Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ СИФАТИ-ТЕАТР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ҲАЛ ҚИЛУВЧИ КУЧ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ СИФАТИ-ТЕАТР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ҲАЛ ҚИЛУВЧИ КУЧ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
17
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
театр / саҳна / пьеса / қўғирчоқ / режиссёр / актёр / рассом / саҳна нутқи / образ / спетакль / инноватция / санъат / профессионал

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Марям Хамидовна Ашурова

Мазкур мақолада таълим тизимини ислоҳ қилиш борасида қўгирчоқ театр мутахассисларни ҳар томонлама етук, юқори маданиятли ўз касбини моҳир устаси ва билимдони қилиб тарбиялаш борасидаги илғор усуллар. Профессионал давлат қўгирчоқ театрларниниг ижодий инновацион иш фаолиятидаги янги усулларни жорий қилиш. Ёш томошабинларни ҳар томонлама тарбиялашда қўғирчоқ театрларининг ўрни ва аҳамияти тўғрисида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ СИФАТИ-ТЕАТР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ҲАЛ ҚИЛУВЧИ КУЧ»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / http://oac.dsmi-qf.uz Volume 4 Issue 3 / June 2023

УЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ СИФАТИ-ТЕАТР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИНИ ХДЛ КИЛУВЧИ КУЧ

Марям Хамидовна Ашурова Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Мазкур маколада таълим тизимини ислох килиш борасида кугирчок театр мутахассисларни хар томонлама етук, юкори маданиятли уз касбини мохир устаси ва билимдони килиб тарбиялаш борасидаги илгор усуллар. Профессионал давлат кугирчок театрларниниг ижодий инновацион иш фаолиятидаги янги усулларни жорий килиш. Ёш томошабинларни хар томонлама тарбиялашда кугирчок театрларининг урни ва ахамияти тугрисида суз боради.

Калит сузлар: театр, сахна, пьеса, кугирчок; режиссёр, актёр, рассом, сахна нутки, образ, спетакль, инноватция, санъат, профессионал

QUALITY OF EDUCATION IN UZBEKISTAN-THE DETERMINING FORCE OF CREATIVE ACTIVITY OF THEATER

Maryam Khamidovna Ashurova Uzbekistan State Institute of Art and Culture

Abstract: In this article,the reform of the educational system is about the advanced methods of educating theater specialists as mature, highly cultured masters and experts in their profession. Introducing concrete methods in the creative and innovative work of professional state puppet theatres. The role and importance of the puppet theater in the comprehensive education of the young audience is discussed.

Keywords: theater, stage, performance, puppet, director, actor, artist, stage speech, image, innovation, art, professional

Мамлакатимизда таълим тизимини хар томонлама ислох килиш борасида кенг куламли ишлар олиб борилмокда. Бу йуналишдаги энг устивор омил, хар томонлама етук, юкори маданиятли уз касбини мохир устаси ва билимдони булган мутахассисларни тарбиялашдек ута маъсулиятли иш бугунги кун талабидир. Давр талабига жавоб берадиган, саньат ва маданият сохасидаги мутахассисларни тарбиялаб, вояга етказиш, уларни юртимизда саньат ва маданият сохасини ривожлантириш борасидаги ишлар олий саньат укув юртининг зиммасидадир. Бугунги кунда давлатимиз томонидан кугирчок театр

санъатига берилган этибор, бу санъатни равнак топиши ва жахон кугирчок театрлар орасида уз нуфузига эга эканлигини таъмилаяти.

