CC BY
17
Copyright © 2016 by the Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences
Published in the Russian Federation Bulletin of the Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences Has been issued since 2008 ISSN: 2075-7794; E-ISSN: 2410-7670 Vol. 28, Is. 6, pp. 122-127, 2016 DOI 10.22162/2075-7794-2016-28-6-122-127 Journal homepage: http://kigiran.com/pubs/vestnik
UDC 398.224
The Epic of Jangar: General Research Data on the Bayangol Version (1980-2000s)
Bayantalyn Tergel 1
'MA Student, Institute of Mongol Studies, Inner Mongolia University (Hohhot, People's Republic of China). E-mail: [email protected]
Abstract. The article aims to give an overview of research papers dealing with the Bayangol version of the Jangar epic, and offer basic insights into their contents. For that, the following tasks were tackled: 1) the issue of each certain jangarchi (Mong. 'Jangar performer/singer') and peculiarities of epic studies (methods) conducted, including those exploring materials recorded from Bayangol Mongols; 2) to clarify the research methods for the investigation of performance styles and skills typical for each certain jangarchi; 3) to compare viewpoints of scholars to have studied the epic tradition of Jangar. The comparative analysis of works by well-merited Jangar explorers to have dealt with the still living epic tradition of Xinjiang Mongols, who have been able to preserve it to the present days, makes it possible to judge about the current state of the Jangar performance tradition among the native inhabitants of Bayangol, and make conclusions how deeply the considered papers explore the issue. It is generally believed that the Jangar epic performance tradition exists - and is handed down from generation to generation - in Mongolic populations, but each region (Mong. nutag) has its distinctive features. So, in view of all this, exploration of the Jangar tradition inherent to Bayangol inhabitants of Xinjiang, the history of its studies in academic works proves an important trend in epic studies.
Keywords: Oirats, Xinjiang, Bayangol, Jangar studies
Аман уламжлалын охь шим болсон Монголчуудын баатарлаг тууль «Жангар» нь эртнээс нааш одоог хуртэл дэлхийн олон улс орны эрдэмтдийн анхаарлыг татан улам бур ергежин хегжиж байгаа нэгэн су-далгааны сэдэв болно. «Жангар» туулийн анхны хэсгуудийг 1804 онд Германы эр-дэмтэн Б. Бергман Халимагаас илруулэн, туунийгээ герман хэлээр орчуулан тайлбар-тайгаар хэвлуулсэн юм. Туунээс хойш Монгол, Орос, Герман, Америк, Япон зэрэг олон орны эрдэмтэд энэхуу туулийг олон талаас
нь судалсан боловч одоо болтол тууний ну-уцыг бурэн нээж чадаагуй байна. 1910 оны орчимд Оросын эрдэмтэн В. Л. Котвич тэм-дэглэн авч хэвлуулсэнээс хойш Монгол, Халимаг, Хятадын Шинжааны еерее засах орны нутгаас олон арван булгууд олджээ. Одоо «Жангар» туулийн Халимаг, Шин-жаан, Монгол гэсэн ундсэн гурван хувил-бар байгаа бегеед уунд Монголд 20 орчим булэг, Халимагт 30 орчим булэг, Шин-жаанд 70 орчим булэг мэдэгдээд байгаа билээ.
«Жангар» туулийн судлал уусч хегжеед хоёр зуу шахам жил болж байгаа тул цу-глуулж, судлах ажилд нэлээд ахиц га-ран нарийвчлан шинжлэх болсон бегеед тууний уламжлалын томоохон хэсэг болох Шинжаан дахь «Жангар»-ын талаар улам ^нзгийруулэн судалбал «Жангар» судла-лын тулгамдсан цеенгYЙ асуудлыг шийд-вэрлэж чадах нь лавтай.
Зевхен улсын дотоодод жил бYP нийт-лэгдэж байгаа «Жангар» судлалд холбогдох егуулэл, зохиолын тооны хувьд Шинжааны «Жангар»-ын тухай егYYлсэн бYтээл туур-вил нь нилээд хувийн жинг эзэлж байгаа юм. YYний дотор Шинжааны аль нэгэн ай-маг, хошуудын жишээн дээр «Жангар»-ын уламжлал, ёс заншлыг тусгайлан сэдэвчил-сэн судалгаагаа ернYYлж байгаа нь цеенгуй. Ийм учраас тус бяцхан егYYлэлдээХХ зуу-ны наяад оноос XXI зууны эхэн Yе хYртэлх Шинжааны Баянголын «Жангар», жич жангарчдын тухай судалгаанд холбогдох егууллуудийг тоймлон егYYлье.
