CC BY
40
Copyright © 2016 by the Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences
Published in the Russian Federation Bulletin of the Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences Has been issued since 2008 ISSN: 2075-7794; E-ISSN: 2410-7670 Vol. 26, Is. 4, pp. 154-159, 2016 DOI 10.22162/2075-7794-2016-26-4-154-159 Journal homepage: http://kigiran.com/pubs/vestnik
UDC 821.512.36
The Influence and Contribution of the Novel Tungalag Tamir to Inner Mongolian Literature
Khishigdelgeriin Khohmandal 1
1 Postgraduate Student, School of Arts and Sciences, National University of Mongolia (Ulan-Bator,
Mongolia). E-mail: 920321387@qq.com.
Abstract
The famous writer from the Mongolian People's Republic Lodoidamba Ch. finished his novel Tungalag Tamir in 1971 and soon received a government award. The novel accurately depicted the early 1930s and actual situation, social conditions, relations with authorities and even the outer world of the Mongols who lived by the river called Tungalag Tamir.
He begins the novel with the words: "One day in early summer which is ...". This suggests that the narration starts from 1914. In the end he writes: "In the autumn of 1932 ...". Thus, those are experiences of this period that were described in the novel. The composition was affected by the theory of Socialist reality, so the writing techniques make its characters look realistic enough.
The novel Tungalag Tamir can be divided into several parts depending on time periods. From 1914 through 1921, the Mongolian people were under the reign of the diverse political and military alliances, namely the 'black' ones, 'yellow' feudal ones and those fighting for democratic values. Between 1921 and 1932, the Mongolian people chose to become independent from capitalists and established a Socialist society. The writer describes the historical events and creates approximately 130 characters — with definite distinguishing features — which are independent personalities with their own destinies; the proof of this can be found in the end of the very novel: "The images, thoughts and even destinies of the three generations were unfolded before the reader's eyes". During the lifetime of the first generation, people suffer from social bondages and rely on Buddhism, they completely — and even irrationally — trust in religion. They are convinced regarding their miserable fates and take sufferings for granted. Those characters include Doljin, Hishigt, Nym, Galsan and others. Characters of the second generation see their fight as a duty rather than retribution of an evil for evil, perceive work as a means to attain happiness rather than a torment and are awaken from the old heresy and search for a totally new way to live the life they long for; those are Janjin, Cuhbaatar and Erdene, Xvyg, Dorj, Dolmaa, etc. The third generation is represented by those who inherited the revolutionary missions from their fathers and advocate the methods of science that can and shall change the old and laggard life of the community. Those are Bat, Jargal, Colongo, etc. In view of the aforesaid, due to the novel we have an opportunity to witness the experiences of those harsh times — the fight of the Mongolian people against the feudal forces - and appreciate the influence of the October Revolution on the new destiny of Mongols. In terms of cultural exchange, the novel Tungalag Tamir had a significant influence not only on the Inner Mongolian people and literature but also on the ethnic Chinese of Inner Mongolia. And the two editions (i. e. both Mongolian and Chinese ones) of the novel contributed a lot to cultural communication between Chinese and Mongolian individuals. In those days, the novel Tungalag Tamir revealed the Mongolian society, Mongolian traditional life style, even the very nomadic culture to all its numerous readers.
Keywords: novel Tungalag tamir, Inner Mongolian literature, status.
