Научная статья на тему 'КЕЛАЖАК АВЛОД ТАРБИЯСИДА ҚЎҒИРЧОҚ ТЕАТРИНИНГ ЎРНИ'

КЕЛАЖАК АВЛОД ТАРБИЯСИДА ҚЎҒИРЧОҚ ТЕАТРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
122
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Театр / саҳна / актёр / драматург / репертуар / истеъдод

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Oybek Sirojiddin O‘G‘Li Qulmurodov, Utaganov Ravshan Jo‘Rayevich

Ушбу мақолада Қўғирчоқ театрининг келажак авлод тарбиясидаги ўрни ва аҳамияти, қўғирчоқ театри санъати тараққиёти жаҳон қўғирчоқ театрлари билан чоғиштирган ҳолда ҳикоя қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЕЛАЖАК АВЛОД ТАРБИЯСИДА ҚЎҒИРЧОҚ ТЕАТРИНИНГ ЎРНИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 3 Issue 3 / September 2022

KE^A^AK AB^O^ TAPEHflCH^A ^YFHPHOK; TEATPHHHHP YPHH

Oybek Sirojiddin o'g'li Qulmurodov

O'zDSMI

Utaganov Ravshan Jo'rayevich https://orcid.org/0000-0003-4704-0045 utaganov.ravshan20@gmail.com O'zbekiston davlat san'at va madaniyat institutining Farg'ona mintaqaviy filiali

Аннотация: Ушбу маколада Кугирчок театрининг келажак авлод тарбиясидаги урни ва ахамияти, кугирчок театри санъати тараккиёти жахон кугирчок театрлари билан чогиштирган холда хикоя килинади.

Калит сузлар: Театр, сахна, актёр, драматург, репертуар, истеъдод.

THE ROLE OF PUPPET THEATER IN THE EDUCATION OF THE

FUTURE GENERATION

Oybek Sirojiddin oglu Qulmurodov

UzSIAC

Ravshan Zorayevich Utaganov https://orcid.org/0000-0003-4704-0045 utaganov.ravshan20@gmail.com Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: This article describes the role and importance of puppet theater in the education of the next generation, the development of puppet theater art, comparing it with world puppet theaters.

Keywords: Theater, stage, actor, playwright, repertoire, talent.

Бутун ер юзида эртанги кун келажак авлод такдири билан кизикмайдиган ва кайгурмайдиган давлат хамда миллат топилмаса керак. Айникса, узбек халки болажон миллат сифатида фарзанди келажаги учун тинимсиз мехнат килади, эртаси фаровон булиши учун кайгуради. Максади битта: уни соглом вояга етказиб, эл каторига кушиш, камолини куриш. Жажжи угил-кизларимиз дунени англаши, тасаввур олами кенгайиши, суз бойлигининг шаклланишида эса кугирчок ва кугирчок театрининг урни бекиёс. Хунармандларимиз томонидан ясалган миллий кугирчокдар кизалокларда ибо, хае, андиша туйгулари шаклланишига, угил болаларнинг мардлик, жасурлик, халоллик каби фазилатлар рухида улгайишига кумаклашса, кугирчок театри оркали болажонлар табиат ва

борликни акс эттирган кугирчоклар билан мулокатга киришади, улар хакидаги карашлари усиб боради.

Кугирчок театри актёридан мусикали театр актёрига нисбатан уз ишига мехр билан бир каторда юксак масъулият талаб этилади. Чунки кугирчок театри актёри сахнада бевосита хаёт хакикатини янглаб етган шахс билан эмас балки, хаёт хакидаги тасаввурлари эндигина куртак отаётган мургак калб эгаси билан учрашади. Уларда дунё хакида ижобий таассурот билан бир каторда эртанги кунга ишонч хиссини шакллантиришга хизмат килмоги лозим. Шу уринда таникли театр арбоби К.С.Станиславскийнинг: "Болалар учун куйиладиган спектакллар катталарникига караганда кучлирок ва яхширок булиши керак", -деганида кугирчок театри ижодкорларидан уз ишига катта масъулият ва жонкуярлик билан ёндашишни назарда тутган, бизнингча.