ХХ зууны наяад оноос XXI зууны эхэн Yе хуртэлх Баянголын «Жангар», жич жан-гарчдад холбогдох егYYлэл, зохиол нийт-дээ 18 байгаа нь БНХАУ дахь «Жангар»-ын талаарх нийт судалгааны бYтээлYYДийн багагYЙ хувийгэзлэж байгаа юм. Эдгээр егYYллийн зохиогчид нь цем эрдэм шин-жилгээний байгууллагын ажилтан бегеед голлон судлаж буй 9 хYн байгааг тэмдэ-глэж болно. Хэвлэгдсэн хэл, Yсэг бичгийн хувьд тэдгээрийн 14 егуулэл нь монголоор бичигдэж, 4 егуртэл нь хятадаар бичигдсэн байна. Сэтгуулийн хувьд хятад, монгол нийт 8 сэтгуулд нийтлэгдсэнээс хамгийн олон егуулэл нийтлэгдсэнээр нь эрэмбэлэ-вэл «Баруун монгол судлал» сэтгYYл, «Хэл ба орчуулга» сэтгYYл, «YYрийн цолмон» сэтгуул зэрэг гурван сэтгYYлийг тэргYYнд нь дурьдахад хYрнэ.
Эдгээр Шинжааны Баянголын «Жан-гар»-ын судалгааны егYYлэл зохиолын байдлыг агуулгаар нь жангарчид хийгээд «Жангар»-ын судлал, хайлах хэв намба хий-гээд хэлбэр маягийн судлал, уламжлагдан хадгалагдсан байдлын судлал хэмээх 3 хэ-сэгт хуваан егYYлье.
Жангарчид хийгээд «Жангар»-ын судлал
Аман уламжлалын залгамжлагч болсон жангарч нь «Жангар» судлалын хYрээн дэх бас нэг чухал судалгааны цэг болох юм. Цаашид жангарчдын хайлсан «Жангар» нь ч гол судалгааны цэг болох нь дамжиг^й.
Баянголын жангарч хийгээд «Жангар»-ын судлалд холбогдох нийт 9 егуулэл бий. Эдгээр тус бYрийг дэлгэрэнгYЙ дурьдвал, юуны емне Ринчендоржийн «Шинжааны „Жангар" хийгээд жангарчдын тухай» хэмээх тод монгол Yсгээр нийтлэгдэн ний-тийн хYртээл болсон [Ринчендорж 1984а: 14-36] егуулэлд еренхийдее Шинжаан дахь монголчуудын дунд уламжлагдан ирсэн «Жангар» тууль болон жангарчдын тухай егYYлсэн бегеед тууний хYрээнд Баянголын жангарчид хийгээд «Жангар»-ын тухай-хамрагдсан байна. Улмаар Ж. Ринчендорж нь дээр дурьдсан егууллээ монгол бичгээр хервуулж Эвермонголын багшийн их сур-гуулийн эрдэм шинжилгээний CЭTГYYЛД [Ринчендорж 1984б: 23-48] хэвлуулсэн байна. Тус егуртэлд дээд дурьдсан ёсоор Баян-голын жангарчид болон «Жангар»-ын тухай судалгаа томоохон хэсгийг нь хамарч бай-гаа билээ.
Х. Алтаны «Торгууд жангарчдын тухай дехем егуулэх нь» [Алтан 1998: 3] хэмээх егууллээ Шинжааны едрийн сонинд хэвлуулсэн бегеед уувдээ Баянголын торгууд жангарчдын тухай тусгайлан егуулсэн байна. Х. Алтан нь мен дээрх егууллээ ши-нэчлэн найруулж «Торгууд жангарчдын тухай танилцуулга» [Алтан 1998: 48-50] гэсэн нэрээр Эвермонголын нийгмийн шинжлэх ухаан сэтгуулд хэвлуулсэн байна. Тус егуулэлд Шинжааны нийт торгууд жангарчид, тууний дотор Баянголын торгууд жан-гарчдын тухай ихээхэн нарийвчилж тусга-сан билээ.