Бугд Найрамдах Монгол Ард Улсын (тухайн уеийн нэрээр) нэрт зохиолч Ч. Лодойдамба 1971 онд терийн шагнал хуртсэн «Тунгалаг Тамир» гэдэг туухэн романдаа Тамирын голын сав нутагт ернеж байгаа уйл явцаар жишээ болгож, хорьдугаар зууны эхний гучаад жилийн Монголын ард тумний амьдрал тэмцэл, нийгмийн байдал, улс тер, гадаад байдал гэхчлэн олон талын хучин зуйлийг ергенеер багтаан, оновчтой дурслэн харуулжээ [Лодойдамба 1999: 5]. Зохиолын эхэнд «олноо ергегдсений деревдугээр оны зуны эхэн сарын нэгэн едер» [Лодойдамба 1971: 1] хэмээсэн нь 1914 оныг тэмдэглэж буй хэрэг бегеед зохиолын тегсгелд тэмдэглэгдсэн «мянга есен зуун гучин хоёр оны намар» [Лодойдамба 1971: 448] хуртлэх бараг хорь шахам жилийн хугацаанд ернесен туухэн уйл явдлыг уран зохиолын хэлбэрт системжуулэн, ХХ зууны урлагийн узэл санаанд гунзгий хувь нэмрээ оруулсан социалист реализмын онол, арга зуйн ууднээс туухэнд ууссэн бодит унэн явдлаас уусэж бутсэн унэн бодит дур терхийг уран зохиолын баатарт амилуулан зохиомжилжээ.
«Тунгалаг Тамир» романд бичигдсэн хорь шахам жилийг тухайн туухэн нехцел байдалтай холбогдуулан юуны емне нэгдугээрт, 1914 оноос 1921 он хуртлэх цаг хугацааг гадаад, дотоодын хар шар феодалын эзэрхэг ноёрхолтой тэмцэн ардын хувьсгалаар байгуулагдсан ундсэн хуульт эзэнт терийн эрхийг тогтоосон цаг уе, хоёрдугаарт, 1921 оноос 1932 он хуртлэх цаг хугацааг херенгетнийг тушиглэхгуйгээр хегжлийн замыг эрэлхийлж, херенгет ёсыг алгасан нийгэм журмын замыг хайж, нийгэм журмаар улс тер барихыг ухуулсан цаг уе гэж будуувчлэн хувааж болно [Ван Мин 2010: 1]. Яг энэхуу цаг хугацааны учрыг зохиогч бутээлдээ дурслэгдсэн нэг зуун гучаад баатрын харилцан адилгуй зан терх, хувь заяаг егуулэх замаар дэлгэн узуулэв. YYнийгээ тус романы тегсгелийн угэнд «гурван Yеийн хYний шинж терх, Yзэл санаа, хувь заяаг дурайлган харуулж байна» [Лодойдамба 1971: 453] гэж товчлон егYYлжээ.
Энд егYYлж бухий нэгдYгээр Yеийнхэн гэдэгт хамжлагат нийгмийн харанхуй ёс, бурхан шашны бурангуй номлолд доройтон мансуурч, мухар CYCЭгт мунхран, амьдралын сайн сайхныг хойт насандаа даатган залбирч, энэ терлийнхее зовлон ЗYДГYYP, уй гашууг хYлцэн наманчилж яваа
Должин, Хишигт, Ням, Галсан нарын дYр, хоёрдугаар Yе гэдэгт тэмцэл бол нYгэл биш буян, хеделмер бол там биш жаргал мен гэсэн хувьсгалын бYрээн дуугаар олон зуун жилийн шарын шашин, мухар бишрэлийн амтат ЗYYДнээс сэрж, жанжин Сухбаатар тэргYYтэй хувьсгалын удирдагчдын зарлиг тушаалаар итгэл зориг, эв нэгдлээ болгосон Эрдэнэ, Хуяг, Дорж, Дулмаа нарын дYр, гуравдугаар Yе гэдэгт хувьсгалын хэргийг залгамжлан авч, гYнзгийрYYлэн шинэ нийгмийг цогцлон байгуулах шинжлэх ухаан, шинэ цагийн терелжсен мэргэжлээр улс гэр, нийгэм, хYн ардын амьдралын хувь заяаг аварч еерчлехийг тYухийн явцаар хYлээхийн хамт YYргээ ^югий мэдэрч байгаа Бат, Жаргал, Солонго нарын дYр нэгд нэгэнгYЙ илэрхийлэгдэн бYтээгджээ [Мандал 1988 : 24].
YYнээс бид тус романд Монгол улсын ард тYмний феодал хYчний эсрэг эрс тэмцэл явуулж, Орос улсын арван сарын (октябрийн) хувьсгалын нелеегеер эрх челеет тусгаар тогтнолоо сэргээж, туурга тусгаар бYгд найрамдах улс болсноо тунхаглахаар тэмцсэн бух явцыг багтаан бичсэнийг мэдэж болно.