1974 йил "Кугирчок театри санъати"кафедраси ташкил топган. Кафедра ташкил килингандан буён кафедрани бошкарган истидодли профессор-укитувчилар Узбекистон республикасида хизмат курсатган артист, профессор В.С.Иогельсон, кафедра доцентлари М.Саидова ва Н.Крилова, Узбакистон републикасида хизмат ёшлар мураббийси, профессор М.Ашурова, Узбекистон республикасида хизмат курсатган маданият ходими, доцент Ш.Хайитбоев, Узбекистон республикасида хизмат курсатган артистлар Ш.Юсупов ва Ф.Хужаевлар хамда доцентлар Д.Абдуллаев ва А.Абдухалиловлар. Хрзирги кунда кафедрани бошкариб келаётган катта укитувчи Лола Усмоновадир. Узбекистон давлат санъат ва маданият институтининг"Кугирчок театр санъати" булимида таълим олаётган кугирчок театр режиссёр ва актёрлар, кугирчок ясаш технологлари, кугирчок ишлаб чикариш технологлари мутахассислик сохалар буйича уз касбини тулик профессионал даражада эгаллаши учун, институтда профессор-укитувчи кадирлар етарли билим беришга эгадирлар. Хозирги кунда кафедра профессор-укитувчилари респулика кугирчок театрларида устоз шогирд анъаналарини узмаган холда театр актёр ва режиссёрлари билан мунтазам равишда махорат дарсларини олиб борадилар. Шу билан биргаликда Республика кугирчок театрларида спектакль сахналаштиришади. Бу спектаклар Республика ва холкаро курик вестивал анжуманларида нуфузли уринларни эгалаб келмокдалар. Мисол учун кафедранинг дотсенти Узбекистонда хизмат курсатган артист Фатхулла Худжаев Тожикистонинг Душанбе шахридаги Лухтак театрда Д.Юлдашеванинг "Кувнок томоша" Хужанд театрида сахналаштирган "Зумрад ав Киммат" спектакли биринчи урини эгалаган. М.Ашурованинг Андижон вилоят театрида сахналаштирган "Шох Лайлак" спектакли Республика кугирчок театрларининг ун учиничи курик фестивалида иккинчи урини эгалади. (2022-й)

Булажак кугирчок театр саньатининг мутахасислари уз касбининг профессионал даражаси ва унинг мохиятини чукур хар томонлама назарий хамдда амалий жихатларини пухта урганиб узлаштиришади. Таълим-тарбиянинг яна энг мухим томонларидан бири булажак мутахассислар касб фанлари билан бир каторда турдош фанлар сахна нутки, кушикчилик, ракс, пластика, киличбозлик, сахна жанги ва бошка фан сирларини узлаштиришади хамда ижодий ишларида бу мутахассисликларидан тула фойдаланишади. Шу билан бир каторда кугирчлк театр санъати кафедрасини профессор-укитувчилари биргина Республика кугирчок театрларига мутахассис етиштирибгина колмай, балки институт учун хам педагог кадрлар етиштиришади. Бу албатта булимида таълим олиб келаётган магистир ва мустакил тадкикотчи мутахассисларидир. "Кугирчок театри санъати булимида таълим олиб келаётган сиртки булим

режисёр ва актёр курс талабалари вилоят кугир театрларининг ёш актёр ва режиссёр кадрлардан иборат. Бу йуналиш вакиллари келажакда кугирчок театри учун профессионал мутахассислар сафини кенгайтириб боради. Шунингдек театрларнинг ижодий профессионал йуналишини белгилаб беради.

Узбекистон президенти Шавкат Мирзиёев томонидан болалар театри яъни кугирчок театрларига жуда катта этибор каратимокди. Бунинг натижасида театрларимиз янги курилган замонавий техник база билан жихозланган театр биноларга кучиб утишди. Булар Андижон, Жиззах, Фаргона ва бош;а вилоят кугирчо; театрларидир. Келажакда юртимиздаги бош;а театрлар хам янги техник-база билан жихозланган биноларига эга булишади. Бу албатта нур -устига аьло нур. Хрзирги кунда республикамизда 10 та профессионал давлат кугирчок театрлари ёш томошабинларга хизмат килиб келмокда. Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг" 6000-карори асосида янги турта профессионал кугирчок театрларининг ташкил этилиши"1. ва хозирги кунда уларнинг биносини куриш ишлари бошланиб, якун топаётганлигини гурур билан маълум килсак арзийди. Булар Наманган шахри, Навоий шахри, Тошкент вилояти, Сирдарё шахридаги кугирчок театрлар.

