Научная статья на тему 'БУГУНГИ КУНДА ЎЗБЕКИСТОН ТЕАТР САНЪАТИДА ПРОФЕССИОНАЛ РЕЖИССУРА МУАММОЛАРИ'

БУГУНГИ КУНДА ЎЗБЕКИСТОН ТЕАТР САНЪАТИДА ПРОФЕССИОНАЛ РЕЖИССУРА МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
61
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Актёр / образ / саҳна / ижодий жараён / персонаж / ҳаракат ва фикр.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мунаввара Абдуллаева

Мени актёр, драматург, танқидчиларни спектакль қўйишга киришиб кетганлиги эмас, уларнинг кўпчилиги бу ишни айрим режиссёрларга нисбатан яхшироқ бажараётганлиги ташвишга солади. Ҳозирги режиссёрларнинг орасида дилетант ҳаваскорлик даражасидагиларнинг кўпайиб бораётганлиги ачинарли ҳолдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУГУНГИ КУНДА ЎЗБЕКИСТОН ТЕАТР САНЪАТИДА ПРОФЕССИОНАЛ РЕЖИССУРА МУАММОЛАРИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 1 / March 2022 ISSN 2181-063X

БУГУНГИ КУНДА УЗБЕКИСТОН ТЕАТР САНЪАТИДА ПРОФЕССИОНАЛ РЕЖИССУРА МУАММОЛАРИ

Мунаввара Абдуллаева Узбекистан давлат санъат ва маданият институти

Аннотатция: Мени актёр, драматург, танкидчиларни спектакль куйишга киришиб кетганлиги эмас, уларнинг купчилиги бу ишни айрим режиссёрларга нисбатан яхширок бажараётганлиги ташвишга солади. Хрзирги режиссёрларнинг орасида дилетант хаваскорлик даражасидагиларнинг купайиб бораётганлиги ачинарли холдир.

Калит сузлар: Актёр,образ,сахна, ижодий жараён,персонаж, харакат ва фикр.

PROBLEMS OF PROFESSIONAL DIRECTION IN THEATER ART OF

UZBEKISTAN TODAY

Munawara Abdullayeva Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: What worries me is not that actors, playwrights, and critics are starting to put on performances, but that many of them are doing it better than some directors. It's unfortunate that there are more and more amateur amateurs among the current directors.

Keywords: Actor, image, scene, creative process, character, action and thought.

"Мени актёр, драматург, танцидчиларни спектакль цуйишга киришиб кетганлиги эмас, уларнинг купчилиги бу ишни айрим режиссёрларга нисбатан яхшироц бажараётганлиги ташвишга солади. Хозирги режиссёрларнинг орасида дилетант уаваскорлик даражасидагиларнинг купайиб бораётганлиги ачинарли уолдир ". Г.Товстаногов

Бугунги кунда Узбекистон театр санъатини ривожлантиришга давлат томонидан катта эътибор каратиляпти. Бу борада хукуматимиз томонидан турли карорлар кабул килиниб, уни амалга ошириш буйича вазифалар доимий амалга оширилиб келиняпти. Театр учун энг мухим булган томошабин масаласида хам чора тадбирлар ишлаб чикилган булиб, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 50-сонли баёнига мувофик пойтахт ва вилоятдаги барча театрларни томошабин билан таъминлашда жамоат ташкилотлари жалб килинган. Бу эса театрга томошабин келмайди, деган

муаммони бартараф килиш йулида амалга оширилган чорадир. Бирок, томошабинни "ташкиллаштириш" йули билан эмас, уз ихтиёри, кизикиши билан келиши бошка гап. Бу театрда чиндан хам ижодий юксалиш борлигини билдиради.

Театрга томошабин керак булганидек, томошабин учун хам театр бадиий савияга эга, кизикарли, яна театрга келишга иштиёк уйготувчи спектакллар керак. Табиийки, хеч ким театрга атайлаб илм ургангани ёки тарбия топай деб келмайди. Завк олиш, янги таассуротга булган рухий эстетик эхтиёж уни театрга, санъат маконларига етаклайди. Томошабин театрга келиб, спектакль томоша килар экан, завк, кулги, кайфият асносида кандайдир хаётий хулоса чикариб кетиши лозим. Бошкача айтганда "уйнаб келиб, уйлаб чикиб кетиши" зарур.