Дээр егYYлсэн ёсоор «Тунгалаг Тамир» романд амилан бутээгдсэн зохиолын гол ДYPYYД бYгд гурван Yеийн хориод хYний дYр байдаг. Зохиогчоос эдгээр олон харилцан адилгYЙ дYр терхийг бYтээхээр дамжуулан тухайн Yеийн цаг терийн байдал, нийгмийн тэмцэл, ард тYмний амьдралын тYухийг тодруулан егYYлж, Монгол улсын нийгмийн зерчил мергелдеен хурц ширYYн байсан цаг Yед амьдарч асан янз бYрийн давхаргын хYн ардын сэтгэлгээний хувиралт, туYний дотроос хатуу чанга тэмцлийн дYр зургийг дэлгэн илчилжээ.
ЭнэхYY «аварга» бYтээл нь хэл, соёлын талаар судалгааны чухал ач холбогдолтойгоор Yл барам Монгол Yндэстний тYухийн судалгааны хувьд ч ашиглаж болмоор тун чухал ач холбогдолтой болохыг тэмдэглэх нь зуйтэй юм. Тийм болохоор энэ романыг «XX зууны шилдэг монгол роман» мен хэмээн монголын уран зохиол судлаач эрдэмтэд дуу нэгтэйгээр хYлээн зевшеерчээ.
1977 онд босоо монгол бичгээр хервуYлэгдэн Эвермонголын олон тYмэн уншигчийн оюуны хуртээл болж чаджээ. Босоо монгол Yсгээр анх удаа хэвлэгдсэнээс хойш энэхYY роман зургаан удаа хэвлэгджээ [Хосбаяр 2007: 23]. Хэдийвээр хэвлэгдэх
Биььетм ор тне К1Н ор тне ЯЛ8, 2016, Уо1. 26, ¡8. 4
удаа бYрийн хэвлэгдсэн тоо нь харилцан адил^й боловч тухайн хэвлэлт болгондоо уншигчдын захиалгын тоонд тулгуурлаж гаргасан телевлегее ёсоор хэвлэгдсэн учраас тэр даруйдаа тархагдан дуусчихдаг. Юуны урьд энэхYY тооны бYртгэлээс авч Yзвэл «Тунгалаг Тамир» роман нь Эвермонголын уншигчдын сэтгэл ЗYрхэнд гYн хоногшиж, нэгэн Yе «Тунгалаг Тамир»-ын «халуурал» болох хэмжээнд нэгэнт хYрч байсныг тэмдэглYYштэй. ЭнэхYY сонирхолтой YЙл явцын хYрээнд «Засагт ханы цахиур Темер», «Эр хYн эр хYндээ хайртай», «Баян Итгэлтийн хуY Хонгор» гэхчлэн зохиолын баатрын нэрсийг нь орлуулан еерийгее егYYлж, туух соёл, баатар эрс, адуу малаараа бахархсан хYMYYC болцгоохын зэрэгцээ Эвермонголын уран зохиолд «Тунгалаг Тамир» гэх романыг бат бэх байр суурьтай болгон бэхэлжээ. Нэн онцгойлон «цахиур» Темерийн ЗYгээс Итгэлтийн хYY Хонгорт хэлсэн «эр хYн эр хYндээ хайртай» [Лодойдамба 1971: 10] гэх Yг уншигчдын сэтгэл ЗYрхэнд гYн сэтгэгдэл терYYлж, ид хYч, сэтгэл итгэлийн тэнхээ авч буй мэт амнаас ам дамжин яригдаж, бичгээс бичиг дамжин бичигдэх болжээ.
«Тунгалаг Тамир» тYухэн роман Эвермонголд босоо монгол бичгээр хэвлэгдэн тархагдасны дараагаар Эвермонголын уран зохиолын яс чанар, нэн онцгойлон романы бичлэгийн арга хэлбэр, Yзэл бодлоо илтгэх арга зарчмын хувьд мэдэгдэхYЙц хувиралт гарсаныг утга зохиолын тYухийн судалгаа баттай гэрчилж чадна.
