Научная статья на тему 'РОВИЙДАГИ НУҚСОН ВА ҚУСУР ТУФАЙЛИ ЮЗ БЕРАДИГАН ИНҚИТОЪНИНГ ҚИСМЛАРИ МАСТУР РОВИЙНИНГ ХАБАРИ'

РОВИЙДАГИ НУҚСОН ВА ҚУСУР ТУФАЙЛИ ЮЗ БЕРАДИГАН ИНҚИТОЪНИНГ ҚИСМЛАРИ МАСТУР РОВИЙНИНГ ХАБАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
36
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мажҳул / қиѐс / мастур / мубҳам / ҳанафийлар / мужтаҳид / сиқа ровий

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Абубакр Муҳиддин Ўғли Мустафоев

Мазкур мақолада ровийдаги нуқсон ва қусур туфайли юзберадиган инқитоънинг қисмларидан бири бўлмиш мастур ровийнинг хабари ҳақида сўз юритилган. Шунингдек мажхул ровий ривояти тушунчаси, моҳияти, тузилиши ва ушбу хабарнинг тавсифи атрофлича ѐритиб берилган. Бундан ташқари муҳаддислар наздида мажҳул ровийнинг ҳукми, мубҳам ровийлар ва мазҳаблар истилоҳлари орасидаги солиштирмалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РОВИЙДАГИ НУҚСОН ВА ҚУСУР ТУФАЙЛИ ЮЗ БЕРАДИГАН ИНҚИТОЪНИНГ ҚИСМЛАРИ МАСТУР РОВИЙНИНГ ХАБАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 8 |August, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-86-91

РОВИЙДАГИ НУКСОН ВА КУСУР ТУФАЙЛИ ЮЗ БЕРАДИГАН ИЩИТОЪНИНГ КИСМЛАРИ МАСТУР РОВИЙНИНГ ХАБАРИ

Абубакр Мухиддин уFли Мустафоев

Халкаро Ислом Академияси "Исломшунослик ва ислом цивилизациясини урганиш ICESCO" кафедраси таянч докторанти E-mail: mustafoev.abubakr@bk.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада ровийдаги нуксон ва кусур туфайли юзберадиган инкитоънинг кисмларидан бири булмиш мастур ровийнинг хабари хакида суз юритилган. Шунингдек мажхул ровий ривояти тушунчаси, мохияти, тузилиши ва ушбу хабарнинг тавсифи атрофлича ёритиб берилган. Бундан ташкари мухаддислар наздида мажхул ровийнинг хукми, мубхам ровийлар ва мазхаблар истилохлари орасидаги солиштирмалар келтирилган.

Калит суз: мажхул, киёс, мастур, мубхам, ханафийлар, мужтахид, сика

ровий

КИРИШ

Мажхулнинг таърифи: мажхул - шахси ва холати номаълум булган ровийдир. Ушбу ровий факат ривоят килган хадиси билан билинади.1

Фойдали маълумот: Хднафий улугларимиз наздида жахолат куп ёки кам ривоят килиш асосида булади.

Мастур ва мажхул вокеликда биттадир.

Имом Абдулазиз Бухорий айтадилар: «Хдкикатда мажхул ва мастур биттадир, аммо мажхул ровийнинг хабари аввалги хижрий уч аср мобайнида адолат кенг таркалтани учун макбул хисобланади. Мазкур уч асрдан кейин фиск ёйилиб кетгани учун мажхул ровий- нинг хабари мардуддир».2

Мажхул ровий ривоятининг цисмлари ва а^комлари:

Ханафийлар салафларнинг мажхул ровий ривоятига нисбатан карашларига эргашиб, унинг ривоятини беш кисмга булганлар:

1. Ривояти салафлар томонидан кабул килинган ва ундан накл

1 Абдул Азиз Бухорий. Кашф ул-асрор. 2-том, 585-б.

2 Абдул Азиз Бухорий. Кашф ул-асрор. 2-том, 747-б.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 8 |August, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-86-91

килишга салафлар рухсат берган ва хадисининг сахих эканига гувохлик берган ровий.

Унинг уукми: ахли маърифатнинг гувохдиги билан унинг хадиси маъруф хадис кабидир.

2. Ривояти машхур булиб кетган булса хам, унга салафлар эътироз билдирмай, сукут килган ровий.

Унинг уукми: бундай ровийнинг ривояти кабул килинади.

3. Хддисини сика ровийлар ривоят килиши ва киёсга мувофик келса хам, лекин салафлар у хакда ихтилоф килган ровий.

Унинг уукми: унинг ривояти хам кабул килинади.

4. ^адиси таркаган булса-да, лекин салафлар рад килган ровий.

Унинг хукми: ривояти кабул килинмайди ва инкор килинади.

5. ^адиси салафлар орасида таркалмаган, натижада на рад килинган ва на кабул килинган ровий.

Унинг уукми: унинг ривояти киёсга мувофик келса, унга амал килиш жоиздир.3

Ривоятига амал хилиш жоиз буладиган, лекин вожиб булмайдиган мажхул ровий:

Хадиси салафлар орасида кабул килинмаган, унга амал хам килинмаган ва эътироз хам билдирилмаган мажхул ровийларни ханафийлар «мастур» деб номлаганлар ва бу борада икки хил кавл айтганлар.