Театрлардаги ижодий жараёнларни жонлантириш, театр санъатини ривожлантиришда спектаклларнинг бадиий гоявий даражасини кутариш учун доимий саи харакатлар, амалий чора тадбирлар булаётганига карамай, режиссура масаласида муаммолар хамон долзарб булиб коляпти. Айникса, ёш ва профессионал салохиятга эга режиссёрларнинг такчиллиги хакида куп гапирилмокда. Бу муаммо айникса, вилоят театрларида узини намоён килиб келмокда.

Табиийки, театрда ижоднинг яхшиланиши, яхши спектаклларнинг пайдо булиши режиссёрсиз амалга ошмайди. Режиссура театр санъатининг барча имкониятларини курсатиб берадиган энг мухим ва асосий йуналишидир. Режиссёрсиз актёр хам, рассом хам, композитор хам, чирок устаси хам спектакль ярата олмайди. Драматургнинг асари хам харчанд сермазмун булмасин, когозда колиб кетаверади. Умуман олганда, театрнинг ижодий киёфасини режиссура белгилайди, ижодий кучларни бир жойга жамлайди.

Бир карашда, мамлакатимиздаги 37 та давлат театрлари ишлаб турибди. Уларнинг барчасида камида икки учтадан сахналаштирувчи режиссёрлар бор. Улар хам тинимсиз ишлаяпти, йилига 3 4 тадан спектакль чикариб, репертуарларини юргизиб турибди. Лекин нима учун спектакллар савияси, салохият борасида режиссёрлар муаммо сифатида кутариляпти? Нега режиссёр йук, деган карашлар уз ижобий ечимини топмаяпти? Муаммо нимада? Режиссурада профессионализм масаласига шундай танкидий муносабатларнинг ортиб бораётганлигининг катор сабаблари бор албатта.

Очиги, хозирги вактда профессионал режиссёрлар дейилганда, бармок билан санагулик режиссёрлар хаёлимизга келади. Баходир Йулдошев, Олимжон Салимов, Авлиёкули Хужакулиев, Мансур Равшанов, Рустам Хдмидов, Карим Йулдошев, Мунаввара Абдуллаева, Валижон Умаров... Бу етакчи режиссёрларнинг давомидан янги авлод деб курсатиш мумкин булган

режиссёрлар сони хам чекланган. Бугунги кунда ёш театр режиссёрлари орасида С.Мелиев, Ф. Жумаев, А. Холмуминов, А. Тураев, X,. Бурхонов кабилар уз спектакллари билан режиссура сохасида яхши натижалар курсатяпти, дейиш мумкин. Руйхат учун саналса, яна канча маълумоти режиссёр булган номларни куплаб топиш мумкин, аммо гап салохият борасида экан, уларни келтириша афсуски жиддий масала булади. Айнан шу кадрлар масаласини хал этиш максадида катор ишлар амалга оширилаётганини хам айтиб утиш жоиз. Узбекистон давлат санъат ва маланият институтида хар йили режиссёрлик гурухларидан кадрлар битириб чикяпти. Шунингдек, хар йили театр ижодкорларини малакасини ошириш курслари хам ташкил этилган. Театрларда моддий техник шароитларни яхшилаш учун боскичма боскич капитал таъмир ишлари амалга ошириляпти. Театр жамоаларига янги, замонавий бинолар куриб топширилмокда. Шунга карамай, профессионал режиссура махсули булган, янгича изланишлар кам кузатилади.

Хозирги вактда ушбу режиссёр етишмаслиги ва касбий салохият долзарб масала сифатида майдонга чикишининг туб сабаблари хакида уйлар эканмиз, бунинг объектив ва субъектив томонлари борлигини куриш мумкин. Объектив сабаблар сифатида ёш режиссёрларнинг ижодий тажрибасини ошириш учун халкаро муносабатларни кучайтириш, доимий равишда янгича услубдаги режиссёрлар укув эксперемаентал лабораторияларини ташкил этиш, республикада халкаро фестиваллар утказиш, "Сени куйлаймиз, замондош", "Дебют" фестивалларини нуфузини ошириш, рагбатлантирувчи имкониятларни кенгайтириш зарур. Буларнинг барчаси режиссёрлар уртасида соглом ракобат мухитини пайдо килади, янгича изланишларни пайдо килади. Бу каби масалаларни бартараф килиш борасида катор ишларни амалга оширишга каратилган чоралар жорий килинмокда. Хар йили турли театр жамоалари хорижий ва хамдустлик мамлакатлари уртасида утказиладиган театр фестивалларида иштирок этиб келади. Масалан, Москвадаги Чехов номидаги халкаро теарлар конфедирацияси томонидан ташкил этилган фестиваль доирасида утказиладиган ёш режиссёрлар ижодий лабораториясига бугунги кунга кадар бир канча ёш режиссёрлар юборилган. Шу каби амалий ишлар ва хамкорликнинг ортиши режиссура борасида ёшларнинг тажриба орттиришига имкон купаяди. Шунингдек, хорижий театрлар ва Узбекистон театрларининг гастролларини купрок уюштириш зарур. 2015 йилда Англиянинг "Глобус" театр жамоаси, Жанубий Кореанинг "Хебома" театрининг пойтахтимизга ташрифи ва такдим этган спектакллари театр ижодкорлари, айникса ёшларда катта кизикиш уйготган эди. Бундай халкаро алокаларнинг яхшиланиши режиссура сохасида янгича изланишларнинг ривожланишига ижобий туртки булади.