Соёлын хувьсгалын Yед соёл тYух, язгуур урлаг, уламжлалт амьдралын Yзэл бодлоо хэрэглэж Yл болох дарамтад дарлагдаад денгеж сая эрх челеегее олж байсан Эвермонголчуудад «Тунгалаг Тамир»-ын бичлэгийн хэлбэр, жич бичлэгийн Yзэл санаа нь Эвермонголын зохиолчдын Yзэл бодлыг тYргэн челеелж, сэтгэхYЙ урлагийг нь баяжуулж, амьдрал, улс тер, нийгмийн шахалтад ертелгYЙ челеетей сэтгэн бодолхийлж зохиол бYтээлээ системтэй туурвих замыг зохих хэмжээнд нэмэгдYYлжээ. «Тунгалаг Тамир» роман нь Монгол улсад дервен ангит кино болгон найруулагдаж [Вен Ин 2013: 43], «Тунгалаг Тамир» хэмээх романыхаа нэртэй ижил нэртэйгээр урлагийн байгууллагуудын тогтолцоогоор дамжин цацагдсан нь Эвермонгол уншигчдын хYCЭл сонирхлыг татаж, киног нь ахин дахин Yзэхийн хамт тYг
тYмэн уншигчдыг дахин нэг удаа «Тунгалаг Тамир» романыг сонирхон уншихад хYргэжээ. Иймээс «Тунгалаг Тамир» романы Эвермонгол уншигчдын оюуны эрэлт хэрэгцээг хангаж, хYCЭл сонирхлыг татсан, жич эрдэмтэн судлаачдын судалгааны Yр дYнгYYдээс ч харсан, аль эсхYл «Тунгалаг Тамир» киноны урлагийн Yнэ цэнэ, YYрэг, ач холбогдлоос ч дYгнэн Yзэхэд, «Тунгалаг Тамир» роман нь Эвермонголын уран зохиолд бага^й хэмжээний тYлхэц YЗYYлж, Эвермонголын романы туурвилтыг шинэ шатанд гарахад ихээхэн нелее YЗYYлсэн гэж хэлж болох юм.
Монгол улсын орчин уран зохиолын шилдэг бYтээлYYД нь анх хорьдугаар зууны тавиад оноос эхлэн Хятад хэлнээ орчуулагдаж эхэлжээ. Ингээд 1955-1965 оны хоорондох охорхон арван жилийн хооронд роман, жYжиг, яруу найргийг багтаасан нийт 20-иод бYтээл хэвлэгдсэнээр Монгол улсын уран зохиолын Хятад орчуулгын оргил Yеийг бий болгожээ [Вен Ин 2005: 5]. Алдарт орчуулагч Вен Жун Ге «Тунгалаг Тамир» романыг 1984 онд хятад хэлэнд орчуулжээ. Хятад хэлэнд орчуулагдсан «Тунгалаг Тамир» роман нь Эвермонголын ардын хэвлэлийн хорооноос хэвлYYлэн тараагдаж, тоо хэмжээний хувьд 8700 иж бYрэн ботид хYрсэн байна [Вен Ин 2013: 43].
Хэдийчинээ олон Yндэстний XYPTЭЭЛ болох тусам тедий чинээ дэлхийн хэмжээнд хYрдэг нь илэрхий ЗYЙл. Яг энэ YYДнээс Yзвэл, «Тунгалаг Тамир» роман нь монгол Yндэстний жирийн байгаль орчин, нутаг усанд ердийн байдлаар ернеж байгаа уламжлалт нYYдлийн соёлд суурилсан учраас Монголчуудын ажил амьдралдаа зохицуулан бутээсэн зан Yйлийн ариун дээд ёс суртахууныг илэрхийлэн харуулж, тухайн цаг Yеийн нийгмийн амьдралыг хYYPнэн егуYлсэн учраас Монгол соёлын агуулгаар туйлын баялаг байдаг. Тэр тусмаа «Тунгалаг Тамир» романд маш олон ардын Дуу, ЗYЙр Yг, хэлц Yг, Yлгэр домог зэргээс гадна Монгол ундэстний уламжлалт зан Yйлийн ёс горим, эмх цэгцийг бодит амьдралд уялдуулан дараалуулж уран яруугаар хYYрнэжээ.