Биринчиси: Хдсан ибн Зиёдан килинган ривоятда, Абу Ханифа ушбу мажхул ровийнинг ривоятига амал килиш Жоиз экани, аммо вожиб эмаслигини айтиб утганлар.

Иккинчиси: Абу Юсуф ва Мухаммад рохимахумаллох ушбу мажхул ровийнинг ривояти кабул килинмаслигини айтганлар.

Бу борада энг тугри суз: Имом Кокий аитганларидек, иккинчи кавл энг

4

тугрисидир.

Мажхул ровийнинг ривояти хусусида Абу Хднифа ва икки шогирдлари уртасидаги ихтилофнинг хакикати:

Абу Ханифа ва икки шогирдлари уртасидаги их- тилоф аср ва замонга тааллукли ихтилоф эканини ва хужжат хамда далил борасидаги ихтилоф эмаслигини уламолар таъкидлаб утишган. Сабаби, Абу Ханифа рахимахуллох адолат кенг ёйилган замонда яшаганлар. Икки шогирдлари эса аввалги уч

3 Имом Сарахсий. Усул ас-Сарахсий. 1-том, 342-б.

4

Какий ал-Ханафий. Жомиъ ул-асрор. 3-том, 685-б.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 8 |August, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-86-91

хижрий асрдан сунг фиск кенг таркалгани боис, мастур ровийнинг ривоя- тини рад килганлар. Шу сабабдан Абу Юсуф ва Мухаммад рохимахумаллох мастурнинг то адолати зохир булмагунча унинг гувохлиги билан хукм килишга ижозат бермаганлар.5

Мухаддислар наздида мажхул ровийнинг хукми

Мажхул тугрисида мухаддисларнинг хукмини кискача зикр килиб утамиз.

Мухаддислар мажхулни икки кисмга булганлар:

Айни (шахси) мажхул булган ровий. Ушбу ровий мубхам деб хам аталади.

Таърифи:Бу турдаги мажхулнинг номи зикр килинган оулади, аммо ундан биргина ровий ривоят килган булади.

Хукми. Унинг хадиси мардуддир. Лекин ундан якка холда ривоят килган ровийдан бошка олим уни сика деса, энг тугри сузга кура унинг хадиси кабул килинади.

Холати мажхул булган ровий. Бу ровий «мастур» хам деиилади.

Таърифи: Бу турдаги мажхулдан икки ёки ундан куп ровийлар ривоят килган-у, лекин уни хеч ким сика демаган булади.

Хукми:

1. Бир жамоат уламолар унинг ривоятини хеч кандай шартсиз кабул килишди;

2. Жумхур уламолар унинг ривоятини рад килдилар;

3. Мухаккик уламолар наздида эса мастур ва шунга ухшаш ровийларнинг ривоятида тугрилик ва хато эхтимоли мавжуд булгани учун мутлак рад килинмайди ва мутлак кабул хам килинмайди. Балки ровийнинг холати аён булгунча ушбу ривоят хакида хукм килинмай туради.6

Хофиз Ибн Хажар мажхул ва мастур уртасини ажратмаганлар. Иккисининг уртасини ундан кейинги мухаддислар ажратганлар. Улар уртасидаги фарк куйидагича:7

Холати мажхул ровий зохирий ва ботиний жихатдан адолати мажхул булган ровийдир.

о

Мастур эса адолати ботиний жихатдан мажхул булиб, зохирий жихатдан маълум булган ровийдир. Сабаби, унинг фосик эмаслиги маълумдир. Бу фаркни

5 Имом Сарахсий. Усул ас-Сарахсий. 1-том, 356-б.

6 Ибн Хажар Аскалоний. Нузхатун назар фи тавзихи нухбатул фикар. Дар Ибн Касир. -Байрут.: 2008 100-б

7 Абдул Мажид Жузажоний. Важиз фи усул ал-хадис. Мактабату Зохид кавсар. -Истанбул.: 2021 83-б.

1 Саховий. Фатх улхмугийс. 2-том, 42-б.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 8 |August, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-86-91

ровийларни чукур кузатган олимларгина англай олишлари мумкин. Аммо бизнинг кулимизда факатгина ровийлар таржимаи холи хакидаги китоблар бор, холос. Бу китобларда эса холати мажхул ва мастурнинг ораси ажратилмаган. Демак, биз учун бу икки тур баробарир. Шунинг учун Хофиз Ибн Хажар рахимахуллохнинг таксимлари амал килишга кулай булгани учун муътамад хисобланади.

Зохирий адолатдан мурод ровийнинг фосик эмаслиги маълум булишидир. Ботиний адолат борасида эса жарх ва таъдил уламоларининг сузларига

9

мурожаат килинади.