Харин судлаач Т. Надмайн «Жангарч Л. ПYрэвийн дехем танилцуулга» [Надмай 1999: 46-47] гэх егуулэлд Баянголын жан-гарчдыг бYхэлд судлаж тодруулах зорилго тавиа^й бегеедзевхен дан ганц Л. ПYрвээг тусгайлан судласан судалгааны ур ДYнгээсээ танилцуулан егYYЛсэн юм.
Д. Шагайн «Жангарын туулийг цуглу-улах явцад хувь нэмрээ ергесен жангарч-дын тухай егYYЛэх нь» [Шагай 1999: 4853] хэмээх егуулэлдээ нийт орны хэмжээн дэх «Жангар туулийн» судалгааны явцыг егYYЛсэн боловч тууний дотор Шинжааны «Жангар»-ыг хайн цуглуулахад хувь нэмрээ YЗYYЛсэн Баянголын жангарчдын тухай тус-ган егуулсэн байна.
Нарсын «Баянголын орчин Yеийн жан-гарчдыг туршин егYYЛэх нь» хэмээх тод монгол Yсгээр [Нарс 1999: 16-24] Ойрадын судлал сэтгуулд нийтлYYЛсэн егYYЛэлдээ Шинжааны Баянголын орчин Yеийн жан-
гарчдын тухай танилцуулан егуулэх зорил-го тавиад тYYнийгээ хангалттай биелYYлж, сонирхогч олон тYмэнд Баянголын эдYгээ цагийн жангарчдыг оновчтой танилцуулж чадсан билээ.
Д. Таяагийн «ХХ зууны Yеийн Шинжа-аны ойрдын жангарчдын эгнээ» [Таяа 2003: 85-91] нэрээр «YYрийн цолмон» сэтгуулд хэвлYYлсэн егYYлэлд мен л дээрх Нарсын егYYлэлтэй ойролцоо YP ДYнг харуулж ХХ зууны Yед нэр алдраа нутаг усандаа дуур-сган жангар туулиа хайлж байсан Баянго-лын жангарчдыг танилцуулан дурьджээ.
Эцэст нь Ринчиндоржийн «Шинжаа-ны „Жангар" болон жангарчдын тухай» [Ринчедорж 19846: 23-48] хэмээх егуулэлд Шинжаанд 1980 онд уусгэн санаачлаг-дсан «Жангар» судлалын болон «Жангар» туулийг эмхэтгэн цуглуулах дугуйлан-гуудын ернYYлсэн судалгааны ажлын YP дYнгYYДийг нийтийн хYртээл болгон танил-цуулсан юм. ИйнхYY «Жангар» судлалыг эрчимжYYлэх зорилгоор байгуулагдсан тус хоёр дугуйлангаас удирдан зохион бай-гуулж 1980 оны 3 дугаар сараас 1981 оны 9 ДYгээр сар хYртэлх хугацаанд монгол Yндэстэн тевлерен сууж байгаа 12 аймаг, хошуу, хот, тосгонд хээрийн судалгаа хийж олон терлийн аман уламжлалаархадгалаг-дан евлегдсен «Жангар»-ыг цуглуулсан байна. YYний хYрээнд 1981 оны 6 дугаар сараас 7 дугаар сарын хооронд урьд емне явагдаж байгаагYЙ «Жангар» хайлах урал-даан зохион байгуулж, Баянгол болон Тар-вагатайд «Жангар» судлалын чиглэлээр эр-дэм шинжилгээний бага хурал, зевлегеен хийж, туунд оролцсон олон жангарчдын хайлах явцыг ДYрс, дуу бичлэгээр хадгалан авсан тухай зэрэг олон сонирхолтой асууд-лын талаар дурьдсан байна.
Хураангуйлвал, ХХ зууны 80-аад оноос XXI зууны эхэн Ye хYртэлх хугацаанд Баянголын жангарч хийгээд «Жангар»-ын суд-лал нь гол телевхэн нэгэн нэртэй жангар-чийн танилцуулга болон «Жангар» туулийн бичвэрийн цуглуулгад тевлерен анхаарч байсан байна.