Дархакикат, суз эртанги куннинг эгалари хусусида кетар экан, ахамиятсиздек куринадиган хар кандай масалага жиддий эътибор каратиш, мавжуд муаммоларни назардан четда колдирмаслик ва ёш авлоднинг маънавий-рухий дунёсини турли ёт ва бузгунчи гоялардан асраб - авайлаш бугунги куннинг долзарб вазифасига айланиб бормокда.

Бунда кугирчок театрларининг мухим урин тутиши хеч кимга сир эмас. Профессионалликка интилиш хар бир соха каби кугирчок театрининг хам мухим талабига айланиб бормокда. Айникса, замонавий кугирчок театрининг имкониятлари, максад ва вазифалари кенгаётган бир пайтда ижодкорларнинг фаол ижтимоий позицияда булиши, бор махоратини ишга солиши ва уз устида тинмай мехнат килиб, янги изланишлар томон йул очиши талаб килинади.

Жахон кугирчок театрлари бу борада биздан анчайин илгарилаб кетди. Улар учун кугирчок театри драматургияси, ижрочилиги, режиссураси борасида хеч кандай тусик йук. Боиси драматургик материал танлаш борасида аксарият театрлар кенг аудиториядаги томошабинлар учун мулжалланган жиддий мавзу, йирик хажмдаги асарларга куркмай мурожаат килмокда. Айникса, жахонга машхур "Зальцбург марионеткалари" театрида катта ёшдаги аудиторияга мулжалланган жиддий мавзу ва улкан гояга эга асарларнинг сахналаштирилиши утган асрдаёк йулга куйилган. Моцартнинг "Сехрли флейта", "Дон Жуан", "Тундаги кичик серенада" каби сахна асарлари шулар жумласидандир. Ушбу театрлар пьеса кутиб утирган эмас. Бизда хам драматурглар такчил даврда хам катта хажмдаги насрий асарларни инсценировка килишган. Тарихда бу каби холатлар куп булган. Нега Навоий асарлари катта ёшдаги томошабинлар учун сахналаштирилмайди? Жахон адабиётида хам катта-ю кичикка бирдай маъкул келадиган асарлар куплаб топилади. Балки энди жиддийрок мавзудаги, мулохазага чорлайдиган асарларни сахнага куйиш керакдир. Вахоланки, биз хали усмир ёшдаги болаларнинг кизикиш ва эхтиёжларини хам кондира

олаётганимиз йу;. Боиси йилдан йилга онги, тафаккури усиб бораётган болаларнинг бугунги эхтиёжлари, талаблари жуда ю;ори. Келажакка, узига ишончи баланд, ма;садлари ани;.

Бугун Республика кугирчо; театри репертуаридан урин олган асарларнинг деярли хаммаси богча ёшидаги болажонлар аудиториясинигина ;амраб олган, холос. Усмир ёшдаги ва ундан катта ёшдаги томошабинлар учун уларни ;изи;тира оладиган спектакллар бармо; билан санарли.

Бежизга муаммонинг аввалини драматургия билан бошламадик. Бугун нафакат Республика, балки барча вилоят кугирчо; театрларида 3 та муаммо мавжуд. Кугирчо; театри драматургияси, режиссураси ва актёрлиги. Мавжуд муаммоларнинг бари бир-бири билан богли;. Х,ар уччала масаланинг ечими кейингисининг ечими томон йул очади. Кучли асар, кучли режиссура кучли актёрни шакллантиради. Яна бир томондан, ижрочилик борасида ;угирчо; театри олдида ;атор муаммолар кундаланг турибди. Бугун Республика ;угирчо; театри фа;атгина симли, планшетли ва ;ул;опли ;угирчо; турлари билангина чекланиб ;олган. Вахоланки, сунгги йилларда ;угирчо; театри турларининг имкониятлари а;лбовар ;илмас даражада юксалиб кетди. Техник жихатдан замонавий ;угирчо; театрлари улкан юту;ларни ;улга киритиб, томошабин хайратига сазовор булмо;да. Кугирчо; театрининг биз хали урганишга улгурмаган соя, марионетка ва х.к. турлари бугун жахон ;угирчо; театри майдонида куп асрлик тарихга айланди.