Бугунги кунда кугирчок театрларнинг ижодий иш фаолиятининг макксад ва вазифаларини амалга ошириб бориш жараёнида маънавий меросимиз, кадриятларимиз, анъаналаримизни давом эттириш учун янги давр талаблари асосида бойитиб шакиллантириб бориш ва ривожлантириш, бу сохадаги илгор услубларни замонавий миллий рух билан уйгунлаштирган холда театр санъатига тадбик этиб боришимиз жоисдир.

Шу билан бирга кугирчок театрларининг ижодий потенциалини инобатга олган холда спектаклни махорат билан жонлантиришини таъминлайдиган барча шу соха мутахассисларининг кугирчок театрларда мавжудлиги ва уларнинг уз вазифаларини юккори даражада олиб борилишини таъминловчи оминлар керак. Булар энг аввало драматург, режиссёр, актёр, бастакор, рассом-сценограф, хайкалтарош, кугирчок устаси, механизатор, бутафор, декорация ва чирок усталари каби мутахассислар хисобланади. Шунингдек, сахналаштириш жараёни зарур даражада моддий, молиявий ва техник таъминлашни бажарилиши хам театрнинг ижодий потенциалини белгилайди. Театр санъати хакида гап кетганда улуг маърифатпарвар Махмудхужа Бехбудийнинг "Театр бу ибратхонадур" деган фикрини тасдиги, хар кандай ёшдаги томошабин театрда унга курсатилган томошадан ибрат олиши, яъни маънавий ахлокий мукаммаллашиш максадида келади. Бу фикр айникса ёш авлодга томошалар курсатувчи замонавий кугирчок театрлари учун ахамиятли.

Бугунги кунда замонавий кугирчок театри такдирини, ундаги ижод йулини белгилаб берадиган маънавий йулбошчи, хамда ташкилотчи бу театр

режиссёридир. У театр ижодкорларини бир максад сари йуналтирувчи, театр билимдони, сахна устаси булиши билан бир каторда спектакль яратиш жараёнида драматург, рассом-сценограф, бастакор, кугирчоклар ясаш устаси ва актёрлар билан ижодий хамкорликда яратувчанлик хусусиятига эга булган шахс хисобланади. Демак, режиссёр яхлид сахна асарини, яъни спектаклни яратибгина колмай, балки у санъат турларини турли йуналишларини билимдони булмоги керак. Шу билан бирга у театр коллективининг бадиий гоявий ишига рахнамо рахбардир. Немирович-Данченко режиссёрнинг учта хусусиятини келтириб шундай таъриф беради."Режиссёр-ташвикотчи, режиссёр-кузгу, режиссёр-ташкилотчи,-"2 деб айтган. Х,озиги кунга келиб замонавий кугирчок театр режиссёрларнинг мавкеи янада ошиб, бу касб эгаси барча санъат жамоаларининг ижодий хамда гоявий рахбари хисобланади. Бугунги кунда режиссёр-танлаш имконига эга, яъни ижодий грухни шакиллатириб унга монанд репертур танлаш, режиссёр-педагог, психолог, хамда тушунтириб беручи, режиссёр-ижодий грухнинг гоявий-бадиий махоратини ошириб, эстетик дидини тарбиялаш ва уларни хамфикр жамоага айлантириш каби касбий хусиятларга эга булиши керак. Профиссионал театрда сахна юзини курган спектакллар театр имкониятидан эмас, балки замон талабига жавоб бериб, томошабинларни маънавий, маърифий хамда гоявий дунёкарашини шакллантиришга катта хисса кушмоги лозим.