Хайлах хэв намба хийгээд хэлбэр мая-гийн судлал
Жангарч бол «Жангар»-ын уламжлан залгамжлагч, хадгалан Yлдээгч мертлее уудэн бYтээгч мен [Таяа 2012: 21-27] гэ-дэг Yзэл санааны дагуу аман уламжлалын ев залгамжлагч, уламжлагч болсон жангар-чийн судлалд жангарчийн хайлах хэв намба, хайлах хэлбэр маягийн асуудал ч хол-
богддог. ТYДЭвийн Жамцын «Ойрад жан-гарчид хийгээд тэдний жангар хайлах хэв намба» [Жамц 1989: 32-42] гэх егуулэлд Шинжааны Баянголын жангарчдын «Жангар» хайлах хэв намбын талаар танилцуулан егуулсэн байна.
Улмаар Д. Таяагийн «Шинжааны ойрад жангарчдын хэв намбын асуудалд» [Таяа 2005: 37-45] хэмээх нэрээр «Хэл ба орчуул-га» сэтгуулд хэвлуулсэн егуулэлд Баянгол зэрэг Шинжааны монгол жангарчдын хайлах хэв намбын тухай еерийн узлээ судал-гаандаа тулгуурлан дэлгэруулж дурьдсан байна.
Т. Баатарын «Жангарч Ням хийгээд тууний хэлсэн „Жангар"-ын хэв намба» [Баатар 2010: 104-111] гэсэн нэрээр «Бару-ун Монгол судлал» сэтгуулд нийтлуулсэн егуулэлд Баянголын жангарчдын дунда-ас жангарч Нямыг тухайлан танилцуулж, тууний «Жангар» хайлах хэв маягийн тухай ч егуулжээ.
Жангарчийн «Жангар» хайлах хэлбэр маягийн талаар Д. Таяа «Шинжааны жангарчдын „Жангар" хайлах, хэлбэр маягийн тухай» [Таяа 2006: 108-113] хэмээх «Ойрадын судлал» сэтгуулд хэвлуулсэн егуулэлдээ Баянгол зэрэг эл газар орны жангарчдын «Жангар» хайлах хэлбэр ма-ягийн талаар танилцуулахын хамт хайлах хэлбэр маягийн тухай еерийн узэлтээ дурь-дсан байна.
Хураангуйлвал, ХХ зууны 80-аад оно-ос XXI зууны эхэн хуртлэх хугацаанд эр-дэмтдээс Баянголын жангарчдыг тусгайлан танилцуулж, тэдний «Жангар» хайлах хэв намба болон хэлбэр маягийн тухай шин-жлэн егуулэхийн хамт еерийн узэлтээ дурьдсан судалгааны егуулэл цеенгуй байна. Энэхуу жангарчдын «Жангар» хайлах хэв намба болон хэлбэр маягийн тухай судалгаа гунзгийрсэн явдал нь «Жангар» судлалын хир тувшинг улам нэг алхам ахиулсан бай-на.
Уламжлалын судлал
«Жангар» нь зевхен Монгол тедийгуй Турэгийн зарим овог ястны дунд ч аман уламжлал ба бичгийн уламжлалын хэлбэ-рээр одоог хуртэл уламжлагдсаар ирсэн туухэн урт замналын тодхон мертэй юм. Ийм учраас «Жангар» судлалын чухал нэг сэдэв бол даруй тууний тархалт, хадгалал-тын асуудалд холбогдоно.
Т. Жамцын «Шинжааны ойрад монго-лын баатарлаг тууль „Жангар"-ын тархалт ба тууний хадгалалтын тойм байдал» [Жамц
1985: 353-369] хэмээх тод монгол Yсгээр хэвлэгдэн нийтийн хYртээл болсон егуулэлд Баянголын «Жангар»-ын тархалт болон хад-галалтын талаар тоймлон егYYЛэв. Улмаар Т. Жамцын «Шинжаанд „Жангар"-ыг хайн шинжилж байгаа нь» [Жамц 1985: 84-89] гэх егуулэлд Баянгол дахь «Жангар»-ын тар-халтын тухай дэлгэруртэн егYYЛсэн бол мен тYYний «Монгол Yндэстний баатарлаг тууль «Жангар»-ын байцаалтын мэдYYЛэлт» [Жамц 1982: 62-68] хэмээх егуртэлд ч Баянгол дахь «Жангар»-ын тархалтын байдлыг мэдээлжээ.
