Набиралар бизнинг жону-дилимиз дейдилар Розия опа, набирам Азаматсаид мен билан фильмда суратга тушди. У Зулфикор Мусоковнинг "Ковун" ва Саид Мухторовнинг "Укинч" фильмларида суратга тушган. Бобосининг издошлари борлигидан кунглим таскин топгандек булади. Мен уларга кайси касб эгаси булманг, уни пухта эгаллашга харакат килинг, яхши инсон булинглар дейман." [2]

Устоз Назира Алиева Розия опанинг актёрликдан ташкари педагогик лаёкати борлигини сезиб, укитувчилик лавозимига ишга олган. Розия Усмонова ушбу жараённи кузида ёш билан шундай хотиралайди; "мени такдир санъат остонасига келишимда шундай забардаст, кайнок калб устозлар билан сийлаган булса, карангки, шу касбга булган иктидоримга эътибор каратган устозим мени укитувчиликка хам лойик курдилар. Укитувчилик фаолиятимни биринчи булиб Назира Алиева билан бошлаганман. Айтишим керакки, мен устозим билан умрларини охиригача бирга булдим. Энди менинг зиммамда устозлик масъулияти турар эди. Назира опа талабаларга берган вазифаларини ёзиб олиб, уйда тайёргарлик куриб келар эдим. Бу жараён укиш давримдан бир мунча купрок изланиш ва ижодкорликни талаб этар эди. Х,ар дарсда талабага янгилик айтиш учун, унинг репертуаридаги бадиий асарни тахлил килиш учун аввал узим укиб чикишим, асар ва унинг гояси, персонажларнинг максадларини ва характер чизгиларини талабага таъсирчан тарзда етказа билиш лозим эди. Бунинг учун бадиий адабиёт, шеъриятни куп укир эдим. Узбекистон телевидиниесида "Бустон" тележурнали туркум курсатуви бошловчиси, "Назм ва наво", "Жахоннинг буюк композиторлари" мусикий-адабий курсатувларида ижрочи ва бошловчи сифатида ишлар эдим". [2] Розия опа телевидениенинг уша пайтдаги рахбари Ганжа Ёкубовнинг таклифига биноан ёш диктор ва бошловчиларга нутк санъатидан дарс берганлар. Буни кафедрамиз доценти, Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими Муслимбек Йулдошев шундай эслайдилар: "Розия опа биз, Узбекистон телевидениеси дикторлари гурухига нуткимизда учрайдиган муаммоларни бартараф килиш юзасидан машгулотлар утган. Карангки, собик иттифок даврида узбек тили софлиги, диктор ва шархловчилар нутклари тозалиги масаласига хозиргидан купрок эътибор бериларди. Академик, филология фанлари доктори, профессор Алибек Рустамов, Филология фанлари доктори, профессор Х,исомиддин Гуломов каби йирик мутахассислар ушбу ишга жалб этилар. Улар келиб, дикторларимиз ва бошка бошловчиларга махорат сабоклари утишарди, бадиият, аруз вазни хусусида билимлар беришарди. Ана шу жараёнда Розия Усмонова хам маълум кунларда нуксонлари бор сухандонлар устида жиддий ишлар, дикторлар гурухи аъзоларининг равон гапиришларига эришиш йулида жон куйдирар эди. Бу ерда

нафас машклари, овоз ва кайтаргичлар масаласи, артикуляциядаги камчиликлар устида ишлаш каби машгулотлар утар эди" [3]

Шу кезларда Розия Усмонова хам "Сахна нутки" билимдони, хам телевидение ва радиодаги ижодлари таъсирида микрофон ва телекамералар билан ишлаш устаси эканлиги яккол куриниб турарди. ^ахрамонимиз шунингдек, Узбекистон радиосининг адабий-бадиий, мусикий эшиттиришларида хам ижод килган. Радио спектаклда Узбекистон халк артисти Х,амза Умаров - Рахбар, Розия опа - Надежда Крупскаяни ролини ижро этган. Болалар учун "Бор эканда, йук экан" эшиттиришида тажрибали ва таникли актёрлар, Узбекистон халк артистлари Марям Ёкубова, Рауф Болтаев, Жура Тожиевлар билан ижодий фаолият юритган. Радио эшиттиришларга уни, устози Абдурахмон Сайфиддинов таклиф килган. Микрофон билан ишлаш, узига хос булган радио ёзувга тайёргарлик куриш ва уни ижро этиш йулларини хам Абдурахмон Сайфуддиновдан урганган.

