Научная статья на тему 'РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИНИНГ ФОРС-МАЖОРГА ОИД ФУҚАРОЛИК ҚОНУНЧИЛИГИ ВА СУД АМАЛИЁТИ'

РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИНИНГ ФОРС-МАЖОРГА ОИД ФУҚАРОЛИК ҚОНУНЧИЛИГИ ВА СУД АМАЛИЁТИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
43
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фуқаролик қонунчилиги / енгиб бўлмайдиган куч / форс-мажор ҳолати / форс-мажорга оид фуқаролик-ҳуқуқий нормалар / форс-мажор ҳолати белгилари. / Civil law / force majeure / civil law rules on force majeure / signs of a force majeure circumstance.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Исанов, Холмурод

Мақолада Россия Федерациясининг форс-мажорга оид фуқаролик қонунчилиги ва суд амалиёти таҳлил қилинган. Мазкур мамлакатда форс-мажор ҳолатларини фуқаролик-ҳуқуқий тартибга солишнинг ўзига хос хусусиятлари бўйича илмий хулосалар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CIVIL LAW AND JUDICIAL PRACTICE OF THE RUSSIAN FEDERATION ON FORCE MAJOR

The article analyzes the civil legislation and judicial practice of the Russian Federation on force majeure. Scientific conclusions are given about the features of civil law regulation of force majeure circumstances in this country.

Текст научной работы на тему «РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИНИНГ ФОРС-МАЖОРГА ОИД ФУҚАРОЛИК ҚОНУНЧИЛИГИ ВА СУД АМАЛИЁТИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСИНИНГ ФОРС-МАЖОРГА ОИД ФУЦАРОЛИК

ЦОНУНЧИЛИГИ ВА СУД АМАЛИЁТИ

Исанов Холмурод

Судьялар олий кенгаши хузуридаги Судьялар олий мактаби докторанти,

юридик фанлар номзоди, доцент.

АННОТАЦИЯ

Мацолада Россия Федерациясининг форс-мажорга оид фуцаролик цонунчилиги ва суд амалиёти таулил цилинган. Мазкур мамлакатда форс-мажор уолатларини фуцаролик-ууцуций тартибга солишнинг узига хос хусусиятлари буйича илмий хулосалар берилган.

Калит сузлар: Фуцаролик цонунчилиги, енгиб булмайдиган куч, форс-мажор уолати, форс-мажорга оид фуцаролик-ууцуций нормалар, форс-мажор уолати белгилари.

гражданское законодательство и судебная практика

РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ О ФОРС-МАЖОРЕ

Исанов Холмурод

Докторант Высшей школы судей при Высшем судейском совете, кандидат

юридических наук, доцент.

АННОТАЦИЯ

В статье анализируются гражданское законодательство и судебная практика Российской Федерации о форс-мажоре. Даны научные выводы об особенностях гражданско-правового регулирования форс-мажорных обстоятельств в данной стране.

Ключевые слова: Гражданское законодательство, непреодолимая сила, форс-мажор, гражданско-правовые нормы о форс-мажоре, признаки обстоятельства форс-мажора.

CIVIL LAW AND JUDICIAL PRACTICE OF THE RUSSIAN FEDERATION

Doctoral student of the Higher school of judges under the Supreme judicial council,

ON FORCE MAJOR

Isanov Kholmurod

candidate of legal sciences, docent.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ABSTRACT

The article analyzes the civil legislation and judicial practice of the Russian Federation on force majeure. Scientific conclusions are given about the features of civil law regulation of force majeure circumstances in this country.

Keywords: Civil law, force majeure, civil law rules on force majeure, signs of a force majeure circumstance.