Т. Жамцын ойрад монголчуудын дундах „Жангар" хадгалалтын байдал [Жамц 1985: 353-369] хэмээх егуулэлд 1980 онд Шин-жааны уйгур Yндэстний еертее засах орны Баянголын Монгол Yндэстний еертее засах аймаг, Борталын Монгол Yндэстний еертее засах аймаг болон Ховог сайрын монгол Yндэстний еертее засах хошуу зэргээр тевлеруртэн анх удаагаа «Жангар» хайлах хурлыг эрхлэн явуулахын зэрэгцээгээр «Жангар»-ын 67 бYЛэг, 40 гаруй хувилбарт дуу бичлэг хийж хадгалан судалж байгаа та-лаар егуулсэн байна.
Загарын «Дундад улс дахь „Жангар"-ын бар хэвлэлийн уламжлал жич, судалга-аны байдлын товчлол» [«/ 1994: 7176] гэх егуулэлд БНХАУ-ын дотоод дахь «Жангар»-ын эмхэтгэн цуглуулах ажлын байдал, еер хоорондоо адил^й арван нэгэн бар хэвлэлийн Yндсэн байдал болон онцло-гийн тухай оновчтой Yнэлж, манай улсын «Жангар» судлах газрын адил бус цаг Yе YД дэх туухэн замнал болон одоогийн байдлыг хураангуйлан тавьсан байна.
Хураангуйлвал, «Жангар»-ын улам-жлалын судлалын талаар ХХ зууны 80-аад оноос ХХ1 зууны эхэн хYртлэх хугацаанд Шинжааны монгол Yндэстэн тевлерен сууж байгаа дээрх аймаг, хошууд дахь «Жангар»-ын тархалт болон хадгалалтын байдал адил бус тедий^й хэвлэлийн уламжлалын бай-дал, Дундад улсын «Жангар» судлах газрын тYYхэн замнал ба енеегийн байдлыг хураангуйлан егуулэхээр асуудлыг голчлон анха-арч ирсэн байгааг олж харж болно.
ХХ зууны 80-аад оноос ХХ1 зууны эхэн Yе хYртлэх хугацаан дахь Шинжааны Баянголын «Жангар» судлалын егуулэл зохиолу-удын тоймоос харахад голдуу жангарчийн танилцуулга, «Жангар» хайлах хэв намба хийгээд хэлбэр, «Жангар»-ын уламжлалын судалгаа гэх зэрэг талаас TYЛXYY хамруулан судласан байна.
Гэхдээ эдгээр судалгааны бYтээлYYДЭЭC харахад Баянголын «Жангар» ба жангарч-дын тусгайлан судласан егYYЛэл зохиол бас ч дутмаг байна гэж Yзэж болно. Тэр мертлее эдгээр егуулэл зохиолуудын шинжлэх ухаа-ны тYвшин нь тэр бYP хангалттай тYвшинд хYрээгYЙ бегеед эх хэрэглэгдэхууний талаар уран зохиолын уншлагын текстийг аши-глах мэтийн бага сага дутагдалтай талууд оршиж байна хэмээн дYгнэж байна.