Розия Усмонова Тошкентдаги маданий-окартув техникумида (хозирги маданият коледжи) хам укитувчилик килган. Шу йиллар ичида "Республика кузи ожизлар жамияти"да бадиий асарларни мутолаа килувчи сухандон сифатида ишга таклиф этишади. Розия Усмонованинг ижодини кузатиб юрган мутасаддилар институт рахбариятидан сураб олишади. Шундай килиб, Розия Усмонова ташкилотда куп йиллар самарали мехнат килади. Узбекистон халк хофизи, профессор Оролмирзо Сафаров хам уша таъсирли суз санъатига шайдо булган Розия устознинг тингловчиси булган. Институтдан ташкари килган барча ижодий ишлари "Сахна нутки" мутахассиси булиб етишишида катта амалиёт вазифасини утаган. 1980-йилда институтдаги бир гурух ёш укитувчилар билан Россиянинг Санкт - Петербург шахридаги малака ошириш курсида хам тахсил олганлар. Укитувчилик фаолиятининг бошланишида факат драматик театр ва кино актёрлиги талабаларига устозлик килган булсалар, кейинчалик, мусикали театр актёрлиги, коракалпок гурухларида хам дарс бера бошладилар.

Асосий кисм. Методика. "Сахна нутки" фанини укитиш жараёнида Розия Усмонова асосий эътиборни талабаларга биринчи булиб, суз санъатининг пойдевори булган сахна нутки техникасини мустахкамлашга каратган. Ранг-баранг уйинли, халкона матнлар билан машкларни уйгун холда, максадга йуналтириб утарди. Бу жараён биринчидан, талаба-актёрнинг нуткидаги айрим камчиликларни тузатса, иккинчидан максадли уйинлар ижрога етакларди. Масалан,у тез айтишлар билан буладиган жараённи укув кулланмага киритиб шундай методик тавсия беради: "Талаба максадни канчалик аник бажара олса, шунчалик унинг нуткида товушлар уз кенглигига, софлигига эга булади, нуткий нуксондан сезиларли кутила боришга замин хозирлайди." [4. Б-6]

Кейинги боскичда шеърият ва адабий парчалар устида ишлашда хам, талабанинг имкониятидан келиб чиккан холда репертуар танлашга эътибор каратар эди.

"Узбек ва жахон адабиётининг сара асарларидан ишлашни яхши курардим. Булар Алишер Навоий, Бобур, Жалолиддин Румий, Абдулла Кодирий, Абдулла Каххор, Чингиз Айтматов, Саид Ахмад, Абдулла Орипов, Эркин Вохидов, Уйгун, А.П.Чехов, Л.Н.Толстой, А.С.Пушкин. Кечагидек эсимда, Узбекистан халк артисти Матлуба Дадабоева 3-курсда укиётган, унга Султон Акбарийнинг "Гирдоб" асаридан парча танланган. Тажрибали устоз Сотимхон Иномхужаев бу асар Матлубага бироз огирлик килади дегандилар. Лекин Матлуба куп изланди, асар тахлили жараёнида хам фаол булди, парча ижросини кафедрага такдим этишда маромига етказиб ижро этганлиги учун устозларимдан олкиш олганман. Мархум, театр ва кино актёри Алишер Хдмроев хам сахна нутки фанини яхши курарди. Кириш имтихонида ундаги Бухоро шевасига оид камчиликларни тузатиш вазифаси куйилган эди. Укиш давомида у уз устида масъулият билан куп ишларди. Алишер институтни битириб, Миллий театрига ишга борганида хам тез-тез бориб унинг ижодидан, узидан хабар олиб турардим. Уз фарзандимдек яхши курардим уни. Афсуски бу оламдан у эрта кетди. Театр ва кино экранларида махорат билан ижро этган роллари колди. Талабаларим орасида В.Яхонтов номли бадиий суз танлови голиблари хам булган. Актёрнинг махоратини чархлайдиган, талабанинг куз илгамас нозик киррасини очишда бадиий матн етакчилик килиши сир эмас. Бу жараённи хам устозим Абдурахмон Сайфуддиновдан ургандим. Кейинчалик адабий матнлар устида ишлашда мен тахлилий жараёнга куп эътибор каратганман." [2]