Кугирчок театрининг ижодий механизмини режиссёр билан биргаликда театр рассоми хам бошкаради. Чунки кугирчок театрида рассом образ яратиш жараёни "магазин пештахтасида турган кугирчок" эмас, балки рассом ва кугирчок устаси томонидан яратилган професионал персанаж кугирчок хисобланади. Профессор М.М.Королёв таъриф берганидек, бу яратилган кугирчок "тасвирий санъат асари театр кугирчоги"3 дир. Демак, санъат арбоби Немирович Данченконинг "театр сахнасига гиламча ташлаб, иккита актёрнинг чикишидан томоша бошланади",-деган ибораси кугирчок театрига тугри келмас экан. Кугирчок театр сахнасида унта гилам ёзсангиз-у, битта рассом-хайкалторош ва кугирчок устаси томонидан яратилган "тасвирий санъат асари театр кугирчоги" булмас экан, театр томошаси тугрисида хеч кандай гап булиши мумкин эмас. Спектакль яратиш жараёнида бу икки ижодкор асар гоясидан келиб чиккан холда сахнада яхлит спектакль атмосферасини яратишга киришади. Рассом-сценограф томонидан ишланган декорация парда очилганда томошабинни спектакль куришга тайёрлаб, уни асар мухитига, замон, макон, ва вакт бирлигига олиб киради. Шунинг учун сценографларнинг ижоди асарни гоясини кенг очиб беришга хизмат килиши керак. Сцегнограф-уз ишини устаси булиши учун тасвирий санъатнинг турлари булган графика, муйкалам, хайкалтарошлик, мухандис-конструктор, технолог, макет ва чирок ёритгичлари

сахнада ишлаш механизмини хамда кугирчок театрига хос булган, назарий ва амалий билимларни биргаликда узлаштириши даркор. Рассом-сценограф барча касблар ичида энг мураккаби хисобланади. Уни конструктор-яратувчи ёки тадкикотчи билан таккослаш мумкин. Унинг яратувчанлик хусусиятига кура сахнада юкори тоифали ишчига хам ухшатилади. Чунки сахнада спектакль декорацияси ва кугирчокдар учун керак булган ижодий устахонадаги ишларга рахбарлик килиб, уларни уз куллари билан яратиш кобилиятига хам эга эканлиги хеч кимга сир эмас.

Спектакль мохиятини очиш учун яратилган сахна декорациялари ва безаклари асарнинг мавзусига асосланиб тайёрланади. Шу билан бир каторда мусика, шовкинлар, чирок нурлари ва театр сахнасига хизмат киладиган кушимча воситалар режиссёр ва драматургнинг гоявий ечимини белгилаб беради. Уларнинг ижодий хамкорлигида яратган сахна асари театрнинг бугуни ва эртасини белгилаб берувчи, замон талаби, болалар психологияси, уларни бугунги кунда кизиктирган жумбоклар ва уларнинг ечимини уз спектаклларида усталик билан курсата олиш хусусиятига эга булмоги даркор. Спектакллар театрнинг модий имкониятидан келиб чиккан холда эмас, балки, бугунги кун талабидан келиб чикиб, профессионал даражада амалга оширилиши керак. Замонавий спектаклларнинг яратилишида ижодий гурух; драматург, режиссёр, актёр, рассом-сценограф, хайкалтарош, кугирчок устаси, механизатор, бастакор, чирок ва сахна усталаридан катта масъулият ва махорат талаб килинади. Замонавий кугирчок театрларида сахналаштирилган спектакллар юкори даражада булиб, профессионал санъат асарига айланиши хамда сахнада уз мавкеини узок вакт ушлаб колиши лозим. Демак, бунинг учун замонавий кугирчок теарларда факат ва факат профессионал мутахассисларнинг булиши шарт ва зарур.

Бу мавзуда бутун хаётини санъатга богишлаган истидодли актёр ва режиссёр К.С.Станиславский "Болалар учун сахналаштирилган спектакллар катталарникига караганда кучлирок ва яхширок булиши керак"4,-деб такидлаган. Биз шу соха вакиллари бу фикрга амал килишимиз лозим. Х,ар доим онгли ва тугри ижод хакикатни яратади. Х,индостонлик давлат арбоби айтганидек "Дунёда тинчлик уртатмокчи булсангиз, аввалимбор ишни болалар тарбиясидан бошлашимиз керак"5,-деб такидлаган.

Фойдаланилган адабиётлар

1. ПФ-6000-сон Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 26майдаги ПФ-6000-сон Фармони.

2. Королёв М.М. Искуство театра кукол. Режиссёр театр куколь. Санг-Петербург. 2015

3. К. Станиславский. Актёрнинг уз устида ишлаши. Тошкент "Янги аср авлоди" 2011

4. Ж. Махмудов, X,. Мамудова Режиссура асослари. "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2008 йил

5. ВЛ.И.Немирович-Данченко. Рождение театра.Москва изд."Правда"1990

год

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.