КИРИШ

Бугунги кунда мамлакатимизда амалга оширилиб келинаётган иктисодий ислохотларнинг самарали ривожланиб бориши бевосита тадбиркорлик фаолияти билан боглик фукаролик-хукукий муносабатларнинг баркарорлигига боглик булиб, бундай баркарорликни таъминлаш уз навбатида фукаролик конун хужжатларини такомиллаштириб боришни такозо этади. Хусусан, хозирги даврда бутун дунёда содир булиб турган турли-туман табиий офатлар, ижтимоий-сиёсий, харбий-иктисодий вазиятлар ва пандемия окибатлари натижасида тадбиркорлик фаолияти субъектлари томонидан шартнома мажбуриятларини бажармаслик ёки лозим даражада бажара олмаслик холатлари тез-тез учраб турибди. Бундай шароитларда мажбуриятни бузганлиги учун тадбиркорлик фаолияти субъектларининг жавобгарлигини белгилашда, мажбуриятни бажаришга тускинлик килган холат сифатида форс-мажор холатининг конуний ва адолатли кулланиши, тадбиркорлик субъектларининг истикболдаги фаолиятида мухим ахамияткасб этади. Зеро, форс-мажор холати мажбуриятни бузганлик учун жавобгарликдан озод этиш ёки жавобгарликни истисно этишнинг мухим асосларидан бири. Шундан келиб чикиб айтганда, бир катор хорижий мамлакатларнинг, жумладан Россия Федерациясининг форс-мажорга оид фукаролик конунчилигини илмий-назарий тахлил этиш ва ундан миллий конунчиликни такомиллаштириш буйича концептуал гояларни ишлаб чикишда фойдаланиш зарурати мавжуд.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Россия Федерациясининг фукаролик конунчилиги ва суд амалиётида форс-мажор (инглизча "force-major", французча "force-majeure") холати тушунчаси енгиб булмайдиган куч таъсири натижасида зарар етказилишига олиб келадиган холат сифатида кабул килинган булиб, ушбу тушунча умумий коида тарикасида мустахкамлаб куйилган ва унинг барча белгилари ёки хусусиятлари курсатиб берилмаган. Жумладан, Россия Федерацияси Фукаролик кодексининг 401-моддаси 3-кисмида таъкидланишича, "агар конунда ёки шартномада

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

бошкача тартиб назарда тутилган булмаса, тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишда мажбуриятни бажармаган ёки лозим даражада бажармаган шахс мажбуриятни лозим даражада бажаришга енгиб булмайдиган куч, яъни фавкулодда ва муайян шароитларда олдини олиб булмайдиган вазиятлар туфайли имкон булмаганлигини исботлай олмаса, жавобгар булади. ^арздорнинг шартлашувчи шериклари томонидан мажбуриятларнинг бузилиши, мажбуриятни бажариш учун зарур товарларнинг бозорда йуклиги, карздорда зарур пул маблагларининг булмаганлиги бундай вазиятлар жумласига кирмайди"1. Ушбу хукукий норма шуни англатадики, мажбуриятни бузган шахс айбдор деб топилади ва айни пайтда, агар у узининг айби йуклигини исботлай олса, жавобгарликдан озод этилади. Шунингдек, конун ёки шартномада мажбуриятни бажармаган ёки уни лозим даражада бажармаган такдирда карздорнинг жавобгарлиги назарда тутилиши мумкин. Яъни, умумий коида тарикасида, тадбиркорлик фаолияти жараёнида мажбуриятни бузган шахс айбдор ёки айбсиз булишидан катъий назар жавобгар булади. Лекин, фукаролик конунчилигида мажбуриятни бузган шахс енгиб булмайдиган куч окибатида юзага келган фавкулодда ва бартараф этиб булмайдиган шароит туфайли мажбуриятни бажара олмаганлигини ёки лозим даражада бажара олмаганлигини исботлаган холларда, жавобгарликдан озод килиниши белгилаб куйилган. Куриниб турибдики, форс-мажорга оид фукаролик конунчилигида мажбуриятни бажаришга тускинлик киладиган форс-мажор холатининг мухим белгилари сифатида унинг "фавкулодда" ва "муайян шароитларда олдини олиб булмайдиган" каби белгилари курсатиб утилган. Демак, юзага келган вазият форс-мажор холати деб топилиши учун, у бир пайтнинг узида хам фавкулоддалик, хам мукаррарлик, яъни муайян шароитларда олдини олиб булмайдиган белгиларига эга булиши талаб этилади. Бу форс-мажор холатининг вужудга келиши жавобгар шахс фаолияти билан боглик булмаганлиги, у тарафларнинг хохиш-иродасига буйсунмаслиги ва уни олдиндан кура олиш имкониятлари хам йуклигини билдиради. Жумладан, форс-мажор холатининг "фавкулодда"лиги унинг тусатдан пайдо булишини англатса, "муайян шароитларда олдини олиб булмаслиги" эса, унинг мукаррар эканлигини, яъни муайян шароитларда у билан боглик окибатларни бартараф этишнинг техникавий ва бошка воситалар ёрдамида имконияти йуклигини англатади. Шу уринда таъкидлаш жоизки, хозирги кунга кадар Россия Федерациясининг илмий-хукукий таълимотида форс-мажор холатининг

Гражданский кодекс Российской Федерации.http://www.sgrc.ru/upload/legislation/11-2021/GK.pdf.