Бадиий матннинг илк боскичлари устида ишлаш жараёни нутк техникасининг турли катламларини камраб олиши, ифодада аниклик, равонлик, таъсирчанликка эришиш, муносабат ва нуткий темпо-ритм мукаммаллигига эришишда, ижрочининг диккати, матнга кунт билан ёндашиши баробарида унли ва ундош товушлар доирасида хам тез ва соз, тушунарли, аник, равон талаффуз килиш масъулиятини юклайди. Х,ар бир бадиий асарда муаллиф гояси ва бадиий суз ижрочисининг карашлари уйгун келиши лозим. Бадиий асар ижросида актёр-бадиий суз ижрочиси бевосита тингловчилар билан мулокотга киришиши керак. Яъни, у аввало, нима демокчи эканлигини англамоги ва уни кимга етказаётганини аник билиши лозим. Бу усулдан нафакат сахнада, балки радио ва телевидениеда хам фойдаланилади. Умуман олганда, талабаларни укиш мобайнида танланган бадиий асарлар, айникса макол, хикматли суз, фардларда унинг тарбиявий ахамияти ва таъсирчан ибрати булиши керак. Уларга аввало, яхши инсон булишларини, касбга садокатни, каттага хурмат, кичикка иззат килиш каби халкимизга хос булган фазилатлар эгаси

булишларини уктирган. Шогирдларининг кучилиги санъат йулидан кетиб халкимиз эътирофига сазовор булди. Уларнинг орасида санъат таълими педагогикасини танлаганлари хам бор. Узбекистонда хизмат курсатган ёшлар мураббийи, профессор Мунаввара Абдуллаева, Узбекистонда хизмат курсатган санъат арбоби, профессор Жура Махмудов, Узбекистонда хизмат курсатган ёшлар мураббийи, профессор Х,амида Махмудова, Узбекистонда хизмат курсатган санъат арбоби, режиссёр Олимжон Салимов, доцент Башорат Бобоназарова, улар катори яна санъат масканларида рахбарлик килаётганлари хам бор. Ота-она фарзанди ютугидан кандай кувонса, устоз хам берган таълим-тарбияси мевасидан кувонади, мехнати зое кетмаганидан кунгли таскин топади. Розия Усмонованинг устозлари Назира Алиева, Абдурахмон Сайфиддинов, Сора Эшонтураевалар билан сабок берган талабалари бугунги кунда элимиз ардогидалар. Улар - Узбекистон халк артистлари Ёдгор Саъдиев, Гавхар Зокирова, Баходир Йулдошев, Матлуба Дадабоева, Уткир Сиддиков, Дилбар Икромова, Малика Ибрагимова, Саидкомил Умаров, Нажмиддин Ансатбоев, Дилором Каримова, Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими, Коракалпогистон санъат арбоби, профессор Бахтиёр Сайфуллаев, режиссёр Рустам Тураев, санъатшунослик фанлари номзоди, доцент, Ойбек Вейсал, Узбекистонда хизмат курсатган артистлар Жамшид Зокиров, Фотих Жалолов, Фатхулла Маъсудов, Тохир Саидов, Ботир Мухаммадхужаев, Учкун Тиллаев, Рахматилла Мирзаев, Шохида Узокова, Шохида Исмоилова, Шухрат Каюмов ва яна куплаб номлари зикр килинмаганлари бор.

Розия Усмонова томонидан "Сахна нутки кафедрасига "Нутк санъатида тез айтишнинг ахамияти" номли театр санъати олий укув юртлари учун кулланма ёзиб колдирилган. Шу кунгача кафедра укитувчилари, ёшлар ушбу кулланмадан фойдаланиб келишади. Тез айтиш устида ишлашга оид методик тавсияларни дарсларига тадбик этишади. Розия Усмонова институтда куп йиллар самарали мехнат килиб, миллий санъатимиз равнакига узининг салмокли улишини кушибгина колмай, унинг издошлари булган шогирдлари хам сидкидилдан хизмат килиб келишмокда. Розия Усмонова нафака ёшига етгани, оиласида фарзандлари, набиралари куршовидаги кексалик гаштини сураётганида, кино ижодкорлари фильмга таклиф киладилар. Жумладан, режиссёр Мирмаксуд Охуновнинг "9 ой" бадиий фильмида Она, режиссёр Жахонгир Косимовнинг "18-квадрат"ида Она, режиссёр Зулфикор Мусоковнинг "Ковун" фильмида Она, Саид Мухторовнинг "Укинч" фильмида Она, режиссёр Абдухалил Мингноровнинг "Х,аёт жилвалари" фильмида Аёл, режиссёр Замира Бегимкулованинг "Туташ такдирлар" телесериалида мехрибон Бувижон ролларини махорат билан ижро этдиларки, узбек аёлининг нурли юзи, мехр тула кузи томошабинни узига жалб этмай куймайди. Бир вактнинг узида

Узбек Миллий академик драма театри сахнасида намойиш этилган, режиссёр Т.Азизовнинг Иззат Султон ва Уйгун асари "Алишер Навоий" драмаси, режиссёр А.Хожикулиевнинг Алишер Навоий асари асосида сахналаштирилган "Лисон ут тайр", режиссёр Марат Азимовнинг Уйгун каламига мансуб "Зебунисо" яна бошка спектаклларда нутк буйича маслахатчи булганлар. Бу эса сахна асарининг тулаконли чикишида, таъсирчанликни оширишда нутк мутахассиси борлиги, унинг назорати катта кумак беради.