Тухайлбал, «Цахиур» Темерийн цаг Yргэлжид дуулж, морины нуруун дээр дууны ид шидээр аяны ядаргаагаа гаргадаг «Эрдэнэ засгийн унага» бол Монгол ардын уртын дууны нэг бегеед эр хYний хYчин зоригийг хевчилж, амьдралын сайн
сайхныг бэлэгшээсэн энэхYY дуу «Тунгалаг Тамир» романд эхлэлээсээ тегсгел хYртлээ тууштай егYYлэгдсэн байдаг. Негее талаар, «Тунгалаг Тамир» романд илэрсэн газрын нэр, амьдрал ахуйд илрэх эд хэрэглэл, хэрэг учрын нэрийдэл, мал ахуй, амьтан араатны дуудлага шинж, тэрчлэн зохиолын баатруудын нэр гэх зэрэг аль олон терел ЗYЙлийн талаарх дYрслэл, мэдээлэл нь нэгэн соёлын системийг бий болгож байгаагаараа бYхэлдээ тус зохиолыг судлаж болох салбар судалгааны хандлагыг еертее агуулахад хYрсэн гэж Yзэж болно.
Харин уг романыг хятад хэлэнд буулгасан нь Монгол Yндэстнийхээ зан заншил, ёс суртахууныг амьдралын явцдаа ойлгож суралцсаны хYчинд хоёр еер соёлын харилцан адилгYЙ шинжYYДийг оновчтой Yг хэллэг, нэр томъёо, зан YЙлYYДЭэр дамжуулан илэрхийлж чадсанаараа «Тунгалаг Тамир» романы хэл хэллэг, утга агуулгыг дээд зэргийн мэдрэмжээр амьдлаг орчуулж, бвермонголын, улмаар Дундад улсын тYг тYмэн уншигчдад амжилттай хYргэж чаджээ.
Орчуулагчийн ажил бол зевхен Yг хэллэгийг махчилан орчуулж, цэг тэмдэг, язгуур дагаварыг зев оновчтой хэрэглэвэл болчихдог ажил биш юм. Орчуулга нь соёл хоорондын харилцаанд ямар нэгэн ее сэв гаргал^й нэг Yндэстний соёл боловсрол, амьдрал тэмцлийн Yзэл санааны хандлагыг язгуур чанараар нь еер бусад Yндэстний уншигч тYмэнд хYргэх явдал бегеед энэ нь орчуулагчийн ажлын утга учир мертлее чухал чанар мен [Ли Зай Ду, Мэн Жу Юан 2005: 591]. Орчуулгын явц дунд соёлын хоёр еер тогтолцооны хоорондох зерее YYCэхээс гадна тэдгээрийг тэмдэглэн илэрхийлдэг хэл ярианы зерее, Yг хэллэгийн дэс дарааны хувьд ч ялгаа зерее уусдэг юм.
Орчуулагчаас «Тунгалаг Тамир» романыг орчуулахдаа хэл хэллэг, зан заншил, амьдрал ахуй, соёл боловсролын харилцаан дахь саад бэрхшээлийг нэгд нэгэнгуй даван туулж, Эвермонголын уран зохиолын Хятад хэлний хэрэглээг ч шинэ шатанд ахиулсан тедийгYЙ Дундад улсын монгол зохиолчдын хятадаар илэрхийлэх явцад хYндрэл учруулж буй хэл хэллэг, соёл боловсролын асуудлуудыг дехем дет, амьдлаг дYрслэх арга замыг баяжуулж байгаараа чухал ач холбогдолтой юм.