1238

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

"фавкулодда" ва "олдини олиб булмайдиган" белгилари тугрисида ягона фикр мавжуд эмас. Масалан, рус тилининг лугатида2 "фавцулодда" сузи "алоуида, жуда катта, уаммадан устун", деган маъноларни англатса, илмий юридик адабиётларда ушбу суз "олдиндан куриб булмайдиган уолат ёки кутилмаган уолат "3 сифатида талкин килинади. Таникли хукукшунос олим О.С.Иоффе эса, "фавкулодда холат узининг объектив табиатига мос равишда хар кандай хаётий фактни форс-мажор холати сифатида таснифлашга йул куймаслигига каратилган"4, деб таъкидлайди. Олимнинг ушбу фикри диккатга сазовор булиб, у "фавкулодда" сузининг мазмун-мохиятини тулик англаш ва уни тасаввур этишга ёрдам беради. Бизнинг фикримизча, О.С.Иоффе билан келишиш мумкин, лекин рус тили лугатида курсатиб утилган "фавцулодда" сузининг "алоуида, жуда катта, уаммадан устун", деган маъноларига тулик кушилиб булмайди. Чунки, юзага келган холат "фавцулодда " булиши учун у "алоуида, жуда катта, уаммадан устун" булиши шарт эмас, балки тусатдан пайдо булиши ва мутлац характерга эга булиши, шунингдек ноодатий (гайриодатий) равишда бартараф этиб булмайдиган холатда юзага келиши мухим хисобланади. Фикримизни Россия Федерацияси Фукаролик кодексининг 401-моддаси 3-кисмига берилган шархлар5 хам тасдиклайди. Зеро, мазкур шархларда "форс-мажор холатининг фавкулодда ва муайян шароитларда олдини олиб булмайдиган белгилари, унинг ноодатий ва тусатдан юзага келадиган вазият эканлигини англатади", деб тушунтириш берилган. Шулар каторида, Россия Федерациясининг фукаролик конунчилигида форс-мажор холатларига тааллукли булмаган айрим холатлар хам курсатилган булиб, уларга карздорнинг контрагентлари томонидан мажбуриятнинг бузилиши, мажбуриятни бажариш учун керак булган товарларнинг бозорда йуклиги, карздорда зарур пул маблагларининг йуклиги кабилар киритилган. Крнун чикарувчи томонидан ушбу холатларнинг ажратиб курсатилганлиги шуни англатадики, улар асосан тадбиркорлик фаолияти ёки хар кандай хужалик-молия фаолияти жараёнининг таваккалчилиги натижасида юзага келиши мумкин. Шу сабабли, Россия Федерациясининг фукаролик конунчилигига кура, фукаролик-хукукий муносабатлар иштирокчилари форс-мажор холатларига оид барча шартларни шартномага киритган холда келишиб олишлари, жумладан мажбуриятни бажариш жараёнида юзага келадиган кандай вазиятлар форс-

2Ожегов С. И. Словарь русского языка. М., 1999. С. 872.

3Гутников О. В. Форс-мажорные обстоятельства в условиях кризиса // Главбух. 1998. № 17. С.60.

4 Иоффе О. С. Избранные труды: В 4 т. Т. 1. СПб., 2003. С. 430.

5Гуев А. Н. Комментарий к части первой Гражданского кодекса РФ. М., 2003. С. 829.

1239

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 10

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

мажор холати сифатида тан олиниши мумкинлиги ва бунда кайси шартлар каноатлантирилиши лозимлиги назарда тутилиши мумкин.