Хулоса. Хулоса урнида айтиш мумкинки, юкорида келтириб утганимиз, санъат сохасида устоз ва шогирдлик анъанаси бошка сохалардан бир мунча мураккаблиги театр санъати педагоглари талабага унинг ички имкониятини, лаёкатини, характеридаги кичик унсурларигача урганиб, мехр бериб, баъзан дустона ёндашиб, орзусидаги ижрони юзага чикаради. Бир караганда бу шунчаки, укитиш ёки ургатишдек туюлади. Аслида театр санъати таълими педагоглари инсон ва унинг узига хос булган тафаккур олами, ижодий орзусини руёбга чикаришдек машаккатларни босиб утувчи касб эгалари хисобланадилар.

Бугунги кунда Узбекистон давлат санъат ва маданият инсититути "Сахна нутки" кафедрасида олиб борилаётган илмий-ижодий ишлар, кафедра устозлари анъанасига мувофик тарзда олиб борилмокда. Укув дастурларини тузишда ундаги ёритиладиган мавзуларнинг назарий ва амалий жихатлари батафсил куриб чикилади ва укув жараёнига тадбик этилади. Х,ар семестр якунидаги курикларда кафедра укитувчилари иштирок этиб, батафсил мухокама килиб, дастурда белгиланган мавзуларни талаба-актёр кандай узлаштиргани ва бунда укитувчининг узига хос методик ёндашувлари, изланишлари урганилади.

Институтда куп йиллар давомида актёрлар, режиссёрлар тайёрлашга хизмат килиб, хозирда кексалик гаштини сураётган устозларнинг илмий-ижодий хамда методик тажрибаларини доимий урганиб бориш, шунингдек бу тажрибаларни уз фаолиятида куллаш мухим масаладир. Институтда утказиладиган байрам тадбирларига, илмий анжуманларга фахрий устозларни таклиф этиш, уларнинг хурматини жойига куйиш, колаверса, сухбатлар ташкил килиш хам бизнинг зиммамиздаги вазифалардан хисобланади. Зеро, узбек адабиий тилининг соф ва равонлиги, унинг узига хос жаранги, мазмунан бой, мантикан пойдорлигини келгуси авлодларга муносиб тарзда етказиш учун узбек сахна нутки жонкуярлари мудом бедор изланишлар оламида булиши виждоний бурчимиз, булгуси актёр ва режиссёрлар тайёрлашдаги саъй-харакатларини эса юрак даъвати сифатида хис этишимиз лозим. Табаррук ёшдаги устозимиз Розия Усмоновага яна куп йиллар сафимизда булиб, узок умр куришларини тилаймиз. Фанни укитишдаги яна куплаб услубий-амалий ишлари борки, уни урганишда давом этамиз.

Фойдаланилган адабиётлар

1. 2023 йил 22-декабр куни Президент Шавкат Мирзиёев Республика маънавият-маърифат кенгашининг кенгайтирилган йигилиши.

2. Розия Усмонова билан 2024 йил 15 январда утказилган сухбат.

3. Муслумбек Йулдошев билан 2024 йил 21 январда утказилган сухбат.

4. Усмонова Р. Нут; санъатида тез айтишнинг ахамияти. - Тошкент: 1995.

5. Бобоназарова Б. Устозга таъзим // Театр. 2021 йил №2.

6. Алиева Н. Санъат менинг хаётим. - Тошкент: Г.Гулом номидаги Адабиёт ва саньат нашрёти, 1975.

7. Алиева Н. Санъат менинг хаётим. ^айта нашр. - Тошкент: Навруз, 2020.

8. Сайфиддинов А. Адабий асар ва ижрочилик махорати. - Тошкент: "Фан" нашрёти. 1980.

9. Тошпулатова М. Пулат Саид;осимов: актёр ролини узи билан олиб кетиши керак// Жаннатмакон, Апрель-Май. 2004 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.