Монгол улсын алдарт зохиолч, соёлын гавьяат ЗYтгэлтэн, терийн хошой шагналт
Ч. Лодойдамба гуай Тамирын голын хевеендее Yе Yеийн турш амьдарсан малчин тYмний амьдрал ахуйд суурилж, Тамирын хендийд, тYYгээр дамжуулан нийт Монгол улс даяарт болж буй нийгэм-улс тер, ахуй амьдралын хувьсалт еерчлелтийг илэрхийлэн егуулж, улс тер, нийгэм амьдралын зерчил мергелдеенийг нэгд нэгэн^й уран зохиолын дэг маягт урлагжуулан «Тунгалаг Тамир» романаа туурвин бYтээжээ.
«Тунгалаг Тамир» романд Yндэстний шинж ба орон нутгийн онцлог шинжийг ил тод илруулэн гаргасан юм. Монголын уламжлалт сайн «эр»-ийн дYP ба евермец зан YЙлYYД, Монгол Yндэстний уламжлалт ёс заншлыг илрYYлэн гаргасан тедийгYЙ нYYДлийн соёл иргэншил, мал аж ахуйн амьдралаас урган гарсан олон хэвшмэл хэллэг, хэлц Yг, ардын дуу, шYлэг, ереел магтаалыг багтаажээ. Босоо монголд хервYYлэгдэн хэвлэгдсэнээсээ гадна «Тунгалаг Тамир» роман эдугээ нэгэнт гадаадын найман хэлээр орчуулагдахын хамт «Тунгалаг Тамир» гэсэн нэр бYхий гурван анги киног романы агуулгын дагуу найруулагдаж нийтийн хYртээл болсон билээ. Тус зохиол нь Монгол улсын еренхий боловсролын сургуулийн сурагчдын уран зохиолын сурах бичигт сонгогдон орсон зэрэг мэдээ сэлтээс тус романы уран зохиолын хYрээнд болоод судалгаа шинжлэлд YЗYYлсэн Yнэ цэнэ буюу хувь нэмрийг зохих хэмжээгээр харуулна .
«Тунгалаг Тамир» роман Эвермонголын уншигчидтай анх золгосноосоо аваад енеедрийг хYртэл уншигчдын хYCЭл сонирхлыг татаж, оюуны эрэлт хэрэгцээг хангасаар байна. Эвермонголчуудын дунд «Тунгалаг Тамир»-ын уншилт хийх, «Цахиур» Темереер бахархах сэтгэгдэл енеег хYртэл YPгэлжилсээр байгаа юм. Нуудлийн соёл иргэншил, бэлчээрийн мал аж ахуйгаас уудэн тогтсон амьдралын соёл, онцлогт суурилж, уламжлалт зан заншлыг дэлгэн YЗYYлээд мал аж ахуй, тал нутгийн энгуун амьдралыг зураглан бичсэн болохоороо Эвермонголын уран зохиолын херсенд ч удаж тедел^й дэлгэрэн тархаж, соёлын YP шимээ харамгYЙ тYгээсээр уншигчдын сэтгэл ЗYрхэнд гYнээс гYн Yндэслэжээ.
«Тунгалаг Тамир» романаас хойш Эвермонгол уран зохиолчдын тYYхэн сэдэвт роман, «сайн эр»-ийн ДYP терхийг бишрэн
Bulletin of the KIH of the RAS, 2016, Vol. 26, Is. 4
магтсан сэдэвтэй, шарын шашны нелее тусгалыг шYYмжлэн илчилсэн агуулга бухий Эвермонголын нийгмийн амьдралын зерчил мергелдеен, челеелелтийн Yеийн цаг терийн сэдэв бухий роман зохиолууд удаа дараагаар зохиогдон уншигчдын гар дээр хYрэх болжээ.
«Тунгалаг Тамир» роман нь Эвермонгол зохиолчдын бYTЭЭH туурвихуйн сэтгэлгээг челеелсен тедиш^ Эвермонгол уншигчдын талархлыг хYлээсэн тедийгYЙ эрдэмтэн судлаачдын судалгааны ажлын YP ДYнгээс ч Yзсэн мен адил, аль эсхYл «Тунгалаг Тамир» киноны урлагийн Yнэ цэнийг тусгайлан авч Yзсэн ч «Тунгалаг Тамир» роман нь Эвермонголын уран зохиолд бага бус хэмжээний нелее YЗYYЛж, Эвермонголын романы терлийн бYтээл туурвилтанд чухал тYлхэц YЗYYЛжээ.