Хукукшунос олимларнинг таъкидлашича6, Россия Федерациясида конун чикарувчи томонидан форс-мажор холатларини малакалаш ва уларга карздорни жавобгарликдан озод этиш асоси нуктаи назаридан хукукий бахо бериш вазифаси асосан судларга юклатилган булиб, бунда судлар форс-мажор холатлари билан боглик низоларни хал этишда, асосан тарафлар уртасида юзага келган фукаролик-хукукий муносабатларни тартибга солувчи фукаролик конунчилиги нормалари ва шартнома шартларига таяниб низоларни хал этадилар. Масалан, Россия Федерациясининг Олий Арбитраж суди томонидан жавобгарнинг карши даъвоси, жумладан, "даъвогарга етказилган моддий зарар шартнома асосида омборхонада сакланиб келинаётган товар-моддий бойликларнинг фавкулодда ва тусатдан ёнгин келиб чикканлиги натижасида йукотилганлиги ва бунда унинг айби йуклиги, ушбу ёнгин ходисаси форс-мажор холати булганлиги сабабли, суд уни жавобгарликдан озод этиши лозимлиги" тугрисидаги талаблари рад этилган. Суднинг ушбу карори саклаш шартномаси шартлари жавобгар томонидан бажарилмаганлиги, яъни "товар-моддий бойликларини саклаш жараёнида ёнгин хавфсизлигини таъминлаш буйича барча чоралар курилмаганлиги" ва Фукаролик кодексининг 901-моддаси (1-банди 2-хатбоши)да белгиланган сакловчининг жавобгарлиги асосларига оид "касбий сакловчи, агар ашёнинг йуколиши, етишмаслиги ёки шикастланиши енгиб булмайдиган куч холатлари ёки саклашга кабул килинган ашёнинг хусусиятлари тугрисида билмаганлиги ва билиши мумкин хам эмаслиги ёхуд юк берувчининг касддан ёки купол эхтиётсизлиги туфайли юз берганлигини исботлай олмаса, жавобгар булади"7, деган хукукий нормадан келиб чикиб асослантирилган.

Шуни хам таъкидлаш керакки, Россия Федерациясининг суд амалиётида манфаатдор тараф форс-мажор холатини тасдиклаш тугрисида ваколатли органлар томонидан берилган хужжатлар, жумладан, Савдо-саноат палатасининг сертификати, Гидрометеорология (сейсмология) хизмати, Фавкулодда вазиятлар ва Ички ишлар вазирликлари ва бошка органларнинг маълумотномаларини такдим этиши талаб этилади. Шунингдек, манфаатдор тараф форс-мажор холати юзага келганлиги тугрисида иккинчи тарафни

6 Смирнова М.Г. Форс-мажорные обстоятельства в российском, зарубежном и междунаролдном праве // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. 2014. №1. С.137.

7 Постановление Президиума Высшего Арбитражного суда Российской Федерации №3352/12 от 21.06.2012 года.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 10

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

хабардор килганлиги тугрисидаги хатни хам такдим этиши шарт. Судлар юзага келган вазиятни форс-мажор холати деб топишда, асосан унинг фавкулодда ва тусатдан юзага келганлиги, муайян шароитларда ноодатий булганлиги, шартнома тузилганда юзага келиши мумкин булган бундай вазиятни тарафлар олдиндан кура билмаганлиги ва юзага келган вазият уларнинг хохиш-иродасига боглик булмаганлиги, ходиса окибатлари олдини олиб булмаганлиги, яъни тарафлар учун у бартараф этиб булмайдиган холат булганлиги, шунингдек мажбуриятни бажара олмаслик ва юзага келган холат уртасида сабабий богланиш бор ёки йуклигига эътибор каратади. Масалан, Россия Федерацияси Олий судининг Пленуми томонидан берилган тушунтиришларга кура8, судлар карздор томонидан форс-мажор холати юзага келганлиги тугрисида шартномада белгиланган муддатда кредитор хабардор килинган ёки килинмаганлиги, етказилган зарарни камайтириш буйича карздор бутун имкониятлар доирасида барча чораларни курган ёки курмаганлигини урганиши, бундай шартлар бажарилмаган такдирда, карздор жавобгарликдан озод килинмаслиги ва кредиторга етказилган зарар Фукаролик кодексининг 307-моддаси 3-банди ва 393-моддаси 1-банди асосида копланиши тугрисида карор кабул килиши лозимлиги курсатиб утилган. Бу эса, судлар конун нормалари ва шартномада келишилган барча шартлар тулик каноатлантирилганда, юзага келган вазият юридик факт сифатида форс-мажор холати эканлигини тасдиклашга оид такдим этилган ишончли далилларга хукукий бахо берган холда карор кабул килишини курсатади. Шунингдек, судлар юзага келган вазиятга форс-мажор холати сифатида хукукий бахо беришда, унинг "фавкулодда"лик ва "бартараф этиб булмайдиган" белгилари мавжуд ёки мавжуд эмаслигига асосий эътибор каратадилар. Яъни, ушбу белгиларнинг бир пайтда мавжуд булмаслиги, юзага келган вазиятни форс-мажор холати сифатида кабул килишни рад этиш учун асос булади. Масалан, Россия Федерацияси Волга-Вятка округининг Федерал Арбитраж Суди карори билан аппеляция инстанциясининг "^иш фаслида юзага келган паст даражадаги об-хавони форс-мажор холати деб топиш тугрисида"ги карори бекор килиниб, суднинг кабул килган карори "паст даражали об-хаво натижасида юзага келган вазият мутлак характерга эга эмаслиги, шунингдек у бартараф этиб

8 Пункт 10 Постановления Пленума Верховного Суда Российской Федерации №7 от 24.03.2016 года "О применении судами некоторых положений Гражданского кодекса Российской Федерации об ответственности за нарушение обязательств".