Литература
Алтан X. Торгууд жангарчдын тухай дехем егуулэх нь // «Шинжааны едрийн сонин». 1998. 3 сар. С. 3. Алтан X. Торгууд жангарчдын тухай танилцу-улга // «Эвермонголын нийгмийн шинжлэх ухаан» сэтгуул. 1998. № 6. С. 48-50. Баатар Т. Жангарч Ням хийгээд тууний хэлсэн жангарын хэв намба // «Баруун Монгол суд-лал» сэтгYYЛ. 2010. № 4. С. 104-111. Жамц Т. Ойрад жангарчид хийгээд тэдний жан-гар хайлах хэв намба // «Монгол хэл, утга зохиол» сэтгуул. 1989. № 6. С. 32-42. Жамц Т. Шинжаанд «Жангар»-ыг хайн шин-жилж байгаа нь // «Монгол хэл, утга зохиол» сэтгуул. 1985. № 3. С. 84-89. Жамц Т. Шинжааны ойрад монголын баатарлаг тууль «Жангар»-ын тархалт ба тууний хадгалалтын тойм байдал // «YYрийн цолмон» сэтгуул. 1985. № 1. С. 353-369. Надмай Т. Жангарч Л. Пурэвийн дехем танил-цуулга // «Хэл ба орчуулга» сэтгYYЛ. 1999. № 2. С. 46-47. Нарс. Баянголын орчин Yeийн жангарчдыг туршин егYYЛэх нь // «Ойрадын судлал» сэтгYYЛ. 1999. № 2. С. 16-24. Ринчендорж Ж. Шинжааны жангар хийгээд жангарчдын тухай // «YYрийн цолмон» сэтгуул. 1984. № 4. С. 14-36. Ринчендорж Ж. Шинжааны жангар хийгээд жангарчдын тухай // Эвермонголын баг-шийн их сургуулийн эрдэм шинжилгээний сэтгуул. 1984. № 2. С. 23-48. Таяа Д. 2011 оны Дундад улсын Монгол тууль судлалын еренхий тоочил // «Дундад улсын монгол судлал» сэтгуул. 2012. № 6. С. 21-27. Таяа Д. ХХ зууны Yеийн Шинжааны ойрдын жангарчдын эгнээ // «YYрийн цолмон» сэтгуул. 2003. № 5. С. 85-91. Таяа Д. Шинжааны жангарчдын «Жангар» хайлах, хэлбэр маягийн тухай // «Ойрадын суд-лал» сэтгуул. 2006. № 4. С. 108-113. Таяа Д. Шинжааны ойрад жангарчдын хэв нам-бын асуудалд // «Хэл ба орчуулга» сэтгуул. 2005. № 1. С. 37-45.
Шагай Д. Жангарын туулийг цуглуулах явцад хувь нэмрээ ергесен жангарчдын тухай егуулэх нь // «Хэл ба орчуулга» сэтгуул. 1999. № 2. С. 48-53.
, шякш
1982^3$ С. 62-68.
(Ш^Ш) # • Ж^Ш: «<М/>МЁ#
, 1986^31Л С. 36-39.
М» , «ЙШ^МШХ^Ш
&ЦШ)» 1994^ШС. 71-76.
References
Altan Kh. Torguud zhangarchdyn tukhay dokhom oguulekh n' [Brief data about Torgut Jangartellers]. «Shinzhaany odriyn sonin» [Xinjiang Newspaper], 1998, March, 3 p. (In Mong.).
Altan Kh. Torguud zhangarchdyn tukhay taniltsuulga [Getting acquinted with Torgut Jangar-tellers]. «Ovormongolyn niygmiyn shinzhlekh ukhaan» setguul [Social Sciences in Inner Mongolia journal], 1998, No. 6, pp. 4850 (In Mong.).
Baatar T. Zhangarch Nyam khiygeed tuuniy khelsen zhangaryn khev namba [Jangar-teller Nyam and his style of performance]. «Baruun Mongol sudlal» setguul [Western Mongolian Studies journal], 2010, No. 4, pp. 104-111 (In Mong.).
Zhamts T. Oyrad zhangarchid khiygeed tedniy zhangar khaylakh khev namba [Oirat Jangar-tellers and their individual styles of performance]. «Mongol khel, utga zokhiol» setguul [The Mongolian Language and Literature journal], 1989, No. 6, pp. 32-42 (In Mong.).
Zhamts T. Shinzhaand «Zhangar»-yg khayn shinzhilzh baygaa n' [Jangar studies in Xinjiang]. «Mongol khel, utga zokhiol» setguul [The Mongolian Language and Literature journal], 1985, No. 3, pp. 84-89 (In Mong.).
Zhamts T. Shinzhaany oyrad mongolyn baatarlag tuul' «Zhangar »-yn tarkhalt ba tuuniy khadgalaltyn toym baydal [Data about the dispersion of the Xinjiang Mongolian heroic epic of Jangar and its traditions]. «Uuriyn tsolmon» setguul [The Morning Star journal], 1985, No. 1, pp. 353-369 (In Mong.).
Nadmay T. Zhangarch L. Pureviyn dokhom taniltsuulga [A brief sketch about Jangar-teller Purev]. «Khel ba orchuulga» setguul [Language and Translation journal], 1999, No. 2, pp. 4647 (In Mong.).