Негее талаар, «Тунгалаг Тамир» романы 1984 онд хятад хэлэнд орчуулагдан хэвлэгдсэн явдал нь Дундад болон Монгол хоёр улсын соёлын солилцооны тYвшинг бас нэгэн шатаар ахиулан урагшлуулж, Монгол уран зохиолын орчуулгын болон хэл ЗYЙн бусад саад тотгорыг хэрхэн даван туулах Yлгэр жишээ болж егсен тедий^й орчуулгын онол, арга ЗYЙн асуудалд ч багагYЙ хэмжээний ахиц дэвшлийг авчирсан гэж Yзэж болно. Монгол Yндэстний евермец онцлог бухий зан заншил, ёс суртахуун, нYYдэл буудал, мал ахуй, хувцас засал, эд хэрэгсэлтэй холбогдох нэр томъёо, газар усны нэрийдэл, мал амьтдын дуудлага зэргийг жинхэнэ агуулгаар нь YЗYYЛсэнээр Монгол амьдралын баялаг сайхан, тухайн Yеийн нийгэм нийтийн зерчилдеений хурц ширYYн байдлыг илчлэн тусгаж чаджээ.
Хураангуйлбал, соёлын харилцааны Yзэл санааны YYднээс авч Yзвэл «Тунгалаг Тамир» романы Эвермонгол дахь Хятад, Монгол хос хэвлэл нь цем уншигчдын таашаалыг нэгэнт олж, Эвермонголын монгол, хятад хос хэлэн дэх зохион бYтээлт, улмаар Эвермонголын романы туурвилд гэгээн саруул ирээд'ртг харуулж чадсанаараа чухал ач холбогдолтой юм. Монгол, хятад хос хэлний «Тунгалаг Тамир» роман нь Дундад болон Монгол хоёр орны соёлын солилцоонд зохих хувь нэмэр YЗYYЛсэн тедит^ Монгол Yндэстний нийгэм, амьдрал ахуй, нуYдэл соёлын евермец онцлогуудыг эерэгээр хYлээж авах Yнэлэмжид чухал нелее YЗYYЛж чаджээ.
Литература
Ван Мин. Монгол улсын орчин Yеийн уран зохиолын орчуулгын дундоршижбуйасуудлын тухай (Ч. Лодойдамбын «Тунгалаг Тамир» романы жишээн дээр) // Эвермонголын багшийн их сургуулийн нийгмийн шинжлэх ухааны эрдэм шинжилгээний сэтгYYл. 2010. № 39 (1). Х. 25-33.
Вен Ин. «Тунгалаг Тамир» романы Хятад орчуулгын ололт, амжилт // Баруун хойдын Yндэстний их сургуулийн эрдэм шинжилгээний сэтгуул. 2013. Х. 43-47.
Вен Ин. «Тунгалаг Тамир»-ын соёлын бYтцийг шинжлэх нь // «Дундад улсын монгол судлал» сэтгуул. 2005. 5 сар. Х. 16-21.
Ли Зай Ду, Мэн Жу Юан. Дундад улсын орчуулгын соёлын туух. Бээжин: Бээжингийн их сургуулийн хэвлэлийн хороо, 2005. 591 х.
Лодойдамба Ч. Тунгалаг Тамир. Хеххот: Эвермонголын ардын хэвлэлийн хороо, 1999. 482 х.
Лодойдамба Ч. Тунгалаг Тамир. УБ: Монгол улсын хэвлэлийн хороо, 1971. 453 х.
Мандал А. «Тунгалаг Тамир» дахь Итгэлтийн дур // Эвермонголын Yндэстний багшийн дээд сургуулийн эрдэм шинжилгээний сэтгуул, 1988. Х. 24-26.
Хосбаяр Ч. Лодойдамба ба тууний зохиол бYтээлийн тухай // Эвермонголын багшийн их сургуулийн докторын зэрэг горилсон нэг сэдэвт бYтээл, 2007. Х. 23.