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 10

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

булмайдиган белгиларга хам эга эмаслиги сабабли форс-мажор холати деб бахоланиши мумкин эмас"9, деб асослантирилган.

Шуни хам таъкидлаш керакки, Россия Федерациясининг судлари томонидан тарафлар сифатида чет эл шахслари иштирок этган форс-мажорга оид низоларни хал этишда БМТнинг "Товарлар халкаро олди-сотди шартномалари тугрисида"ги Конвенцияси 10 (Вена, 1980 йил) 79-моддаси кулланилади. Унга кура, агар шартномада тарафлар томонидан форс-мажор холатларига оид шартлар назарда тутилмаган холларда, сотувчи тарафни шартномани натура шаклида бажариш (товарни етказиб бериш) мажбуриятидан озод килинмайди, лекин у форс-мажор холати туфайли уз мажбуриятини бажармаганлиги учун жавобгарликдан озод килиниши мумкин. Бунда "назоратдан ташкари тусиклар" туфайли юзага келган фавкулодда ходиса, яъни форс-мажор холати натижасида карздор шартнома мажбуриятини бажармаган ёки лозим даражада бажармаган булса, унинг жавобгарлиги суд томонидан мажбурият хукукининг умумий нормалари асосида хал этилади. Агар, тарафлар шартномага форс-мажор холатлари тугрисидаги барча шартларни киритган булсалар, юзага келган вазият форс-мажор холати сифатида тан олиниши учун, шартнома шартлари кай даражада (етарли ёки етарли эмас) каноатлантирилганига суд томонидан хукукий бахо берилади. Чунки, Россия Федерациясининг фукаролик конунчилигига кура, шартномада кандай ходиса ёки вазиятлар форс-мажор холати сифатида кабул килиниши ёки килинмаслиги тугрисидаги шартлар батафсил курсатилиши мумкин ва истисно тарикасида, конун ёки шартнома билан бошкача тартиб хам белгиланиши мумкин. Масалан, тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган шахс мажбуриятни бузганликда факат айбдор булганда, яъни унинг айби касд ёки купол бепарволик шаклида уз тасдигини топганда, жавобгарлик белгиланиши мумкин.

Россия Федерациясининг фукаролик конунчилигига кура, агар форс-мажор холати ёки фукаролик-хукукий муносабатлар иштирокчилари жавоб бера олмайдиган хар кандай вазият юзага келиши натижасида мажбуриятни бажаришнинг имконияти булмаса (ФК 416-моддаси 1-банди) ёки давлат хокимияти органининг хужжати кабул килиниши натижасида мажбуриятни бажариш имконияти булмайдиган вазият юзага келганда, шартнома тугатилиши мумкин (ФК 417-моддаси 1-банди). Масалан, Москва шахри мэрининг

9Постановление Федерального Арбитражного суда Волго-Вятского округа от 24 октября 2003 года № А43-3767/2003-1-125 // СПС "Консультант Плюс".

10https://uncitral.un.org/sites/uncitral.un.org/files/media-documents/uncitral/ru/v1056999-cisg-e-book-r.pdf.

1242

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

коронавирус инфекцияси таркалишига карши чораларни кучайтириш максадида 2020 йил 16 мартда кабул килган "Юкори тайёргарлик режимини жорий этиш тугрисида"ги 21-УМ-сонли фармонига11 кура, Москва шахри худудида иштирокчилар сони бир пайтда 50 кишидан ортик булган фукаролар иштирокида маданият, жисмоний тарбия ва спорт, кургазма, кунгилочар ва маърифий тадбирлар утказилиши вактинчалик (номаълум) муддатга тухтатилганлиги натижасида, ушбу тадбирларни тайёрлаш ва утказиш буйича тузилган шартномалар бажариш имконияти булмаганлиги сабабли тугатилган.