Назаримизда, ;угирчо; театрлари хам замонга ;араб одимлаши, янги ;угирчо; театри турларини урганиши зарур. Жахон театрларига етиш ё зарурат юзасидан эмас, балки бизнинг томошабинлар хам ана шундай янгиликлардан бохабар булишга, ;угирчо; театрининг бош;а турлари иштирокидаги санъат асарларидан бахраманд булишга лойи;, дея олга бориши керак.

Маълумки, ;угирчо; театрида биринчи галдаги ;ахрамон ;угирчо; эканини эътиборга олсак, унда биринчи навбатда ;угирчо;ни сахнада жонлантириш санъатини пухта эгаллаш мухим талаб хисобланади. Аввало ;угирчо;ни бош;ариш санъатини пухта эгаллаш зарур. Фа;атгина симли, планшетли, ;ул;опли ;угирчо; турлари билан чегараланмасдан, марионетка, соя, сув остидаги ;угирчо; ва бош;а янги замонавий ;угирчо; театри турларининг сир-асрорларини пухта узлаштириш зарур. Яъни шаклда янгиликлар томон йул очиш керак. Кугирчо; театри ижрочилиги борасида экспериментлардан чучимаслик хам мухимдир. Бунинг учун эса Узбекистон давлат санъат ва маданият институти "Кугирчо; театри санъати" кафедрасида ;угирчо; театрининг бош;а - янги турларини талабаларга ургатиш жараёнини йулга ;уйиш лозим. Албатта бу жараён тез ва осон кечмайди. Боиси биз тилга олаётган ;угирчо; театри турлари буйича бизда мутахассислар йу;.

Мутахассис кадрлар тайёрлаш масаласини эса халкаро хамкорлик алокалари асосида йулга куйиш мумкин. Институтимизнинг хорижий мамлакатлар билан имзоланган 10 та халкаро шартномаси мавжуд. Булар: Россия, Белоруссия, Корея, Озарбайжон, Козогистон ва бошка давлатлардир. Шартномада белгиланган келишувлар ичида хамкорлик алокалари, мутахассис кадрлар малакасини ошириш каби бандлар урин олган. Мана шу имкониятлардан унумли фойдаланган холда, кугирчок театри турлари буйича махорат дарслари, малакали кадрлар тайёрлаш масалаларини хал килиш мумкин. Агар бу тадбир амалга ошса, замонавий кугирчок театри турларини урганиб кайтган педагог уз билими ва тажрибасини талабаларга ургатади. Факат бунда яна бир муаммо бор. Курук актёр ижоди билан театрда иш юрмайди. Яъни, замонавий кугирчок театри турларини тушунган актёрнинг бошида буни тушунадиган режиссёр хамда сценограф хам булиши керак. Келиб чикадики, соха сирларини узлаштириш учун бир жамоа, аникроги режиссёр, актёр ва сценограф бирга юборилиши керак. Учта ижодкорнинг пульси бирга, бир темпда урсагина мазкур тадбир уз натижасини беради.

Айтиб утилган ечим учта огрикли муаммо учун етарли эмас, албатта. Мазкур муаммо юзасидан кугирчок театри актёрлигининг укитилиш жараёнида хам эътиборга олиниши лозим булган айрим таклифларни келтириб утиш жоиз. Менимча, хозирги тезкор, талабчан замоннинг етакчи мутахассисига айланиш учун, яъни профессионал кугирчок театри актёри булиб шаклланиш учун серкирра фаолиятга ургу бериш талаб килинади. Бугунги кугирчок театри актёрлиги булими талабаларининг дарс жадвалига пластика, ритмига, соз чалиш фанларини кушиш керак.