References
Lodoidamba Ch. Tungalag tamir [Transparent Tamir]. Hohhot, Inner Mongolia People's Publ. House, 1999, 482 p. (In Mong.).
Van Min. Mongol ulsyn orchin üeiin uran zohiolyn orchuulgyn dund orshizh buj asuudlyn tuhaj (Ch. Lodoidambyn "Tungalag tamir" romany zhisheen deer") [On the issues of modern Mongolian literarure (evidence from Ch. Lodoidamba's novel Tungalag Tamir)]. Övörmongolyn bagshiin ih surguuliin niigmijn shinzhljeh uhaany erdem shinzhilgeenij setgüül [Scientific journal for social studies of Inner Mong. Pedagogical Univ.], 2010, No. 39 (1), pp. 25-33 (In Mong.).
Lodoidamba Ch. Tungalag tamir [Transparent Tamir]. Ulaanbaatar, Mongolian Publ. House, 1971, 453 p. (In Mong.).
Mandal A. "Tungalag tamir" dah' Itgeltiin dür [The image of Itgelt in the novel Tungalag Tamir]. Övörmongolyn ündestnij bagshiin deed surguuliin erdem shinzhilgeenij setgüül [Scientific journal of Inner Mong. National Pedagog. Institute], 1988, pp. 24-26 (In Mong.).
Hosbayar. Ch. Lodoidamba ba tüünii zohiol büt-eeliin tuhai [About Ch. Lodoidamba and his compositions]. Övörmongolyn bagshiin ih surguuliin doktoryn zereg gorilson neg sedevt büteel [An abstract of the Ph.D. thesis. Inner Mong. Pedagog. University], 2007, 23 p. (In Mong.).
Ven In. "Tungalag tamir" romany Hyatad or-chuulgyn ololt, amzhilt [Merits of the Chinese translation of the novel Tungalag Tamir]. Baruun hoidyn ündestnii ih surguuliin er-dem shinzhilgeenii setgüül [Scientific journal
of North-Western National Univer.], 2013, pp. 43-47 (In Chinese).
Ven In. "Tungalag tamir"-yn soyolyn bütsiig shinzhleh n' [Studying the cultural component of the novel Tungalag Tamir]. "Dundad ulsyn mongol sudlal" setgüül (Mongol Studies of China journal), 2005, iss. 5, pp. 16-21 (In Chinese).
Li Zaj Du, Mjen Zhu Juan. Dundad ulsyn or-chuulgyn soyolyn tüüh [The history of translation studies in China]. Beijing, Beijing Univ. Press, 2005, 591 p. (In Chinese).
УДК 821.512.36
РОМАН «ПРОЗРАЧНЫЙ ТАМИР» И ЛИТЕРАТУРА ВНУТРЕННЕЙ МОНГОЛИИ: РОЛЬ И ВЛИЯНИЕ
(«Тунгалаг Тамир» романы Эвермонголын уран зохиолд YЗYYлсэн нелее, ач холбогдол)
Хишигдэлгэрийн Хехмандал 1
1 аспирант, кафедра литературы и искусства, Монгольский государственный университет (Улан-Батор, Монголия). E-mail: 920321387@qq.com.
Аннотация: Роман «Прозрачный Тамир», написанный известным монгольским литературоведом Ч. Лодойдамбой, был удостоен двух государственных премий Монголии и является одним из лучших произведений автора. Также этот роман, признанный в Монголии лучшим романом ХХ в., занимает достойное место в кинематографе и пользуется необычайной популярностью среди читателей. Он вобрал в себя общественный строй, жизнь и чаяния монгольского народа, начиная с 1914 по 1921 гг. Автор делает попытку проанализировать значимость, влияние, место и роль романа в культурах Монголии и Китая. «Прозрачный Тамир» оказал заметное влияние на культурную жизнь Внутренней Монголии, что повлекло за собой бурное развитие литературы в данном регионе.
Ключевые слова: Роман «Прозрачный Тамир», литература Внутренней Монголии, роль и место.