ХУЛОСА

Юкорида келтириб утилганларга асосланиб, Россия Федерациясининг форс-мажорга оид фукаролик конунчилиги ва суд амалиёти буйича куйидаги хулосаларга келиш мумкин:

а) юзага келган вазиятни форс-мажор холати сифатида малакалашда асосан шартнома шартлари ва фукаролик конунчилиги нормаларидан келиб чиккан холда ёндашиш;

б) форс-мажор холати фавкулоддалик ва мукаррарлик белгилари мавжудлиги нуктаи назардан бахоланиб, бунда асосан юзага келган холатнинг фукаролик муомаласи иштирокчилари хохиш-иродасига буйсунмаганлиги ва уни олдиндан кура олиш имкониятлари йуклиги, шунингдек муайян шароитларда унинг окибатларини бартараф этиш имконияти булмаганлиги каби хусусиятларини эътиборга олиниши;

в) форс-мажор холатига хукукий бахо беришда карздор томонидан мажбуриятни бажариш ёки кредиторга етказилган зарарни камайтиришга каратилган барча чораларнинг курилганлиги, шунингдек карздор харакати (харакатсизлиги) билан келиб чиккан окибат уртасида сабабий богланиш мавжудлигига эътибор каратиш;

г) форс-мажор холати амалда булган жараёнда карздор томонидан шартнома шартларининг бузилган ёки бузилмаганлигини бахоланиши ва форс-мажор холатини тасдиклаш тугрисида ваколатли органлар томонидан берилган хужжатларнинг мавжудлигига эътибор каратилиши;

д) форс-мажор холатининг асосий мезонлари сифатида фавкулоддалик ва мукаррарлик белгиларининг хусусиятлари тугрисида фукаролик конунчилигида хукукий нормалар мавжуд эмаслиги сабабли, фавкулоддалик ва мукаррарлик

11 Указ мэра города Москвы "О введении режима повышенной готовности" №21УМ от 16.03.2020 года. https://rg.ru/documents/2020/03/16/moscow-ukaz21-reg-dok.html

1243

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

белгиларини факат судлар томонидан мустакил талкин килиниши ва бахоланиши;

е) айрим тоифадаги ишлар буйича форс-мажор холати ва тадбиркорлик фаолиятининг таваккалчилиги чегарасини белгилашда, судлар томонидан фукаролик конунчилигида назарда тутилмаган форс-мажор холатининг "тарафлар иродасидан мустакиллик", "олдиндан билиб булмаслик", "молиялаштиришнинг етарли эмаслиги ёки йуклиги", "адолат ва окиллик" каби кушимча белгиларидан мезонлар сифатида фойдаланилиши;

ж) форс-мажор холатлари билан боглик низоларни хал этишда, иш буйича юкори инстанция (аппелляция, кассация) судлари томонидан берилган курсатмалар ёки мазкур тоифадаги ишлар буйича конунчилик нормаларини куллашга оид Олий суд томонидан берилган тушунтиришларнинг асос килиб олиниши кабилар.

http: //www.sgrc.ru/upload/legisl ation/11-2021/GK .pdf.

2. Ожегов С. И. Словарь русского языка. М., 1999. С. 872.

3. Гутников О. В. Форс-мажорные обстоятельства в условиях кризиса // Главбух. 1998. № 17. С.60.

4. Иоффе О. С. Избранные труды: В 4 т. Т. 1. СПб., 2003. С. 430.

5. Гуев А. Н. Комментарий к части первой Гражданского кодекса РФ. М., 2003. С. 829.

6. Смирнова М.Г. Форс-мажорные обстоятельства в российском, зарубежном и междунаролдном праве // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. 2014. №1. С.137.

7. Постановление Президиума Высшего Арбитражного суда Российской Федерации №3352/12 от 21.06.2012 года.

8. Пункт 10 Постановления Пленума Верховного Суда Российской Федерации №7 от 24.03.2016 года "О применении судами некоторых положений Гражданского кодекса Российской Федерации об ответственности за нарушение обязательств".

9. Постановление Федерального Арбитражного суда Волго-Вятского округа от 24 октября 2003 года № А43-3767/2003-1-125 // СПС "Консультант Плюс".

10. Указ мэра города Москвы "О введении режима повышенной готовности" №21УМ от 16.03.2020 года.https://rg.ru/documents/2020/03/16/moscow-ukaz 21-reg-dok.html

REFERENCES

1. Гражданский

кодекс

Российской

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Федерации.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.