Энди режиссёрлик сохаси муаммосининг субъектив жихатларига тухталадиган булсак, бу ижодкорнинг факатгина уз интилиши билан богликдир. Режиссёрлик касбини танлаган ижодкор уз устида узлуксиз мехнат килиши зарур. Режиссёрлик доимий изланишлар, тинимсиз мехнат эвазига эришиладиган санъат булиб, уни турт беш йил институтда укиб, тула узлаштириб булмайди. Режиссёрлик дипломига эга булиш, бу хали чинакам режиссёр тугилди, режиссёр булиб етишди, дегани эмас. Асримизнинг йирик режиссёри, Питер Брук таъкидлаганидек, "Режиссёр деган макомни хеч ким совга килмайди. Бу даражага факат мехнат ва изланиш билан эришиш мумкин"1 . Юкорида айтганимиздек, театрларда ёш режиссёрлар сон жихатдан куп эмас. Аммо улар режиссёр сифатида узларини намоён кила олишмаяпти. Бунинг сабаби сифатида театрда шароитнинг йуклиги, яхши асарнинг етишмаслиги ва бошка турли сабабларни келтирадилар. Бу сабабларга хам муайян асослар бор. Аммо ёш режиссёрларнинг узида ички тайёргарлик булмаслиги сабабли турли ташкилий мауаммолар таъсирига тушиб колмокда.

Очигини айтиш керак, охирги йилларда долзарб тус олган бу масаласининг замирида режиссёрларнинг камлиги эмас, уларнинг профессионализми, савияси ётади.

Бугун жахонда театр санъати янгича киёфада ривожланяпти. Х,ар бир даврда у театр буладими, тасвирий санъат ёки адабиёт буладими, хар бир санъат тури янгиланиб, янги мазмун ва шакл касб этиб бораверади. Бугун эскича шаклдаги спектакль билан томошабинни театр залида ушлаб туриб булмайди. Чунки унга янгидан янги таассуротлар берувчи интернет, телеканаллар, кино санъати бор. Демак, театрда бу санъатлар ва имкониятлар билан ракобатга кириша оладиган хам мазмунан хам шаклан янги ва оригинал сахна асарларини яратиш керак. Буни эса биринчи навбатда режиссёрлар англаб етиши, олдиларида турган вазифани хис этиши, одамларни бугун кизиктириши мумкин булган гояларни амалга ошириши керак. Театрда ишлашдан ягона максади ва бурчи факат ва факат янгиликка бой спектакллар сахналаштиришдан иборатлини унутмаслиги шарт. Бунинг учун шу касбни танлаб, режиссёр деган номни кутариб юрган ижодкорларнинг узлари етарлича билимга эга булиши, жахон сахналари тажрибаларидан хабардор булиши билан бирга, узимизнинг хаёти тарзимизни кузатиши, урганиши ва изланишларини руёбга чикариш учун йул топиши керак. Максади спектакль яратиш булган режиссёр албатта изланади.

Зеро, театрда режиссёр бирламчи экан, хар бир режиссёрнинг узи замон билан хамнафас яшаб, ижодий жамоага "йул бошчилик" килишда янги ижодий

1 Жа^он адабиёти журнали. 2016/10. 140 бет.

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 1 / March 2022 ISSN 2181-063X

Kapamnap 6unaH, aHrn roanapHH aManra omupumra TanepnurH 6unaH ca$ 6omura HHKurnH KepaK.

Oonga^aHH^raH agaSneT^ap

1. CaxHa TanKHHH Ba Taxnunu / 3y$apoB y. TomKeHT: MycuKa HamupeTH 12.13 6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.