Мажхуллик жарх эмас

Мажхул ровийнинг ривоятида унинг хадисини ё рад килиш ёки унга хукм килмай туриш асл коидадир. Лекин бу холат ровийга етган жарх туфайли эмас, балки унинг холати номаълум булгани сабаблидир. Мажхул ровийнинг хадиси ташки омиллар сабабли кувватлани- ши мумкин. Бу омиллар куйидагича:

1. Мазкур ровийдан Бухорий ва Муслим ривоят килишлари;

2. Факатгина сика ровийдан ривоят килиши маълум булган имом мазкур ровийдан ривоят килиши;

3. Баъзи хадис имомлари мазкур ровийнинг хадисини сахих деб белгилашлари;

4. Мазкур ровийнинг ривоятига мутобеъ мавжуд булмоги;

5. Мазкур ровий катта тобеъинлар табакасидан булмоги;

Мубхам ровийларни билиш

Мубуамнинг таърифи: у хеч каерда номи айтилмаган ровийдир. Масалан, ундан килинган ривоятда у хакда «фалончи ёки бир шайх ёки бир киши хабар берди», деб айтилган булади.10

Унинг куриниши: Бирор-бир ровийнинг «Менга сика ровий ёки сика шайх хадис айтди», деб айтган хабари кабул килинмайди. Чунки у назарда тутиб айтган узининг наздида сика ровий бошкалар наздида мажрух булиши мумкин.

Бу навдан мурод: Хддиснинг санади ёки матнида номаълум - мубхам шаклда келтирилган эркак ва аёлларни билиш.

Ровийнинг мубхам холатда келтирилишининг сабаби:

Бу ишнинг сабаби гапни киска килиш ёки ровийнинг исмида шак килишдир.

9 Ибн Хажар Аскалоний. Нузхатун назар фи тавзихи нухбатул фикар. Дар Ибн Касир. -Байрут.: 2008 100-б

^ОАДдулМажидЖузажишиииВижиифи^иулиийиидиииМиии

E-mail: carjisor@gmail.com ^

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 8 |August, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-86-91

Мубхамнинг хисмлари ва уни билишнинг фойдаси:

1. Санаддаги мубхамлик: Ушбу кисмни билиш хабар рад килинишига таъсир курсатувчи жахолатни йук килишда фойда беради. Чунки ровийнинг макбул булишида адолат шарт килингандир.

2. Матндаги мубхамлик: Бу кисмни билиш хадис дои- расида фойда бермайди. Хадисдан бирор масаланинг хукмини аниклашда мазкур кисмнинг фойдаси оздир. Лекин хадислар узаро тескари келган пайтда улар орасидан носих-мансухни ажратишда уни билиш кул келади. Аллома Ибн Салох узларининг «Мукаддима» китобларида факатгина ушбу иккинчи кисмни айтиб утганлар.

Мубхамни аниклаш йули:

Биринчиси: Мубхам баъзи бошка ривоятларда номи зикр килиниши билан аникланади;

Иккинчиси: Ёки сияр илми уламолари ва улар каби олимлар мубхамнинг номини баён килишларии оркали аникланади.11

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Лекин куп мубхамлар ноаникдигича колган.

12

Икки мазхаб истилохларини солиштириш:

Юкорида утганлардан хулоса килинадики, ханафий Уламолар мастурнинг хакикати ва хукми борасида мухаддислар билан ихтилоф килганлар.

Мухаддислар айни мажхул ровий ва мастур орасини алсратадилар. Улар айни мажхул ровийнинг ривоятини кабул килмаслик борасида узаро иттифок килганлар. Мастур ровийнинг ривояти борасида эса ихтилоф килганлар. Улардан жумхур уламолар уни рад килган булса, баъзилари кабул килганлар.

Ханафийлар эса айни мажхул ва мастур ровиининг уртасини ажратмадилар ва уларнинг ривоятини рад ки-лишга кукм килдилар. Аммо айни мажхул ва мастур ровийлар аввалги уч хижрий аср ахлидан булсалар, ханафийлар наздида уларнинг ривояти кабул килинади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, ханафийларнинг наздида мажхул ровийнинг ривояти оз булгани учун мажхул дейилади. Мухаддисларнинг наздида эса ундан ривоят килувчилар оз булгани учун мажхул хисобланади.

11 Имом Заркаший. Ан нукат ала мукоддимати ибн Солах. 3-том, 378-б

E-mail: carjisor@gmail.com

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 8 |August, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-86-91

REFERENCES

1. Абдул Мажид Жузажоний. Важиз фи усул ал-хадис. Мактабату Зохид кавсар. -Истанбул.: 2021

2. Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. Мусталахул хадис. - Т.: Шарк, 2011

3. Ибн Хажар Аскалоний. Нузхатун назар фи тавзихи нухбатул фикар. Дар Ибн Касир. -Байрут.: 2008

4. Имом Хасан Шайбоний. Китаб ул-хужжат ала ахлил мадина.

5. Абдулмажид Туркмоний. Диросат фи усул ал-хадис ала манхажил ханафий. Дар Ибн Касир. -Байрут.: 2020

6. Абдулмажид Туркмоний. Ал мадхал фи усул ал-хадис ала манхажил ханафий. Дар Ар-Райохийн. - Урдун.: 2021

7.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.