Анъанавий кугирчок театри актёрлари олдин буларнинг баридан яхшигина хабардор булган. Бу эса кугирчок рухиятига кириш, актёрнинг серкирралик даражасини оширишга туртки берган.

Бугунги кунда нафакат ижрочиликда, балки актёрларнинг сахна нуткида хам камчиликлар талайгина.

Биламизки, овоз, нутк аппарати айникса, кугирчок театрида характер яратишнинг мухим куролидир. Охирги каторда утирган томошабинга кугирчокнинг юз ифодаси аник куринмаслиги мумкин. Аммо актёрнинг овози кугирчокнинг холатини бериб туради. Колаверса, овоз харакатнинг маромига етмаган нукталарини тулдириши, мужмал харакатларга аниклик киритиши мумкин. Шу туфайли бу борада жиддийрок ёндашиш, актёр талаффузи ва овозига етарлича эътибор каратиш зарур.

Кугирчок театри актёри учун яна бир соха мухим хисобланади. Бу -пластика. Х,ар кандай кугирчок турини уйнатиш учун актёрнинг кул, бармок ва гавда харакатлари эгилувчан кобилиятга эга булиши керак. Бу кугирчок

ижрочилигида бирламчи уринда туради. Бармокдарнинг эгилувчанлиги, сезувчанлигини ошириш, сахна ортида ишлаётганда партнёрга хадакит бермасдик ва кугирчок ишдатиш борасидаги куникмадар айнан пластика дарси оркали уздаштиридади.

Шунингдек, ритмика фани хам мусикий асардарни эшитишда, кугирчок харакатдарини мусикага мосдашда ва кугирчокни бошкаришда мухим ахамиятга эга.

Яна бир фан борки, унинг зарурати сунгги йиддарда анчайин сезидиб кодди. Кугирчок театри актёри жонди пданда хам родь ижро этаётганда адбатта бирор соз турини чадишни бидиши керак, назаримизда. Хар бир актёрнинг сахнадаги ёркин чикишида бу мухимдир. Бу фандарнинг будажак кугирчок театри актёрдарининг дарс жадвадига киритидиши ижрочидикдаги мавжуд муаммодарни бартараф этишда ёрдам беради.

Бугунги ахборот ва техника асрида хозиржавоб, замон бидан хамнафас актёрдарни тарбиядаш додзарб ахамиятга эга. Боиси гдобад асримизда бодадарни бирор нарсага кизиктириш осон иш эмас. Бодадар интернет окимида кунига мингдаб янгидик, маъдумотдарни кабуд кидади. Кодаверса, кугирчок театрини урнини босадиган видео уйиндар, анимацион фидьмдар ва турди кунгидочар дастурдар хамиша топидади. Агар бугун кугирчок театри ва унинг асосий фигураси будган актёрнинг махорати, дунёкараши замонга мос, иддам ва дадид будмаса, кугирчок театри уз оддидаги вазифасини тудик адо эта одмаган будади. Агар кугирчок театри ижрочидигида аввадгидек хадкка якин Подвон Качад, Бичахон каби миддий кахрамон образдари замонга мос, ёкимтой киёфада акс этмас экан, жажжи томошабиндар кадбидаги хавас кидинадиган кахрамондар урнини бошка гарбона кахрамондар эгаддай бошдайди.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Кодиров М, Кодирова С. Кугирчок театри тарихи.-Тошкент. Тадкин 2006.

2. Ашурова М. Кугирчок театр санъатининг актёрдик мактаби. Дарсдик. -Т.: 2007.

3. Баяндиев Т, Икромов X,., Ахмаджонова М. Узбек театрида миддий гоя тадкини. -

4. Т.: Фан ва технодогиядар босмахонаси, 2009.

5. Икромов X. Давр ва театр - Т.: Узбекистон Миддий энцикдопедияси давдат идмий нашриёти, 2009.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.