Nars. Bayangolyn or chin Yeiyn zhangarchdyg turshin ögüülekh n' [Description of contemporary Jangar-tellers of Bayangol]. «Oyradyn sudlal» setgüül [Oirat Studies journal], 1999, No. 2, pp. 16-24 (In Mong.).
Rinchendorzh Zh. Shinzhaany zhangar khiygeed zhangarchdyn tukhay [About the Jangar of Xinjiang and its tellers]. «Üüriyn tsolmon» setgüül [The Morning Star journal], 1984, No. 4, pp. 14-36 (In Mong.).
Rinchendorzh Zh. Shinzhaany zhangar khiygeed zhangarchdyn tukhay [About the Jangar of Xinjiang and its tellers]. Övörmongolyn bagshiyn ikh surguuliyn erdem shinzhilgeeniy setgüül [Journal of Inner Mongolia Pedagogical University], 1984, No. 2, pp. 23-48 (In Mong.).
Tayaa D. 2011 ony Dundad ulsyn Mongol tuul' sudlalyn erönkhiy toochil [General data about studies of the Mongolian epic tradition in China]. «Dundad ulsyn mongol sudlal» setgüül [Mongol Studies in China], 2012, No. 6, pp. 21-27 (In Mong.).
Tayaa D. XX zuuny Yeiyn Shinzhaany oyrdyn zhangarchdyn egnee [The 20th century Oirat Jangar-tellers of Xinjiang]. «Üüriyn tsolmon» setgüül [The Morning Star journal], 2003, No. 5, pp. 85-91 (In Mong.).
Tayaa D. Shinzhaany zhangarchdyn «Zhangar» khaylakh, khelber mayagiyn tukhay [Jangartellers of Xinjiang: styles of performance]. «Oyradyn sudlal» setgüül [Oirat Studies journal], 2006, No. 4, pp. 108-113 (In Mong.).
Tayaa D. Shinzhaany oyrad zhangarchdyn khev nambyn asuudald [Jangar-tellers of Xinjiang: styles of performance revisited]. «Khel ba orchuulga» setgüül [Language and Translation journal], 2005, No. 1, pp. 37-45 (In Mong.).
Shagay D. Zhangaryn tuuliyg tsugluulakh yavtsad khuv' nemree örgösön zhangarchdyn tukhay ögüülekh n' [About Jangar-tellers who contributed to the process of collecting the Epic]. «Khel ba orchuulga» setgüül [Language and Translation journal], 1999, No. 2, pp. 4853 (In Mong.).
1982^3$» C. 62-68. , 1986^3$C. 36-39.
1994^1$C. 71-76.
УДК 398.224
Общий обзор исследований баянгольского «Джангара» (1980-е гг. - начало XXI в.)
Баянталын Тэргэл 1
1 магистрант, Институт монголоведения, Университет Внутренней Монголии (г.Хух-хото, КНР). E-mail: [email protected]
Аннотация. Цель данной статьи — представить исследования, посвященные изучению героического эпоса «Джангар», бытующего среди населения Баянгол-Монгольского автономного округа Синьцзяна, и изложить их основные идеи. С этой целью автор поставил следующие задачи: во-первых, рассмотреть вопрос о джангарчи (исполнителях «Джангара») и особенностях изучения героического эпоса «Джангар», в том числе на материале баянгольских монголов (ойратов); во-вторых, осветить методику исследования особенностей исполнения и исполнительского мастерства джангарчи; в-третьих, сопоставить точки зрения исследователей, изучавших сохранившуюся традицию эпоса «Джангар».
Сопоставительный анализ трудов ученых, посвятивших свои работы эпосу «Джангар», традиция исполнения которого до сегодняшнего дня сохраняется и передается среди синьцзянских ойратов, позволяет говорить о том, в какой степени сохранилась среди населения Баянгол-Моннгольского автономного округа в СУАР КНР традиция исполнения «Джангара», а также в какой степени получила освещение эта проблема в рассматриваемых исследованиях.
Принято считать, что традиция исполнения эпоса «Джангар» бытует и передается там, где расселены монгольские народы, при этом в каждом регионе (нутаг) исполняется по-разному. В силу этого изучение традиции «Джангара» у синьцзянских баянгольцев, освещение истории ее изучения в трудах ученых представляется важным направлением эпосоведения.
Ключевые слова: ойраты, Синьцзян, Баянгол, джангароведение
